Научная статья на тему 'МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИДА СОҒЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ПСИХОЛОГИК–ПЕДАГОГИК ОМИЛЛАРИ'

МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИДА СОҒЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ПСИХОЛОГИК–ПЕДАГОГИК ОМИЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

639
79
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ўқувчи / соғлом турмуш / ривожланиш / зиддият / стрессли муҳит / ҳимоя механизмлари / валеологик омил / профилактик тадбирлар / reader / healthy living / development / conflict / stressful environment / defense mechanisms / valeological factor / preventive measures

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Фотима Ураловна Жуманова, Гўзал Комилжоновна Назирова

Мазкур мақолада мактаб ўқувчиларида соғлом турмуш тарзини ривожлантиришнинг психологик–педагогик омилларига тўхталар эканмиз, унда жамиятдаги ўқувчи-ѐшларнинг таълим жараѐнида зиддиятли, стрессли муҳит мавжудлиги сабабли у безовталанади ва натижада инсон ҳимоя механизмларининг турли хил таъсири туфайли ўз соғлиғининг қадр-қимматини англаш қийинлашади. Шу муносабат билан, ўқувчиларда Соғлом турмуш тарзи ривожланишининг тизимли ўрганиш лозимлиги батафсил кўрсатиб берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article focuses on the psychological and pedagogical factors of developing a healthy lifestyle in schoolchildren, which is disturbed by the conflicting, stressful environment in the educational process of students in society, and as a result it is difficult to understand the value of their health. In this regard, the need for a systematic study of the development of a healthy lifestyle in students has been demonstrated.

Текст научной работы на тему «МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИДА СОҒЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ПСИХОЛОГИК–ПЕДАГОГИК ОМИЛЛАРИ»

МАКТАБ УКУВЧИЛАРИДА СОГЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ПСИХОЛОГИК-ПЕДАГОГИК ОМИЛЛАРИ

Фотима Ураловна Жуманова

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти в.б. доценти

Гузал Комилжоновна Назирова

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти магистранти

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада мактаб укувчиларида соглом турмуш тарзини ривожлантиришнинг психологик-педагогик омилларига тухталар эканмиз, унда жамиятдаги укувчи-ёшларнинг таълим жараёнида зиддиятли, стрессли мухит мавжудлиги сабабли у безовталанади ва натижада инсон химоя механизмларининг турли хил таъсири туфайли уз соглигининг кадр-кимматини англаш кийинлашади. Шу муносабат билан, укувчиларда Соглом турмуш тарзи ривожланишининг тизимли урганиш лозимлиги батафсил курсатиб берилган.

Калит сузлар: укувчи, соглом турмуш, ривожланиш, зиддият, стрессли мухдт, химоя механизмлари, валеологик омил, профилактик тадбирлар.

ABSTRACT

This article focuses on the psychological and pedagogical factors of developing a healthy lifestyle in schoolchildren, which is disturbed by the conflicting, stressful environment in the educational process of students in society, and as a result it is difficult to understand the value of their health. In this regard, the need for a systematic study of the development of a healthy lifestyle in students has been demonstrated.

Keywords: reader, healthy living, development, conflict, stressful environment, defense mechanisms, valeological factor, preventive measures.

КИРИШ

Жамиятнинг мухим ижтимоий гурухи сифатида укувчиларнинг соглиги нафакат мамлакатнинг мавжуд ижтимоий-иктисодий ривожланишининг, балки келажакдаги мехнат, иктисодий, маданий ва мудофаа салохияти амалиётига татбик этилган согликни саклашни куллаб-кувватлаш муаммоси, балки соглом турмуш тарзини таргиб килиш ва кенгрок маънода одамларнинг умумий

фаровонлик даражасини ошириш балким, жахон согликди саклаш ташкилоти, Европа бюросининг "Барчага саломатлик" декларатсиясида ахолининг соглигини мустахкамлашдан, индивидуал шахсда Соглом турмуш тарзини ривожлантириш буйича йирик лойихалар амалга оширилмокда.

