CC BY
59
А^ророва Гулче^ра Усмоновна, н.и.ф., дотсенти кафедраи забощои тоники ва русии Донишкадаи ицтисод ва савдои Донишгоуи давлатии тицорати Тоцикистон (Тоцикистон,Хуцанд)
Ахророва Гулчехра Усмоновна, кандидат филологических наук, доцент кафедры таджикского и русского языков Института экономики и торговли Таджикского государственного университета коммерции (Таджикистан, Худжанд)
Ahrorova Gulchehra Usmonovna, candidate of philological sciences, Associate Professor of the department of Tajik and Russian languages under the Institute of Economy and Trade attached to the Tajik State University of Commerce (Tajikistan, Khujand),E-mail: g_ahrorova@iet.tj.
Вожа^ои калиди: ахлоц, тарбия, анъана, педагогикаи халцй, зарбулмасалу мацол, расму оин, одоб, дустй, оила, этнопедагогика
Дар мацола ацамияти тарбияи ахлоции донишцуён дар асоси донишцои этнопедагогй таъкид гардидааст. Цайд мешавад, ки цар як халц анъанацои миллй, расму ойин, урфу одат ва эцодиёти шифоции худро дорад, ки он барои тарбиятдщанда ва тарбиятгирандагон воситаи муцими тарбияи ахлоцй мебошад. Педагогикаи этникй ва халцй тамоми пацлуцои тарбияи ахлоциро дар алоцамандии якдигар мебинад. Аз цумла, тарбияи ватандустй ва инсонпарварй, муносибати софдилона ба мецнат, тарбия намудани ростцавлй ва ростй, хушмуомилагию хоксорй, риояи одоб цангоми муомила бо цамсолон ва калонсолон, муносибати дустона, дустиву рафоцат, цимояи манфиатцои умум ва эътицод дар ин роц, нисбат ба якдигар мецрубон будан, ба якдигар дасти мадад дароз кардан, интихоби дусти арзанда, риояи одоб дар дустй, цувваи дустй ва гайрацо, ки ощоро одатан дарси ахлоц меноманд. Дар мацола цайд шудааст, ки анъанацо, цашщо, идцо, маросимцо ва расму оинцое, ки таърихи цазорсола доранд, дар ташаккули тарбияи ахлоцй, цисси ифтихори миллй, ватандустй ва масъулияти шацрвандй, дар цифзи арзишцои маънавии насли цозира, алалхусус цавонон нацши муциму циддиро бозида истодаанд. Вобаста ба ин, муаллиф цайд мекунад, ки анъанацо ва расму оищо цамчун цисми муцими педагогикаи халцй, ки таърихи тулонй доранд, дар тарбияи насли наврас нацши назаррас доранд. Аз ин лщоз, муаллиф ба хулосае меояд, ки ахлоц ва маънавият, гояуои инсондустй ва зебоишиносй, намунацои цацрамонй, далерй, цасорат, мецнатдустй, камолоти цисмонй дар байни халц бо зарбулмасалу мацолцо, сурудцо, афсонацо, ривоятцо ва эпосцо ифода мешаванд.
Ключевые слова: этика, воспитание, традиции, народная педагогика, пословицы, обычаи, нравы, дружба, семья, этнопедагогика
В статье подчеркивается важность нравственного воспитания студентов на основе этнопедагогических знаний. Каждый народ имеет свои национальные традиции, обычаи и устное творчество, которое является важным средством воспитания молодежи. Этническая и народная педагогика рассматривает все аспекты нравственного воспитания по отношению друг к другу, в частности, такие как: воспитание патриотизма и гуманизма, честного отношения к работе, честности и правдивости, вежливости и смирения, соблюдение норм этики в отношениях со сверстниками и взрослыми, дружба, товарищество, защита общих интересов, любовь друг к другу, взаимовыручка, выбор достойного друга, хорошие манеры в дружбе, сила дружбы и так далее, что обычно называют уроками морали. В статье отмечается, что традиции, праздники, обычаи и обряды, имеющие тысячелетнюю историю, играют значительную и серьезную роль в нравственном воспитании, в формировании чувства национальной гордости, патриотизма и гражданской ответственности, в защите нравственных ценностей нынешнего поколения, особенно молодежи. В связи с этим определяется, что традиции и обычаи как неотъемлемая часть народной педагогики, имеющей многолетнюю историю, играют важную роль в воспитании подрастающего поколения. Таким образом, делается вывод о том, что нравственность и
ТДУ 371.037 ТКБ 74.200.55
МАСЪАЛАИ ТАРБИЯИ АХЛОЩ ДАР ПЕДАГОГИКАИ ЭТНИКИИ МАРДУМИ ТОЦИК
ПРОБЛЕМЫ НРАВСТВЕННОГО ВОСПИТАНИЯ В ЭТНИЧЕСКОЙ ПЕДАГОГИКЕ ТАДЖИКСКОГО НАРОДА
PROBLEMS BESET WITH MORAL EDUCA TION IN ETHNIC PEDAGOGY OF THE TAJIK PEOPLE
№4 (6 9) НОМАИ ДОПИШИ О\ » УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ » SCIENTIFIC NOTES
духовность, идеи человечности и эстетики, примеры героизма, отваги, трудолюбия, физической зрелости в народе выражаются в пословицах, песнях, легендах и былинах.
