CC BY
22
УДК 81 ББК 81.2-4
Вох;идова Нодира Абдусатторовна, омузгори кафедраи умумидонишгоуии забонуои хориции МДТ «ДДХ ба номи академик Бобоцон Fафуров» (Тоцикистон, Хуцанд)
Вохидова Нодира Абдусатторовна, преподаватель общеуниверситетской кафедры иностранных языков ГОУ «ХГУ имени академика Б. Гафурова» (Таджикистан, Худжанд)
Vohidova Nodira Abdusattorovna, teacher of the all -
University department offoreign languages of the SEI of "KSU named after academician B. Gafurov " (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: vohidova2020@mail.ru
Калидвожа^о: фразеология, фразеография, фаруанги фразеологй, забонуои гуногунсохт, хусусиятуои семантикй - услубии ВФ, тауцици муцоисавй - типологй
Дар мацола сухан аз афзалияти фаруангуои фразеологй уамчун сарчашмаи илми фразеологияи забонуо меравад. Цисмати мууими таркиби сохтории фаруангуои фразеологиро сарсухани муфассал бо маълумоти назариявй ва ё мацолаи мукаммали илмй ташкил менамояд, ки дар он нуцтаи назари мураттиб ё муаллиф дар бораи моуият, хел, категорияуои воуидуои фразеологй, инчунин роуу усулуои шаруи хусусиятуои маъной, услубй ва сохтории воуидуои фразеологй баён мегардад, ки он дар тауцици фразеологияи забонуо чун маводи мушаххас ва санцидашуда арзишманд аст. Бо усули муцоисавй-типологй омухтани фразеографияи забонуои гуногунсохт ба ауамияти бештар молик аст. Дар уамин замина бисёр масъалауои номукаммал омухташуда ва бауснок аз руйи маводи илмию амалии фаруангуои фразеологии маъруфи тоцикй, русй ва англисй мавриди таулил царор гирифтаанд.
Ключевые слова: фразеология, фразеография, фразеологические словари, разносистемные языки, семантико-стилистические особенности ФЕ, сравнительно-типологическое исследование
На конкретных примерах показаны преимущества фразеологических словарей разносистемных языков (таджикского, русского и английского) как научного источника по исследованию фразеологии. Значимым структурным компонентом фразеологических словарей является распространённое предисловие или отдельная научная статья, где на принципах краткости и мотивированности суждения, присущих лексикографии, излагается точка зрения составителя словаря по ключевым вопросам фразеоведения, в частности понятие о фразеологизмах, их разновидностях, семантико-стилистических категориях, на основе которых осуществляется отбор лексикографического материала. Такая необходимость продиктована недостаточной разработанностью, а порой и противоположным толкованием фразеологических категорий различными авторами. На примерах из разносистемных таджикского, русского и английского языков в сравнительно-типологическом плане производится научный анализ теоретических вопросов фразеологии.
МАНБАИ МУХЦМИ ТАХЩЩ ФРАЗЕОЛОГИЯ
ВАЖНЫЙ ИСТО ЧНИК ИССЛЕДОВАНИЯ ФРАЗЕОЛОГИИ
AN IMPORTANT SOURCE OF PHRASEOLOGY RESEARCH
Key words: phraseology, phraseography, phraseological dictionaries, multi-system languages,
semantic and stylistic features ofphraseological units, comparatively- typological research
The advantages of phraseology dictionaries of multisystemic languages (Tajik, Russian, English) as a scientific source for phraseology research. Concrete examples are presented with an extended preface or a separate scientific article where compiler's viewpoint on key issues of phraseology is expounded on the principles of brevity and motivation of judgment; here refer, in particular, notions of phraseologisms, their variety, semantic-stylistic categories on the basis of which selection of lexicographic material is carried out. Such a necessity is caused by inadequate elaboration and sometimes both by opposite interpretation of phraseological categories by different authors. Scientific analysis of theoretical phraseology issues is done in comparative-typological aspect on the examples from multisystemic languages, those of Tajik, Russian and English.
