Научная статья на тему 'МАЛАКАЛИ КУРАШЧИЛАРНИ ТАЙЁРЛАШДА ТЕХНИК УСУЛЛАРНИ БАЖАРИШ СИФАТИНИНГ ЎРНИ'

МАЛАКАЛИ КУРАШЧИЛАРНИ ТАЙЁРЛАШДА ТЕХНИК УСУЛЛАРНИ БАЖАРИШ СИФАТИНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
49
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
БОРЬБА / ВЫПОЛНЕНИЕ ТЕХНИЧЕСКИХ ПРИЁМОВ / ФИЗИЧЕСКИЕ УПРАЖНЕНИЯ / ТЕХНИЧЕСКИЕ ДЕЙСТВИЯ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Холиқов Б.Х.

Мақолада спортнинг кураш турларида хусусан курашда, устувор аҳамият касб этувчи техник усулларни бажариш сифати тадқиқотда кўрсатиб ўтилган. Турли малакали курашчиларда техник усулларни бажариш суст ривожланганлиги аниқланган бўлиб, ушбу ҳолат спортчининг соғлик захирасини чегараланиши ва шикастланишларга олиб келиши мумкинлиги ҳақида фикр билдирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАЛАКАЛИ КУРАШЧИЛАРНИ ТАЙЁРЛАШДА ТЕХНИК УСУЛЛАРНИ БАЖАРИШ СИФАТИНИНГ ЎРНИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

УУК (УДК, UDC): 796.015.132:8

Укитувчи Б.Х. ХОЛЩОВ1

1 Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчи; шахри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

xoliqov. baxtiyor@mail.ru

МАЛАКАЛИ КУРАШЧИЛАРНИ ТАИЕРЛАШДА ТЕХНИК УСУЛЛАРНИ БАЖАРИШ СИФАТИНИНГ УРНИ

Аннотация

Annotation

В статье исследуется качество выполнения технических приёмов приемлемых значений в спортивной борьбе, в частности в кураше. Было установлено, что выполнение технических приёмов у различных квалифицированных борцов развивалось на слабом уровне, высказывались мнение, что это состояние может ограничивать резервы здоровья спортсмена, которые могутпривести к травмам Ключевые слова: борьба, выполнение технических приёмов, физическиеупражнения, технические действия.

Маколада спортнинг кураш турларида хусусан курашда, устувор а^амият касб этувчи техник усулларни бажариш сифати тадкикотда курсатиб утилган. Турли малакали курашчиларда техник усулларни бажариш суст ривожланганлиги аникланган булиб, ушбу ^олат спортчининг соглик захирасини чегараланиши ва шикастланишларга олиб келиши мумкинлиги ^акида фикр билдирилган.

Калит сузлар: кураш, техник усулларни бажариш, жисмоний машцлар, техник царакатлар.

The article examines the quality of performance of technical techniques of ustyvorny value in wrestling, in particular in wrestling. It was found that the performance of technical techniques in various qualified wrestlers developed stagnantly, it was suggested that this condition may limit the athlete's health reserves and lead to injuries.

Key words: wrestling, performance of technical techniques, physical exercises, technical actions.

