Научная статья на тему 'Мамлакатимиз худудлари марказлари инфраструктурасини яхшилаш ва аҳолини арзон уй-жой билан таъминлаш мақсадида кўп-қаватли уй-жойлар қурилишини дастур асосида амалга ошириш'

Мамлакатимиз худудлари марказлари инфраструктурасини яхшилаш ва аҳолини арзон уй-жой билан таъминлаш мақсадида кўп-қаватли уй-жойлар қурилишини дастур асосида амалга ошириш Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
307
51
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
уй-жой қурилиши / уй-жой бозори / уй-жой дастури / housing construction / housing market / housing program.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Содиқов Шерзод Иномжонович

Мақолада Ўзбекистон Республикаси уй-жой қурилиши бозорининг ўзига хос хусусиятлари ва ушбу бозорга таъсир этувчи омиллар таҳлил қилинади. Давлат томонидан тартибга солишнинг чора-тадбирлар самарадорлиги баҳоланади. Мақолада, шунингдек, Ўзбекистон аҳолисини уй-жой билан таъминлаш ва уй-жой ипотека кредитини ривожлантиришнинг муҳим муаммолари таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVEMENT OF INFRASTRUCTURE OF THE REGIONAL CENTERS OF THE COUNTRY AND CONSTRUCTION OF MULTYSTORIED HOUSES FOR THE PURPOSE OF PROVIDING THE POPULATION WITH AFFORDABLE HOUSING ON THE BASIS OF THE ACCEPTED PROGRAM

The article analyzes the characteristics of the housing construction market of the Republic of Uzbekistan, the main factors affecting the state of the market. Evaluated the effectiveness of state regulation. Analyzes the key problems of development of mortgage lending and the provision of housing for Uzbekistan.

Текст научной работы на тему «Мамлакатимиз худудлари марказлари инфраструктурасини яхшилаш ва аҳолини арзон уй-жой билан таъминлаш мақсадида кўп-қаватли уй-жойлар қурилишини дастур асосида амалга ошириш»

Соди^ов Ш.И.,

Узбекистон Республикаси Банк-молия академияси тингловчиси

МАМЛАКАТИМИЗ ХУДУДЛАРИ МАРКАЗЛАРИ ИНФРАСТРУКТУРАСИНИ ЯХШИЛАШ ВА А^ОЛИНИ АРЗОН УЙ-ЖОЙ БИЛАН ТАЪМИНЛАШ МАКСАДИДА КУП-КАВАТЛИ УЙ-ЖОЙЛАР КУРИЛИШИНИ ДАСТУР АСОСИДА АМАЛГА ОШИРИШ

Ацолини цулай уй-жой билан таъминлаш - жамият ижтимоий ривожланишининг муцим курсаткичла-ридан бири, ацоли фаровонлиги даражасининг асосий таърифи ва уларнинг цаётий сифати демакдир.

Фукароларнинг турар-жойга булган эх,тиёжларини кондириш билан боFлик ижтимоий муносабатлар х,озирги бо-зор иктисодиёти шароитида янгича куриниш ва мазмун касб этганлигини таъкидлаб утиш жоиз. Зеро, бозор му-носабатлари шароитига келиб, киши-лардаги бокимандалик туЙFуси бардам топа бошлаши билан биргаликда, дав-латга тегишли булган турар-жой би-ноларнинг катта кисми хусусийлаш-тирилди. Шу билан бирга, хусусий мулкчиликка кенг эътибор берилиши муносабати билан турар-жойларни ху-сусийлаштириш, якка тартибда уй-жой куриш, давлатга тегишли булмаган тур-ли ташкилотларнинг турар-жойларни

куриши ва уларни сотиши каби ах,олини уй-жойга булган эх,тиёжини таъминлаш йуллари пайдо булди.

Юртимизда бир катор давлат дас-турлари доирасида бугунги кунда ах,олининг турмуш даражасини ях-шилаш, замонавий ва сифатли уй-жойларни куриш, ижтимоий сох,а объектларини барпо килиш, янги инф-ратузилмаларни шакллантириш, рес-публикамиз х,удудлари киёфасини бу-тунлай янги бир боскичга кутаришга каратилган тадбирлар амалга ошириб келинмокда.

Шуни таъкидлаш жоизки, кишлок ах,оли пунктларини замонавий лойи-х,алар буйича комплекс куришга кара-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 2

тилган давлат дастурига мувофик, 2009-2014 йиллар давомида ах,оли маблаFлари х,амда марказлаштирилган маблаFлар х,исобидан ажратилган им-тиёзли ипотека кредитлари х,исобига кишлок ах,оли пунктларида 44557 та замонавий ва куркам турар-жойлар курилди1.