Яке аз сохахои нави забоншиносй, ки фразеология мебошад он бо вучуди таълифи асархои бисёри илмию таълимй ба дарачаи кофй тахдщ нашудааст. Ин хол чун яке аз норасоихои илми забоншиносии хам хусусй ва хам умумй зохир гардида, дар таълими босамари забонхо дар макотиби чи миёна ва чи олй халал ворид менамояд. Зарурате ба миён меояд, ки забоншиносон, методистон, муаллифони китобхои дарсй, омузгорони фанни забон истеъдоди зиёди сарчашмахои илмию методиро дарёфт намоянд, омузанд ва ба кор баранд. Ин амал ба дарачаи матлуб на ба хар омузгор даст медихад, зеро, аз як тараф, бисёре аз манбаъхои илмй дастнорасанд, аз чониби дигар, аз мутолиаи асархои зиёд фикри ма^булро дарёфтан ва ба манфиати таълим корбаст кардан низ амали осон нест.
Мушохидахо нишон медиханд, ки яке аз манбаъхои ^улай ва аз мизони санчиш гузаштаи омузиши фразеология фархангхои фразеологй мебошад. Носахехии бисёр масъалахои фразеология, гуногунандешй, мухолифати назархои олимон боис гаштааст, ки муаллиф ё мураттибони фархангхои фразеологй дар огози китоб дар бораи мохияти вохидхои фразеологй, хел ва хусусиятхои онхо, чунонки мегуянд, «консепсия»-и худро муайян намоянд. Аз ин ру, аксар фархангхои маъруфи фразеологй дорои сарсухани мукаммал ва ё ма^олаи муфассали илмй мебошад, ки аз онхо, ба тарзе ки умуман ба принсипи фархангнигорй хос аст, маълумоти мухтасар, вале да^и^у мушаххас мегирем.
Шиносой бо маълумоти назарию амалии забонхои маъруфи гуногунсохт, ки ба тах^и^и му^оисавй-типологй имкон фарохам меорад, доираи фахмиши моро вусъат мебахшад. Инро метавонем дар мисоли фархангхои фразеологии точикй, русй ва англисй бубинем.
Масоили фразеология дар фразеографияи точикй. Аз мушохида ва тахлилот бармеояд, ки дар фархангнигории тоин^илобй овардани маълумоти назариявй оид ба масъалахои забон расм набуд, шояд сабаб ин бошад, ки дар он замон дар бораи назарияи забоншиносй, аз чумла, мусталахот худ маводи мураттаби илмй вучуд надошт, бо вучуди он ки лугатнигорй хеле ривоч ёфта буд.
Пас аз ищилоби соли 1917, дар давраи нави инкишофи илми забоншиносии точик фарханги махсуси фразеологй хеле дертар ба майдон омад, ки «Фарханги иборахои рехтаи забони хозираи точик» ном дошта, дар ду мучаллад 8 000 вохиди фразеологиро дар бар мегирад (2;3). Ба назар мерасад, ки дар ин давра дахсолахои хамкории илмию фархангй бо олимони рус, бахусус шиносой бо фархангхо имкон дод, ки дар сохаи фразеология низ лугатномаи мукаммал таълиф ёбад.
Дар лексикографияи рус истилохи маъмул хаст - «лугати академй», ки зери ин истилох мутахассисон лугатномахои мукаммалтаринро дар назар доранд. Аз ин лихоз «Фарханги иборахои рехтаи забони хозираи точик» лугати академист. Ба пиндори мо,
дорои сарсухани муфассал будани фарханги мазкур низ натичаи бахрабардорй аз тачрибаи файзбахши принсипхои лугатнигории академии рус мебошад, ки ба чуз чамъоварии маводи пурарзиш дар таснифу ташрех, ба мардум манзур кардани ганчинаи забони умумихалдй, боз иловатан дар тахдиди масъалахои назариявую амалии вохидхои фразеологй мусоидат дорад. Сарсухани фарханг аз бандхои зерин иборат аст: 1.Фразеология ва тартиб додани фархангй фразеологй. 2. Хусусиятхои фразеологияи забони точикй. 3. Вазифаи «Фарханг» ва баъзе дайдхо оид ба он. 4. Хелхои иборахои фразеологии «Фарханг» аз руйи сохт ва таркиб. 5. Сохти «Фарханг».
