Научная статья на тему 'МАСЪАЛАҲОИ БАЛАНД БАРДОШТАНИ САМАРАНОКИИ РУШДИ САВДОИ ДОХИЛӢ ДАР ШАРОИТИ МУОСИР'

МАСЪАЛАҲОИ БАЛАНД БАРДОШТАНИ САМАРАНОКИИ РУШДИ САВДОИ ДОХИЛӢ ДАР ШАРОИТИ МУОСИР Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
135
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
внутренняя торговля / государственная поддержка / финансовые операции / оптовые предприятия / розничная торговля / хозяйствующие субъекты / электронная торговля / внешняя торговля / заключение договоров / потребительский рынок.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Расулова Давлатмо Буриевна, Худоёрова Умедахон Дустмуродовна

В следующей статье объясняется усиление и всестороннее развитие внутренней торговли каждого независимого государства, имеющего экономическое значение. Сказано, что одной из основных основ формирования и развития внутренней торговли и государственной поддержки внутренней торговли товарами народного потребления является использование электронной коммерции. В данной работе представлены предложения по заключению договоров между предприятиями оптовой торговли и хозяйствующими субъектами через сеть Интернет и предприятиями розничной торговли на оплату стоимости товара покупателем продавцу посредством электронной коммерции

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАСЪАЛАҲОИ БАЛАНД БАРДОШТАНИ САМАРАНОКИИ РУШДИ САВДОИ ДОХИЛӢ ДАР ШАРОИТИ МУОСИР»

УДК 338.439.52

МАСЪАЛАХРИ БАЛАНД БАРДОШТАНИ САМАРАНОКИИ РУШДИ САВДОИ ДОХИЛЙ ДАР ШАРОИТИ МУОСИР

РАСУЛОВА ДАВЛАТМО БУРИЕВНА н.и.и. саромузгори кафедраи фаъолияти бонкии Донишгохи давлатии Бохтар ба номи

Носири Хусрав, Чумхурии Точикистон

ХУДОЁРОВА УМЕДАХОН ДУСТМУРОДОВНА

омузгори кафедраи фаъолияти бонкии Донишгохд давлатии Бохтар ба номи Носири

Хусрав, Чумхурии Точикистон

Аннотатсия: Дар мацолаи зерин оиди тщким ва рушди %амацонибаи савдои дохилии%ар як давлати мусатцил дорои щамияти ицтисодй шар дода шудааст. Гуфта мешавад, ки яке аз заминщои асосии ташакул ва рушди савдои дохилй ва дастгирии давлатии савдои дохилии мощои истеъмолй - ин истифодаи шакли тиц орати электрон ба хисоб меравад. Дар кори мазкур пешнщощо оиди бастани созишномщо дар байни корхона%ои яклухтфурушй ва субъекщои со%ибкорй тавасути ицтидори интернет ва корхонахои савдои чакана анцом додани пардохти арзиши мол аз цониби харидор ба фурушанда тавассути савдои электроны оварда шудааст.

Калидвожацо: савдои дохилй, дастгирии давлатй, муомилоти молы, корхона%ои яклухтфурушй, савдои чакана, субъекщои со%ибкорй, савдои электроны, савдои хорицй, басталисозншнома

ПРОБЛЕМЫ ВЫСОКОЙ ЭФФЕКТИВНОСТИ

РАЗВИТИЕ ВНУТРЕННЕЙ ТОРГОВЛИ В СОВРЕМЕННЫХ УСЛОВИЯХ

Аннотация: В следующей статье объясняется усиление и всестороннее развитие внутренней торговли каждого независимого государства, имеющего экономическое значение. Сказано, что одной из основных основ формирования и развития внутренней торговли и государственной поддержки внутренней торговли товарами народного потребления является использование электронной коммерции. В данной работе представлены предложения по заключению договоров между предприятиями оптовой торговли и хозяйствующими субъектами через сеть Интернет и предприятиями розничной торговли на оплату стоимости товара покупателем продавцу посредством электронной коммерции.

Ключевые слова: внутренняя торговля, государственная поддержка, финансовые операции, оптовые предприятия, розничная торговля, хозяйствующие субъекты, электронная торговля, внешняя торговля, заключение договоров, потребительский рынок.