Жахондаги психологик тадкикотларда шахснинг саломатликка нисбатан валеологик омил сифатидаги муносабатини урганишнинг устуворлиги замонавий инсон хает тарзининг узгариши ва хар хил касалликлар билан хасталанишнинг юкори даражаси сабабларини аниклаш. Инсон турмуш тарзининг ижтимоий ва психологик омилларини урганиш, инсонларда Соглом турмуш тарзини ошириш буйича илмий тадкикотлар олиб борилмокда. Шу билан бирга шахснинг психик саломатлиги, укувчиларнинг фаоллиги саломатлик мезони, саломатлик ижтимоий кадрият, шахснинг уз соглигига муносабати кадрият сифатида тадкик этиш каби тадкикотларга алохида ахамият бериб укувчи-ешлар маълум психологик саломатликка эга, аммо таълим жараенида зиддиятли, стрессли мухит мавжудлиги сабабли у безовталанади ва натижада инсон химоя механизмларининг турли хил таъсири туфайли уз соглигининг кадр-кимматини англаш кийинлашади. Шу муносабат билан, укувчиларда Соглом турмуш тарзи ривожланишининг психологик-педагогик детерминантларини тизимли урганиш лозимлиги мазкур илмий-тадкикот ва илмий-амалий муаммога юкори долзарблик бахш этади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Мамлакатимизда саломатликни саклашга алохида эътибор бериш ахолига тиббий хизмат курсатиш учун индистириал, мамлакатда согликни саклаш тизимини ислох килиш ва фукароларни ижтимоий химоя килишнинг меерий асослари яратилди. Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар Стратегиясида "Ижтимоий сохани ривожлантириш"нинг белгиланган мухим самарали вазифаларини амалга ошириш учун шахснинг Соглом турмуш тарзини ривожлантириш хаетий зарурат булиб хисобланади. Жамият истикболида валеологик маданиятга эга, интеллектуал, жисмонан ва психологик соглом кадрларга зарурият тугилади. Шахснинг валеологик маданияти тушунчаси саломатлик, уни шакллантириш, мустахкамлаш ва мухофаза этиш еуллари ва методларини камраб олган билимларга таянадиган ва кишиларнинг хаетий фаолият жараенида хулкини идора килувчи тизимни ифодалайди.

Бу борада укувчи соглом турмуш тарзи ривожланишига таъсир этувчи психологик химоя механизмлари детерментларини такомиллаштириш, ешларни уз саломатлигига муносабатини ривожлантиришга е налтирилган илмий изланишларни чукурлаштириш максадга мувофик.

Укувчиларда Соглом турмуш тарзи ривожланишининг психологик хусусиятлари 2016 йил 14 сентябрда кабул килинган УР^-406-сон "Ёшларга оид давлат сиесати тугрисида"ги Узбекистон Республикаси ^онуни, 2019 йил 29 январдаги "Узбекистонда соглом турмуш тарзини кенг таргиб килиш ва ахолини жисмоний тарбия ва оммавий спортга жалб этиш тугрисида"ги карорлар, "Узбекистон ешлари - 2030" консепсияси хамда мамлакат ахолисини соглигини саклашга доир бошка меЛ ерий-хукукий хужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишда муайян даражада хизмат килади.

Бугунги кунда еш авлод саломатлигини саклаш нафакат согликни саклаш ташкилотининг балки, тарбиячи педагогларнинг хам олдидаги энг мухим актуал муаммоларидан биридир.

