Научная статья на тему 'МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИНИНГ СПОРТ ЎЙИНЛАРИ ТЕХНИКАСИНИ ЎЗЛАШТИРИШ КЎРСАТКИЧЛАРИ'

МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИНИНГ СПОРТ ЎЙИНЛАРИ ТЕХНИКАСИНИ ЎЗЛАШТИРИШ КЎРСАТКИЧЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

219
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
волейбол / баскетбол / техника / тўпни қабул қилиш / тўпни узатиш / тўпни олиб юриш.

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — С. Тажибаев, И. Махкамов

Мазкур мақолада 5-синф ўқувчиларининг жисмоний тарбия фанини ўзлаштириш кўрсаткичларини аниқлаш юзасидан ўтказилган тажриба натижалари акс эттирилган. Ўтказилган тажрибаларда волейбол спорт турининг майдонда ўйинчиларнинг жойлашуви, ҳаракатланиши ва асосий туриш ҳолатлари, тўпни пастдан, юқоридан узатиш, жуфтликда тўпни юқоридан узатиш ва қабул қилиш, тўпни бош устидан юқорига ошириш, икки қўлда (билакларда) пастдан тўпни деворга ошириш ва қабул қилиш машқларини бажариш, пастдан келаётган тўпни икки қўллаб билакларда қайтариш ва узатиш техникаси, майдондан ўйинчиларни жойлаштириш, ҳаракатланиши ва асосий туришларни мустақил бажариш техникаси ҳамда баскетбол спорт турининг тўпни жойда туриб сакртиш машқлари, Тўпни шеригига узатиш ва қабул қилиш, тўп билан ҳаракатланиб келиб тўпни ҳалқага ташлаш, жарима чизиғидан тўпни икки қўлда кўкракдан ҳалқага ташлаш, 4 метр масофадан икки қўллаб пастдан ҳалқага ташлаш, тўпни ўнг ва чап қўлларда олиб юриш, жарима чизиғидан икки қўллаб пастдан тўпни саватга ташлаш ва жойдан туриб тўпни шеригига икки қўлда кўкракдан узатиш техникасини бажариш кўникмалари баҳоланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИНИНГ СПОРТ ЎЙИНЛАРИ ТЕХНИКАСИНИ ЎЗЛАШТИРИШ КЎРСАТКИЧЛАРИ»

МАКТАБ УЦУВЧИЛАРИНИНГ СПОРТ УЙИНЛАРИ ТЕХНИКАСИНИ

УЗЛАШТИРИШ КУРСАТКИЧЛАРИ

С. Тажибаев

п.ф.д профессор в.в.б., УзДЖТСУ

И. Махкамов

Укитувчи, УзДЖТСУ

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада 5-синф укувчиларининг жисмоний тарбия фанини узлаштириш курсаткичларини аниклаш юзасидан утказилган тажриба натижалари акс эттирилган. Утказилган тажрибаларда волейбол спорт турининг майдонда уйинчиларнинг жойлашуви, харакатланиши ва асосий туриш холатлари, тупни пастдан, юкоридан узатиш, жуфтликда тупни юкоридан узатиш ва кабул килиш, тупни бош устидан юкорига ошириш, икки кулда (билакларда) пастдан тупни деворга ошириш ва кабул килиш машкларини бажариш, пастдан келаётган тупни икки куллаб билакларда кайтариш ва узатиш техникаси, майдондан уйинчиларни жойлаштириш, харакатланиши ва асосий туришларни мустакил бажариш техникаси хамда баскетбол спорт турининг тупни жойда туриб сакртиш машклари, Тупни шеригига узатиш ва кабул килиш, туп билан харакатланиб келиб тупни халкага ташлаш, жарима чизотидан тупни икки кулда кукракдан халкага ташлаш, 4 метр масофадан икки куллаб пастдан халкага ташлаш, тупни унг ва чап кулларда олиб юриш, жарима чизиFидан икки куллаб пастдан тупни саватга ташлаш ва жойдан туриб тупни шеригига икки кулда кукракдан узатиш техникасини бажариш куникмалари бахоланган.