Сарсухан масъалахоеро, ки хам ба мохият ва хусусиятхои вохидхои фразеологй (ВФ) ва хам ба мазмуну сохти фарханг марбут аст, дар бар мегирад. Он ба маълумоте асос ёфтааст, ки дар ибтидои солхои 60-уми асри XX дар бораи фразеология мавчуд буд. Сарсухани муфассал имкон медихад, ки доираи дарки мохияти ВФ, вазъ ва принсипхои фархангнигориро, ки ба тачрибаи солхои 50-60-уми асри XX такя дорад, муайян намоем.
Дар банди аввали Сарсухан хамчунин сухан дар бораи он меравад, ки дар илми фразеология як датор масъалахои халталаб мавчуданд, ки онхоро фархангнигорон бояд дар мавриди танзими фархангнома ба назар бигиранд. Аз он чумла, яке аз масъалахои мухимми халношудаи фразеология хачм ва худуди худи он мебошад. Масалан, дар бораи вохиди фразеологй шудан ё нашудани иборахои маъмули вирди забонгашта («крылатые слова») зарбулмасал, мадол, иборахои истилохй, афоризмхои таърихй ва гайра ду фикри ба хам мудобил вучуд дорад. Баъзе забоншиносон онхоро бечуну чаро ба фразеология дохил мекунанд ва баъзехо, баръакс, онхоро вохидхои фразеологй хисоб намекунанд.
Дар датори масъалахои халталаб инчунин ба таври анид чудо карда нашудани иборахои фразеологй аз «иборахои одй» ва таърифи мукаммал надоштани иборахои фразеологй ном бурда мешавад. Ду аломати ВФ - дар заминаи мачоз сохта шудан ва «айнан тарчуманашаванда» будан аз аломатхои асосии иборахои фразеологй хисобида мешавад.
Бино ба маълумоти фарханг, «фразеологияи забони точикй, ки хеч мавриди диддати забоншиносони точик нагардидааст, натанхо худуди фразеология, балки бисёр масъалахои он дар торикй мондааст. Хусусан, дуруст муайян карда нашудани хачму худуди фразеология, хелхои фразеология ва сабабхои фарди онхо аз хамдигар вазифаи мухимми навбатии точикшиносон мебошад» (3,XIV). Сипас, ишора ба кушиши мураттибон оид ба таснифоти иборахои фразеологй ба хелхо меравад, ки он дар 8 банд ва 7 зербанд шарх дода шудааст.
Муаллифи Фарханг таъкид мекунад, ки набудани тачриба дар фархангнигорй мушкилихое пеш меорад, дар ин кор истифода аз лугатхои фразеологии дузабона «Англо -русский фразеологический словарь» (1955) ва «Немецко - русский фразеологический словарь» (1956) мададгор шуда метавонанд.
Зикри мушкилии масъалаи тахдиди ВФ ва танзими фарханги фразеологии комил дар заминаи адаллан давраи нави забони адабии точик, ки зиёда аз дувоздах дарнро дар бар мегирад ва айни зарурати ичрои ин кор, ки хануз муяссар нашудааст, то хол чун вазифаи мубрам бодй мемонад.
Агар бо маводи "Фарханги иборахои рехтаи забони хозираи точик" иктифо кунем, хам доираи маводи тахлилй ва хам тахлили илмии фархангхои фразеологии забони форсй-точикй махдуд мегардид, зеро он дар асоси мисолхои бисёре аз адабиёти бадеии давраи советй маънидод карда шудаанд. Далели нопуррагии фарханги мазкурро аз дайди зерини мураттиби он низ фахмидан мумкин аст: «Иборахои ин фарханг танхо дар асоси мисолхое, ки муаллиф дар натичаи мутолиаи адабиёти давраи советй дар зарфи 4 сол ба даст овардааст, маънидод карда шудаанд. Бинобар хамин хам аз камбудихо холй набудани онхо
худ аз худ мaълyм мегардад... Давом додани ин кор, пyррa нaмyдaн, та^риру такмил додани фар^анг ратман лозим аст» (3, XII).
