MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING MAKTAB TA’LIMIGA TAYYORLASH HAMDA IJODIY QOBILIYATLARINI SHAKLLANTIRISHDA XORIJ TAJRIBALARIDAN FOYDALANISH Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

JffiTALQINVA *<il]

\-/TADQIQOTLAR No4 2022

ilmiy-uslubiy jumaU

1VT AT^T ARC Ai^TTA VOSlTTTi Am ROT AT ARlVTlVn M A klA Ii T A'T TlVTTnA

M*

MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING MAKTAB TA'LIMIGA

TAYYORLASH HAMDA IJODIY QOBILIYATLARINI SHAKLLANTIRISHDA XORIJ TAJRIBALARIDAN FOYDALANISH

Bekmurodova Yulduz Panji qizi

j M

Choriyeva Nigora Rahmonberdi qizi

Termiz davlat universitetining Pedagogika instituti Maktabgacha ta'lim yo'nalishi magistrantlari

https://doi.org/10.5281/zenodo.7256921

>q> h> >

A___TUT___1„J„ ____.....• ___J ____

Annotatsiya: Maqolada Maktabgacha ta'lim yoshidagi bolalarni maktab ta'limiga tayyorlash hamda ularda ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishda xorij

I TP* ' J'*

tajribalaridan foydalanishga oid fikrlar berilgan.

Kalit so'zlari: MTT, ijodkorlik, maktab ta'lim, tayyorlov, o'qishga tayyorlik. Annotation: The article provides recommendations on how to use foreign

+A nmnom nmcnnAAl nni l/iron Inr onliAAl onnno+mn nnn i-f nt»ir

&

experience to prepare preschool children for school education and increase their

W-

creative potential.

Keywords: MTT, creativity, sch°d education, preparation, readiness to study.

<J> ! j> i I - in-;

Bugungi kunda xorij tajribalaridan andoza olish, ijodiy yondashgan holda

amaliyotga joriy etish, zamon talabiga mos ravishda meyyoriy hujjatlar, o'quv-

metodik adabiyotlar, o'quv-metodik majmualarni ishlab chiqish, ilg'or xorijiy tajriba

asosida maktabgacha ta'lim muassasalarining rahbar va mutaxassislarida zamonaviy

manatmAtif t m na/1orrAAiV fovnAlAmArolor o/~vViorro ai/1 Kilimlor t m

menejment va pedagogik texnologiyalar bo'yicha sohaga oid bilimlar va ko'nikmalarni shakllantirish vazifalari dolzarb masalalar sirasiga kiritilmoqda. Shu

»

m--

bois mamlakatimizda maktabgacha ta'lim tizimini tubdan takomillashtirish yuzasidan farmon va qarorlar qabul qilindi.

O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016-yil 29-dekabrdagi "2017-2021" Ik-

JM /

yillarda maktabgacha ta'lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi PQ, 2017-yil 9-sentabrdagi "Maktabgacha ta'lim tizimini tubdan takomillashtirish choratadbirlari to'g'risida"gi PQ, 2017-yil 30-sentabrdagi "Maktabgacha ta'lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi PF Farmoyishi shular jumlasidandir.

Bolalarni maktabga tayyorlash bo'yicha xorijiy davlatlarning ilg'or tajribalarini o'rganish yuzasidan alohida adabiyotlar, tadqiqot ishlari juda kam, bu boradagi manbalarning faqatgina elektron resurslari mavjud bo'lib, ularni ham internetning

+iit"1i coArflorirlan +AniK farnmo /miliK n'momcli miiml/m A/Taaalan Kii mciA77nrlo

turli veb saytlaridan topib, tarjima qilib o'rganish mumkin. Masalan, bu mavzuda

■ > >

>q ] q ]> >

^^^^ 5 J

>* «HJ>

JffiTALQINVA

\-/TADQIQOTLAR No4 2022

¡ImlyuHuOiy jumali i»--r «-W"

miiif-iwuuif juman

1> i |> B.E.Parmonov, I.G'.Mamajonov, R.Mamatov, M.X.Qilichovalar ilmiy izlanishlar

#

>

olib borgan.