Key words: ethics, education, traditions, folk pedagogy, proverbs, customs, morals, friendship, family, ethnopedagogy
In her article the author lays an emphasis upon the idea of the importance of moral education of students based on ethnopedagogical knowledge. Each nation has its own national traditions, customs and oral creativity, which is an important means of young people upbringing. Ethnic and folk pedagogy consider all aspects of moral education in relation to each other. In particular, education ofpatriotism and humanism, honest attitude to work, honesty and truthfulness, politeness and humility, etiquette in relations with peers and adults, friendship, comradeship, protection of common interests, love for each other, helping each other, choosing a worthy friend, maintaining good manners in friendship, the strength of friendship, and so on, which are usually called moral lessons. The article notes that traditions, holidays, customs and rituals with a thousand-year history play a significant and serious role in formation of moral education, a sense of national pride, patriotism and civic responsibility, in protecting moral values of the current generation, especially young people. In this regard, the author underscores that traditions and customs as an integral part of folk pedagogy with a long history play a significant role in younger generation upbringing. Thus, the author comes to the conclusion that morality and spirituality, ideas of humanity and aesthetics, examples of heroism, courage, hard work, physical maturity among the people are expressed in proverbs, songs, legends and epics.
Ахлок аз падидаи кадими ичтимоист, ки баробари пайдоиши инсон ташаккул ёфтааст. Одобу ахлок бунёди маънавии инсон ва чомеаро ташкил дода, дар тамоми муносибатхои чамъиятй накши бузург доранд. Ахлок истилохи арабй, шакли чамъи хул; аст, ки муродифхо ва калимахои мазмунан ба он наздик дар забони точикй"одоб","рафтор","кирдор","сират", "амал" мебошанд [15,с.105].0н вобаста аз матлаби гуянда дар таркибхои ахлоки покиза, ахлоки хамида, ахлоки фозила, ахлоки разила, ба маънохои хулки нек, одоби хуб, кирдори писандида ва гайра мавриди истифода карор дорад.
"Ахлок ба мисли занчирест, ки халкахоро бо хам пайваст месозад ва одамонро бо якдигар пайваста, умумияти ормониеро зохир месозад, ки дар дохили он танхо хастии инсон метавонад ташаккул ва такомул ёбад"[4,с.47].