Шоистаи тах,син кардан аст, ки Муллочон Фозилов худ ин амри хайрро идома дода, фархднги дигари арзишманде бо номи "Зарбулмасал, мадол ва афоризмх,ои точикию форсй» дар се мучаллад таълиф кард (5). Дар муаррифиномаи китоб омадааст, ки «дар х,ар се чилд зарбулмасал, мадол ва афоризмх,ое гирд омадаанд, ки онх,о аз адабшти китобатии дар Иттифоди Советй, Эрону Афгонистон ва Х^инду Покистон нашргардида ва инчунин аз дастнависх,ои х,ануз ба табъ нарасида хушачинй шудаанд ва х,ама шарх,и худро доранд». Дар фархднг ба сифати маьхазх,о назми аср^ои IX - XX, насри асрх,ои X - XX, китоб^ои махсус оид ба зарбулмасал ва мадолх,о, мачмуах,о, асарх,ои драматургй, асарх,ои фолклорй, мачалла ва рузномах,о, тазкирах,о, китобх,ои илмй оварда шудаанд.
«Фархднги зарбулмасал, мадол ва афоризмх,ои точикию форсй» низ ба мисли фархднги аввал ба фах,миши васеи вох,идх,ои рехта (фразеологй) асос ëфтaaст. Ба хотир меорем, ки дар он ба гайр аз анвои иборах,ои фразеологй боз «зарбулмасалу мадолх,о, панду х,икматх,о, х,ар гуна формулах,ои хох,иш, нияти нек, дасам, дашном, нафрин» ворид гашта буд. Ба фархднги мавриди назар афоризм^ои точикию форсй дохил карда шудаанд. Комилан фах,мост, ки ин фар^анг, ки низ мадоми академй дорад, лугатномаи пештараро аз лих,ози фарогирии зарбулмасалу мадол ва афоризмх,о такмил медихдц. Дар «Мудаддима» ишорат меравад, ки аз зумраи масъалах,ои мух,ими назариявии дар шинохти зарбулмасал ва мадол^о дар доираи вох,идх,ои устувори забони точикй вучуд дошта, дазияи «дуруст муайян намудани мох,ияти зарбулмасал ва мадолх,о, пеш аз ^ама, ^удуди водеии онх,о» мах,суб меëбaд, зеро «бидуни ин х,ар коре, ки оид ба зарбулмасал ва мадолх,о ба даст гирифта мешавад, сарбаста гашта, ^алли дурусти он номумкин мегардад» (5,9). Бинобар он муаллиф кушиш ба харч додааст, ки дар мисоли фарх,ангномах,ои маьруф иштибох,отро дар шинохти зарбулмасалу мадол^о дар 10 банд нишон дих,ад.
Азбаски дар фархднги мазкур «афоризмх,о» дар таркиб ва номи китоб зикр ëфтaaст, муаллиф андешаи худро дар бораи умумият ва тафовутх,ои он аз зарбулмасалу мадолх,о бaëн намудааст, ки он дорои ахдмияти илмй мебошад.
Бино ба фикри муаллиф, «сабаби ба «Фар^анг» дохил шудани афоризмдо, яьне «мисраь^ои чудогонаи назму насри сaйдaлëфтaе, ки фикри томро ифода намуда, забонзади умум гаштаанд, он аст, ки он^о ба зарбулмасалу мадол^о аз чих&ти шакл, сохт ва мазмун наздик буда, чун воситаи тасвири бадей барои таьсирнок шудани нутд ва матн хизмат менамоянд» (5,12).
А^амияти назариявй ва амалии «Фаруанги зарбулмасал, мадол ва афоризмх,ои точикию форсй» инчунин аз руйи он муайян мегардад, ки дар бораи баьзе фар^анг^ои фразеологии арзишманди форсй, ки ал^ол ба хонандаи точик дастрас нестанд, маьлумоти дадид дода шудааст. Аз чумла, дар китоб сухан рочеь ба асари мутахассиси маьруфи со^аи эчодиëти халд^ои Шард академик В.А. Гордлевский «Зарбулмасал^ои форсй» меравад, ки дар он здада аз 500 зарбулмасалу мадоли форсй - точикй чамъ оварда, маьнидод карда шудаанд.