Долзарблиги. Юртимизда барча сохаларида булгани каби спорт сохасида хам Президентимиз Ш. Мирзиёев рахномалигида спортчи ёшлар тарбияси ва уларнинг саломатлиги борасида кенг куламдаги ишлар амалга оширилиб келинмокда. Давлатимиз рахбари таъкидлаганидек, "Ёшлари-мизнинг мустакил фикрлайдиган, юксак интеллектуал ва маънавий салохиятга эга булиб, дунё микёсида уз тенгдошларига хеч кайси сохада буш келмайдиган инсонлар булиб камол топиши, бах-тли булиши учун давлатимиз ва жамиятимизнинг бор кучи ва имкониятини сафарбар этамиз". Бунга далил сифатида йилдан-йилга сони ва сифати ортиб бораётган илм даргохлари ва спорт иншоотларини келтиришимиз мумкин. Узбекистон Республикаси Прзиденти томонидан жисмоний тарбия ва спорт-ни ривожлантиришга каратилган юксак эътибор натижасида мамлакатимизда спорт турлари жадал тарзда оммавийлашмокда. 2017 йил 3 июндаги "Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора тадбирлари тугрисида" ги П^-3031 сонли карори асосида жамиятимизда соглом турмуш тарзини шакллантириш, ахоли-нинг, айникса ёш авлоднинг оммавий спорт билан мунтазам шугулланиши замон талабларига мос шарт-шароитлар яратиш, спорт мусобакалари орка-ли мардлик ва ватанпарварлик, она Ватанга садокат туйгуларини камол топтириш ва оммавий спортни устувор жихатдан жисмоний сифатлар билан бог-лик эканлиги куплаб мураббийлар ва мутахассис олимлар томонидан таъкидланади.

Тадкикотнинг максади. Турли малакали курашчиларда техник усулларни бажаришнинг ривожла-ниш даражасини тадкик килиш.

Тадкикот вазифалари:

- Турли малакали курашчиларда техник усул-ларни бажаришнинг ривожланганлик даражасини аниклаш;

- Ривожланганлик даражасини спортчи соглик захирасини чегаралаши ва шикастланишларига бог-ликлигини урганиш.

Тадкикот натижалари ва унинг мухокамаси. Инсон хаётида, турли жисмоний мехнат ва касбий жараёнларда, айникса спорт фаолиятида эгулувчанлик сифатининг урни бекиёсдир. Илмий-назарий манба-лардан маълумки, эгулувчанликка хос машклар билан шугулланиш организмда йпгилиб колган, хатто катлам-лашиб колган, ишлаб булинган шакл моддалар (тузлар, аммиак ва хк) ни чикаришга сабаб булади, истеъмол килинган янги кувватли озукаларга жой бушатишга имкон яратади модда алмашинувини жадаллаштиради.

Техник усулларни бажариш машкларнинг ана шундай хусусиятлари мушакларнинг техник машкларни бажариш устунлиги(махорати)ни ошира-ди, толикиш аломатларини бартараф этиб, иш коби-лиятини тиклашга ёрдам беради. Энг асосийси соглик захирасини кучайтиришга хизмат килади [1,2,3,6].

Жисмоний тарбия ва спорт амалиётини айникса, кураш турларини техник усулларни пухта ва максад-ли бажаришсиз тасаввур килиб булмайди. Мушаклар-нинг чузилувчанлиги оркали иш кобилияти ёки бош-кача айтганда, эгилувчанлиги бугимларнинг букили-ши ва ёзилиши ампулатудасини кенгайтиради. Шу-нингдек, курашчининг спорт махоратини ортишига замин яратади. Техник усулларни бажариш машклари билан мунтазам шугулланиш мушакларнинг киска-риш кучи ва тезлигини оширади. Немис олими Ф. Старлинг томонидан очилган конунга биноан

о

(N

0 сч ю

01

о

Q.

СО

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

"Мушаклар канчалик катта чузилиши имкония-тига эга булса, улар шунчалик кискариш кучига эга булади". Спортнинг кураш турларида мазкур хусусият устувор касб этади. Шунинг учун хам кураш мутахассислари техник усулларни бажариш кобилиятини максадли шакллантиришга алохида ахамият каратишади.

Шуни хам алохида таъкидлаш мухимки, эрталаб, машгулот ва мусобакалар олдидан хамда уларнинг якунида техник усулларни бажариш машклар билан максадли шугулланиш нафакат организмни кейинги юкламаларга тайёрлайди, спортчи иш кобилиятини тиклайди, шикастланишларнинг олдини олади, шу би-лан бир каторда, соглик захираларини хам кучайтиради.

Мазкур тадкикотнинг максади Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университетининг «Спорт педагогик махоратини ошириш» (СПМО) гурухида кураш билан шугуланувчи угил ва киз талаба спорт-чиларда техник усулларни бажариш сифатини урга-ниш ва уни махсус машклар асосида шакллантириш имкониятини аниклашга багишланган.