Шу билан бирга, маълумки, хар кандай касаллик еки соглом турмуш тарзидан четлашиш, хатто киска булса хам, организмнинг реактивлигини узгартиради, марказий асаб тизимининг функтсионал холатини емонлаштиради, иш кобилиятининг пасайишига, юкори чарчашга ва , натижада укув натижаларини пасайтиришга сабаб булади. Мавжуд хавотирли вазият болалар таълими жараенида уларнинг соглигини саклаш ва шу билан унинг муваффакиятини таъминлаш, шунингдек соглом турмуш тарзи асосларини рагбатлантириш учун макбул шарт-шароитларни яратиш буйича янги, ностандарт ендашувларни излашни талаб килади.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Муаллиф мавжуд булган согломлаштириш таъсирининг воситалари усмирлар соглигини етарли даражада таъминлай олмайди деган фараздан келиб чиккан, чунки улар ушбу боскичда етакчи булган таълим фаолиятини психологик, педагогик ва ташкилий куллаб-кувватлашга таъсир килмайди. Укувчиларни, мотивларни, йуналишларни ва муносабатларни руебга чикаришга каратилган укув фаолиятини ташкил этиш ва амалга оширишда махсус, психологик ва психофизиологик асосланган воситалардан фойдаланиш нафакат усмирларнинг соглигини яхшилайди, бир вактнинг узида таълим самарадорлигини хам оширади, балки шаклланишини оптималлаштиради.

Мактаб укувчиларида соглом турмуш тарзини ривожлантиришнинг психологик-педагогик омилларидан яна бирисоглом турмиш тарзидир.

Турмуш тарзи - бу аник шароитдаги диалектик тушунчалар хосиласи булиб, инсоннинг аник жамиятда, мухитда ифодаланган хаёт, мехнат, дам олиш ва хоказоларини уз ичига олган тушунчадир. Унинг таркибий кисмларига факат ижтимоий-сиёсий ва ишлаб чикариш фаолиятигина эмас, балки ишлаб чикаришдан ташкари вактдаги фаоллиги, ижтимоий-маданий фаолияти хам киради. Тиббий фаоллик хам унинг бир туридир. Турмушда одам турли хил таассуротлар, ножуя холатлар ва шароитларга тушиб колиши мумкин. Булар эса уз навбатида саломатлик, турмуш тарзини согломлаштириш хакида тула билимга эга булишга мажбур килади, ахолининг уз саломатлигига булган муносабатларини тарбиялаш ва тиббий билимларни таргиб килишни такозо этади.

Соглом турмуш тарзи кенг маъноли тушунча булиб, унумли мехнат килиш, фаол дам олиш, бадантарбия ва спорт билан шугулланиш, организмни чиниктириш, шахсий ва психогигиенага риоя килиш, окилона овкатланиш, зарарли одатлардан узини тийиш ва хар йили шифокор куригидан утиб туришдан иборат. Жамиятнинг хар бир аъзоси шуларни турмушида тадбик этса, соглом хаёт кечиради.

Х,аракат ва саломатлик. Соглом турмуш тарзини шакллантириш ва касалликларнинг олдини олишнинг асосий йули тугри ташкил этилган жисмоний фаолликдир.

Харакат натижасида одамнинг турли аъзо ва тизимларининг фаолияти меъёрлашади, бузилган фаолиятлари эса тикланади, аклий ва жисмоний мехнатга булган фаоллиги ошади. Хар кандай ёшдаги одам учун харакат тулаконли хаёт ва фаолият курсаткичидир. Харакат натижасида кувват сарфи ошади, тукималарнинг кон, кислород ва озик моддалар билан таъминланиши яхшиланади. Юрак мускуллари толаларининг тузилиши мустахкамланади, организмни идора этувчи гормонал ва нерв системасининг иши фаоллашади. Хдракат ва жисмоний машклар суяклар тизимини мустахкамлайди, мушак кучини ошириб, уларнинг бир хил шаклини саклайди. Гудаклар ва мактаб ёшидаги болалар учун харакатнинг ахамияти жуда катта булиб, у бола организмининг шаклланишига, таянч-харакат аппарати, юрак-кон томир системаси, эндокрин ва организмдаги бошка системаларнинг ривожига яхши таъсир килади.