Шу даврда курилиш объектларининг умумий киймати 5120,0 миллиард сумни ташкил этгани х,олда, банклар томони-дан уни молиялаштириш учун ах,олига карийб 2975,5 миллиард сумлик имти-ёзли ипотека кредитлари ажратилди2.

Республикамизда ушбу жараённи кенг микёсда молиявий куллаб-кув-ватлаш, жумладан уй-жой-коммунал, ижтимоий сох,а ва кишлок ах,оли пункт-ларини ободонлаштириш борасидаги эх,тиёжларни амалга оширишда ах,оли х,амда юридик шахсларга, янги, замонавий курилиш материаллари ва кон-струкциялари ишлаб чикарадиган, тасдикланган намунавий лойих,алар буйича кишлокда объектлар куришнинг индустриал ва йиFма технологиялари-ни жорий этадиган корхоналарга кредит бериш ва универсал тижорат банки сифатида юридик ва жисмоний шахсларга комплекс банк хизматларининг курсатилишини таъминлаш максадида «Кишлок курилиш банк» акциядорлик тижорат банки ташкил этилди3. Шу би-лан бирга, ушбу йуналишларни янада ривожлантириш максадида «Ипотека

1 «Кишлок курилиш банк» АТБнинг 2014 йил якунлари буйича х,исоботлари асосида муаллиф томонидан хисоблаб чикилди.

2 www.qishloqqurilishbank.uz

3 Узбекистан Республикаси Президентининг

2009 йил 30 мартдаги «Кишлок курилиш банк» акциядорлик тижорат банкини ташкил этиш туFрисида»ги ПК-1083-сонли карори.

банк» АТИБ ва ТИФ Миллий банклари х,ам жалб килинди.

Алох,ида эътиборга молик томони шундаки, кишлок ах,олиси турмуш ша-роитини яхшилаш, уларнинг х,аёт да-ражасини янада кутаришга каратилган лойих,аларни молиялаштириш учун чет эл банклари кредит линиялари х,ам жалб килинмокда.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2012 йил 11 январдаги «Кишлок жойларда уй-жойлар курилишини ривожлантириш» лойих,асини Осиё тараккиёт банки иштирокида куп траншли молиялаштириш Дастури буйича амалга ошириладиган усту-вор чоралар туFрисида»ги 1683-сонли карори билан «Кишлок жойларда уй-жойлар курилишини ривожлантириш» лойих,асини молиялаштириш режа-си, шунингдек, «2012-2015 йилларда «Кишлок жойларда уй-жой курилишини ривожлантириш» лойих,асини амалга ошириш чора-тадбирлари» Дастури тасдикланган (1-жадвал).

Мазкур дастур доирасида бугун-ги кунгача Осиё тараккиёт банки кредит линияси х,исобидан 398,2 миллион АКШ доллари микдорида маблаFлар узлаштирилган булиб, бу маблаFлар тулик микдорда кишлок жойларда намунавий уй-жой курилиши учун йуналтирилди4.

Шу билан бирга, дастур доирасида ах,олига уй-жойлар кийматини макбуллаштириш максадида иштирок-чиларга бир катор имтиёзлар бериш

4 «Кишлок курилиш банк» АТБнинг 2014 йил якунлари буйича х,исоботлари асосида муаллиф томонидан хисоблаб чикилди.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 2

1-жадвал. 2009-2014 йилларда к,ишлок, жойларда намунавий лойих,алар асосида уй-жойлар

к,урилиши буйича маълумот1 (миллиард сумда)

т.р. Курсаткичлар Йиллар

2009 2010 2011 2012 2013 2014

I. Массивлар сони (дона) 42 225 357 272 352 330

II. Уй-жойлар сони (дона) 847 6 800 7 400 8 510 10 000 11 000

III. Курилишнинг умумий нархи 50,7 428,9 576,5 906,0 1 385,4 1 772,5

3.1. Ахрлининг уз маблаFлари хисобидан 19,3 174,4 211,5 374,1 589,8 715,3

3.2. Кишлок жойларда уй-жойлар курилиши учун тижорат банклари томонидан ажратилган имтиёзли кредитлар, шу жумладан: 31,4 254,5 365,0 531,9 795,6 997,1

а) ОТБ (Осиё Тараккиёт банки) кредит линияси хисобидан 342,4 250,6 186,9

в) бюджет маблаFлари 31,4 254,0 321,0 130,6 462,7 706,7

билан бирга куйидагилар асос килиб олинди, жумладан;

