CC BY
38MASHINA VA MEXANIZMLARNING ISH JARAYONIDA VUJUTGA KELGAN VIBRATSIYA SABABLARI VA SO'NDIRISH QURILMALARI
Kamoliddin Raxmat Nurzod Abduhalim G'azaloy
o'g'li Oqyo'lov Shavkatjon o'g'li Toshpo'lat o'g'li G'ulomjonovna
Abduqodirov Rahmonov Nishonova
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada mashina va mexanizmlarning ish jarayonida vujutga kelgan vibratsiya sabablari va so'ndirish qurilmalarini nazariy tahlil qilindi.
Kalit so'zlar: vibratsiya, amolitauda, tebranish so'ndirish, rezonans.
KIRISH. Mashina va mexanizmlarning ishlashi jarayonida turli amplitudadagi tebranishlar vujudga keladi [1]. Oddiy qilib aytganda qaysi mashina va mexanizmlar bo'lmasin unda harakat yoki harakatga keltiruvchi qurilma(dvigatel) bor joyda vibratsiya hosil bo'ladi. Bu vibratsiyalarni vujudga kelish sabablari quyidagilardir:
• harakatga keltiruvchi qurilma(dvigatel) vallarini o'qdan og'ishi natij asida;
• harakatlarni uzatuvchi vositalar(mufta, val, o'q, va boshqalar)ni nosoz holatga kelishi natijasida;
• tebranish chastotasini ortishi(Hz), o'rganilayotgan miqdorning sekundiga tebranishlar soni ko'payishi natijasida;
• tez aylanadigan mashina qismlari yoki ishlov beriladigan qismning muvozanati buzilganligi natijasida yuzaga keladigan tebranishlardir.
Vibratsiyani kamaytirishning umumiy usullari texnologik mashinalar va mexanizmlarning tebranishlarini tavsiflovchi tenglamalarni tahlil qilishga asoslangan va shu bilan birga vibratsiyalarni yutuvchi vositalarni qo'llash yo'li bilan batraf etishimiz yoki kamaytirish mumkin [2].
Oddiylik uchun tahlil qilish, tizim buzilgan o'zgaruvchidan ta'sirlangan deb taxmin qilinadi sinusoidal qonunga bo'ysunadigan kuch, shuning uchun tenglama, tebranish tezligi (Vm) va qo'zg'atuvchi kuch (Fm) amplitudalari o'rtasidagi munosabatni ifodalovchi quyidagi ko'rinishga ega:
V = Fm --(1)
m I---(1)
Bu yerda: m - sistema massasi, kg; k - sistema bikrlik koeffisienti, N/m; ® -qo'zg'atuvchi kuchning burchakli chastotasi, rad/s.[3]
Ushbu tenglamadagi maxraj tizimning qo'zg'atuvchi kuch ta'sirida tizimning umumiy mexanik qarshiligini, ^ miqdori bu qarshilikning faol qismini xarakterlaydi va miqdori (m®-—) - reaktiv qism [4].
Rezonans rejimida, tizim vibratsiyasining chastotasi teng bo'lganda qo'zg'atuvchi
amplitudasi keskin ortadi [5].
Yuqoridagi tenglamani tahlil qilish tebranishga qarshi kurashning asosiy texnik choralarini aniqlashga imkon beradi va quyida ularni bartaraf etish usullarini ko'rib chiqamiz [6]:
1) kelib chiqish manbasida tebranishni bartaraf etish yoki kamaytirish (Fmni yo'q qilish yoki kamaytirish);
2) vibradempfer qurilmalari yordamida bartaraf etish;
3) tebranishning dinamik so'ndirilishi qurilmalari.
Mashinalar va texnologik jarayonlarda vujudga keladigan manbada tebranishni bartaraf etish yoki kamaytirish loyihalash bosqichida amalga oshirilishi kerak. Bu holda, alohida e'tibor istisno yoki maksimal berilishi zarba tufayli yuzaga kelgan dinamik jarayonlarni keskin qisqartirishni tezlashtirish kerak [7].
Uning kelib chiqishi manbasida tebranishning zaiflashishi tizimda mavjud bo'lgan o'zgaruvchan kuchlarning kamayishi bilan amalga oshiriladi. Dinamik o'zgaruvchilarni almashtirishda bunday o'zgaruvchilar kamayishi mumkin jarayonlar statik, aylanuvchi balanslash bilan qismlari va boshqalar.
Vibratsiyali ob'ekt bilan aloqa mavjud bo'lsa, tebranish uzatish masofadan boshqarish, avtomatik nazorat qilish yordamida kamaytirilishi mumkin. Ushbu usullar operatorning kontaktini tebranish obyekti bilan butunlay chiqarib tashlash kerak [8].
