CC BY
419
Tursunboyeva M.D.
Chirchiq davlat pedagogika institute
O'zbekiston
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI MAKTAB TA'LIMIGA TAYYORLASHNING AHAMIYATI
Rezyume: Maktabdagi majburiy ta'lim bolaga ma'lum talablarni qo 'yadi. Ma'lumki, bola ta'lim-tarbiyaviy muassasaning talablarini bajara oladigan rivojlanish darajasiga yetishi kerak, faqat shundagina bolani maktabga berish mumkin. Bu jarayonda tarbiyalanuvchini maktab ta'limiga tayyorlash muhim ahamiyat kasb etadi, shu sababdam maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarni maktab ta'limiga tayyorlashning ahamiyati o'rganilgan.
Tayanch so'zlar: bola, ta'lim, tarbiya, shaxs, rivojlanishi, maktabgacha ta'lim, majburiy ta'lim.
Tursunboyeva M.D.
Chirchik State Pedagogical Institute
Uzbekistan
THE IMPORTANCE OF PREPARING PRESCHOOL CHILDREN FOR
SCHOOL EDUCATION
Resume: Compulsory schooling places certain demands on a child. It is known that a child must reach a level of development that can meet the requirements of the educational institution, and only then can the child be sent to school. In this process, it is important to prepare the child for school education, which is why the article explores the importance of preparing preschool children for school education.
Key words: child, education, upbringing, personality, development, preschool education, compulsory education.
Har qanday pedagog hech qanday vositalardan foydalanmay, bolani maktabga tayyorgarligini aniqlay oladi. Ba'zi ota-onalar ham bola qanchalik sog'lom, chaqqon, mustaqil, aqlli,o'qishga tayyor ekanligini taxminan bilishadi.
MTT tarbiyachilari har bir bolaning maktabga tayyorgarligini to'g'ri aniqlashda yetarli pedagogik, texnologik bilim va tajribalarga ega bo'lishlari kerak, bunda ular MTTda ta'lim va tarbiya dasturi talablariga tayanishlari kerak. Agar maktabgacha davrda bola normal rivojlangan bo'lsa, uning jismoniy va aqliy rivojlanishiga hech qanday kuchli ta'sirlar bo'lmagan bo'lsa, unda bola yetti yoshda ta'lim olish darajasiga yetadi.
Ammo ba'zi oilalar va bog'chada maktabga tayyor bo'lmagan bolalar ham uchraydi. Bunday bolalar mutaxassis nazoratida maxsus tekshiruvdano'tishadi vao'qishga tayyorgarligi darajasi haqida mutaxassis xulosa chiqaradi. Bolaningo'yinqaroqligi, mustaqil bo'la olmasligi, his-tuyg'u va ijtimoiy rivojlanishining juda past darajaliligi uning maktabga tayyor bo'lishiga to'siq bo'ladi. Bunday bolalaro'rtoqlari va tengdoshlari orasida o'z o'rnini topa olmaydilar.
MTT bolasi kun bo'yi tuzilishi va mazmuni qiziq boigan turli xil faoliyatlar bilan shug'ullanadi. Bola asosan,o'z xohishi bo'yicha o'ynaydi yoki ish bilan shug'ullanadi. Maktabda esa kunning birinchi qismini tartibli (sistemali)o'qitish egallaydi, bun-dan tashqari kunning ikkinchi qismida ham maMum vaqtni dars-larni tayyorlashga ajratish kerak. Maktabda bolao'z xohishi va qiziqishi bilan tanlagan mashg'ulotlar chegaralangan. Bola maktab tartibi va darslar jadvaliga bo'ysunishi kerak. Har qanday ob-havoda bola maklabga vaqtida kclishi,o'quv qurollarini olib kelishi, maktab ta'lim sharoitlariga ko'nikishi kerak. Darslarda ma'lum vaqt tinch o'tirib, diqqatini bir joyga jalb qilib ishlashi tanaffusda esa nisbatan qisqa vaqt ichida o'z kuchlarini tiklab olishi kerak boladi.
Shunday qilib, maktab hayotiga jismoniy va ruhiy jihatdan o'rganish uchun bola eng avval sog'lom, jismoniy chiniqqan va chidamli boiishi kerak. Sistemali ta'lim uchun bolaning aqliy rivojlanishi, ya'ni, aniqrog'i, maktabga umumiy ruhiy tayyorgarligi muhim deb hisoblanadi.