Калит сузлар: волейбол, баскетбол, техника, тупни кабул килиш, тупни узатиш, тупни олиб юриш.

КИРИШ

Бугунги кунда жахонда таълимни модернизациялаш шахсни маънавий ва жисмоний ривожлантириш хамда таълим жараёнининг сифатини оширишга йуналтирилганлиги билан ахамиятлидир. Х,орижий мамлакатларда жисмоний тарбия дарслари самарадорлигини ошириш буйича махсус дастурлар ишлаб чикилган. Хусусий мактабларда эса укув дастурларини танлаш давлат

мактабларига нисбатан эркин булганлиги сабабли турли педагогик мукобилларнинг апробацияси утказиб турилади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Мамлакатимиз ва хориж олимларининг илмий-услубий адабиётларини урганиш шундан далолат берадики, умумтаълим мактабларида жисмоний тарбиянинг олиб борилиши буйича катор илмий изланишлар олиб борилган. Жумладан, Т.С.Усманходжаев, В.К.Бальсевич, В.А.Богданова ва бошкаларнинг ишларини мисол тарикасида келтириш мумкин.

СоFломлаштиришга йуналтирилган жисмоний тарбия дарсларини ташкиллаштириш муаммолари Д.Антонюс ва бошкаларнинг тадкикотларида урганилган.

Мактаб укувчиларининг жисмоний тайёргарлигида ёш хусусиятларининг тахлили А.А.Гужаловский, В.И.Лях, А.Г.Сухарев, В.П.Губа ва бошкаларнинг ишлари оркали урганилди.

Жахоннинг етакчи таълим муассасалари, асосан, умумий урта таълим мактабларидаги жисмоний тарбия машFулотлари жараёнида укувчиларнинг саломатлигини саклаш ва мустахкамлашга каратилган таълим мухитини таъминлайдиган чоралар мажмуаси, саломатлик ва соFлом турмуш тарзи кадриятини шакллантирувчи шароитларни ташкил этиш каратилган муаммолар урганиб келинмокда.

Аммо мазкур тадкикот мавзуси доирасида айрим методик тавсияларни инобатга олмасак, укувчилар соFлиFини мустахкамлаш муаммосини хал этишга баFишланган алохида монографик тадкикот амалга оширилмаган, булади.

Волейбол уйини барча мушакларнинг яхши ривожланишига, тез идрок этишни, кувватни, чакконликни, чидамлиликни оширишга, нафас олишни яхшилашга, юрак-кон томир ва мушакларни мустахкамлашга, аклий чарчокни тезда ёзишга ёрдам беради. Сакраб (тупни ошириш, тусиш) бажариладиган уйин усуллари туFри харакат кила олиш воситаси сифатида мухим ахамиятга молик. Волейбол танага ижобий таосир курсатиб, уни ортикча юкдан халос килади (Т.С.Усмонходжаев, Г.Арзуманов, 2015, 22-бет).

Волейбол ракибларнинг кизFин курашидан иборат томошабоп уйин булганлиги учун у тезда кишиларни узига жалб килди. Уйин коидаларининг соддалиги ва анжомларнинг оддийлиги волейбол билан хар кандай ёшдаги кишилар шуFулланиши мумкинлигини курсатди (Т.С.Усмонходжаев, Г.Арзуманов, 2015, 22-бет).

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Тадкикотлар Тошкент шахар Миробод туманидаги 125, 214, 218-умумтаълим мактаблари, Юнусобод туманидаги 105-умумтаълим мактаби, Наманган вилояти Чуст туманидаги 43-умумтаълим мактабида тахсил олувчи укувчилар уртасида утказилган. Тадкикотларда 500 дан ортик мактаб укувчилари иштирок этган.

