Научная статья на тему 'Мактаб ўқувчиларида физика фанига оид компетенцияларни ривожлантиришда синфдан ташқари машғулотларнинг аҳамияти'

Мактаб ўқувчиларида физика фанига оид компетенцияларни ривожлантиришда синфдан ташқари машғулотларнинг аҳамияти Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
211
163
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
компетенция / компетенциявий ёндашув / педагогик маҳорат / малака / тажриба / компетенция / компетентный подход / педагогическое мастерство / квалификация / опыт

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Маматқулова Кимёхон Абдужалиловна

Мақолада ўқувчиларда илмий дунёқараш ва фалсафий мулоҳаза юритиш қобилиятларини ривожлантириш, ўқувчиларнинг физика фанига бўлган қизиқишларини орттиришда дарсдан ташқари машғулотларнинг ўрни ва уларни амалга ошириш учун нималарга эътибор қаратиш кераклиги ҳақида фикрлар баён этилган. Ундан ташқари, ўқувчиларда амалий ижодкорлик табиатда содир бўладиган физик жараёнларнинг моҳиятини тушунтириб бера олишга, кундалик уй шароитида физика фанидан олган билимларидан фойдаланишда керак эканлиги тўғрисида фикрлар юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РОЛЬ ВНЕКЛАССНЫХ ЗАНЯТИЙ ПРИ ФОРМИРОВАНИИ КОМПЕТЕНЦИЙ У УЧАЩИХСЯ ПО ПРЕДМЕТУ ФИЗИКА

В статье представлена позиция, на что необходимо обращать внимание для реализации роли и места внеклассных занятий в развитии у учащихся научного мировоззрения и способностей философского мышления, в повышении их интереса к физике. Кроме того, высказываются суждения о том, что практическое творчество учащихся необходимо им для разъяснения сущности происходящих в природе физических процессов, использования в повседневных домашних условиях знаний, полученных по физике.

Текст научной работы на тему «Мактаб ўқувчиларида физика фанига оид компетенцияларни ривожлантиришда синфдан ташқари машғулотларнинг аҳамияти»

Маматк,улова Кимёхон Абдужалиловна,

А.Авлоний номидаги Халк таълими тизими рах,бар ва мутахассис ходимларини кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш институти таянч докторанти

МАКТАБ ЦУВЧИЛАРИДА ФИЗИКА ФАНИГА ОИД КОМПЕТЕНЦИЯЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА СИНФДАН ТАШКАРИ МАШГУЛОТЛАРНИНГ А^АМИЯТИ

МАМАТКУЛОВА К.А. МАКТАБ УКУВЧИЛАРИДА ФИЗИКА ФАНИГА ОИД КОМПЕТЕНЦИЯЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА СИНФДАН ТАШКАРИ МАШ€УЛОТЛАРНИНГ АЦАМИЯТИ

Маколада укувчиларда илмий дунёкараш ва фалсафий мулох,аза юритиш кобилиятларини ривожлантириш, укувчиларнинг физика фанига булган кизикишларини орттиришда дарсдан ташкари машFулотларнинг урни ва уларни амалга ошириш учун нималарга эътибор каратиш кераклиги х,акида фикрлар баён этилган.

Ундан ташкари, укувчиларда амалий ижодкорлик табиатда содир буладиган физик жараён-ларнинг мох,иятини тушунтириб бера олишга, кундалик уй шароитида физика фанидан олган билимларидан фойдаланишда керак эканлиги туFрисида фикрлар юритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: компетенция, компетенциявий ёндашув, педагогик майорат, малака, тажриба.

МАМАТКУЛОВА К.А. РОЛЬ ВНЕКЛАССНЫХ ЗАНЯТИЙ ПРИ ФОРМИРОВАНИИ КОМПЕТЕНЦИЙ У УЧАЩИХСЯ ПО ПРЕДМЕТУ ФИЗИКА

В статье представлена позиция, на что необходимо обращать внимание для реализации роли и места внеклассных занятий в развитии у учащихся научного мировоззрения и способностей философского мышления, в повышении их интереса к физике. Кроме того, высказываются суждения о том, что практическое творчество учащихся необходимо им для разъяснения сущности происходящих в природе физических процессов, использования в повседневных домашних условиях знаний, полученных по физике.

Ключевые слова и понятия: компетенция, компетентный подход, педагогическое мастерство, квалификация, опыт.