Bola birinchi sinfda uchta fan (o'qish, yozuv va matema-tika)ning asoslarini, tabiat va jamiyat to'g'risida oddiy bilimlarni egallaydi. Bola odamlar, jismlar va tevarak-atrofdagi hodisalar haqida ma'lum tasavvur bilan maktabga kelishi kerak. Bolaning o'quv materialni o'zlashtirishi va ta'limning bola qobiliyatlariga mos kelishi uning aqliy faoliyatiga bog'liq bo'ladi.
Bolaning yaxshi o'qishiga aqliy faoliyatining rivojlanish darajasi, idrok, tasavvur, xotira va tafakkur funksiyalari hamda aqliy faoliyat bilan shug'ullanish odatlari ta'sir qiladi. Bola tahlil qilishni, ya'ni narsalarni (predmetlarni) idrok etganda muhim bolmaganlarni ajrata bilish, kuzatayotgan hodisalarni umumlashtirish, guruhlash kabilarni o'rganishi kerak. Bola zehnli, ziyrak, topqir, mustaqil boiishi kerak. Zavq, xursandchilik keltiradigan aqliy faoliyatiga nisbatan bolada qiziqish paydo boiadi.
Ta'limning muvaffaqiyatli bo'lishi ko'p jihatdan bola nutqining rviojlanish darajasiga, uning lug'at boyligiga, mustaqil, aniq, ifodali va grammatik jihatdan to'g'ri gapira olishiga bog'liq boladi.
Bolada maktabga borish bilan nafaqat hayot tartibi va asosiy faoliyatida, balki ijtimoiyo'rnida hamo'zgarishlar sodir boiadi. Bola munosabatlari shakllangan tanish tengdoshlar va kattalar jamoasidan, notanish bolalar va kattalar jamiyatiga o' tadi.
Oldingi jamoada bola o'zining huquq, burch va imtiyozlarini bilar edi, yangi shakllanayotgan maktab jamoasida esa bolao'zini boshidan ko'rsatishi
kerak. Bolaning burch va huquqlari, maktabgacha davrga nisbatan aniqroq va qattiqroq belgilanadi. Bola faoliyatini baholashning muhim mezonlaridan biri nafaqat maktabda, balki oilada, tengdoshlar davrasida muvaffaqiyatlio'qish bolib qoladi.
Maktabda uzoq muddat ota-ona g'amxo'rligisiz boigani sababli, bola o'z yoshiga mos his-tuyg'u va iroda mustahkamligiga ega boiishi,o'z xulqini nazorat qila olishi kerak. Agar o'quvchi o'qishga ijobiy yondashsa,o'qishni xohlab, intilsa, ta'limdagi bosh-lang'ich qiyinchiliklarni tezroq va osonroq bartaraf etadi. Irodali bolish bolaga barcha maktab vazifalarini doimiy va muvaffaqiyatli bajarishida muhim ahamiyatga ega.
Bilim va ijtimoiy hayot qonun-qoidalariga rioya qilish, xarakter ijobiy jihatlarining shakllanganligi bolaga boshqa bolalar bilan muloqotda, sinfdoshlar bilan do'stona munosabato'rnatishda va jamoada faol ishtirok etishida juda katta yordam beradi. Bolaning maktabga umumiy tayyorgarligi deganda uning har tomonlama rivojlanganligi tushuniladi. Biror tomonining rivojlan-magani, zaifligi
(aqliy, his-tuyg'uli, irodaviy yoki amaliy) mak-tabdao'zlashtirmaslikning sabablaridan bo'lishi mumkin.
Shu bilan birgalikda, bolalar birinchi sinfda o'quv fanlarning (o'qish, yozuv, matematika) mazmuninio'zlashtirish uchun maxsus bilim, malaka va ko'nikmalarga ega bo'lishlari kerak. Masalan, matematikanio'qitishdao'qituvchi bola narsalarning rangi, shakli, katta-kichikligi, sonini ajrata biladi deb hisoblaydi, yozuvnio'rganishda esa bola yozuv va rasm qurollarini to'g'ri ishlata olishiga, grafik mashqlarni bajara olishiga tayanadi. Shu kabi bilim, malaka va ko'nikmalar maktabga maxsus tayyor-garlikni tashkil etadi. Umumiy va maxsus tayyorgarlik bir-biriga zid kelmaydi. Maktab fanlarinio'zlashtirishda bolaning maxsus tayyorgarligi umumiy tayyorgarlikdan kelib chiqadi, unga mos keladi, tayanadi.