Jumladan B.E.Parmonov "Maktabgacha ta'lim tashkilotida bolalarni tarbiyalashda xorijiy tajribalarning psixologik jihatlari" maqolasida xorijiy davlatlarning ilg'or tajribalarini yoritgan. Buyuk Britaniya, Rossiya federatsiyasi, Yaponiya, Germaniya kabi davlatlarining ilg'or tajriblarini tahliliy o'rgangan. I.G' Mamajonov, R.Mamatovlar esa "Germaniya davlati ta'lim tizimi"ni o'rganishda qisman maktabgacha ta'lim tizimiga oid ma'lumotlarni kiritib o'tgan.

1 o o o

Bilamizki, O'zbeksiton Respublikasi "Ta'lim to'g'risida"gi qonunga muvofiq maktabgacha ta'lim va tarbiya olti yoshdan yetti yoshgacha bo'lgan bolalarni boshlang'ich ta'limga bir yillik majburiy tayyorlashni ham nazarda tutadi. Endilikda respublikamizdagi 6 yoshdan 7 yoshgacha bo'lgan barcha ta'lim olishga layoqati bo'lgan bolalar davlat va nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlarida 1 yillik maktabgacha tayyorlov guruhida boshlang'ich sinflarga tayyorlanadi va ularga sertifikat beriladi. Bu jarayon rivojlangan mamlakatlarda esa ancha ilgari boshlanadi. Masalan, Italiyada bolalar 3 yoshdan 6 yoshgacha maktabga tayyorlanadilar. Bu jarayon davlat bog'chalarida va xususiy katolik bog'chalarida amalga oshiriladi. Buyuk Britaniyada esa 1988-yilda «Ta'lim to'g'risida»gi qonuni kuchga kirgan.

Unda nafaqat ta'lim standartlari, balki bolalarni maktabga qabul qilish vaqtida ruhiy rivojlanish darajasiga bazaviy baho berish ham belgilangan. Angliya, Shotlandiya va Uelsda majburiy ta'lim 5 yoshdan, Shimoliy Irlandiyada esa 4 yoshdan boshlanadi. Shuning uchun ham majburiy ta'limda o'qitishni boshlash muddati Yevropada

engerta deb hisoblanadi.

„ , , . , . , ...... . . . . ....

Bolalarni maktabga tayyorlash - bolalar hayotining barcha sohalarini qamrab oladigan murakkab, ko'p qirrali vazifadir. Uni hal qilishda bir qator jihatlarni ajratib ko'rsatish odatiy holdir. Birinchidan, kelajakda muvaffaqiyatli o'quv faoliyatining asosi bo'lgan bolaning shaxsiyati va uning bilim jarayonlarining uzluksiz rivojlanishi, ikkinchidan, boshlang'ich maktabda yozish, o'qish va hisoblash elementlari kabi ko'nikma va qobiliyatlarni o'rgatish zarurati.

Maktabga tayyorlik bu - jismoniy, aqliy, ijtimoiy va bolaning sog'lig'iga putur yetkazmasdan maktab o'quv dasturini muvaffaqiyatli o'zlashtirish uchun zarur

bo'lgan bolaning rivojlanishi darajasidir.

Shuning uchun "o'qishga tayyorlik" tushunchasi quyidagilarni o'z ichiga oladi: fiziologik tayyorlik - jismoniy rivojlanishning yaxshi darajasi; Psixologik tayyorlik - bilim jarayonlarining yetarlicha rivojlanishi (diqqat, xotira, fikrlash, idrok, tasavvur, sezgi, nutq), o'rganish;

ijtimoiy tayyorlik - tengdoshlar va kattalar bilan muloqot qilish qobiliyati.

til

¡•>50-' ,> ¡>

JffiTALQINVA 1

\-/TADQIQOTLAR No4 2022

«Cl

llmly-uslubty jumaU

jm j v

Maktabga tayyorgarlikning har uch tarkibiy qismi yaqindan o'zara bog'liq, u

#

yoki bu taгzda biгon biг tomonning shakllanishidagi kamchiliklaг ta'limning muvaffaqiyatiga ta'siг qiladi.