Масъалахои тахким ва рушди хамачонибаи савдои дохилии хар як давлати мусатцил дорои ахамияти ицтисодй ва ичтимой мебошад. Татбици амалии муносибатхои муосири ицтисодй, бе танзим ва дастгирии давлат, сохаи савдо ва субъектхои он натичаи самараноки дилхохро ба даст оварда наметаваонанд.

Пайдо шудани савдо хамчун намуди махсусгардонидашудаи ицтисодй якум -тацсимоти чамъиятии мехнат ва махсусгардонии он дар чомеа ва дуюм - мустацилияти хочагй вобастагии ногусастанй дорад, ки тадричан дар мухити тагйирёбанда алоцамандии зич дорад. Дар натичаи таъсири заминахои номбаршуда савдо низ арзи хастй намуда, тадричан бо назардошти зарурати хаётии ахолй тамоюли рушд пайдо кардааст. Сохаи савдоро ба шаклхои савдои дохилии кишвар ва савдои хоричй, ки онхо бо хамдигар пайвастагии зич доранд, цисмат мекунанд.

Бояд ёдовар шуд, ки истилохи "Савдо" ба таври зерин маънидод шудааст: "Фаъолияти хочагидорй оид ба муомилоти молй, харид ва фуруши онхо".[1, с. 298-302]

Савдо дар аксар маврид, гарчанде воситаи муомилоти молй ва хариду фуруши молу махсулот маънидод шуда бошад хам, вале шарти хатмй - заминахои асосии ташаккулёбй, тахавулли маънои он, шаклу намудхои хос, на;ш ва ахамияти и;тисодию ичтимоии он норушан мондааст. [1, с. 298-302]

Фаъолияти шахсони ху;у;й ва сохибкории инфиродй оид ба муносибатхои хариду фуруши молхои истехсолгардида, коркард ё харидшуда, инчунин ичрои кору хизматрасонии маишй вобаста ба фуруши махсулот аст. [2, с. 298-302]

Дар ташаккул ва рушди ММД, савдои дохилии молхои истеъмолй дар ;атори дигар сохахои и;тисоди миллй дар самти фаъолияти и;тисодй ва ичтимой на;ши назаррас мегузорад. Ганй гардидани бозори истеъмолии кишвар пеш аз хама аз самаранокии савдои дохилй вобаста мебошад. Бахри ташаккул ва рушди савдои дохилй дар Чумхурии Точикистон бояд замина ё мухити муносибу муфид ба хотири сармоягузорй ва рушди сохибкорй фарохам оварда шавад.

Дар шароити рушди бемайлони илму техника яке аз заминахои асосии ташакул ва рушди савдои дохилй, дастгирии давлатии савдои дохилии молхои истеъмолй - ин истифодаи шакли тичорати электронй ба хисоб меравад, ки рушди савдои дохилй низоми устувори савдои электрониро дар муомилоти молхоро чорй кардан зарурат дорад. Барои расидан ба ин ма;сад бояд роххои дар амал татби; намудани низоми тичорати электронй дар кишвар тархрезй карда шавад.

Истифодаи низоми электронии муосири тичоратй дар бозори истеъмолии кишвар имкониятхои зеринро барои ташаккул ва рушди савдои дохилй фарохам месозад:

- бастани созишномахо дар байни корхонахои яклухтфурушй ва субъектном сохибкорй тавасути и;тидори интернет ва корхонахои савдои чакана;

- хамгироии шарикон дар фаъолияти и;тисодй дар чахорчубаи шабакаи ягонаи тичоратй;

- амалигардонии хуччатгузории электронй бо истифодаи пулхои махсус ва имзои электронй;

- анчом додани пардохти арзиши мол аз чониби харидор ба фурушанда тавассути савдои электронй. [3, с. 298-302]

Зарурати чорй намудани навгонихо ё инноватсияхо дар сохаи савдо дар натичаи таъсири шароити муфиди зерин ба даст овардан мумкин аст:

- ривочу равна; бахшидан ба раванди ра;обат ва ра;обатпазирй дар бозори молхои истеъмолй;

- мухаё сохтани мухити озоди фаъолияти сохибкорй ва сармоягузории самаранок;

- мунтазам чорй намудани техналогияхои нави замонавй ва гояхои инноватсионй;

- ворид кардани тагйирот ба намунаи махсулоти мавчуда ва ;онеъ намудани ниёзхои аввалаи ичтимоии ахолй.[4, с. 298-302]