Техник усулларни бажариш куйидаги тест машклар асосида аникланди. «куприк» холатида кул ва оёклар жойлашган ораликни улчаш (1-жадвал). Утирган холатда гавда бошни тизза томон букиш ва бош-тизза оралигини улчаш (2-жадвал).

Тадкикотга юкори малакали 5 нафар угил ва 5 нафар киз спортчи талабалар (спорт усталари ва Халкора тоифадаги спорт усталари) хамда куйи спорт разрядига эга 5 нафар угил ва 5 нафар киз спортчи талабалар жалб этилди. Тадкикот ишлари 2019 йил февраль ва 2020 йил февраль ойлари ора-лигида утказилди. Утказилган тадкикот натижалари 1-2 жадвалларда келтирилган.

1-жадвалда кайд этилган натижалардан шу нарса кузга ташланадики, юкори малакали угил спортчи курашчиларда хам, киз спортчи курашчиларда хам техник усулларни бажариш сифати пропорционал жихатдан етарли ривожланган деб булмайди. Жумла-дан, «куприк» холатида кул ва оёклар жойлашган ора-лик кенглиги угил курашчиларда дастлаб 22.4±0.96 см.ни, 12 ойлик машгулотлардан сунг 23.0±1.06 см.ни ташкил этди.

Техник усулларни бажаришнинг усиш суръати шу муддат ичида деярли узгармади ёки 0.2 см.га узгарди хо-лос. Махоратли киз спортчи курашчиларда эса дастлаб 17.7±0.48 см.ни, 12 ойдан сунг 18.8±0.39 см.ни ташкил этди ёки техник усулларни бажариш 0.2 см.га усди.

Кураш билан шугулланувчи ю^ори малакали угил ва ^из спортчи-талабалар-да техник усулларни бажаришни ривожланиш динамикаси (Х±8)

Кураш билан шугулланувчи ^уйи малакали угил ва ^из спортчи-талабалар техник усулларни бажаришни ривожланиш динамикаси (Х±5)

О СЧ О СЧ Ю

ГО

£ О О.

СО

Тест маш^лари 2019 йил февраль 2020 йил февраль Курсатгичлар фар^и

«Куприк» холатида кул ва оёклар жойлашган оралик кенглиги, (см) 22.4±0.96 17.7±0.48 23.0±1.06 18.8±0.39 +0.2 +0.2

Утирган холатда гавда-бошни тизза томон букиш бош-тизза оралигининг кенглиги, (см) 2.2±0.13 1.8±0.09 2.1±0.15 1.5±0.07 +0.1 +0.3

Тест маш^лари 2019 йил февраль 2020 йил февраль Курсатгичлар фар^и

«Куприк» холатида кул ва оёклар жойлашган оралик кенглиги, (см) 42.4+1.19 31.4+1.08 41.8+1.11 30.2+1.13 +0.1 + 1.2

Утирган холатда гавда-бошни тизза томон буккиш бош-тизза оралигининг кенглиги, (см) 9.8+0.91 7.2+0.08 9.4+0.86 6.5+0.09 +0.4 +0.7

Изо^: Жадвалда - yFил спортчи курашчиларнинг курсаткичлари: махражда-^из спортчи курашчиларнинг курсаткичлари келтириб утилган.

2- жадвал

Изо^: Жадвалда - yFил спортчи курашчиларнинг курсаткичлари:махражда-^из спортчи курашчиларнинг курсаткичлари келтириб утилган.

Утирган холатда гавда бошни тизза томон букиш ва бош-тизза оралигининг кенглиги мувофик равишда 2.2-2.1см ва 1.8-1.5см билан ифодаланган булиб, техник усулларни бажаришни суст шаклланганли-гини курсатди.