Bolalarni maktabga tayyorlash davomida ularda ijodiy qobiliyatlarni ham rivojlantirib booгish lozim. Zamonaviy jamiyat o'z kuchini insoniyat manfaati yo'lida yo'naltiгadigan ijodiy, oddiy odamlami talab qiladi. Shu munosabat bilan zamonaviy ta'limning asosiy vazifasi - ijodiy, mustaqil va erkin shaxsni tarbiyalashdir, chunki

J»

! Ш-

kelajakning rivojlanishini belgilovchi shaxs bu ijodkorlikdir. Prezident qaгoгiga ko'гa O'zbekiston Respublikasi maktabgacha ta'lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi tasdiqlangan va unda quyidagicha vazifalarni amalga oshirish nazarda tutiladi: maktabgacha ta'lim sohasidagi nornativ-huquqiy bazani yanada takomillashtirish, maktabgacha yoshdagi bolalarning har tomonlama intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish; bolalarning sifatli maktabgacha ta'lim bilan qamrovini oshirish, undan teng foydalanish

1 m 1лап1л /oïl о п n 1 In ' m in I о о 1л mmVnt* па1ло Hn ri пт п о 4" vnnnpi\r гпапЫтч-т пт тг\ 11 nnfi п о 1л •

imkoniyatlarini ta'minlash, mazkrn- sohada davlat-xususiy sherikligini rivojlantirish;

maktabgacha ta'lim tizimiga innovatsiyalami, ilg'or pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish; maktabgacha ta'limni boshqaгish tizimini takomillashtiгish, maktabgacha ta'lim muassasalari faoliyatini

»

moliyalashtiгish shaffofligi va samaгadoгligini ta'minlash, maktabgacha ta'lim tizimiga maktabgacha ta'lim tizimi xodimlarini tayyoriash, qayta tayyoriash, malakasini oshirish, tanlab olish va rivojlantirishga mutlaqo yangi yondashuvlarni joriy etish. Ijodiy rivojlanishning qiymati bolalar uchun yangi bilimlarni, dunyosini boyitadigan o'zgaгisЫarni, maktabgacha yoshdagi shaxsning shaxsiy fazilatlarini namoyon etishiga hissa qo'shishi bilan belgilanadi. Ijodiy faoliyatda atrofdagi haqiqatni o'гganish, bola "yangi faolik" kabi yangi m^lami doimiy гavishda kashf qilmoqda.

Katta yoshdagi insonning ijodiy namoyon bo'lishining dastlabki shartlari

maktabgacha tarbiya davridan boshlanadi. Shuning uchun maktabgacha yoshdagi bolalarda shaxsni rivojlantirishning dastlabki bosqichlarida jarayonni va ijodiy rivojlanishning shakllanishini o'гganish keгak. Psixologik va pedagogik fan^ bo'yicha shaxsiy rivojlanish uchun asos - bu jarayon haqida doimiy fikr J-jt

*

mavjudligidir. Uning oldida maktabgacha yoshdagi bolaning ijodiy rivojlanishi sodir

bo'ladi. Turii xil faoliyat turiari: o'yin, vizual, konstгuktiv, musiqiy, teatг, mehnat shaxsini shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi.