Ахлок аз кадим магз андар магзи фархангу адабиёт, суннату анъана, урфу одати мардум, шууру равони халки точик чой гирифтааст. Ба гуфти М.Шакурй "яке аз хадафхои миллй дар замони мо бозофариниши ахлоки миллист, сохиб шудан ба чунин хулку одоб аст, ки решахои таърихй дошта, дар айни хол дархости дунёи имрузаро посухгуй бошад. Меъёрхои миллии ахлок аз тарзи хоси зиндагии миллат хосил гардида, фахмишу биниши уро ифода мекунад ва барои ин ки зисту маишат осонтар сурат гирифта бештар мазмуни инсонй дошта бошад, кумак менамояд"[19,с.76]. Рисолати тарбиявии одобу ахлок дар инсон сифатхои волои маънавй, рахму шафкат, адлу инсоф, шучоату далерй, иффату покй, одамгариву инсондустиро парваридан аст. Чи хеле ки В.А.Сухомлинский таъкид кардааст, "вакте сухан аз симои маънавии одам меравад, калимахои муцаддас ва устувор маънои муайян пайдо мекунанд: ин хамон чизест, ки одам онро мисли шаъну шараф кадру эътибораш азиз медонаду ба хеч вачх аз бахраш гузашта наметавонад. Одаме, ки мо тарбияаш мекунем, бояд хакикати мукаддас, номхои мукаддас, принсипхои мукаддас ва коидахои мукаддасу бахснопазир ва пойдори хулку одоб дошта бошад"[13,с.129]. Ба гуфти донишманди маъруфи точик М.Орифй "Одоб дар педагогикаи халкй маънои васеъ дошта, мафх,умх,ои гуногун, аз кабили ватандустй, халкпарварй, дустй ва рафокат, инсондустй, хоксорй, ростй, мардонагй, хурмат, шучоат ва гайраро дар бар мегирад" [9,с.15].
Ахлок рахнамои инсон ва чомеа ба чониби хайру саодат мебошад. Вай хамеша касро, чомеаро ба рохи росту дуруст, ба рафтори окилона, накукорй, созандагиву бунёдкорй рахнамун месозад. Тибки вичдони пок рафтор кардан, барои амалхои хайру некро анчом додан хидоят менамояд. «Ахлок падидаи нодири ичтимой буда, ниходест, ки дар худ рисолат, неру ва имконоти азимеро махфуз медорад» [8,с.6].
^ар як халк анъанахои миллй, расму оин, урфу одат ва эчодиёти шифохии худро дорад, ки он барои тарбиятдиханда ва тарбиятгирандагон воситаи мухими тарбияи ахлокй мебошад. Бо итминон гуфтан мумкин аст, ки анъанахо, чашнхо, идхо, маросимхо ва расму оинхое, ки таърихи хазорсола доранд, дар ташаккули тарбияи ахлокй, хисси ифтихори миллй, ватандустй ва масъулияти шахрвандй, дар хифзи арзишхои маънавй накши мухиму чиддй доранд. Зеро
№4(69) 2G21
• НОМАИ ДОНИШГО^ • УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ • SCIENTIFIC NOTES
анъанахо ва расмy оинхо хамчун киеми мухими педагогикаи xалкй, ки таъртаи тулонй доранд, дар тарбияи наели наврае накши назаррае доранд.
Асосгузори сулху вахдати миллй, Пешвои миллат, Президенти кишвар, мухтарам Эмомалй Рахмон чунин кайд кардаанд: "Афроде, ки аз сарнавишти миллат, таъртаи гузаштаи сарзамин ва марзу буми ачдодй, мероси бойи фархангй ва расму оини ниёгон, дастовардхои бузург ва шаxсиятхои оламшумумли кавму кабоили xеш огахй надоранд, хеч гох инсони комил ва фарзанди барyманди замони xyд шуда наметавонад" [10,с.5].Барои рушду камоли чавонон суннат ва анъанахои неки мардумй хамчун воситаи тавонои тарбия xизмати босазое карда метавонанд. Волидону калонсолон аз руи расму одат ба фарзандон хануз аз овони кyдакиашон, омузгорон ба шогирдон баробари таълими илму дониш услубу одоби писандидаро тарбия ва талкин менамоянд.Бинобар ин, истифода бурдан аз акидахои илмии мутафаккирони гузашта, урфу одат ва анъанахои xалкй дар тарбияи аетокй, xyдогохии миллй ва механпарастии наели наврас ва чавонон xеле манфиатбаxш мебошад.Миллати точик, ки ба унвони аквоми сохибтаърта, сохибфархангу сохибтамаддун дар каламрави тамаддуни башарй эътироф гардидааст, бо эчоди ин арзишхои олй дар тарбияи аxлок накши муассир мегузорад. Махз маданияти баланди инсонгарой, дуст доштани зиндагй ва хаёт, эхтиром ва поси xотири одам, ба кадри хамдигар расидан, одоби мехмондорй ва мехмоннавозии xалки сарбаланди точик онро тарбиятдихандаи кавму миллатхои дигар гардонид, ки он боиси ба фарханги чахонй макоми xоса ишFOл намудани миллатамон гардид.