Умумтаълим мактабларида 5-синфда тахсил олувчи укувчиларнинг жисмоний тарбия фанини 1 -чоракда узлаштириш курсаткичларини бахолаш максадида малакали мутахассислардан ташкил топган экспертлар жамоаси ташкил этилди (n=24).

Бахолаш маъкуллаш йули оркали амалга оширилди. Бунда экспертлар фикрларининг мувофиклик даражасини гурухда бахолаш учун конкордация (W) коэффициентидан фойдаланилди. У бизнинг тадкикотларимизда етарлича юкори (W-0,86) хамда ишончли (p<0,05) булди.

Экспертлар гурухи томонидан 5-синф укувчиларининг техник харакатлари куйидагича бахоланди: "аъло" - техник харакатларнинг мутлако туFри бажарилиши - 5 балл; "яхши" - техник харакатларнинг кичик хатолар билан бажарилиши - 4 балл; "коникарли" - харакатларнинг катта хатолар билан бажарилиши - 3 балл; "коникарсиз" - бажарилган техник харакатлар 2 баллдан кам.

Тупни узатиш. Бу уйинни давом эттириш учун шерикка ёки ракиб томонга узатилган тупни узаро утказиш усули булиб хисобланади. Бундан ташкари, тупни олдинга, юкорига ва оркага утказиш усуллари хам мавжуд (Т.С.Усмонходжаев, Г.Арзуманов, 2015, 22-бет).

Тупни цабул цилиш. Бу ракиблар хужумидан кейин тупни уйинда саклаб колишдаги химоя усули хисобланади. Икки куллаб тупни пастдан кабул килиб олиш замонавий волей- болда асосий усулдир. У хужум пайтида, кучли зарб вактидаги асосий усулдир. Бу усулда гавда туFри ёки бироз эгилган, куллар олдинга-пастга туширилган, бир кафт иккинчисига куйилган булади. Туп билакларда кабул килиб олинади. Билакларга буладиган зарбни юмшатиш максадида куллар тирсакдан якинлаштирилиб кутарилади ва бурилади, оёклар тотFриланади ва гавда кутарилади (Т.С.Усмонходжаев, Г.Арзуманов, 2015, 22 -бет).

Экспертлар гурухи томонидан 5-синф укувчиларининг майдонда жойлашуви, харакатланиши ва асосий туриш холатларини 17,5% - "аъло", 16,5% - "яхши", 31% - "коникарли", 35% - "коникарсиз" бахоланган.

12 ёшли мактаб укувчиларининг тупни пастдан, юкоридан узатиш техникаси бажариш техникаси экспертлар томонидан 21% - "аъло", 18% -"яхши", 24% - "коникарли", 37% - "коникарсиз" бахоланган (1-жадвалга каранг).

Тупни икки цуллаб юцоридан цабул цилиш. Бу усул билан туп унча кучли келмаётган пайтларда, бошка усулни куллаш нокулай булганда кабул килинади (Т.С.Усмонходжаев, Г.Арзуманов, 2015, 23-бет).

1-жадвал

5-синф укувчиларининг волейбол спорт тури техникасини узлаштириш курсаткичлари

Т/р Ш&шш Аъло "5" Яхши Tt^lT Ь^онгщарли "3" Ь^онгщарсиз "2"

L Майдонда ушшч11лаРнпнг жойлангуви, х,аракатла-нпиш ва асоспй турпш х,о лат лари 17,5% 16,5% 31% 35%

2. Туп ни пастдан, юкоридан узатиш 21% 18% 24% 37%

3.. Жуфтликда тупни юцоридан узатиш в а кабул кдшпп 21% 19% 24% 36%

4. Тупнп бош ус тн дан юкорпга ошириш 24% 21% 24% 31%

5, Пккп кул да (бплакларда) пастдан тупнп деворга ошпрпш ва кабул кдглпш мапщларпнп бажаршп 14.00% 23.00% 28% 35%