Дар самти танзими савдои чаканаи мол бояд мукаммалгардонии таъминоти меъёрй-ху;у;ии савдои чакана, мухаё намудани мухити озоди ра;обатй дар бозори истеъмолй, тахким ва рушди инфрасохтори савдои чакана дар тамоми худуди мамлакат ва мусоидат намудан чихати фарохам сохтани шароити муносиб бахри пешбурди шаклхои муосири савдои чакана, татби;и амалии назорати пурсамар аз болои савдои чаканаи молхо дар доираи таъмини сифат ва бехатарии молхо ва риояи ;онунгузории чорй оид ба мухофизати ху;у;и истеъмокунандагон дар бозори чаканафурушй, коркард ва татби;и чорахои заруртарин барои хифзи ху;у;у ухдадорихои субъектхои савдо. тавлидгарони мол, муштариёни молу махсулот дар бозори маводи истеъмолй ва дастгирии давлатии онхо, мукаммалгардонии низоми ичозатдихй, сертификатсионй, ;арздихй ва андозбандии корхонахои савдои чакана амалй карда шаванд. [5, с. 298-302]

Таъкид кардан зарур аст, ки яке шартхои асосии баланд бардоштани ташкили замонавй ва хизматрасонй ба ахолй тахким ва инкишофи инфрасохтори сохаи савдо ба хисоб меравад, ки дар навбати аввал бе чалби сармоягузорй аз сарчашмахои гуногун имконоти во;ей надорад.

Дар баробари ин рушди инфрасохтори сохаи савдо дар рушди бозори маводи истеъмолй ва намудхои алохидаи он метавонад таъсири бевосита гузорад. Дар ин масъалаи мухим олими и;тисоддони точик д.и.и. - Фа;еров Х..Н. дар яке аз асархои илмиаш навиштааст: "Ташаккул ва рушди бозори истеъмолй бояд бо назардошти таъмини инфрасохтори сохаи мазкур сурат гирад". [6, с. 298-302]

Мачмуи махсулоти дохилй, ки яке аз нишондихандаи асосии сатхи макрои;тисодй эътироф шудааст, дар солхои охир дар Точикистон тамоюли рушдро касб намудааст. [7, С. 298-302]

Тамоюли тагйироти мачмуи махсулоти ахолй ва шумораи ахолй, дар Точикистон

солхои 2020-2021

Чадвали 1.

Нишондихандахо солхо Т-т (+,-)

2020 2021

Шумораи ахолии доимй, хазор нафар 9716,8 9886,8 110,7

Мачмуи махсулоти дохилй, млн.сомонй 83958,3 98910,7 153,5

Сарашма: Мачмуаи омории Чумхурии Точикистон с. 2021. - С. 25.

Чуноне, ки аз ра;амхои омории чадвали 1 бармеояд, шумораи ахолии доимй дар Чумхурии Точикистон ба холати соли 2021 9886,8 нафарро ташкил додааст, вале дар хамин давраи соли 2020 ин нишондиханда ба 9716,8 нафар баробар буд, ки дар соли хисоботй нисбат ба соли гузашта 110,7 нафар зиёдшавии шумораи ахолй ба назар мерасад.

Истехсоли махсулоти кишоварзй ба хар нафар ахолй, ба хисоби кг. дар солхои

2020-2021 Чадвали 2.

Нишондихандахо солхо Фар;ияти с.2020 аз с.2021 (+,-)**

2020 2021

Мачмуи махсулоти дохилй 100 100

Аз он чумла истехсоли молхо 56,4 50,4 -6

хизматрасонй 34,6 39,8 5,2

андози холис (бе ёрии пулй) аз махсулот 9,0 9,8 0,8

Сарчашма: Омори Чумхурии Точикистон. Соли 2022. Сах.238.

Яке аз масъалахои мухим истехсоли махсулоти кишоварзй ба хисоб меравад. Дар чумхурй истехсоли махсулоти кишоварзй аз он чумла истехсоли молхо ба хар нафар ахолй соли 2021 нисбат ба соли 2020 ба андозаи 6 кг. кам шуд. Сохаи хизматрасонй бошад, дар холи афзоиш ;арор дорад.