Чи xеле ки донишмандон Б. Рахимов ва А. Нуров кайд мекунанд, "педагогикаи этникй ва xалкй яке аз пуртаъсиртарин сохаи илми педагогика буда, дар ташаккули сифатхои неки аxлокии наели наврас ва чавонон макоми мухим мебозад" [11,с.3]. Педагогикаи этникй ва xалкй тамоми пахлухои тарбияи аетокиро дар алокамандии якдигар мебинад. Аз чумла, тарбияи ватандустй ва инсонпарварй, муносибати софдилона ба мехнат, тарбия намудани росткавлй ва ростй, xyшмyомилагию xоксорй, риояи одоб хангоми муомила бо хамсолон ва калонсолон, дустиву рафокат, химояи манфиатхои умум ва эътикод дар ин рох, нисбат ба якдигар мехрубон будан, ба якдигар дасти мадад дароз кардан, инттаоби дусти арзанда, риояи одоб дар дустй, кувваи дустй ва гайрахо, ки онхоро одатан дарси аxлок меноманд.
Инсоният ба омузиши мероси илмии даврахои гузаштаи таъртай хамеша эътибори аввалиндарача додааст. Кайд кардан зарур аст, ки дар тахкики анъана ва урфу одатхои xалкй ва таъсири он ба рушду инкишофи педагогикаи илмй донишмандону олимони ватанию xоричй сахми арзанда гузоштаанд. Омузиши афкори педагогй дар давраи дигаргунихои катъии инкишофи чомеа бо такя ба анъанахои миллй ва мероси FOявию маънавии наслхои гузашта барои пешрафти чомеа ва тарбияи наели чавон заминахои мусоид фарохам овардааст. Зеро чуноне ки академик Лутфуллоев М. таъкид мекунад, "мо афкори фалсафию педагогй, умуман педагогикаи ниёгонамонро тахкик ва эхё менамоем, то ки аз як чониб xазинаи илми педагогикаамонро Fанй гардонем, аз чониби дигар, дар хаёти рузмарраамон дар низоми таълиму тарбияи мардумонамон, ба xyсyс тарбияи наели чавонамон истифода барем" [6,с.146].
Педагоги бузурги рус К.Д.Ушинский оид ба тачрибаи xалкии тарбия навиштааст: "Тарбияе, ки xyди мардум эчод кардааст ва мабдаи xалкй дорад, он гуна иктидори тарбиявиро дорад, ки дар бехтарин низомхои дар заминаи FOяхои абстрактй бунёдшуда мавчуд нест..." [14,120]. У ба xyлосае омад, ки хикмати ниёгон оинаест барои наслхои оянда ва бинобар ин, чонибдори тарбияи xалкй буд. А.С. Макаренко инчунин ба тачрибаи xалкии тарбия, анъанахои он мурочиат намуда, акида дошт, ки"тарбияи xонаводагй, тарбияи аxлокй барои касби ояндаи инсон ахамияти мухимтарин дорад» [7,с.398].М.Орифй таъриxи афкори педагогии xалки точикро омyxта ба xyлосае омадааст, ки «дар педагогикаи xалк ба тарбияи малакахои рафтори маданй, монанди xyшмyомилагй, xоксорй, ботамкинй ахамияти маxсyс дода мешавад" [9,с.20].
Чи xеле ки маълум аст, ниёгони xалки точик фарханг, анъана ва урфу одатхои xоси xyдро сохиб буданд, ки ба таълиму тарбияи кудакон аз синни xyрдсолй таъсири назаррас доштанд. Хднгоми тарбияи аxлокии кудакон xалки точик таълимоти диниро ба сифати дастур кабул карда буд. Тадкикоти таъртай ва педагогй (М. Орифй [13], Х.Афзалов [1]Д.БДодиров [5] нишон медиханд, ки дини зардуштй ва китоби мукаддаси "Авасто" хамчун дини хукмрон ба тарбияи маънавию аетокй таъсири чиддй дошт.Се xислати xyб, ки бояд шаxси пайрави эътикоди зардуштй дошта бошад,"пиндори нек, гуфтори xyб ва кирдори нек" хамчун сифатхои шаxси комил эътироф шудаанд ва то хол ин xислатхоро мардум кадр мекунанд. Академик Б. Fафyров асолат ва сатхи баланди фарханги махаллии Осиёи Марказиро маxсyсан таъкид намуда, зикр
мекунад, ки ' 'хар як давраи таърихй дар зиндагии мардум анъана ва урфу одатхои хосаро ба вучуд овардааст, ки барои мубодилаи дастовардхо, дониш, хамкорихои мардум дар мубориза барои пешрафти ичтимой ва пайванду хамгироии фархангй сахм гузоштаанд. Анъанахо ва расму оинхои мазкур омили пури;тидори тарбия ва ташаккули шахсият буданд" [3,с.216].