Фикримизча, курашда утирган холатда бошни тиззага етказа олмаслик холати техник усулларни бажариш захираси чегараланганлигидан дарак бера-ди ва бундай вазият курашчи усулларни куллаганда ёки зарб билан йикилганда шикастланишга олиб килиши мумкин. Эътироф этиш жоизки, тадкикотда иштирок этган айрим спорт усталарида ( Буриев Р., Худойкулова Г.) техник усулларни бажариш «куприк» холатида 15-17 см.ни ташкил этган булса, утирган холатда олдинга букилиб бошни тиззага етказиш ушбу сифатни тулик шаклланганлигини курсатди. Лекин, уртача статистик курсаткичларга асосланган холда, шундай фикрни илгари суриш мумкинки, кул-ланилган тестлар натижалари буйича кайд этилган суст техник усулларни бажариш унг ва чап томонга бурилиш машкларида хам кузатилиши эхтимолдан холи эмас.

Куйи спорт разрядларига эга угил ва киз спортчи курашчиларда кулланилган тест натижалари улардан техник усулларни бажаришни ута заиф ривожлан-ганлигини курсатади (2-жадвал). Чунончи, куйи малакали угил спортчи курашчиларда техник усулларни бажариш «куприк» холатида кул ва оёклар жойлашган оралик кенглиги буйича дастлаб 42.4±1.19 см.ни, 6 ойдан сунг 41.8±1.11 см.ни ташкил этади. Куйи разрядли курашчи кизларда эса бу курсаткичлар мувофик равишда 31.6±1.08 см ва 30.2±1.13 см би-лан ифодаланди. Техник усулларни бажаришнинг 6 ойлик усиш суръати мувофик тартибда 0.6±1.2 см.ни ташкил этади [4,5,7].

Утирган холатда гавда бошини тизза томон букиш ва бош-тизза оралигининг кенглиги буйича олинган натижалар мувофик тартибда курашчи йигитларда 9.8±0.91-9.4±0.86 см.ни ташкил этади. Курашчи кизларда эса 7.2±0.08-6.5±0.09 см микдорида кайд этилган булиб, техник усулларни бажариш даражаси ва ривожланиш динамикаси икки гурухда ута суст суръатда узгарганлигини курсатди.

Демак куйи малакали курашчи угил ва киз болалар-да техник усулларни бажаришни 12 ойлик машгулотлар давомида бунчалик суст ривожланганлиги уларда кулланилаётган умумий ва махсус жисмоний машклар, шу жумладан, техник-тактик машклар хам курашчи-ларга хос техник усулларни бажаришни жадал хамда максадли шакллантириш кийматига эга эмаслигидан дарак беради. Шундай экан, айни пайтда кулланилаёт-

42 е-шай: fan_sportga@uzdjtsu.uz №5-2020

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

ган машгулотлар олдидан (машгулотнинг тайёргарлик кисмида), машгулотлар давомидаги киска танаффуслар-да машгулот якунида ва «эрталабги бадан тарбия» машгулотларида «стретчинг» (инглизчадан-чузилиш) мазмунли эгилувчанлик машкларидан фойдаланиш максадга мувофикдир. Маълумки, кураш турларида, шу жумладан, курашда хам техник усулларни бажариш сифати техник-тактик усулларни тезкор ижро этиш, статик холатлада каршилик курсатиш, эгиш, букиш, ракибни кутарган холатда унг ва чап томонга айланиш элементларини куч билан ижро этишда асосий омил булиб хизмат килади. Лекин бундай элементлардан иборат техник усулларни бажаришни ривожлантириш учун дастлаб тана кисмларининг богловчи бугимларни максимал амплитудада букилиш имкониятларини секин ижро этиладиган машклар ёрдамида шакллантириш оркали техник усулларни бажариш захирасини юзага келтириш ва кейин тезкор амалга ошириладиган хамда ракиб каршилигига бардош бера оладиган техник усул-ларни бажаришни такомиллаштириш тавсия этилади.