Bola shaxsini rivojlantirishda ma'lum bir tomoniga (asosan, aqliy) kuchli yo'naltirish berishga alohida e'tibor berish kerak. Kattalar har doim shuni esda tutishlari kerakki, bolani tezlash-tirilgan, jadalo'qitish zarur hisoblanadi.
Maktabgacha davr inson shaxsini shakllantirishda juda katta ahamiyatga ega. Agar shaxsni har tarafiama shakllantirishda ay-nan shu yoshdagi qulay sharoitlar qo'llanilmasa, rivojlanish to'xtab qolishi mumkin yoki chetlanishlarini bartaraf etish nihoyatda og'ir kechadi.
7 yosh-bola yangi sharoitga tezo'rganadigan vao'qish jarayonida muvaffaqiyatli ishtirok etadigan davr hisoblanadi. Y.A. Kamenskiy bola hayotining yettinchi yilini bekorchilikda buzilib ketmaslik uchun maktabda o'qishni boshlaydigan vaqt deb hisoblagan. Bolaning ona maktabida 5-6 yil ta'lim-tarbiya olishini (bolaning oiladagi tarbiyasi nazarada tutilgan) u yetarli va optimal muhlat deb hisoblagan.
Maktabga tayyor bo'lgan bola jismoniy chiniqqan, har qanday ob -havoda uzoq vaqt yura oladi, asosiy harakat malakalariga ega, uo'zining harakatlarini nazorat qila oladi, tozalikka rioya qiladi.
Bola bilimining rivojlanganligi uning jamiyat va tabiatdagi vo-qeahodisalami tushunib yetishi, kuzatish qobiliyati, hodisalami to'g'ri nomlas hi bilan aniqlanadi. Bola o'z fikrlarini ifoda eta bilishi kerak, ijodiy va mustaqil fikrlay olishi, aniq ko'rgazma materialga tayanib, masalalarni yecha bilishi kerak. 6-7 yoshli bola oiladan tashqarida hamo'zini dadil tutishi kerak. Shakllangan madaniy ko'nikmalari o'z tengdoshlari bilan munosabatlar o'rnatishiga yordam beradi.
Bola mustaqil kiyinishni, ovqat yeyishni, narsalarini toza va tartibli saqlashni o'rganishi kerak. Bola kattalar mehnatining muhimligini tushunishi va hurmat qilishi kerak. Har qanday ishga ijobiy yondashib, uni diqqat, e'tibor bilan vaqtida bajarishi lozim.
Agar bola tarbiyasida ishtirok etadigan shaxslar unga alohida e'tibor ajratishsa, uning har tomonlama rivojlanishiga yaxshi sharoit yaratib berishsa, yordam berishsa,o'qishdan qolgan muh-lat ijobiy natija beradi.
o'qishdan qolgan bolalar bilan ishlashda tarbiyachilar uchun hozircha maxsus dasturlar ishlab chiqilmagan. Pedagoglar bun-day bolalar bilan mavjud bo'lgan Maktabgacha ta'lim muassa-sasida ta'lim va tarbiya dasturi bo' yicha ishlashmoqda, faqat ularga ko'proq e'tibor ajratadilar.
Maktabdao'qishnio'zlashtira olmaydigan bolalar uchun max-sus sinflar ochiladi. Bunday sinfdao'qishni vaqtinchao'zlashtira olmaydigan, normal intellektga ega bo'lgan bolalaro'qiydilar.o'qishdagi qoloqlikni individual mashg'ulotlar, alohida parvarish va maxsus kurs tartibi yordamida bartaraf etish mumkin.
Maxsus sinf 12-15o'quvchiga mo'ljallangan bo'lib, maktab direktorining ruxsatibilan ochiladi. Maxsus sinfgao'tkazish sinf rahbari tavsiyasi, maktab shifokori va ruhiy-pedagogik kon-sultatsiya xulosasi asosida amalga oshiriladi.o'quvchi maxsus sinfda vaqtincha, uningo'qishdagi qoloqligi bartaraf etilguncha qoladi. Sinfda 2 yilgachao'qish mumkin.