6. Пастдан келаётган тупнп пккп куллаб бплакларда кайтарпш ва узатиш техникаси 5% 9% 41% 45%

7. Мапдондан уппнчпларнп жоплаштпршп, х,аракатла-шшш ва асоспй туришларнп муста кпл бажариш 4% 13% 32% 51%

Экспертлар гурухи томонидан 21% - "аъло", 19% - "яхши", 24% -"коникарли", 36% - "коникарсиз" жуфтликда тупни юкоридан узатиш ва кабул килиш харакати бахоланган.

Топни ошириш. Тупни уйинга киритиш ошириш дейилади. Зарб учун

кулай булган катоий холатда туриш, юкорига отиш ва кулни силтаб тупни уриш хамда тупни ургандан кейинги уйинчининг харакатлари оширишнинг асосий хусу- сиятларидир. Оширишда тупни мушт ёки кафт билан уриш мумкин. Бунда туп юкорига бир кул билан отилади. Юкорига отишнинг йуналиши ва баландлиги оширишнинг бажариш усулига боFлик. Тупни бош устидан уриб юборилса - юцоридан, пастдан урилса - пастдан ошириш, укувчи турга караб турса - тузридан, ён билан турса - ёнламасига то п ошириш дейилади.

Тупни бош устидан юкорига ошириш харакатини бажариш 5-синф укувчиларинг 24% - "аъло", 31% - эса "коникарсиз" бажарган.

Икки кулда (билакларда) пастдан тупни деворга ошириш ва кабул килиш машкларини бажариш 14% - "аъло", 23% - "яхши", 28% - "коникарли", 35% -"коникарсиз" бахоланган.

Пастдан келаётган тупни икки куллаб билакларда кайтариш ва узатиш техникаси 5% - "аъло", 9% - "яхши", 41% - "коникарли", 45% - "коникарсиз" бахоланган.

Майдонда уйинчиларни жойлаштириш, харакатланиши ва асосий туришларни мустакил бажариш 4% - "аъло", 13% - "яхши", 32% - "коникарли", 51% - "коникарсиз" бахоланган.

2-жадвал

5-синф укувчиларининг баскетбол спорт тури техникасини узлаштириш

курсаткичлари

T/p Мавзулар Аъло "5" Яхши "4" К|оиицарли "3" коникарсиз

1. Тупнп жоп да туриб сакратпш машкларп 25% 28% 33% 14%

2. Тупнп шеригига узатиш ва кабул КИЛИШ 15% 20% 29% 36%

3. Туп билан харакатланпб келпб тупнп х,алкага ташлаш 4,00% 12,00% 35% 49%

4. Жарима чпзпгццан тупнп икки кулда кукракдан халкага ташлаш 21% 19% 28% 32%

5. 4 метр масофадан икки куллаб пастдан халкага ташлаш 28% 26% 25% 21%

6. Тупнп унг ва чап кулларда олиб юриш 15,50% 24,50% 26% 34%

7. Жарима чпзпгццан икки куллаб пастдан тупнп саватга ташлаш 19% 17% 33% 41%

8. Жойдан туриб тупнн шеригига икки кулда кукракдан узатиш 29% 29% 27% 15%

5-синф укувчиларида "тупни жойда туриб сакратиш машкини бажариш куникмаси"ни эксертлар гурухи 25% - "аъло", 28% - "яхши", 33% -"коникарли", 14% - "коникарсиз" бахолаган (2-жадвалга каранг). Баскетбол спорт турида "Тупни шеригига узатиш ва кабул килиш" харакати Fалабани таъминловчи энг мухим техник харакатлардан бири хисобланади. Ушбу техник харакатни бажаришда 5-синф укувчиларининг 15% - "аъло", 20%

- "яхши", 29% - "коникарли", 36% - "коникарсиз" бахоланган.