- якка тартибдаги уй-жойлар объект-лари учун асосий курилиш материалла-ри ва асбоб-ускуналарнинг ^оч-тахта, томга ёпиладиган металл тунукалар, ёFOч-пайраx1а кириндиларидан тайёр-ланган плиталар, дераза ромлари, ой-налар, газ плиталар, сув иситкичлар, иситиш козонхоналари, иситиш радиа-торлари, х,исоблагичлар) марказлашти-рилган тартибда етказиб берилиши;

- намунавий лойих,алар буйича кишлок жойларда якка тартибдаги уй-жойлар куриш учун республикада иш-лаб чикарилмайдиган ёFOч-тахта, томга ёпиладиган металл тунукалар ва ёFOч-пайрах,а кириндиларидан тайёрланган плиталарнинг импорт буйича олиб ке-линиши;

- якка тартибдаги уй-жойларни «ка-лити билан топшириш» шарти асосида

1 «Кишлок курилиш банк» АТБнинг 2014 йил якунлари буйича х,исоботлари асосида муаллиф томонидан хисоблаб чикилди.

куриш доирасида субпудрат ташкилот-лари, улар томонидан бажариладиган ишлар х,ажми кисмида ягона солик тулови тулашдан озод этилиши;

- курилиш материалларини ишлаб чикарувчи кишлок курилиш сервис корхоналари барча турдаги солик-лардан, давлатнинг максадли жам-Fармаларига (ягона ижтимоий солик бундан мустасно) туланадиган мажбу-рий ажратмалардан озод этилиши.

Шу билан бирга, намунавий лойи-х,алар буйича якка тартибдаги уй-жой-лар куриш учун жисмоний шахсларга кредит маблаFлари 15 йилгача булган муддатга энг кам иш х,акининг 1000 ба-робаригача булган микдорда, 1 йиллик имтиёзли муддат билан йиллик 7 фоиз-ли ставкада берилмокда.

Бу дастур кишлок ах,олисининг кулай уй-жойга эга булиши учун яхши имко-ният яратиб бермокда.

Хозирги кунга келиб мамлакатимиз-да ах,оли сони 31 миллиондан ошди.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 2

Ахолининг деярли 50 фоизи шахарлар ахолисига туFри келади. Шу билан бирга, хар йили 300 мингдан ортик янги оилалар пайдо булмокда1. Бу эса, уз навбатида, шахар ахолисининг уй-жойга булган талабининг кундан-кунга купайишига олиб келмокда.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2010 йил 4 декабрда-ги «Шахарлар, шахар посёлкаларининг бош режаларини, кишлок фукаролар йиFинлари ^удудларини архитектура-режалаштиришни ташкил этиш лойихаларини ишлаб чикиш ва амал-га ошириш тартибини такомиллашти-риш чора-тадбирлари туFрисида»ги 286-сонли карорига асосан, барча худудлар марказлари бош режалари ишлаб чикилмокда.

Бугунги кунда республикамиз х,удуд-ларининг марказлари бош режалари тасдикланиб, унга асосан эски уй-жойлар бузилиши ва улар урнида куп каватли уй-жойлар курилиши режалаштирилган. Бу, уз навбатида, ахолининг уй-жойга булган талабининг ошишига ва марказларда уй-жой нар-хининг сунъий равишда кутарилишига олиб келади.

Ушбу бош режалар ишлаб чикилиши худудлар марказларида бир канча ахолини кучиришни ва эски уй-жойларни бузишни талаб килади.

Таъкидлаш жоизки, Узбекистонда бузилишга тушган уй-жойлар эгаларига компенсация тулови махаллий бюджет маблаFлари хисобидан амалга ошири-лиши белгилаб куйилган.

Хозирги кунга келиб, ушбу холат ахолининг уй-жойга булган талаби-

1 Альманах Узбекистан 2013. - Т.: Центр экономических исследований, 2013.

нинг ошишига ва табиий равишда мавжуд уй-жойлар нархининг кескин кутарилиб кетишига олиб келмокда.

Шу муносабат билан, хукуматимиз томонидан худудлар марказларини замонавий шахарсозлик меъёрлари ва талабларига мос равишда архитек-туравий киёфасини тубдан яхшилаш максадида шахар ахолисининг хаёт даражасини ва сифатини ошириш, иж-тимоий инфраструктурани ривожлан-тиришни таъминлашга каратилган бир катор дастурлар ишлаб чикилиб, улар асосида ишлар амалга оширилмокда.