Y.A. Kamenskiyo'zining «Onalar maktabi» kitobining mak-tabga tayyorlash bobida yozishicha, barcha insonlar bajaradigan ishlar, ma'lum bir tayyorgarlikni talab qiladi. Ota-onalar shunio'ylab,o'z bolalarini maktabga tayyorlashadi. Maktabga har tomonlama tayyorgarlikdan tashqari, Kamenskiy ota-onalar uchun quyidagi vazifalarni ko'rsatadi:
1. Bolalarda maktabga borganda,o'z tengdoshlari bilano'qi-gan vao'ynaganda xursandchilik hissini tug'dirish.
2.Bolalarga maktabdagi ta'limning mohiyatini tushuntirish, ularni maktabdagi faoliyat turlari bilan tanishtirish.
3. Bolalarda bo'lajako'qituvchilarga nisbatan hurmat va ishonchni shakllantirish.
Hozirda ota-onalar bolalarni maktabga qanday tayyorlashmoqda. Otaonalarning ko'pchiligi maktabda yaxshio'qish-ning shartlaridan biri shaxsning umumiy rivojlanishi deb hisob-lashadi. Ammo, bolaning aqliy rivojlanishi eng asosiysi deb bi-lishadi, shuning uchun mashg'ulotlarda bilim, nutq, tafakkur va xotirani rviojlantirishga harakat qiladilar. Keyingio'ringa bo -laningo'qish va yozish malakalarini rivojlantirishni qo'yishadi, yodlatishadi, suhbatlashishadi, birgalikda mantiqiyo'yinlaro'y-nashadi. Gohida mehnat, sport, ashula yoki raqs bilan shug'ullantirishadi.
Xulosa qilib aytganda, bolani maktabga tayyorlashda maktabgacha ta'lim muassasalari tarbiyachilari bilan ota-onalarning hamkorlikda ish yuritishi ijobiy natija beradi.
Adabiyotlar:
1. Акрамов M. Р. Психолого-педагогические особенности экологического образования //The Way of Science. - 2014. - С. 78.
2. Akramov M. R. et al. Шахс касбий йуналганлиги ривожланишида масъулиятлиликнинг ахдмияти /Молодой ученый. - 2021. - №. 11. - С. 259-261.
3. Акрамов M. Р. Конфликт и его социально-психологические свойства /Молодой ученый. - 2021. - №. 6. - С. 293-295.
4. Акрамов M. Р. ЭКОЛОГИЧЕСКОЕ СОЗНАНИЕ КАК ПРЕДMЕТ ПСИХОЛОГИЧЕСКОГО ИССЛЕДОВАНИЯ //Научная платформа: дискуссия и полемика. - 2020. - С. 30-32.
5. Rustamovich A. M. The moral consciousness dynamics of students is the position in the process of high education //European journal of education and applied psychology. - 2016. - №. 1.
6. Arkamov M. R. THE ETHICAL AWARENESS BEHAVIOR OF STUDENTS DURING HIGHER EDUCATION (IN THE CONDITION OF UZBEKISTAN) //European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol. - 2016. - Т. 4. - №. 10.
7. Акрамов MP. ПРОБЛЕMЫ ИЗУЧЕНИЯ ПСИХОЛОГИЧЕСКИХ ОСОБЕННОСТЕЙ РАЗВИТИЯ ЭКОЛОГИЧЕСКОГО СОЗНАНИЯ ПО ВА ЯСВИНУ //SCIENCE AND WORLD. - 2013. - С. 117.
8. Назаров А. Психологические особенности руководителей, влияющие на принятие управленческих решений /Молодой ученый. - 2019. - №. 44. - С. 298-300.
9. Nazarov A. S. Psychological analysis of levels of administration of management decisions //Вопросы экономики и управления. - 2020. - №. 3. -С. 1-5.
10. Умаров Б. M., Назаров А. С. Низоли вазиятларда бошкарув карорларини кабул килишнинг ташкилий ва ижтимоий-психологик механизмлари /Молодой ученый. - 2020. - №. 7. - С. 352-353.
11. Nazarov, A. S. (2020). ^арор кабул килиш бошкарув фаолиятининг психологик мезони сифатида. Молодой ученый, (11), 280-282.
12. Назаров, А. С. (2020). Adoption of management decisions as the main function of the modern manager. In Проблемы современной экономики (pp. 712).
13. Назаров А. С., Худайбергенова З. Socio-psychological features of management decision-making //Молодой ученый. - 2020. - №. 50. - С. 430432.
14. Назаров А. С. Psychological aspects of managerial decision making //Молодой ученый. - 2020. - №. 44. - С. 45-48.