Яке аз чанбахои мухими фарханги этнопедагогии халки точик - дар кудакон ва чавонон тарбия кардани кушиши ба наслхои нав мерос гузоштани тачрибаи мусбии чамъшуда мебошад. Дар рафти таъсиррасонй ба шахсият, одатан чунин мегуянд:"Ва;те ки мо хурд будем, моро калонсолон тарбия медоданд.Шумо ба камол мерасед,ба фарзандони худ анъанахои бехтаринро мерос мегузоред".Ба туфайли чунин муносибат нисбати тарбия фарханги педагогии ниёгонамон бо расму анъанахои ба худ хос то замони мо омада расидааст. Ба рушд ва ташаккули анъанахо, урфу одатхо оила ва муносибатхои хонаводагй низ таъсир мерасонанд. Чун анъана, аъзоёни калонтарини оила - бобою бибй натанхо ба фарзандони калонсоли худ, ки аллакай волидайн шудаанд, балки ба наберагон ва аберагонашон низ таъсир мерасонанд. Дигар хешовандон низ худро дар тарбияи фарзандон ва омода кардани онхо ба хаёти оянда масъул мехисобанд. Хддафи асосии мардум тарбияи ахлокии кудакон аз синни хурд аст. Зеро "анъанахо, расму ойин, ки дар давоми асрхо суфта шудаанд, барои тарбияи насли оянда пойдевори ;авй мебошанд"[17,с.207].
Ахло; ва маънавият, гоях,ои инсондустй ва зебоишиносй, намунахои ;ахрамонй, далерй, часорат, мехнатдустй, камолоти чисмонй дар байни хал; бо зарбулмасалу ма;олхо, сурудхо, афсонахо, ривоятхо ва эпосхо ифода мешуданд. "Дар хикмати хал;ии педагогй, - менависад Г.Н.Волков, - тафовути шаклхои тарбия хеле возех мушохида мешавад: зарбулмасалхо - асосан барои тарбияи эстетикй, чистонхо-барои тарбияи зехнй, афсонахо - барои тарбияи ахло;й истифода мешаванд" [2,с.98].Халк х,амеша кушиш менамояд, ки тавассути зарбулмасалу ма;олхо тарбия, таълим, муомила бо калонсолон ва хдмсолон, х,исси рах,му шавкат, ра^мдилй ва некиро дар кудакон ташаккул дихдд. Ба мардум некй кардан, рост гуфтан ва э^тиром намудани хамдигар мух,имтарин талкини ахлокии халк ба шумор меравад:"Агар некй кардай, хомуш бош, вале агар ба ту некй карданд, ба мардум гуй", "Некие, ки пинх,онй шудааст, мукофоташ ошкорост", "Некй куну ба об парто", "Ба бадй бо некй чавоб дех,", "Х,ак гуй, агарчи талх бошад", "Ростиро завол нест", "Рохи рост бирав, агарчи дур аст" ва монанди инх,о.
