Научная статья на тему 'МАЛАКА ОШИРИШ ТАЪЛИМ ТУРИ УЧУН ДАВЛАТ ТАЪЛИМ ТАЛАБЛАРИ, ЎҚУВ РЕЖАСИ ВА ДАСТУРЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШНИНГ ИЛМИЙ-УСЛУБИЙ МУАММОЛАРИ ҲАМДА УЛАРНИНГ ЕЧИМЛАРИ'

МАЛАКА ОШИРИШ ТАЪЛИМ ТУРИ УЧУН ДАВЛАТ ТАЪЛИМ ТАЛАБЛАРИ, ЎҚУВ РЕЖАСИ ВА ДАСТУРЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШНИНГ ИЛМИЙ-УСЛУБИЙ МУАММОЛАРИ ҲАМДА УЛАРНИНГ ЕЧИМЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
Меъёрий –хукукий хужжатлар / давлат таълим талаблари / ўкув режа / муддатли инвестиция / малака ошириш / қайта тайёрлаш.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Ахмедов Абдумирхаким Мирхалилович

Маколада малака ошириш ва қайта тайёрлаш таълим тури учун меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларни ишлаб чиқиш методологияси давлат таълим талаблари, ўқув дастур ва режаларни бугунги кун талабларига мос шакл ва мазмунда тартибга солиш муаммолари ва ечимлари келтириб утилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по праву , автор научной работы — Ахмедов Абдумирхаким Мирхалилович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАЛАКА ОШИРИШ ТАЪЛИМ ТУРИ УЧУН ДАВЛАТ ТАЪЛИМ ТАЛАБЛАРИ, ЎҚУВ РЕЖАСИ ВА ДАСТУРЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШНИНГ ИЛМИЙ-УСЛУБИЙ МУАММОЛАРИ ҲАМДА УЛАРНИНГ ЕЧИМЛАРИ»

CENTRAL ASIAN JOURNAL OF ACADEMIC RESEARCH SJIF = 5.441 .

ARTICLE INFO

МАЛАКА ОШИРИШ ТАЪЛИМ ТУРИ УЧУН ДАВЛАТ

ТАЪЛИМ ТАЛАБЛАРИ, У^УВ РЕЖАСИ ВА ДАСТУРЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИ^ИШНИНГ ИЛМИЙ-УСЛУБИЙ МУАММОЛАРИ ХДМДА УЛАРНИНГ

ЕЧИМЛАРИ Ахмедов Абдумирхаким Мирхалилович Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мухандислари институти Миллий тадцицот университети Физика ва кимё кафедраси доценти кимё фанлари номзоди E-mail (abdumirxakimaxmedov@gmail.com) Тел 94 601-44-32 https://doi.org/10.5281/zenodo.11503630 ABSTRACT

Qabul qilindi: 01-Iyun 2024 yil Ma'qullandi: 05-Iyun 2024 yil Nashr qilindi: 06-Iyun 2024 yil

KEYWORDS

Меъёрий - хукукий хужжатлар, давлат

таълим талаблари, укув режа, муддатли

инвестиция, малака

ошириш, цайта тайёрлаш.

Ма колада малака ошириш ва цайта тайёрлаш таълим тури учун меъёрий--хукуций хужжатларни ишлаб чициш методологияси давлат таълим талаблари, укув дастур ва режаларни бугунги кун талабларига мос шакл ва мазмунда тартибга солиш муаммолари ва ечимлари келтириб утилган.

Таълим-тарбиядаги янги тартиб к;оидалар келажакка куйилган узок; муддатли инвестиция дейилиши мумкин. Бунинг учун малака ошириш ва ;айта тайёрлаш тизими учун давлат таълим талабларини илмий асосда замон талабларини хисобга олган холда ёндошиб, уларни ;айта куриб чи;иш таклифини куйиш ва;ти келди. Токи, давлат таълим талаблари бугунги жахон мехнат бозори ва ижтимоий-и;тисодий х,аёт талабларини тули; ;амраб олиб, билимлар микдори ва сифати талабларга мос келишини таъминласин. Бу уз навбатида ра;обатбардош ходимларни тайёрлашда узининг салмо;ли самарасини беради. Зеро илмий потенциали ю;ори даражада ривожланган мамлакат барча сохаларда доимо илгор булади.