Vibratsiyali tebranish mexanik tebranish energiyasini issiqlikka aylantirish orqali tebranish darajasining pasayishiga asoslangan. Bunga erishish mumkin:
Vibratsiyani so'ndirish qurilmalarning samarali turi, ikki darajali erkinlik tizimlarida paydo bo'lgan anti-rezonans printsipi asosida ishlaydigan tebranishlarni so'ndirishdir [9]. Dinamik so'ndirishler eng katta ta'siri, rezonans tebranish rejimlari sharoitida ularni qo'llashda kuzatiladi. 1-rasmda turli xil tebranishlarni so'ndirish berilgan [11].
reaktiv qarshilik nolga teng va tebranishlar
• qurilish materiallari sifatida foydalaning katta ichki ishqalanish;
• elastik materiallarning tebranish yuzasiga qo'llash;
• sirt ishqalanishini qo'llash.
a 6
1-rasm. Vibratsiyani so'ndirish qurilmalari. a-prujinali; b-rezinali; v-vibratsiyali opora; 1-sterjen, 2-fiksator, 3-prujina, 4-opora, 5-rezina, 6-qopqoq, 7-sozlovchi vint, 8- gayka, 9-plastik prujina, 10-qattiqlik qirrasi, 11-friksion aylana, 12-teshik, 13,15-asosiy amortizator, 14- suyuq ishqalanish amortizatori [10].
Dinamik tebranish mashinalari o'rnatish tomonidan amalga oshiriladi va massasi hisoblangan poydevorlar uchun agregatlar asosiy taglikning tebranishlar amplitudasi
0.1.0,2 mm dan oshmasligi kerak va alohida qurilmalar uchun - 0,005 mm maksimal chegarasi hisoblanadi [12]..
Xulosa. Mashina va mexanizmlarning ishlashi jarayonida vujudga kelgan vibratsiyalarni vibrometrlar yordamida o'lchab, amplitudasi 0.1-0.2 mmdan oshgan holatda tebranishlarni so'ndiruvchi vositalar qo'llash kerakligi aniqlandi.
REFERENCES
1. Tojiev R. J. Drying glass feed stock in drum drier for manufacturing glass products //Scientific-technical journal. - 2019. - T. 22. - №. 3. - C. 137-140.
2. Abduqodirov N. S. O. G. L. et al. XOM PAXTANI QURITISH VA TOZALASH UCHUN REGRESSIYA MODELINI QURISH //Scientific progress. - 2021. - T. 2. -№. 1. - C. 687-693. https://cyberleninka.ru/article/n/xom-paxtani-quritish-va-tozalash-
and-extinguishing-equipment Uzbekistan
5. Abduqodirov N. S. O. G. L., Oqyo'Lov K. R. O. G., Jalilova G. X. Q. PAXTA XOMASHYOSINI QURITISH VA TOZALASH //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. -№. 1. - С. 857-861.
https://cyberleninka.m/article/n/paxta-xomashyosini-quritish-va-tozalash
6. Отакулов О. Х. и др. КОМПРЕССОР ВАЛЛАРИДАГИ САЛБИЙ ТИТРАШЛАРНИ БАРТАРАФ ЭТИШДА КИМЁВИЙ ТЕРМИК ИШЛОВ БЕРИБ ЦЕМЕНТИТЛАШ ЖАРАЁНИНИНГ МЕТОДОЛОГИЯСИ ВА АФЗАЛЛИКЛАРИ //МОЛОДОЙ ИССЛЕДОВАТЕЛЬ: ВЫЗОВЫ И ПЕРСПЕКТИВЫ. - 2020. - С. 312-316.
https://www. internauka. org/authors/okyulov-kamoldin-rahmat-ugli
7. Qo'chqarov B. U., Tojiboyev B. T., Axtambayev S. S. EXPERIMENTAL DETERMINATION OF THE GAS CONSUMPTION SENT TO THE DEVICE FOR WET DUSTING IN THE HUMID MODE //Экономика и социум. - 2021. - №. 6-1. -С. 226-229.
8. Халилов Ш. З., Ахтамбаев С. С., Халилов З. Ш. РЕЗУЛЬТАТЫ ИССЛЕДОВАНИЯ ДИНАМИКИ СУШКИ ХЛЕБНОЙ МАССЫ В ШИРОКОПОЛОСНЫХ ВАЛКАХ //Журнал Технических исследований. - 2020. -Т. 3. - №. 2.
9. Рахмонов, А. Т. У., & Ахтамбаев, С. С. (2021). ПРИЧИНЫ ВИБРАЦИИ В СТАНКАХ И МЕТОДЫ ИХ УСТРАНЕНИЯ. Scientific progress, 2(6), 89-97.
10. Khudainazarov S., Sabirjanov T., Ishmatov A. Assessment of dynamic characteristics of high-rise structures taking into account dissipative properties of the material //Journal of Physics: Conference Series. - IOP Publishing, 2019. - Т. 1425. -№. 1. - С. 012009.
11. Khudainazarov S. et al. Dynamics of high-rise structures taking into account the viscoelastic properties of the material //E3S Web of Conferences. - EDP Sciences, 2021. - Т. 304. - С. 02004.
12. Бахадиров Г. А. и др. УПРАВЛЕНИЕ И ВЫБОР МОЩНОСТИ УПРАВЛЯЮЩЕГО ДВИГАТЕЛЯ POWER CONTROL AND SELECTION CONTROLING ENGINE //ХАЛКДРО ИЛМИЙ-ТЕХНИКАВИЙ АНЖУМАН. -2017. - Т. 1. - С. 283.