МАMАTKULOVA К.А. THE IMPORTANCE OF EXTRACURRICULAR ACTIVITIES IN THE FORMATION COMPETENCIES AMONG STUDIENTS IN THE SUBJECT OF PHISICS

In this article expressed opinions in regards what is necessary to pay attention for realization of role and place of extracurricular lessons to development among students' scientific world of view and abilities of philosophical thinking, to increase of their interest to physics. In addition, there is discussed the necessity of students' practical work, as well implementation in the everyday domestic routines and habits knowledge got on physics.

Keywords: competense, competent approach, pedagogical mastery, qualification, experience.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 11

Жамият тарацциётида барча фанларнинг жумладан, физика фанининг ацамияти бециёс. Маълумки, физика аниц лекин, шу билан бирга абстракт тушунчаларга бой булган мураккаб фандир.

Дарх,ак,ик,ат, фанда хал этилган муаммолар келажак авлодга етказиш учун бевосита таълим жараёнига кучирилади. Жумладан, бу хол физи-када хал этилган муаммоларга хам тааллукли булиб, бу жараёндан куйидаги максадлар куз-ланади:

- биринчидан, укувчиларда илмий дунё-караш ва фалсафий мулохаза юритиш коби-лиятларини ривожлантириш;

- иккинчидан, уларга табиатнинг фундамен-тал конунларини илмий асосда тушунтириш хамда техникада ва турмушда фойдаланилаёт-ган ускуна ва воситаларнинг ишлаш принци-пини тушунтирувчи физик жараёнлар хакида тасаввурларни шакллантириш;

- учинчидан, таълим жараёнида физика фанига оид билимлар изчиллигини таъминлаш оркали укувчилар билимларини чукурлаштириш ва уларни келажакда илмий изланишлар олиб боришлари учун мустахкам замин яратишдан иборатдир.

Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистан Республи-касини янада ривожлантириш буйича Хара-катлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сон фармонида1 юртимиздаги барча йуналишлар каби таълим сохасида хам жуда куплаб исло-хотларнинг амалга оширилиши белгиланган. Масалан, 2017-2021 йилларда Узбекистан Рес-публикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегиясининг туртинчи устувор йуналиши, хусусан, ижтимоий сохага оид белгиланган вазифалар таркибида таълим ва фан сохасини ривожлантиришга оид бандда куйидаги масалалар белгилаб берилди:

• умумий урта таълим сифатини тубдан оши-риш, чет тиллар, информатика, математика, физика, кимё, биология каби бошка мухим ва талаб юкори булган предметларни чукурлаш-тирилган тарзда урганиш;

1 Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFри-сида»ги ПФ-4947-сон фармони. // Узбекистан Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда; 20-сон, 354-модда.

• илмий-тадкикот ва инновация фаолиятини раFбатлантириш, илмий ва инновация ютук,-ларини амалиётга жорий этишнинг самарали механизмларини яратиш, олий укув юртлари ва илмий-тадкикот институтлари хузурида ихти-сослаштирилган илмий-экспериментал лабора-ториялар, юкори технология марказлари ва тех-нопаркларни ташкил этиш.

Албатта, ушбу устувор вазифаларни бажа-ришдан асосий максад жадал ривожланаётган республикамиз жахон хамжамиятида уз урнини топиши, илмий тараккиёт ва фан-техника соха-сидаги ривожланишдан оркада колмаслиги учун, замон талабига мос келадиган, ракобат-бардош кадрларни тайёрлаш борасида чукур уйланган ислохотларни амалга оширишдир.

Барчамизга маълумки бир неча боскичли таълим тизимини жорий этишга каратилган «Таълим туFрисида»ги конун хамда Кадрлар тайёрлаш миллий дастури хужжатлари таълим тизимини кенг ислох килиш, узлуксиз таълим тизимини барпо этиш, таълим мазмунини тубдан янгилаш ва таълим-тарбия жараёнининг сифатини оширишда мухим ахамият касб этди. Бугунги кунга келиб умумий урта таълим муас-сасаларида укувчи шахсини ривожлантириш, келажак хаётга тайёрлаш, мехнат бозори талаб-ларига мос келувчи ва инсон узининг бутун хаёти давомида муваффакиятли ва самарали хаёт кечиришини таъминловчи хаётий куник-маларни (компетенцияларни) ривожлантиришга йуналтирилган инновацион таълим мухити шаклланиб тобора ривожланмокда. Компетен-циявий ёндашувга асосланган янги тахрирдаги Давлат таълим стандартлари (ДТС) асосида таълим мазмуни, яъни укув дастурлари, дарслик, укув ва методик кулланмалар сифат жихатдан янгиланди.