Хдмчунин муаллиф кушидааст, ки хонандаро бо комëбй ва норосоих,ои илмию амалии асари чорчилдаи фархднгнигори маьруфи Эрон Алиакбари Дех,худо «Амсолу х,икам» ошно созад.
Тазаккур бояд кард, ки дар китобх,ои «Фархднги иборах,ои рехтаи забони х,озираи точик» дар ду мучаллад, «Фархднги зарбулмасал, мадол ва афоризмх,ои точикию форсй» дар се мучаллад тачрибаи илмй- академии фразеографияи точик дар замони шуравй асосан чамъбаст гаштааст.
Масоили фразеология дар фразеографияи русй. Дар фразеографияи умумй эътироф шудааст, ки мукаммалтарин фархангномаи фразеологй нашри чоруми «Лугати фразеологии забони русй» мебошад, ки бо захмати мураттибон лексикографхои маъруф А.А. Войнова, В.П. Жуков, А.И. Молотков, А.И. Федоров интишор ёфтааст (6). Лугат чун дисми таркибй мадолаи муфассали А.И. Молотковро бо номи «Фразеологияи забони русй ва принсипхои нигориши лексикографй» дар бар мегирад, ки хамзамон вазифаи сарсуханро ба чо меорад. Дар он ду масъала мавриди баррасй дарор ёфтааст: 1) маълумот дар бораи вохидхои фразеологии забони русй; 2) шархи принсипхои лексикография (фразеография)- и забони русй. Хдчми мадола зиёда аз панч чузъи чопист, ки он нисбат ба меъёри маъмули сарсухани китоб хеле зиёд аст. Вале дар сатхи нокифоя омухта шудани фразеология, умуман, фразеологияи забони русй аз он чумла, чунин заруратро ба миён овардааст. Аз чониби дигар, принсипхои фразеография низ дар сатхи номукаммалй дарор дошта, ташрехи муфассали онро метавон чун талаби давр арзёбй кард. Бо мадсади мушаххасии масъалагузорй, ки аз талаботи мухими фархангнигорй мебошад, матни сарсухан ба чунин дисматхо тачзия ва номгузорй шудаанд: «Аломатхои категориалии фразеологизмхо», «Фразеологизм ва калима», «Фразеологизм ва ибора», «Сохтори фразеологизм», «Шакли хоси фразеологизм», «Шаклхои парадигмавии фразеологизм», «Маънои лугавии фразеологизм», «Фразеологизм ва гайрифразеологизм», «Иборахои вазифаи калимахои ёридихандаро ичрокунанда ва ифодахои зарфй», «Фразеологизм ва шакли ифодаи фразеологизм», «Мутаносибияти фразеологизмхои мухталиф», «Таносуби шаклхои истеъмолии фразеологизм», «Фразеологизм - муродифот ва шаклхои муродифии корбурди фразеологизм», «Тавзехи хусусиятхои таърихй - замонй ва услубии фразеологизмхо», «Истеъмоли фразеологизмхо дар нутд», «Таносуби лексикй ва грамматикии фразеологизмхо бо калимахо дар нутд», «Принсипхои чойгузинии фразеологизмхо дар фарханг», «Орфография ва пунктуатсия дар худуди фразеологизм».
Бино ба андешаи мухаррир ва мураттибон, шарти аввали фархангнигорй ин аст, ки мохият, анвоъ, хусусият ва хачми маводи асосй - моддахои фразеологй муайян карда шаванд, дар акси хол дар интихоб ва шархи моддахо принсипи ягонаи илмй таъмин намегардад. Аз ин ру, он бояд, дар фахмиши мохияти масъалахои дар боло номбурда оид ба фразеография ва принсипхои фархангнигории русй тасаввуроти дадид ба бор орад.
Дар огози сарсухан чунин омадааст: «Дар русшиносй дар бораи он ки фразеологизм ё вохиди фразеологй чист фикри ягона вучуд надорад, пас, дар нудтаи назархо ба таркиби чунин вохидхо низ дар ягонагй буда наметавонад» (6,7). Чунин вазъ бо вучуди он аст, ки дар забоншиносии рус олимон кайхо инчониб ба омузиши ин соха машгуланд ва асархои бисёр навишта шудаанд. Дар хадидат, натанхо фархангшиносони русу хорича, балки баъзе забоншиносони точик низ ба вохидхои фразеологй хама гуна ифодахои устуворро мансуб медонанд, вале иддае онро дар доираи муайян махдуд мешуморанд.