Хдмзамон, истифодаи фаровони хикоёти хал;иро дар осори ривоятие аз ;абили "разору як шаб", "Калила ва Димна", "Синдбоднома", "Марзбоннома", "Самаки айёр", "Доробнома", "Тутинома" ва гайра метавон ба мушохида гирифт, ки дар тарбияи ахло;ии чавонон на;ши мухим доранд. Чунончи, "разору як шаб" ва "Афсонахои хал;й" хазинаи беинтихои эчодиёти шифохии хал;, ганчинаи ;имматбахо, махзани назокат, латофат, хикмат, тароват, а;лу хирад, ифодакунандаи ;обилияти хайратангези афкори хал; ба шумор мераванд.Ахло;и хамидаву ахду паймон ва вафодорй, мубориза барои номи нек дар "Самаки айёр"чун рукни асосии чавонмардй тасвир шуда, рафтору кирдори аксари образхои асарро достонпардозону ровиён махз аз хамин ну;таи назар мавриди санчиш ;арор додаанд. Чолокиву майорат ва корнамоии ;ахрамонон во;ей буда, ба му;обили сехру чоду, дассисаву маккорихои ахли дарбор равона карда шуда буданд. Онхо вобаста бо шароити давр ха;и;ати во;еии хаётро тасвир намуда, бо забони пуробу ранги хал;й на;л карда шудаанд, ки дар тарбияи ахло;ии насли наврас на;ши бориз доранд.
Афкори педагогии хал; минбаъд асоси эчодиёти бисёр шоирон ва мутафаккирони асри миёнаро ташкил додааст,ки он тачассуми гарчинаи бебахои маданияти педагогии умумибашарй мебошад. Асархои аксарияти намояндагони маъруфи адабиёти классикии точик, ки ба ганчинаи фархднги чахонй шомил гардидаанд ва эътирофи умумро пайдо кардаанд, дар тарбияи ахлокии чавонон ахамияти калон доранд. Густариши насри ахло;й дар асрхои XI-XVI ва таълиф шудани осоре аз ;абили "Панднома"-Абумансур Мухаммади Мотурудй, "Кобуснома" - и Унсурмаолии Кайковус, "Насихат-ул-мулук" -и Мухаммади Fаззолй, "Ахло;и Носирй" - и Носириддини Тусй, "Ахло;и Ч,алолй"- и Ч,алолуддини Даввонй, "Кашф-ул-махчуб"-и ^учвирии Fазнавй, "Гулистон" -и Саъдии Шерозй, "Бахористон"- и Абдуррахмони Ч,омй, "Футувватномаи султонй" ва "Ахло;и Мухсинй"-и Х^усайн Воизи Кошифй ва гайрахо зарбулмасалу ма;ол ва хикояхои хал;иро вориди ин осори арзишманд гардониданд. Масалан, Х,усайн Воизи Кошифй ахлоки х,амида, хулку ху, одоби писандидаро барои х,амагон чи хурду чи калон, чи хосу чи ом зарур, писандидаву зебо х,исобидааст. Хулку атвори нек на танх,о бунёди маънавии инсон, х,амчунин зебоии вайро низ муайян месозад. «Ахлоки сутуда ва авсофи писандида, аз х,ама афроди одамиён зебо ва мустах,сан менамояд»[16,с.163]. Мавлоно Кошифй
№4(69) 2021
• НОМАИ ДОНИШГО^ • УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ • SCIENTIFIC NOTES
мохияти ахлоки хамида, маънавиятро ифшо карда, таъин менамояд, ки одамиву одамият махз ба туфайли одобу хулки нек муайян мегардад. Бунёди маънавии инсон, сират, чавхари одамиро одоб, хуи нек ташкил медихад, на мансабу сарват, на сурати зебову либоси киматбахо:
Чун намемонад цахони бецарор, Номи неку бех, ки монад ёдгор [16,с.163]. Тачриба собит кардааст, ки хар як халк табиати махсуси мантикии тарбияро дорад, ки дар он ормонхо, хадафхо ва вазифахои тарбияи миллй ва умумиинсонй татбик карда мешаванд. Ба гуфти профессор Ш. Шарофов «мухтавои тарбия, таълим ва инкишоф чузъи мухими сохтории технологияи педагогй мебошад»[18,с.129].Тарбия метавонад ба такдири хозираи инсон ва ояндаи у таъсир расонад. Бинобар ин, табиату мохияти тарбияро бояд дарк намуда хадаф, вазифахо, усул ва воситахои тарбияро муайян кардан зарур аст. Донишмандон дар ин замина ба хулосае меоянд, ки «дар чараёни тарбияи ахлокии насли наврас ба хисоб гирифтан зарур аст, ки баробари меъёрхои умумии ахлокй ба ташаккулёбии сифатхои ахлокии шахс шароити махал, анъанахо ва урфу одатхои миллат таъсир мерасонад» [12,с.126].