Х,амма даврда хам бирор бир мамлакат юксак малакали мутахассис кадрлар тайёрлаш тизимини йулга куймасдан туриб ижтимоий-и;тисодий хаётига доир сохаларни ислох, ;ила олмаган. Бунга Япония, Германия ва бир ;анча Гарб мамлакатларининг иккинчи жахон урушидан кейинги тара;;иётини мисол ;илиб келтириш мумкин. Бу вазифани амалга ошириш ва келажак авлодга етказиб бериш истеъдодли, баркамол мутахассислар зиммасига юклатилган. Аслида хам илм-фан тара;;иёти инсон хаётини хар томонлама таъминлай оладиган ягона воситалардан бири хисобланади. Инсоният тарихи сахифаларини вара;лаганда фан ва техниканинг кескин ривожланиш даври XX-асрнинг иккинчи ярмига тугри келишига гувох булиш мумкин. Бирок;, шуни таъкидлаш жоизки, соби; иттифо; таркибига кирувчи мамлакатлар илм-фанни эркин тара;;ий эттириш имкониятига эга эмас эдилар. Бунинг сабаблари куйидагилардан иборат. Биринчидан, соби; иттифо; таркибига кирувчи мамлакатларни таш;и дунё

Volume 2, Issue 6, June 2024

Page 15

билан ахборотлар алмашмаслиги учун сунъий ёпик жараён вужудга келтирилган эди. Иккинчидан, барча сохаларни ривожлантиришнинг илмий асосланган тизими мехнат бозори талабларига асосланмаган холда ишлаб чикилган эди. Натижада, бугунги кунга келиб мамлакатимиз мехнат бозорида ва ижтимоий-иктисодий сохаларда бир катор муаммолар юзага келдики, уларни бартараф ;илиш учун мамлакатимизда махсус малака ошириш институтлари, олий таълим муассасалари кошида малака ошириш ва кайта тайёрлаш факулътетлар, марказлар ва Академиялар ташкил килинди. Хозирда ушбу таълим турига жиддий эътибор берилаётганини асосий сабаби хам шундадир.

Янги Узбекистонни барпо ;илиш максадида, барча сохалар каби таълим тизимини хам ислох ;илиш жараёни бошланди. Тара;;иёт сари интилиш узбек хал;ига хос, фазилат. Бу фазилат бугунги узбек хал;ининг бунёдкорлигида я;;ол кузга ташланади. Чунки, бунёдкорлик замирида илм-фан ривожи ётади.

Кадрлар малакасини ошириш ва уларни кайта тайёрлаш касбий билим, куникма ва малакаларни чукурлаштириш х,амда янгилашни таъминлайди. Шунга асосан, малака ошириш ва кайта тайёрлаш таълим турининг ташкил килишдан асосий ма;сад, жахон мехнат бозори талабларига мос билим ва малакаларни мутахассис кадрлар томонидан узлаштириб борилишига каратилган. Белгиланган ма;садларга эришиш учун таълим меъёрий-хукукий хужжатлари ма;садга олиб борувчи тизимнинг узида мужассам этган булиши энг мухим вазифалардан бири хисобланади. Мазкур илмий тад;и;от таълим турида белгиланган ма;сад ва вазифалар асосида таълим меъёрий-хукукий хужжатларини янги авлодини ишлаб чи;ишга багишланади.

Фан ва технологияларнинг жадал суръатларда ривожланиши мехнат бозорида янгидан-янги билимлар пайдо булишига сабаб булмокда. Бу эса жахон мехнат бозори талабларининг узгариб боришига мос равишда кадрлар тайёрлаш тизимини мунтазам ислох килиб боришни та;озо этади. Мамлакатимиздаги узлуксиз таълим тизимида малака ошириш ва кадрларни кайта тайёрлаш таълим тури мехнат бозорида фаолият юритаётган ходимларнинг билимларини янгилаш ва мослигини таъминлашга каратилган. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М. Мирзиёев охирги йилларда ижтимоий ва и;тисодий тармо;ларда фаолият олиб бораётган ходимларни малакасини ошириш ва кайта тайёрлаш тизимини такомиллаштириш борасида бир катор фармоиш ва карорлари эълон ;илинди[1-6]. Ушбу хужжатларда белгиланган асосий вазифалар таълим муассасаларни моддий техника баъзасини мустахкамлаш, жахон мехнат бозори ва Республикамизда ижтимоий-иктисодий сохаларида олиб борилаётга ислохотлар талаблари асосида давлат таълим талаблари, укув режа ва дастурларини ишлаб чикиш хамда таълим жараёнига жорий килиш хисобланади.