Туп билан харакатланиб келиб тупни халкага ташлаш 4% - "аъло", 12% -"яхши", 35% - "коникарли", 49% - "коникарсиз" бахоланган. Жарима чизотидан тупни икки кулда кукракдан халкага ташлаш 21% - "аъло", 19% - "яхши", 28% - "коникарли", 32% - "коникарсиз" бахоланган. Укувчиларнинг 4 метр масофадан икки куллаб пастдан халкага ташлаш харакати экспертлар гурухи томонидан 28% - "аъло", 26% - "яхши", 25% -"коникарли", 21% - "коникарсиз" бахоланган.

Тупни унг ва чап кулларда олиб юриш 15,5% - "аъло", 24,5% - "яхши", 26% -"коникарли", 34% - "коникарсиз" бахоланган.

Жарима чизотидан икки куллаб пастдан тупни саватга ташлаш 19% - "аъло",

17% - "яхши", 33% - "коникарли", 41% - "коникарсиз" бахоланган.

Жойдан туриб тупни шеригига икки кулда кукракдан узатиш 29% - "аъло", 29%

- "яхши", 27% - "коникарли", 15% - "коникарсиз" бахоланган.

ХУЛОСАЛАР

1. Биз томонимиздан утказилган адабиётлар тахлили натижаларига кура умумтаълим мактабларида тахсл олувчи 5-синфларига спорт уйинлари техник харакатларини урганишда кулланиладиган педагогик усуллар шуFулланувчи-ларнинг ёш хусусиятларидан келиб чиккан холда ишлаб чикиш зарурати юзага келган.

2. Хдракат тайёргарлиги хар хил булган укувчиларига жисмоний тарбия дарсларини спорт уйинлари техник харакатларига ургатиш уларнинг саломат-лигини саклаш ва умумий жисмоний тайёргарлигини мустахкамлашга каратилган услубият ишлаб чикиш керак.

3. Экспертлар гурухи томонидан тажрибада иштирок этган укувчилар-нинг "Тупсиз харакатланиш" техникаси 13,5% - "аъло", 19,5% - "яхши", 28% -"коникарли", 39% - "коникарсиз" бахоланган. "Туп билан харакатланиш" техникасини бахолашда эса 18% - "аъло", 17% - "яхши", 31% - "коникарли", 34% - "коникарсиз" бахоланган.

4. Экспертлар гурухи умумтаълим мактаблари 5-синф укувчиларининг спорт уйинлари буйича базавий техник харакатларни бажариш куникмаларида йул куйилган хатоликлар асосан укувчиларнинг спорт турилари буйича бажариладиган техник харакатлар юзасидан онгли тарзда етарлича тасаввурга эга эмаслиги билан тушунтирилади.

5. Умумтаълим мактабларида жисмоний тарбия фанини чукур ургатиш учун барча спорт турлари буйча электрон мультимедиа дарсликларни тайёрлаш зарурати мавжуд.

REFERENCES

1. Тошпулатов, Х. М., Ибрагимов, Ф. З., & Исмаилов, Д. Х. (2019). Профессионально-прикладная физическая подготовка. Среднее профессиональное и высшее образование в сфере физической культуры и спорта: современное состояние и перспективы развития, 71-72.

2. Ашуркова, С. Ф. (2019). Установочно-профилактическая начимость предсоревновательной разминки у волейболистов разной квалификации. Фан-тортга, 37-40.

3. Maxkamov, I. (2020). Oliy ta'lim muassasalari o'qituvchilarining jismoniy tarbiyada kasbiy mahoratini rivojlantirish moduli. Xalq-Ta'limi, 83-85.

4. Tajibayev, S. S. (2016). Use of innovative technologies in registration and processing of indicators of special efficiency of athletes. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 4(2).

5. Жахонгиров, Б. Б. (2020). Научно-технические связи Узбекистана с зарубежными странами. Бюллетень науки и практики, 6(8).

