Научная статья на тему 'МАРК ТВЕН – НОВАТОР ЁЗУВЧИ'

МАРК ТВЕН – НОВАТОР ЁЗУВЧИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

64
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
образ / роман / фантастика / саргузашт / болалар насри / бола руҳияти / Марк Твен.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Мухаббат Мамаджановна Курбанова

Тезисда болалар ѐзувчиси Марк Твеннинг ижодининг баъзи қирралари ҳамда АҚШ болалар адабитидаги ўрни ҳақида фикр юритилади. Бунда ѐзувчининг ижтимоиф мунсабати, адабиѐтга олиб кирган янгилиги ҳамда кейинги давр АҚШ болалар насри ҳақида маълумот берилади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАРК ТВЕН – НОВАТОР ЁЗУВЧИ»

Academic Research in Educational Sciences Volume 3 | Issue 10 | 2022

МАРК ТВЕН - НОВАТОР ЁЗУВЧИ

Мухаббат Мамаджановна Курбанова

Тошкент давлат транспорт университети укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Тезисда болалар ёзувчиси Марк Твеннинг ижодининг баъзи кирралари хамда АКЩ болалар адабитидаги урни хакида фикр юритилади. Бунда ёзувчининг ижтимоиф мунсабати, адабиётга олиб кирган янгилиги хамда кейинги давр АКЩ болалар насри хдкида маълумот берилади.

Калит суз ва иборалар: образ, роман, фантастика, саргузашт, болалар насри, бола рухияти, Марк Твен.

КИРИШ

АКШ болалар адабиётига янгилик олиб кирган Марк Твен уз асарларида ижтимоий хаётни кенгпланда тасвирар, жамиятдаги катор холатларни танкид килади. Бу хакда олим Сутрина Жон Жозеф шундай ёзади: "Твен хеч кандай китобга шарх ёки танкидий асарлар яратмади. У эссе, роман ва шахсий ёзишмаларида адабий танкидга кушган хиссасини тушуниш учун унинг асарларини диккат билан куиш, ундан ёзувчи карашлари кидириш керак булади. Чунки Твен асарларида адабиёт хакида тугридан-тугри изохлардан ташкари, ижтимоий танкид сифатида кабул килиниши мумкин булган танкидлар хам бор". Дархакикат, "Том Сойернинг саргузаштлари" романида 1840 йиллардаги А^Ш хаёти, одамларнинг турмуш тарзининг жамият ахлокига таъсири танкид килинади. Тугри, романдаги Гек тасвири ва уни одамлар кандай тушуниши, Гекнинг узи кандай булганлиги аслида жамият ахлокига булган муносабат саналади. Бундан ташкари, Том, Гек каби болалар тимсолида катор ижтимоий урф-одатлар хам танкид килинади. Биринчи галда болаларни ёшлигидан ахлокан етук, маънан такомиллашиб борадиган, жисмонан кучли этиб тарбияланиши керак булганлиги хакидаги уша давр карашларини танкид килади. Романдаги Томнинг Гекка булган муносабати сифатида келтирилган парчада хам куриш мумкин. Ёзувчи болалар насрининг асл максади дидактика эмас, балки курсатиб бериш, болада уша вазиятни уз калбидан синтез килиш ва тегишли ижобий хулоса чикаришига ишониш кераклигини илгари суради. Дархакакат, катор эпизодларда биз Том ёки Гекнинг жасоратли, калтис вазиятларда тезкор карор кабул килиши топкирлиги, урни билан мехрибонлигини куп кузатамиз.

October, 2022

389

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Марк Твен "Том Сойер саргузаштлари" роман-трилогияси мувафаккияга эришгандан кейин Том Сойер туркумидаги яна иккита асар езди. Аммо улар у кадар етук асар чикмади. Лекин яратилган уч асарнинг узиёк ёзувчининг болалар адабиётидаги мустахкам урнини белгилаб берди. Буни таникли ёзувчи Эрнест Хемингуэй куйидагича эътироф этади: «Американинг барча замонавий адабиёти Марк Твеннинг «Гекльберри Финн» деб номланган бир китобидан чиккан... Унгача хам ундан кейин бу каби муъжизакор асар булмаган» деб таъкидлаган.

Юкорида таъкидланидек, Марк Твен "Том Сойернинг саргузаштлари", "Гекельберри Финн саргузаштлари" каби романларининг мантикий давоми булган "Том Сойернинг янги саргузаштлари" романини эълон килади. У гарчи аввалги уч роман каби шухрат козонмаган булса-да, хар калай Том, Гек, Жим образларининг янги саргузаштлари эканлиги, сюжет курилишига кура, хронологик тартибга эгалиги, вокеалар кескин бурилиши, таваккалчилик, жасорат, вокеалар тезлиги билан ажралиб туради. Масалан, Том саёхатдан узи яшайдиган шахарчага кайтиб келгач, бу ерда дастлаб унинг хикояларини хамма жонкулоги билан эшитди. Кейинчалик, Том кекса почтачи Нат билан гуё мусобакалашгандек бир-бирига уз саёхатларини гапира бера бошлашади. Вакт утиб, одамлар унинг саргузаштларига кизикмай куяди. Айнан шу пайтда Том зерикади ва янги саргузашт излашга чикади. Эътибор берилса, ёзувчи бола психологиясидаги янгиликка интилиш, кишиларни хайратга солиш, шахс сифатида узини курсатиш кучли булганини ифодалаш ёрдамида укувчига ижодий фикрлашни, жамиятда янгилик килиш зарурлигини укдирмокда.