Кундалик турмуш хар куни эрталаб бадан тарбия, ишлаб чикариш гимнастикаси канда килмаслик, спорт билан шугулланиш, жисмоний мехнат килиш, купрок пиёда юриш зарур. Бунда жисмоний тарбиянинг ахамияти жуда мухим булиб, киши хар жихатдан интизомли булади, кучлилик, чакконлик, иродаликни узида шакллантиради. Жисмоний тарбия машгулотлари жуда хилма-хил булиб, гимнастика, юриш, сузиш, велосипед хайдаш, турли спорт уйинлари, аэробика, чанги, терренкур, тренажерлар ва бошкаларни уз ичига толади.

Мустакил Узбекистоннинг биринчи Конституциясида бизнинг республикамизда ёш авлод саломатлигини шакллантиришнинг зарурий шароитларида инсон, оила хукукларини химоя килиш, фукаролар соглигини саклашга тегишли эркин фукаролик жамиятининг хукукий асослари аник белгилаб берилган.

Х,алкаро хайрия жамгармалари - "Соглом авлод учун", "Экосан", "К^изил ярим ой жамияти", хотин-кизлар кумитаси, "Ибн Сино", "Болалар", "Махалла", "Нуроний", "Мехр нури", "Сен ёлгиз эмассан", "Камолот ёшлар ижтимоий харакати", "Маънавият ва маърифат" Республика маркази, "SOS - Узбекистон болалар шахарчаси", "Оила" Республика илмий-амалий маркази ахолини согломлаштириш жараёниларига йуналтирилган, болалар ва усмирларни соглом тарбиялашда аник максадга эга булиб, уз фаолиятини ривожлантирмокда.

ХУЛОСА

Шундай килиб, утган давр мобайнида соглом авлодни тарбиялаш гоясининг узига хос намунаси яратилди, хамда бу андоза куплаб давлатларга ёйилди ва улар томонидан куллаб кувватланди. Сунги йиллада ахолининг соглом генофондини уларни турли касалликлар, шу жумладан, катта кизикиш, жиддий муносабатда булишса бу холда бола хам уларнинг кайфиятига шерик булади, иш ва ташвишларига кушилади, мувофик равшда ахлокий меъёрларни узлаштиради. Оилавий микроиклим куп жихатдан педагогик таъсирлар (агар дустлик, ишонч, узаро хурмат мухитида усса, бола купрок тарбиявий таъсирларга моил булади)нинг самарадорлигига боглик булади.

REFERENCES

1. Арзикулов Р.У. Соглом турмуш тарзи асослари. Т.; 2005.- 256 бет.

2. Брехман И.И. Валеология - наука о здоровье. - М.: Физкультура и спорт, 1988. - С. 108.

3. Вайнер Э.Н. Валеология. - Учебник для вузов. -М: Наука,2002.- 416 с.

4. Искандаров Т.И.. Исаханов В.И. Здоровый образ жизни: восточные традиции и современность. - Т., 1989. - С.118.

5. Колбанов В.В.. Бошлангич мактабларда валеологик таълим.// Ж. Бошлангич мактаб. №4, - М.: 1999 й.

6. Сафарова Д. ва бошк. Валеология. -Т.:2006.- 196 б.

7. Шарипова Д.Д, и др. Профилактика ВИЧ-инфекции среди молодежи. Методическое пособие для преподователей. -Т. 2010.

8. http://www.chat.ru/~dronisimo/homepage1/anatom1.htm -Биология.

9. http://www.informika.ru/text/database/biology/ - Биология, обучающая энциклопедия.

10. www.valeo.edu.ru - Здоровье и образование.

11. http://knigitut.net/8/oglav.htm

12. http://www.ozon.ru/multimedia/books covers/

13. http://www.webmedinfo.ru/library/book a.php

14. http://ihtik.lib.ru/servage_med_22dec2006.htm

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.