Жумладан:

- Наманган шахрини 2009-2012 йил-ларда ободонлаштириш ва ижтимоий инфратузилмасини ривожлантириш буйича чора-тадбирлар дастури буйича 71 та куп каватли уй-жойлар курилиши учун тижорат банклари кредитлари ва ахоли маблаFлари хисобидан 24,8 миллиард сум маблаF сарфланди2;

- Тошкент вилоятининг Олмалик, Охангарон, Бекобод, Чирчик, Янгийул шахарлари ва Кибрай туманида 20132015 йилларда ижтимоий инфраструктурани ривожлантириш дастури буйича 20 та куп каватли уй-жойлар курилиши учун тижорат банклари кредитлари ва ахоли маблаFлари хисобидан 24,8 миллиард сум маблаF сарфланди3.

2 Узбекистон Республикаси Президентининг 2009 йил 6 августдаги ПК-1170-сонли «Наманган шахрини 2009-2012 йилларда ободонлаштириш ва ижтимоий инфратузилмасини ривожлантириш буйича чора-тадбирлар дастури туFрисида»ги карори.

3 Узбекистон Республикаси Президентининг 2013 йил 6 августдаги ПК-2020-сонли «2013-2015 йилларда Тошкент вилоятининг йул-транспорт, мухандислик-коммуникация ва ижтимоий инфратузилмасини ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида»ги карори.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 2

Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 2014 йил 8 сентябрда-ги «Мамлакатнинг ижтимоий х,аётида фаол катнашаётган ёш оилаларни уй-жой билан таъминлашни янада куллаб-кувватлаш чора-тадбирлари туF-рисида»ги 250-сонли карорига асосан К1оракалпоFистон Республикаси, вилоят-лар ва Тошкент шах,рида куп квартирали уйлар куриш х,амда мавжуд фойдала-нилмаётган ва курилиши тугалланма-ган объектларни ёш оилалар учун куп квартирали уйлар («Камолот» уйлари) этиб реконструкция килиш ишлари амалга оширилмокда.

Ушбу карор асосида квартиралар кийматини макбуллаштириш макса-дида уйларни куриш, коидага кура, мавжуд курилиши тугалланмаган бино-лар ва бошка объектлар, уй-жойларни тегишли инфратузилма билан таъминлашни х,исобга олган х,олда ташкил этиш учун энг кулай лойих,алар буйича реконструкция килиш шаклида амалга оширилиши белгиланди.

«Камолот» уйларидаги квартиралар-ни тижорат банклари томонидан им-тиёзли ипотека кредитлари ажратиш йули билан мулк килиб ёш оилалар-га юкоридаги карорга мувофик, «Камолот» уйларидан сотиб олинадиган квартиралар киймати бошланFич ба-дал туламасдан, Узбекистон Республикаси Марказий банкининг кайта мо-лиялаштириш ставкасига тенг булган фоизли ставка билан 20 йил муддатга, шу жумладан 5 йиллик имтиёзли давр-га берилмокда.

Юкорида келтириб утилган дастур-лар шах,ар ах,олисини уй-жойга булган эх,тиёжини кондириш учун ишлаб чи-килган.

Узбекистонда ялпи ички мах,сулот-нинг изчил усиш суръатлари ах,олининг ижтимоий-иктисодий шароитларининг яхшиланиши, даромадларининг мутта-сил ошиб боришини таъминламокда ва бу, уз навбатида, одамларнинг за-монавий уй-жойларга булган талаб-ларини кучайтирмокда. Бу эх,тиёжни кондиришда тижорат банклари томонидан ажратилаётган ипотека кредит-ларининг ах,амияти катта булмокда.

Бугунги кунда республикамиз вило-ятлари марказларида янги курилган уй-жойлар нархи 1 м2 учун уртача 1,8-2,0 миллион сум, Тошкент шах,рида эса 2,3-2,5 миллион сумни ташкил килмокда1.

Узбекистон Республикаси «Давархи-текткурилиш» кумитаси томонидан 2005 йил 7 декабрда тасдикланган ШИК 2.08.01-05-сонли «Турар жой би-нолари» меъёрлари талабларига асосан ташкилот ва фукаролар х,исобидан курилаётган турар-жой биносининг уму-мий майдони бир киши учун 23-30 м2 булиши курсатиб утилган.

Битта ёш оилада камида 3-4 киши эканлигини инобатга оладиган булсак, бу оила учун уртача - умумий майдони 93 м2 ли турар-жой зарур булади. Бундай уйлар вилоят марказларида уртача 190,0 миллион сумни, Тошкент шах,рида эса 223,0 миллион сумни ташкил килмокда.