Bolalarning ijodiy qobiliyatlarini shakllantirishning asosiy xususiyatlari quyidagilar hisoblanadi:

- bolaning ijodiyotda turii qin-alarini namoyish etishi uchun yo'l ochib berish;

- bolalarda bilishga oid qiziqishlarini rivojlantirishga qaratilgan motivatsion

bolalarda bilishga oid qiziqishlar..................... ........................

qiziqish tomonlariga e'tiboг beгish;

Ы> ¿j

---M- ^ >

JffiTALQINVA 1

\-#TADOIOOTLAR Nod 2022

№4 2022

ilmlyuslubly jurnali

Miiiif-iwuuif juinan

- jarayonda bolaning o'zi ham faol ishtirok etadi ya'ni tarbiyalanuvchi

tarbiyaning faqat obyektigina emas, balki atrofdagi voqealarga ta'sir etuvchi subyekt

hamdir.

Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy rivojlanishida ontogenezning dastlabki

........ — -....... - - ■ ■ -

bosqichlarida bola grafika faoliyati bolalarning atrofdagi haqiqatning badiiy mahoratining samarali shakllaridan biri bo'lib, ular ob'ektlar va hodisalarni tasavvur qilishadi. Grafik faoliyat bolaning shaxsiyatini rivojlantirish bosqichlarini aks

J»

! Ш-

ettiradi, bu ijodiy rivojlanishning tegishli pedagogik tashkiloti uchun hisobga olinishi

1 1 jW

kerak.

Grafik faoliyatini har tomonlama rivojlanib borishi muxim sanaladi. O'tmishning ko'plab mashhur faylasuflari va pedagoglari bolalarning tarbiyalanishida muhim ahamiyatga ega ekanini alohida ta'kidladilar. Shunday qilib, Aristotel, D.Diderot, Ya Komenskiy va boshqa bir qator olimlar grafik faoliyat go'zallik tuyg'usini shakllantirishga imkon yaratib, san'at asarlari va tabiatning go'zalligini yoqtirish qobiliyatini shakllantirdi.

Xulosa o'rnida shuni aytishimiz mumkinki, Maktabgacha tarbiya jarayonida maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy rivojlanishi quyidagi pedagogik shartlar bajarilsa samarali bo'ladi: 1.Tarbiyachi bolani ijodiy qobiliyatini rivojlatirish uchun

»

m?

daslabki raxbatlantiruvchi pedagogik sharoitni yaratishi lozim. 2.Bolani ijodiy faoliyati tizimi mexanizimini ishga tushirishda o'yin faoliyatini imkoniyatlaridan samarali foydalanishi kerak. 3.Tarbiyachini kasbiy bilim, malaka va tajribasida bola ijodiy foliyatini rivojlantiruvchi tizim bo'lishi va amaliyotda ishlashi kerak.. 4.Hamkorlik pedagogikasi imkoniyatlaridan keng foydalanish ni yo'lga qo'yish.

> j> I

>ц. j 1> j i

Foydalanilgan adabiyotlar:

1.Muslimov N., Usmonboyeva M., Sayfurov D. Pedagogik kompetentlik va kraetivlik asoslari. - T.: 2015

2.Sodiqova Sh.A. Maktabgacha pedagogika. - T.: 2017

3.Parmonov B.E. Maktabgacha ta'lim tashkilotida bolalarni tarbiyalashda xorijiy tajribalarning psixologik jihatlari. Science and Education! Scientific Journal. 2018

4.Fazilova D.X. Xorijiy tajribalardan foydalanish va innovatsion texnologiyalar J-jt modulidan o'quv-uslubiy majmua. Jizzax, 2021

5.Усманов Ф. Узбек тилидаги ухшатиуларнинг лингвомаданий тадкики. Филол.фан.ном. дисс. автореферати. Toshkent - 2020

6.Nabiyeva D.A., Nurmonova S.D.CoBpeMeHHoe Жанроведение Или Генристика: Теории, Методы, Перспективы // Theoretical & Applied Science. 2020/4.

PC

7.Nurmanova D. Linguistic Concept of the Text // Pindus Journal of Culture,

Literature, and ELT. 2021/9/18.