Ёзувчи Том, Гек, Жим учаласи хаво шарида Мукаддас ер (Куддус)га боришни мухокама килиб турганда, болаларга хос сузамоллик билан жамиятдаги одамларнинг маънавий киёфаси, халкларнинг миллий хурмати, билим олиш зарурати хакидаги куп фактлар келтириб утади. Масалан, Томнинг олижаноблигини сузлаётганда, у олма ейиб турганда бир одам келиб унга хам олмасидан сураса, у уйлаб утирмасдан беришини, уша сураган одам кулида олма булса-ю, Том сураса пучогини хам бермаслигини содда тилда изохлайди. ^инду кабиласи тилини урганган одам вафот этгач, уша хиндулар келиб, кабр казигани ортидан хиндуларнинг миллий тилини хурмат килган кишини улар хам эъзозлаши баён этилади. Аслида Мукаддас ер (Куддус), олма, хинду тили кабилар тушунчалар бир-биридан йирок, аммо улар Томнинг тушунчаси буйича узаро богланган хисобланади. Мукаддас ерни худосизлар ифлос этиб ётгани, бу америкалик гурурига

October, 2022

390

тегиши, хар бир одам уни бориб озод этиши кераклиги хакидаги максадларини баён этади. Шунда миллий гурур тушунчасида олма ва хиндулар келиши хакида суз боради. Бу эса Томнинг фикрлаши анчайин кенглиги, шахс сифатида уз фикрига эга булаётганини билдиради.

Бадиий асар хаётга ва хар образ линиясида намоён булган кахрамоннинг узини тутишига бахо бериш максадида яратилади. Кдхрамонларда реал типик холат, вазиятнинг ноёблиги мавжуд. Шу маънода Марк Твен жахон болалар адабиётида катта силжишлар кила олган ёзувчи хисобланади.

АКЩ адабиётида болалар насри тараккиёти Марк Твен йуналишидан бошкача тарзда хам давом этди. Хусусан, Герман Адамснинг дидактик асарлари, Жек Лондоннинг саргузашт асарлари, айникса, ХХ аср урталарида Рей Бредберининг "Винодаги момокамок" ("Dandelion Wine") болалар фантастик киссаси машхур булди. Кисса вокеалари 1928 йилда Иллинойс штатидаги бадиий асар учун уйлаб топилган Гринтаун шахрида булади. Унда 12 ёшли Дуглас ва 10 ёшли Том хамда уларнинг уч ойлик чакалок укаси тугрисида булади. Рей Бредбери вакт тухтаб колиши, бола хаётидаги вокеликнинг илмий куринишини образли ифодалашга харакат килган. Натижада кисса АКЩ болалар адабиётининг жахон халклари адабиёти даражасидаги намунасига айланди. Аммо Марк Твен хам уз асарлари билан дунё болалар насрида катта узгариш ясаган ёзувчи сифатида тан олинади.

ХУЛОСАЛАР

АКЩ болалар насрида хам узбек болалар адабиётида булгани каби тасвирланаётган реал хаёт, ундаги хар бир персонаж, кенг маънода эса бутун жамият образига бадиий-эстетик бахо берилади. Шу маънода болалар насридаги кахрамонлар хакикатга якин, бола назарида оддий вазият деб караладиган холатда харакатланади. Ана шу харакат давомида ёзувчининг тафаккур тарзи, унинг ижодий нияти юзага чикади. Бу эса асардаги ижодий ахлок шаклланишига хизмат этади. Аникрок айтганда, ёзувчи дастлаб умуминсоний кадриятларни, сунгра узи мансуб халк тушунчалари асосидаги бола рухиятини акс эттиради.

REFERENCES

1. Sutrina, John Joseph, "Literary criticism contained in the works of Mark Twain" (1951). Graduate Student Theses, Dissertations, & Professional

Papers. 2854. https://scholarworks.umt.edu/etd/2854. - 21p.

2. KyfinpoKga ynapgaH ônpn, ToMHHHr Caxpo Kaönpra xaBO maxpngarH caëxarn xasnga $HKp ropnranagH.

https://t.me/ares uz

October, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

391

Academic Research in Educational Sciences ISSN: 2181-1385

Volume 3 | Issue 10 | 2022 Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

3. Старцев А. Марк Твен и Америка./Твен, Марк. Собрание сочинений в восьми томах. Том 1. - Моксва: Правда, 1980. - 3-4 с.(401).

4. Марк Твен. Том Сойернинг янги саргузаштлари. - Тошкент: Ёш гвардия, 1980. www.ziyouz.com.kutubxonasi.

5. Kurbanova, M. M., & Ataeva, G. B. (2020). Problems facing efl teachers in mixed ability classes and strategies used to overcome them. ISJ Theoretical & Applied Science, 01 (81), 721-725.

6. Курбанова, М. М. (2021, December). ГЕКЛЬБЕРРИ ОБРАЗИ ВА БАДИИЙ МАКОН МАСАЛАСИ. In International journal of conference series on education and social sciences (Online) (Vol. 1, No. 2).

October, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.