Хдмин тавр, анъанахо, урфу одатхои хуби халкй, эчодиёти шифохии халк бо нигохдории вижагй ва хусусиятхои миллй ба тарбияи ахлокии насли наврас таъсири мусбй мерасонанд. Анъанахои бехтарини миллй вокеан ба воситаи пуриктидори тарбияи ахлокй мубаддал гардидаанд. Тахти таъсири анъанахо ва расму оинхои миллй, эчодиёти шифохии халк, осори насри ривоятй симои зохирии ичтимоиву психологй ва маънавии инсон ташаккул меёбад, ки дар худ эхсосот ва рухияи баландро бо малакахо, одатхои солим ва анъанахои пешкадами созанда дар чомеа ва хонавода дар бар мегирад. Ба туфайли тафаккури ахлокй фарки некиву бадй муайян мегардад, кадру кимати хаёт, инсон, маънии зиндагй фахмида мешавад, ки дар ин вазифаи кадриву арзёбии ахлок ифода меёбад. Фазилати меъёриву мизоншиносии ахлок ин аст, ки дар инсон сифату одати андешамандиро мепарварад. Дар хар кору амал, дар пиндору гуфтор ва рафтор риоя кардани андозаву меъёр ва халли окилонаи мушкилот ёрй мерасонад. Анъанахо ва расму оинхо, эчодиёти шифохии халк дар такя ба рушди таърихии чомеа ва тачрибаи халкхо метавонанд ба бехтаршавии сатхи зиндагй таъсир расонанд ва дарачаи тарбияву маърифати мардумро баланд намоянд. Дар замоне, ки тарбияи насли наврас масъалаи рузмарраи ахли чомеа гардидааст, истифодаи анъанахои суннатии халки точик, фарханги пургановат, осори панду ахлокии ниёгони хирадпешаамон дар рушди шахсияти баркамол зарурияти замонавй махсуб мегардад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Афзалов, Х. Таърихи педагогикаи точик/Х.Афзалов.-Душанбе:Матбуот,2002.-100с.
2. Волков, Г.Н.Этнопедагогика / Г.Н. Волков.- Москва, 1999. -168с.
3. Fафуров, Б.Точикон (Таърихи кадимтарин, кадим, асри миёна ва давраи нав)/Б^афуров. -Душанбе: Ирфон, 1998. - 412 с.
4. Зиёев, И^.Ахлок ва зебоишиносй/ И^. Зиёев, З.И. Зиёева. -Душанбе:Донишварон, 2019.-480с.
5. Кодиров, К.Б. Таърихи афкори педагогии халки точик/ К.БДодиров. -Душанбе: Ирфон, 1998. - 233 с.
6. Лутфуллоев, М. Эхёи педагогикаи Ачам/М.Лутфуллоев.- Душанбе, 1997. -148 с.
7. Макаренко, А.С. Педагогические сочинения в 8 томах. Т.1./А.С. Макаренко.-Москва: Педагогика, 1983.
8. Мирбобоев,М.Ахлок ва одоби муошират/М.Мирбобоев, Ф.Рустамова.-Хучанд, 2018.-120 с.
9. Орифй, М. Аз таърих и афкори педагогии халки точик/ М.Орифй.-Душанбе, 1962.-143с.
10.Рахмон, Э. Точикон дар оинаи таърих. Китоби дуюм. Аз Ориён то Сомониён/Э. Рахмон.-Душанбе: Ирфон, 2002.-128с.
11.Рахимов,Б.Педагогикаи этникй ва халкии мардуми точик/Б.Рахимов,А.Нуров.-Душанбе: Шарки озод, 2008.-295 с.
12.Расулов,Д.Педагогика (назарияи тарбия)/Д.Расулов,Л.Сайидахмадов,А.Fаффоров.-Душанбе: Маориф, 2009. -268 с.
13.Сухомлинский, В.А. Асархои мунтахаби педагогй. Иборат аз 3 чилд. Ч,илди сеюм. Душанбе: Маориф, 1988. - 672с.
14.Ушинский, К.Д. О народности в общественном воспитании//Избр.пед.соч. В 2 т./К.Д. Ушинский.- Москва, 1974. -Т.1 -с.51-123.