Бугунги кунда, ушбу таълим тизимининг муаммоси шундан иборатки давлат таълим талаблари, укув режа ва дастурларни ишлаб чикишнинг илмий асосланган методологиясини ишлаб чикиш махсус тадкикот объекти сифатида тулик урганилмаган. Бинобарин, методология давлат таълим талаблари, укув режаси ва дастурларини ишлаб чикишнинг мухим асосий мезонларини белгилаб беради. Малака ошириш ва кайта тайёрлаш таълим тури учун меъёрий-хукукий хужжатларни ишлаб

чикиш методологияси давлат таълим талаблари, укув дастур ва режаларни бугунги кун талабларига мос шакл ва мазмунда тартибга солишда мухим ахамият касб этади.

Малака ошириш таълим туридаги реал ахволни урганиш максадида олиб борилган тадкикотлар натижасида, таълим жараёнида фойданилаётган укув меъёрий хукукий хужжатларда куйидаги камчиликлар мавжудлиги ани;ланди:

-биринчидан, давлат таълим талаблари ишлаб чикишнинг илмий асосланган методологияси мавжуд эмаслиги;

-иккинчидан, таълим жараёнида фойдаланилаётган укув режаси ва дастурлари давлат таълим талабларисиз ишлаб чикилганлиги;

-учинчидан, малака ошириш ва кайта тайёрлаш таълим тури меъёрий-хукукий хужжатларининг хусусий максадлари жахон мехнат бозори ва Республикамизда олиб борилаётган ислохотларни ижросини таъминлашга доир умумий максадларини камраб олишга тулик каритилмаган.

Мазкур камчиликларнинг бугунги кунга кадар бартараф этилмаганлиги сабабли, таълимда катта ахамиятга эга булган меъёрий-хукукий хужжатларини тизим олдига белгиланган вазифалар асосида ишлаб чикишда муаммолар юзага келмокда.

Маълумки, хар бир таълим тури учун аник максад ва вазифалар белгилаб берилган. Таълим турига доир меъёрий-хукукий хужжатларнинг ушбу максад ва вазифалар ижросини таъминлаш стратегияси сифатида ишлаб чикилиши таълимда долзарб масалаларни хал килишда мухим ахамият касб этади. Шу боис, ушбу методик кулланмада таълим турининг максад ва вазифаларини белгиловчи давлат таълим талабларнинг укув режаси ва дастурларини ишлаб чикишнинг илмий асосланган методологиясини яратиш хакида суз юритилади.

Давлат талабларини белгиланган максад ва вазифаларидан келиб чиккан холда ишлаб чикиш учун куйидаги бир катор муаммоларни ечиш зарур булиб, улар куйидагилар:

- малака ошириш ва кайта тайёрлаш таълим тури учун давлат таълим талабларининг янги авлодини ишлаб чикиш;

- фаолият турларини ва унга доир билим, куникма ва малакалар асосида укув дастур ва режаларни ишлаб чикишоркали уларни узаро богликлигини ёки узвийлигини таъминлаш усулларини ишлаб чикиш;

- малака ошириш ва кайта тайёрлаш таълим тури учун давлат таълим талаблари, мехнат бозори талаблари билан мослигини таъминлаш усулларини ишлаб чикиш;

- малака ошириш ва кайта тайёрлаш таълим тури учун меъёрий-хукукий хужжатларини тизим олдига белгиланган максад ва вазифалар асосида таълим жараёнини ташкил килиш, бошкариш ва такомиллаштиришни таъминлашнинг илмий асосланган усулларини ишлаб чикиш.

Мазкур муаммоларнинг вужудга келишининг асосий сабаби, таълим меъёрий-хукукий хужжатларини ишлаб чи;ишнинг илмий асосланган методологиясининг мавжуд эмаслигидадир.