Хулосалар. Тадкикотда иштирок этган мазкур синалувчилар куйи малакали курашчи угил ва киз бола спортчиларнинг техник усулларни бажариш курсаткичларини 12 ойлик машгулотлар давомида нисбатан суст ривожланганлиги кулланилаётган умумий ва махсус жисмоний машклар, шу жумладан, техник-тактик машклар хам курашчиларга хос техник усулларни бажаришни жадал хамда максадли шакл-

УУК (УДК, UDC): 796.015.132:504:574

лантириш учун етарли булмаганидан дарак беради. Шундай экан, айни кунда кулланилаётган машгулотлар олдидан ёки машгулотнинг турли кисмларида «стретчинг» мазмунли кайишкоклик машкларидан фойдаланиш максадга мувофикдир. Лекин техник усулларни бажаришни бундай ривожлантириш учун дастлаб тана кисмларининг богловчи бугимларини максимал амплитудада букилиш имкониятларини мутадил ижро этиладиган машклар ёрдамида ша-кллантириш оркали техник усулларни бажариш захирасини юзага келтириш ва кейин тезкор амалга ошириладиган хамда ракиб каршилигига бардош бера оладиган техник усулларни бажаришни тако-миллаштириш максадга мувофик булади.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси президентининг 03.06.2017 й П^ 3031 сонли Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш

2. Волков Л.П. Теорея и методика детиского и юношеского спорта. Киев Олимпиская литература 2002. - 294с.

3. Матвеев Л.П. Основы общественной теории спорта и системы подготовка спортсменов. Киев. Олимпиская литература, 1999.- 316 с.

4. Туманян Г.С. Моторные факторы спортивных достижений борцов. Метод разработки. М. Гцолифк, 1992. 58 с.

5. Лях В, Герчун Д, Герчун А, Влияние тренировочных занятий координационной направленности на уровень технических умений борцов вольного стиля в ворасте 14-15 лет // Наука в олимпийском спорте. 2010, №1, 75-80 с.

6. Шулина Ю.А. Греко-римская борьба.// Учебник. Ростов-на-Дону, Фенине. 2004. - 800 с.

7. e-mail: iwf@iwfnet.net.

Мустакил изланувчи М.Н. ШУКУРОВ1

1 Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчи; шахри, Узбекистон

Муаллиф билан ботаниш учун:

shukurov. mirzhalol@bk.ru

КУРАШ МАШГУАОТААРИНИ ТАШКИЛ ЦИЛИШНИНГ ПЕДАГОГИК ШАРОИТЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Аннотация

Annotation

В данной статье представлена характеристика учебно-тренировочного процесса борцов с учётом региональных условий. Были также даны практические рекомендации по предотвращению некоторых видов травм, характерных для борцовских видов спорта.

Ключевые слова: образовательный процесс, региональные условия, планирование, профилактика, функциональное обстоятельство.

Ушбу ма;олада минтак;авий шароитларини ^исобга олган ^олда курашчиларнинг укув-машгулот жараёни шароитларидаги хусусиятлар келтирилган. Шунингдек, кураш спорт турига хос булган айрим турдаги жаро^атларнинг олдини олиш буйича амалий тавсиялар берилган.

Калит сузлар: уцув жараёни, минтацавий шароитлар, режалаштириш, олдини олиш, функционал уолат.

This article describes the conditions in the training process of wrestlers, taking into account regional conditions. Practical recommendations were also given to prevent certain types of injuries typical of wrestling sports.

Key words: educational process, regional conditions, planning, prevention, functional circumstance.

Долзарблиги. Жахонда яккакураш спорт тур-ларининг шиддат билан ривожланиб бораётгани хеч кимга сир эмас. Рио-де-Жанейрода булиб утган XXXI Ёзги Олимпия уйинларида бокс, огир атлетика, кураш спорт турлари буйича кулга киритилган

галабалар жахон хамжамияти спортчилари томо-нидан алохида эътироф этилди. Кейинги йилларда, айникса, узбек миллий курашини ривожлантириш давлат сиёсати даражасига кутарилди. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 2 октябр-

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.