Истехсоли махсулоти кишоварзй ба хар нафар ахолй, кг. Чадвали 3

Истехсоли махсулоти кишоварзй ба хар нафар ахолй. кг. Навъи зироат солхо Фарци соли 2021 нисбат ба соли 2020 (+,-)

2020 2021

гушт (бо вазни кушта) 16,0 16,7 0,7

шир 108,5 106,3 -2,2

тухм, дона 104,5 107,4 2,9

галла 165,0 161,8 -3,2

картошка 108,7 106,2 -2,5

сабзавот 263,5 264,9 1,4

мах,сулоти полизй 80,5 83,5 3

мева ва буттамева 49,7 45,3 4,6

ангур 25,4 27,3 1,9

Сарчашма: Омори Ч,умх,урии Точикистон. Соли 2022

Табиист, ки камшавии майдони кишт ба пастшавии хосилнокй ва хачми умумии истехсоли галла мусоидат намуд. Масалан, истехсоли гандум чун зироати асосии гизой. ки хамеша 80%-и мачмуи махсулоти кишоварзиро ташкил мекунад, дар солхои 2020-2021 ба хар нафар ахолй бо хисоби кг. то ба 3,2 кг. кохиш ёфт. Истехсоли картошка бошад, ба хар нафар ахолй бо хисоби кг. то ба 2,5 кг. кохиш ёфт. Сабаби асосии ин холат нокифоя истехсол гардидани галладона, пеш аз хама бо иллати хушксолй ва сатх,и пасти хосилнокии мехнат, хусусан дар бахши растанипарварй ба хисоб меравад. Дар мачмуъ холати камшавии тавлиди махсулот боиси боло рафтани нархи махсулоти кишоварзй, аз он чумла навъхои галладона (гандум, чав, биринч, чуворимакка ва f.) мегардад.

Истехсоли махсулоти полизй бошад, дар холати рушд царор дошта, дар соли 2021 нисбат ба соли 2021 ба хар сари ахолй то 3 кг. зиёд шудааст.

Хамин тариц , хаминро цайд намудан бамаврид аст, ки механизми танзими давлатй набояд бо рох,и мачбуриву фишороварй сурат гирад, вале агар бо зарурияти воцей ва воцеъбинона сурат гирад, он гох дар мачмуъ мустаъцилият ва озодии фаъолияти субъектхои савдо дар худуди кишвар таъмин мегардад.

Аз тачрибаи кишвархои мутарацции чахон маълум аст, ки нацши давлат дар ташаккул ва рушди савдои дохилй аз царзи воцей басо вобастагй дошта, сиёсати ицтисодии Хукумати кишвар нисбати сохаи савдо, бештар бо истифодаи усулхои ицтисодй ва омузиши чанбаъхои оцилонаи тачрибаи пешцадами кишвархои пешрафтаи чахон аз хамсояхои наздик ва минтацавй амалй мегардад.

АДАБИЁТИ ИСТИФОДАШУДА

1. Толковый словарь русского языка / Под ред. Д.Н. Ушакова. — М.: Гос. ин-т "Сов. энцикл."; ОГИЗ; Гос. изд-во иностр. и нац. словарь, за 1935-1940гг. (4 т.), т.1, с

2. Конуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи савдо ва хизматрасонии маиши". ш.Душанбе, аз 19 марти соли 2013, №943.

3. Панкина Т.В. Проблемы повышения эффективности государственной поддержки оптовой торговли с использованием механизмов электронной коммерции// Инновационная наука. - Уфа. - 2015. - № 6(6) Т 1. - С.131-134

4. Медведев, В.П. Инновации во внешней торговле и внешнеэкономической деятельности//Российский внешнеэкономический вестник. - М., 2015. - №2. - С. 12-20.

5. Шаропов Ф.Р. Управление социально-экономическим развитием розничной торговли//Монография. - Душанбе: «Ирфон». - С 127.

6. Факеров Х.Н. Формирование и развитие рынка потребительских товаров в условиях переходной экономики//Автореф. дис. док. наук: 08.00.05. - Новосибирск, 2004. - 44 с.

7. Мачмуаи омории Чумхурии Точикистон 2022.

8. Асосхои назариявии ташаккул ва рушди савдои дохилй // Паёми Донишгохи давлатии тичорати Точикистон. Душанбе 2019, № 3 (28) - С. 57- 63.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.