Маълумки, муайян касбий йуналиш кенг ;амровли билимларни мужассамлаштиради. Бугунги кунда малака ошириш ва ;айта тайёрлаш таълим тури таълим жараёнида фойдаланилаётган таълим меъёрий-хукукий хужжатлари умумий ма;садларни касбий фанларнинг якка тартибдаги ма;садлари оркали шакллантиришга каратилган. Лекин, ;айси касбий фан, ;андай ва;тда меъёрий-хукукий хужжатда белгиланган билимларнинг кандай кисмининг шакллантиришини тулик аниклаш мумкин эмас. Бундай тартибдаги узлаштириш тизимининг вужудга келишига асосий сабаб давлат таълим талаблари, укув режаси ва дастурлари орасидаги богланишнинг мавжуд эмаслигидир. Бу каби камчиликлардан холи булиш, яъни, таълим меъёрий хужжатларининг бир-бири билан узаро богликлигини таъминлаш учун уларни якка тартибда ишлаб чикиш усулдан фойдаланиш зарур (1-расмга каранг).Мазкур усулнинг бошка усуллардан фаркли жихати шундаки, бунда фаолият турига доир билимлар, укув дастури ва режалари хамда назорат турлари якка тартибда ишлаб чикилади. Укув меъёрий-хукукий хужжатларнинг яккатартибда ишлаб чикилиши таълимда факат белгиланган аник максадларни амалга оширишда мухим рол уйнайди. Ушбу тартиб малака оширувчининг аник максадга каратилган билимларни мукаммал узлаштиришини таъминлайди. Умуман, малака ошириш ва кайта тайёрлаш таълим турини ташкил этишдан асосий максад, тингловчи учун янгилик булган муайян билимларни узлаштириш хисобланади [7]. Бундан ташкари, якка тартибдаги билимларниузлаштирилишининг яна бир мухим жихати шундаки, малака ошираётган тингловчининг узлаштириш даражасишу

1-расм. Малака ошириш ва кайта тайёрлаш таълим тури учун давлат талабларининг таркибий схемаси

билимларга доир саволлар оркали аникланади. Бу эса, тингловчиларнинг билим сифати ва мазмунини реал бахолаш имкониятини беради. Натижада таълим жараёнини бошкариш ва назорат килишда кулайлик юзага келади. Демак, давлат таълим талабларида белгиланган умумий билимлар асосида х,ар бир фаолият тури учун алохдда укув дастур ва режанинг ишлаб чикилиши, таълим жараёнини аник максадга каратади ва хар бир ма;сад давлат талабларидафаолиятбилан ажратилади. Шунингдек, х,ар бир фаолият тури учун алохида у;ув дастури ва режаси ишлаб чикилади. Бундай тартибнинг жорий килиш оркали давлат талабларида белгиланган билим, куникма ва малакалар билан у;ув дастури ва режалари орасидаги богли;ликни таъминлашга эришилади. Мазкур усулнинг таълим жараёнига жорий килиниши малака ошириш ва ;айта тайёрлаш курсларида белгиланган максадга дедукция усулининг таълим жараёнида кулланилиши билан самарали натижаларга эришиш мумкинлигини исботлайди.

Бош;арув кадрларининг малака ошириш курсларини ташкил этишдан кузланган асосий ма;сад: биринчидан, муайян касбий йуналиш буйича мехнат бозорида пайдо булаётган янги билимларни узлаштириш, иккинчидан, давлатимизнинг ижтимоий -и;тисодий сохаларни ислох килиш борасида амалга ошираётган сиёсатининг реал хаётда ижросини таъминлаш учун стратегик ва методик билимларга эга булишдан иборатдир.

References:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "Олий таълим муассасаларининг рахбар ва педагог кадрларини ;айта тайёрлаш ва малакасини ошириш чора-тадбирлари тугрисида" 2015 йил 12 июндаги ПФ-4732 сонли фармонига узгартиришлар ва кушимча киритиш тугрисида, 2016 йил 30 ноябрдаги ПФ-4860-сонли фармоиши.

2. Педагог кадрларни тайёрлаш, хал; таълими ходимларини ;айта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш тизимини янада такмиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида, 2017 йил 26 сентябрдаги ПК-3289-сон карори.

3. Ички ишлар ходимларини тайёрлаш, ;айта тайёрлаш ва малакасини ошириш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида, 2017 йил 16 августдаги ПК-3216-сонли карори.

4. Корпоратив, лойиха бош;аруви сохасида кадрларни тайёрлаш, ;айта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш тизимини такомиллаштириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида ", 2018 йил 5 сентябрдаги ПК-3930-сонли карори.

5. Прокуратура органлари кадрларини тайёрлаш, кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида, 2018 йил 8 майдаги ПФ-5438-сонли фармони.

6. Узбекистон Республикаси Президенти хузуридаги давлат бошкарув академиясида бошкарув кадрларини тайёрлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш тизимини такомиллаштиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида, 2019 йил 27 июндаги ПК-4365-сонли карори.

CENTRAL ASIAN JOURNAL OF ACADEMIC RESEARCH SJIF = 5.441 .

7. Абдурахмонов Д.Б. Кичик мутахассис кадрларни малакасини оширишда маёкли дистанцион таълим шакли // Турды международной научно-технической конференции. Высокие технологии и перспективы интеграции образования, науки и прозводства. Том 2. Ташкент, - 2006 й. 3-4 б.

Volume 2, Issue 6, June 2024

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.