6. Кдырова, М. А., & Назарова, Г. О. (2016). Профессионально-педагогическая подготовленность тренеров и возможности её совершенствования с использованием обучающих тестов. In Актуальные проблемы физической культуры и спорта (pp. 165-170).

7. Кдырова, М. А., & Абатова, Г. Н. (2021). Прессо-депрессорная разминка как эффективное средство настройки психофункциональной готовности спортсменов к соревнованиям. Academic Research in Educational Sciences, 2.

8. Пулатов, А. А. (2017). Явление укачивания при занятиях волейболом и его влияние на результативность подач. In ЛУЧШАЯ НАУЧНАЯ СТАТЬЯ 2017 (pp. 215-218).

9. Сафарова, Д. Д., Алиева, К. К., & Серебряков, В. В. (2017). Об особенностях компонентного состава массы тела у спортсменок, специализирующихся в спортивных единоборствах. Наука и спорт: современные тенденции, 15(2).

10. Abduraxmonova, J. N., & Xolisov, B. A. (2020). Turkiston iqtisodiy kengashining o'lka ijtimoiy-iqtisodiy hayotiga ta'siri. Утмишга назар, (2), 63-73.

11. Xolisov, B. A. (2020). Sovet hokimiyatini o'rnatilishi va boshqaruv siyosati.

Oriental art and culture, 115-118.

12. O'tayev, A. Y. L. (2020). Zаmonаviy tа'limdа bo'lаjаk boshlаng'ich sinf o'qituvchilаrining siyosiy tarbiyasi. Science and Education, /(Special Issue 4).

13. O'tayev, A. Y., & Eshmanova, N. N. (2020). T^lim tаrаqqiyotidа renаssаnsning o'rni. Academic research in educational sciences, 7(4), 788-794.

14. Арипов, Ю. Ю. (2021). Умумий урта таълим муассасаларида дарсдан ташкари жисмоний тарбия-согломлаштириш ва оммавий тадбирларини ташкил этишнинг узига хос хусусиятлари. Academic Research in Educational Sciences, 2.

15. Эштаев, С. А. (2020). Значимость координационных способностей в рамках учебно-тренировочного процесса. Фан-Спортга, 67-69.

16. Антонюс Д. Влияние дифференцированных режимов двигательной активности на физическую подготовленность и физическое развитие подростков, обучающихся в школах различного типа. Дис. канд. пед. наук. - М., 1991. - 246 с.

17. Бальсевич В.К., Лубышева Л.И. Физическая культура: молодежь и современность //Теор. и практ. физ. культ, - Т., 1995.-2-7 б.

18. Богданова В.А. Дифференцированный подход в физкультурном образовании младших школьников. Автореф. дис. кан. пед. наук. Тюмень, 2001. - 22 с.

19. Губа В.П. Оценка физического развития детей по данным морфологических наблюдений // Теория и практика физической культуры, №3. - М., 1998. - С. 3233.

20. Гужаловский А.А. Развитие двигательных качеств у школьников. - Минск: Нар.расцвета, 1978. - С. 88.

21. Лях В.И. Сенситивные периоды развития координационных способностей детей в школьном возрасте // Теория и практика физической культуры, -№ 3. - М., 1990. - С.15-17.

22. Сухарев А.Г. Здоровье и физическое воспитание детей и подростков // Школа здоровья, №1. - М., 1998. Т.4. - С. 7 - 14.

23. Усманходжаев Т.С. Научно-педагогические основы физического совершенствования детей в связи с их двигательной активностью. Автореф. дис. д-ра пед. наук. - Т., 1995. - 42 с.

24. Усманходжаев Т.С., Арзуманов С.Г. "Жисмоний тарбия" 5-6 синф мактаб укувчилари учун укув кулланма. ^айта ишланган 3 -нашри. Тошкент - 2015 й. 160-бет.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.