Мафхумхои устуворияти сохтор, яклухтии мазмун, ки аз маънои чузъхои ВФ барнамеояд, тачзияи чузъхо, доштани даринахо (вариантх,о), дар шакли тайёр корбаст шудан, тарчуманашавандагй, маънои мачозй, образнокй, муассирй ва м. инхо чун аломатхои асосии шинохти фразеологизмхо пазируфта шудаанд. Вале мухаррири лугатномаи мазкур А.И. Молотков чунин масъалагузориро ном мебарад ва онхоро дар созмони фарханги фразеологй хамчун асос добили дабул намешуморад: «тахлили фразеологизмхои забони русй аз лихози мазмун, шакл ва истеъмол имкон медихад бигуем, ки ягонто аз ин аломатхо (аломатхои дар боло номбурда - В.Н.), на дар алохидагй, на дар
мачмуъ бо хамдигар, аломатхои категориалии муайянкунанда ва фардкунандаи фразеологизмхоро ифода карда наметавонанд.
Вобаста ба мадсад ва вазифахои фарханги фразеологй дазияхои умумии фразеологияи забони русиро дар сатхи маърифати муосир метавон чунин арзёбй кард: 1) муайян намудани табиати забонии фразеологизм; 2) хосияти таърихй - замонй ва услубии фразеологизмхо; 3) ошкор намудани донуниятхои истеъмолии фразеологизмхо дар нутд. (6,7).
Аз ин нудтаи назар зарурате ба миён меояд, ки фахмиши мохияти масъалахои асосии ВФ аз чониби мухаррир ва мураттибони фарханг дар мадди назар дошта шавад, то ки мадсади онхо дар ишоратхои мухтасар ва аломатхои фразеографй дуруст дарк гардад ва ин тачриба минбаъд дар илми фразеология, инчунин фразеографияи дигар забонхо, аз чумла, фархангнигории точик истифода шавад.
Аломатхои категориалй ба маънои фардкунанда, махсуси фразеологизмхо фахмида мешавад, ки онро аз вохидхои дигари забон чудо мекунад. Аломатхои категориалй якчандто мешаванд ва барои чудо кардани ин ё он вохиди забон, аз чумла ВФ, бояд хамаи аломатхо бе истисно ба назар гирифта шаванд. Дар фразеологизмхо аломатхои категориалй ба инхо марбутанд: а) маънои лугавй, б) таркиби чузъхо, в) мавчудияти категорияхои грамматикй. Дар ин замина барои сахех фахмидани табиати фразеологизм бояд он бо ду вохиди дигари забон: 1) бо калима, 2) бо ибора (ё чумла) мудоиса карда шавад, ки шархи ин дазияхо дар бандхои минбаъдаи мадола омадааст.
Фарханги фразеологии забони русй фразеологизмхоеро дарбар мегирад ва шарх медихад, ки чавобгуйи меъёрхо буда, идтибос аз адабиёти бадей ва публитсистй оварда мешавад, ё аз лугатномахои навтарини русй гирифта шудаанд. Вазифаи фарханг зикри меъёрхои фразеологизм, дуруст шарх додани маънои лугавй ва хусусияти сохторй мебошад. Дар фарханг фразеологизмхо бо навсозихо ва дигаргунихои муаллифй, ки ба меъёрхои умумй мутобид нестанд, чой дода намешаванд.
Масоили фразеология дар фразеографияи англисй. Тахдиди фразеологияи англисй асосан аз асри XVIII шуруъ гардидааст ва ташаккули он ба давраи нави рушди забоншиносй (а. XX) рост меояд, вале дар ин соха аз чониби забоншиносони хоричй асархои мукаммал хеле кам ба назар мерасанд ва дастовардхои фразеологияи англис асосан ба захмати олимони рус, аз он чумла, Н.Н. Амосова, И.В. Арнолд, А.И. Смирнитский, Э. Сепир, А.И. Ройзензон, А.И. Мелчук, В.А. Архангелский ва чанде дигарон ба даст омадааст.