Ах,оли йиллик даромадининг маъ-лум бир кисмини жамFариши х,исобига 10 ёки ундан узокрок йилда уй сотиб олиш имконияти мавжуд булади.

1 «Diamond» КТХФ, «Perspektiva Stoy Invest» МЧЖ ва бошка пудрат ташкилотларининг Молия вазирлигига берган х,исоботлари асосида муал-лиф томонидан х,исобланган.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 2

Бу, уз навбатида, Давлат томонидан худудлар марказларида куп каватли уй-жойлар курилиши буйича чора-тадбир ишлаб чикишни такозо этади.

Шулардан келиб чикиб, мамлакати-мизда иктисодий усишга эришиш ва шахар ахолисини арзон уй-жой билан таъминлаш учун уй-жой куриш комплекс чора-тадбир дастурини ишлаб чикиш максадга мувофик булади. Ушбу дастур куйидагиларни уз ичига олиши зарур булади:

- уй-жой курилиши сифати ва сама-радорлигини кескин ошириш ва кел-гусида саноатлаштириш билан узвий боFланган ишлаб чикариш-техник чора-тадбирлар;

- уй-жой сотиб олишнинг яна-да афзалрок шаклини ривожланти-риш оркали уй-жойга талабни раFбат-лантириш тадбирлари, яъни нархни пасайтириш, ипотека кредити ажратиш шароитларни яхшилаш ва уларнинг фоизларини тушириш;

- ташкилий-иктисодий тадбирлар, уй-жой курилиши учун ер ажратишдан

бошлаб лойихаларни келишишгача булган барча жараёнларни соддалаш-тириш ва енгиллаштириш;

- кам таъминланган оилаларни уй-жой билан таъминлаш ва уй-жой ку-ришни куллаб-кувватлаш тадбирлари.

Бунинг учун уй-жой курилиши бора-сида янги концепция кабул килиш ва шу асосда хар бир худуд марказларида уй-жой курилишининг мукаммал дастурини ишлаб чикиш зарур булади.

Хулоса урнида таъкидлаш лозим-ки, Узбекистонда замонавий уй-жой курилишининг хукукий асослари яра-тилган ва бу жараён ахоли учун кулай ва макбул шартлар асосида узок муд-датга мулжалланган ва паст фоиз-ли кредит бериш йули билан амал-га оширилмокда. Зеро, бугунги кунда ахолининг кенг катлами учун замонавий уй-жойга эга булиш имконияти ва унинг конунчилик базаси мавжуд булиб, бу холат халкимизнинг турмуш даражасини ошириш ва фаровонлиги-ни таъминлашга хизмат килмокда.

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. 2014 йил юкори усиш суръатлари билан ривож-ланиш, барча мавжуд имкониятларни сафарбар этиш, узини оклаган ислохотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили булади. / Мамла-катимизни 2013 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунла-ри ва 2014 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим усту-вор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маъруза. // «Халк сузи», 2014 йил 18 январь.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2015 йил 7 январдаги «2015 йилда кишлок жойларда намунавий лойихалар буйича якка тар-тибдаги уй-жой курилиши дастури ва 2016 йилги курилишнинг асосий параметрлари туFрисида»ги ПК-2282-сонли карори. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2015 й., 1-сон.

ИКТИСОДИЁТНИНГ РЕАЛ СЕКТОРИ / РЕАЛЬНЫЙ СЕКТОР ЭКОНОМИКИ 73 _/

3. Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 2014 йил 8 сентябрдаги «Мамлакатнинг ижтимоий х,аётида фаол катнашаётган ёш оилаларни уй-жой билан таъминлашни янада куллаб-кувватлаш чора-тадбирлари тyFрисида»ги 250-сонли карори.

4. Белкин В., Стороженко В. Жилищное строительство как фактор демографической динамики. // «Вопросы экономики». 2009. №10.

5. Куликов А., Янин Б. Актуальные вопросы развития ипотеки и решения жилищной проблемы. // «Деньги и кредит», 2011, №12.

6. Полиди Т. Накопленный дефицит инвестиций в жилищной сфере России: угрозы и перспективы. // «Вопросы экономики», 2014, №4.

7. Полякова М. Модель жилищно-строительного индекса - индикатора макроэкономической конъюнктуры. // «Экономика строительства», 2003, №3.

8. www.qishloqqurilishbank.uz

9. www.mf.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.