15.Фарханги забони точикй (аз асри X то ибтидои асри XX). Иборат аз ду чилд. Дар зери тахрири М.Шукуров, В.А.Капранов, РДошим, Н.Маъсумй. - Москва,1969.
1 6.X,yc aim , B o H3H K o iuh^h. OyTyBBaraoMau cy^tohH. Ax.tok,h Myx,cuHH. Puco^au "X^oTaMHa". -AymaH6e: Agu6, 2009.-320 c.
17.fflapu$3oga, O. negaroruKau xaMrapo / O. fflapH$3oga.-,0ymaH6e: Hp^OH, 2011.-411c.
18.fflapo^OB, ffl. MyomupaT Ba xygmuHocH/ffl.fflapo^oB.-Xy^aHg, 2017.-302 c.
19. fflaKypH, M. XypocoH acT hh ^o (MatHaBHAT, 3a6oH Ba эx,eн mhjjhh to;hkoh) /M.fflaKypH. -^ymaH6e:O^H Comoh, 1997. -292 c.
REFERENCES:
1. Afzalov, Kh. The History of Tajik Pedagogy / Kh. Afzalov. - Dushanbe: Press, 2002. -100 p.
2. Volkov, G.N. Ethnopedagogy / G.N. Volkov. - M., 1999. - 168 p.
3. Ghafurov,B.Tajiks (Ancient,ancient,medieval and modern history)/B.Gafurov.-Dushanbe: Cognition, 1998.-412 p.
4. Ziyoev,I.G.Ethics and Aesthetics/I.G.Ziyoev, Z.I. Ziyoeva.- Dushanbe: Donishvaron, 2019. - 480 p.
5. Kodirov, K.B. History of Pedagogical Thought of the Tajik People / K.B. Kadyrov. - Dushanbe: Cognition, 1998. - 233 p.
6. Lutfulloyev, M. Revival of Ajam Pedagogy / M. Lutfulloyev.- Dushanbe, 1997. -148 p.
7. Makarenko,A.S.Pedagogical Essays in 8 Volumes.-V.1./A.S.Makarenko.-Moscow: Pedagogy, 1983.
8. Mirboboyev,M.Ethics of Communication /M.Mirboboyev, F. Rustamova.-Khujand, 2018. - 120 p.
9. Orifi, M. From the History of Pedagogical Thought of the Tajik People/M.Orifi.-Dushanbe,1962.-143 p.
10. Rahmon, E. Tajiks in the Mirror of History. The second Book. From Aryans to Samanids / E. Rahmon. - Dushanbe: Cognition, 2002. - 128 p.
11. Rakhimov B. Ethnic and Folk Pedagogy of the Tajik People / B. Rakhimov, A.Nurov. - Dushanbe: The Free Orient, 2008. - 295 p.
12. Rasulov D. Pedagogy (Theory of Education)/D.Rasulov,L.Saidakhmadov,A.Gafforov.-Dushanbe: Enlightenment, 2009.-268 p.
13. Sukhomlinsky,V.A.Selected Pedagogical Compositions.In 3 volumes.-V.3.-Dushanbe: Enlightenment, 1988. - 672 p.
14. Ushinsky, K.D. On the People in Public Education // Selected Pedagogical Compositions. In two volumes / K.D. Ushinsky. - M., 1974. -V.1 - p. 51 - 123.
15. The Tajik Language Dictionary (from the X-th century to the beginning of the XX-th century). In two volumes. Under the general editorship of M. Shukurov, V.A. Kapranov, R.Hashim, N.Masumi. - M., 1969.
16. Hussain, Voizi Koshifi. Futuwwat-Name. Moral ethics. The Treatise Entitled as "Hotamiya". -Dushanbe: Man-of-Letters, 2009. - 320 p.
17. Sharifzoda,F.Integrated Pedagogy/F.Sharifzoda.-Dushanbe: Cognition,2011.-411 p.
18. Sharopov, Sh. Communication and Self-Knowledge/Sh.Sharopov.-Khujand, 2017.-302 p.
19. Shakuri, M. Khorasan Is Here (Spirituality, language and national revival of Tajiks)/ M.Shakuri.-Dushanbe: Oli Somon,1997.-292 p.