Дар тахдиди масъалахои назариявии фразеографияи забони англисй сахми бемисли А.В. Кунин аз чониби кулли мутахассисон эътироф шудааст. Фаъолияти илмии ин забоншиноси номдор аз ибтидои соли 30 асри XX огоз ёфта, «Лугати фразеологии англисй - русй», ки яккамуаллифаш мебошад (2), комилтарин фархангии дузабонаи муосир ба шумор меравад. Чунонки аз сарсухан ва мухтавои лугат бармеояд, ин асар бо назардошти дастоварди забоншиносии умумй (чахонй) руикор омадааст. Тазаккур бояд кард, ки асосхои ана хамин "консепсияи муаллиф" (яъне А.В. Кунин - В.Н.) дар нашри сеюми лугат (1) бо номи "Махфумхои асосии фразеологияи англисй хамчун фанни лингвистй" чой дода шудааст, ки аз 10 банд иборат буда, дар он андешахои ин олими сохибтачриба оид ба масъалахои фразеология ва фразеографияи англисй дар заминаи дастовардхои соха баррасй гаштааст. Ин "консепсия" дар нашри 4-уми лугати мазкур (дар ин нашр номи у хамчун муаллиф, на мураттиб, сабт шудааст) комилан татбид гардид.
Мадола аз он чихат низ арзишманд мебошад, ки муаллиф андешахои худро дар диёсу мудобила бо афкори наздик 20 нафар олимони ватаниву хоричй меорад ва хонанда имкон
пайдо мекунад, ки худ ба хулосахои илмй ояд. Храмин тавр, дар асоси маводи лугати мазкур тасаввури равшан дар бораи тамоюли илми фразеологияи англисй хосил мегардад, ки он аз бандхои зерин иборат аст: 1. Фразеология хамчун фанни забоншиносй 2. Навъхои вобастагии чузъхои вохидхои фразеологй". 3. Масъалаи сохторй-семантикии тамсиланокй ё бетамсилагии вохидхои фразеологй. 4. Устуворияти вохидхои фразеологй. 5. Каринанокии фразеологй ва синонимияи сохторй. 6. Мунфасилашаклии вохидхои фразеологй. 7. Таърифи вохидхои фразеологй ва хачми фразеология. 8. Навъхои таркибхои устувори калимахо бо хосияти гайрифразеологй.
Аз номгуи бандхо низ дарк кардан мумкин аст, ки муаллифи мадола бисёр масъалахои мохиятии фразеологияро бо диди нав маънидод мекунад. Хдр яки ин дисматхо аз мадолахои мушаххаси илмй иборат буда, дар мачмуъ "консепсия"-и А.И. Кунинро оид ба фахмиши масоили умдаи фразеология ба миён меоранд. Аз чумла, дар банди 7-ум "Таърифи вохидхои фразеологй ва хачми фразеология" андешахои олим ба таври як навъ чамъбаст баён гаштаанд. Чунончи, аз назари у, махсусияти вохидхои фразеологй бар мунфасилшаклй ва устуворият аст. Дар хамин замина муаллифи мадола чунин таърифи вохиди фразеологиро пешниход менамояд: Во^иди фразеологй - ин таркиби устувори калимахо бо таFЙирëбии пурра ё нопурраи маъно мебошад.
Фразеологизм дар худуди чумлаи мураккаб водеъ мегардад. Ифодахое, ки аз руйи тулоният аз ин худуд берунанд, фразеологизм шуморида намешаванд.
Чунин фахмиши вохидхои фразеологй имкон медихад, ки дар асоси меъёрхои объективй худуди вазифахои фразеологй аз таркибхои ивазшавандаи калимахо, сохторхои гуногун, хамчунин калимахои мураккаб, жанрхои хурди фолклор, (масалан, чистонхо) чудо карда шавад.
Фразеология - фанни забоншиносист, ки во^ид^ои фразеологй ва таркиби фразеологии забонро меомузад. Ба во^цвдои фразеологй ибора^о, чумла^о, аз чумла, зарбулмасал^о шомиланд.
Ин хулоса бо он асоснок карда мешавад, ки объекти фразеологияро омузиши гуруххои лугавии мунфасилшакл бо маънои гайриаслй ва устуворият дар сатхи фразеологй, новобаста ба он, ки онхо вохиди номинативй ё коммуникативианд, яъне ибора ё чумлаанд, ташкил менамоянд. Номинатсия ва коммуникатсия ба дарачае бо хам марбутанд, ки аз фразеология вохидхои коммуникативиро чудо кардан асос надорад, ки он аз назарияи камарзиши муодил шуморидани вохидхои фразеологй бо калима бармеояд. Хдчми фразеология бояд дар худуди муайян аз руйи меъёрхои дадид арзёбй гардад.
Хдмин тарида, фразеология сохаи нисбатан нави илми забоншиносй буда, бисёр масъалахои он ба шарху эзох эхтиёч дорад. Аз ин ру, ба муаллифон ва мураттибони фархангхои фразеологй зарурате пеш омадааст, ки дар огози китоб нудтаи назари худро пиромуни омилхои шинохту интихоби вохидхои лугавй ва роху усулхои шархи онхо дар сарсухани муфассал ё мадолаи алохидаи илмй баён намоянд. Вадте ки ин дазия дар заминаи забонхои гуногунсохт дар мудоисаи типологй сурат мегирад, он ахамияти бештар пайдо мекунад, зеро дастандаркорон аз комёбй ва тачрибаи хамдигар огох шуда, онро дар фаъолияти худ ба кор мебаранд.
Дар илми забоншиносй ба таври мудоисавй-типологй тахдид кардани масъалахои мухталифи забонхои гуногунсохт падидаи нав буда, он ба манфиати хар як забони диёсшаванда, дар мачмуъ рушди забоншиносии умумй хохад шуд.
Пайнавишт:
1. Англо - русский фразеологический словарь. Изд. 3-е. В 2-х томах / Составитель А.В. Кунин. - М.: Сов. энциклопедия, 1967 - 1264 с.
2. Кунин А.В. Англо - русский фразеологический словарь. Изд. 4-е /А.В.Кунин. - М.: Русс. язык, 1984. - 944 с.
3. Фаруанги иборауои рехтаи забони уозираи тоцик (фаруанги фразеологй) Цилди 1./ Тартибдиуанда М. Фозилов. - Душанбе: Нашрдавтоц, 1963. - 952 с.
4. Фаруанги иборауои рехтаи забони уозираи тоцик. Цилди 2./ Тартибдиуанда Фозилов М. - Душанбе: Ирфон, 1964. - 802 с.
5. Фозилов Муллоцон. Фаруанги зарбулмасал, мацол ва афоризмуои тоцикию форсй. Цилди 1./Муллоцон Фозилов.-Душанбе: Ирфон, 1975. - 368 с.
6. Фразеологический словарь русского языка .Изд. 4-е./Под ред. А.И. Молоткова. - М. : Русский язык, 1986. - 543 с.
References Literature:
1. Anglo-Russian Phraseological Dictionary. The 3rd edition. In 2 parts./Composer: A.V. Kunin - M.: Soviet encyclopedia, 1967 - 1264 pp.
2. Kunin, A. V. Anglo-Russian Phraseological Dictionary. The 4th edition /A.V. Kunin - M.: Russian language, 1984. - 944pp.
3. The Dictionary of Idioms of Modern Tajik Language (phraseological dictionary). Part 1./ Compiled by M. Fozilov. - Dushanbe: Tajik State Publishing-House, 1963. - 952 pp.
4. Dictionary of Idioms of Modern Tajik Language. Part 2./Compiled by Fozilov M. -Dushanbe: Cognition, 1964. - 80 pp.
5. Fozilov Mullojon. Tajik and Persian Proverbs, Sayings and Aphorisms. Volume 1/Mullojon Fozilov.-Dushanbe: Cognition, 1975. - 368pp.
6. Phraseological Dictionary of the Russian Language. The 4th edition / Under the editorship of A.I. Molotkova. - М. : Russian Language, 1986. - 543 pp.