Таълим жараёнини тубдан ислох килиш янги мазмундаги ва замон талабига жавоб берадиган укув адабиётлар, кулланмаларни яратиш ва илтар педагогик технологияларни жорий этишни такозо этади. Албатта, бунинг учун бугунги кун педагоги хар томонлама интелектуал салохиятга эга булсагина, таълим жараёнида яхши натижа-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 11

лapгa эpишиш мумкин. Сaбaби, хoзиpги шиддaт билaн pивoжлaниб бopaëтгaн axбopoт-кoмму-никaция теxнoлoгиялapи дaвpидa ëш aвлoдни билим oлишдaн кypa бoшкa нapcaлapгa кизик-тиpa oлaдигaн мaълумoтлap ^npo^p.

Биpгинa axбopoт кoммуникaция теxнoлoгия-лapидaн x1aли тyлa фoйдaлaнишни ypгaнмaгaн бoшлaнFич cинф yкувчилapи миcoлигa эътибop кapaтaдигaн бyлcaк, улapни бapчa фaнлapгa кизикиши^ хaмдa ушбу фaнлapни яxши yзлaш-тиpишигa aмин бyлaмиз. Aммo, бoшлaнFич cинфдaги aнa шу кизикувчaн yкувчилapдa юкopи cинфлapгa yтгaни capи, умумтaълим фaн-лapигa бyлгaн кизикиш ниcбaтaн кaмaйиб бopaди. Фикpимизчa, бунинг oбъектив вa cубеък-тив caбaблapи мaвжуд. Ушбу хoлaтнинг oбъек-тив caбaблapигa тaшки мухит (глoбaллaшув, АКТнинг pивoжлaниши вa тенгдoшлap) тaъcи-pини киpитaдигaн бyлcaк, cубъектив caбaблa-pигa юкopи cинфлapни Укитaдигaн фaн укитув-чилapининг тaъcиpини киpитиш мумкин.

Фикpимизчa, тaн oлиб aйтиш лoзимки, юкopи cинфлapдa дapc беpaдигaн Укитувчилap бoш-лaнFич cинфдaги Укитувчилap кaби caмapaли тaъcиpгa эгa эмac.

Буни aйнaн физи^ фaни миcoлидa тax1лил килaдигaн бул^к, биp нечa йиллик кузaтишлap юкopи cинф yкувчилapининг жудa купчилиги мaктaбдa икки, уч йил физикa фaнини Укигaн бyлca хaм, coддa туpдaги мacaлaни ечиш улap учун жудa муpaккaб хиcoблaниб, yшa мacaлaни ечишга улapдa иcтaк хaм йуклигини cезиш мум-кин.

Тoшкент тyкимaчилик вa енгил caнoaт инcти-тути кoшидaги 2-тон aкaдемик лицейидa 20122015 йиллapдa yткaзилгaн aмaлий тaжpибa шуни ^pca^M, 1-2-куpc yкувчилapигa физикa фaнидaн дapc беpиш жapaëнидa биp нечa йил кузaтиш oлиб бopиш жapaëнидa шундaй xулo-cara келинди: yкувчилap мaктaбнинг 6-cинфидaн бoшлaб, мaктaбни тaмoмлaгунчa физи^ фaни укиб, ундaн билим oлгaн бyлca-дa, укувчи-лapнинг 75%и физи^ фaнидaн деяpли билимгa эгa эмac. Бунинг caбaби ypгaнилгaндa, aкcapият Укувчилap физикa фaнигa бoшидa кизиккaни, кейинчaлик умумaн кизикишлapи йyкoлиб кет-гани вa юкopи cинфлapдa физикa дapcлapи oддий мaъpузa кypинишидa oлиб бopилгaнли-гини aйтиб yтишaди. Xaкикaтaн х^м бугунги кундa aгap мaктaбдa физи^ дapcлapи:

- кyпpoк aмaлий тapздa yткaзилca;

- yкувчилapгa мacaлa ечиш кoнун-кoидaлapи тyлaкoнли oчиб беpилca;

- yкувчилap ypтacидa физикaгa дoиp кизи-кapли тaдбиpлap yткaзиб бopилca, yкувчилapни ушбу фaнгa бyлгaн кизикишлapи opтaди. Бунинг caбaби, фaн Укитувчиcи тoмoнидaн aнъaнaвий дapc утиш, юзaки, иcбoтлaнмaгaн гaплapдaн ибopaт мaъpузaлap укилиши, дapcдa нaзapия билaн aмaлиëтнинг бoFлaнмaгaнлиги, янги педa-гoгик теxнoлoгиялapдaн фoйдaлaнмacликдиp. Acлидa, мaктaбнинг 6-cинфидaн физикa фaнини укитиш бoшлaнca, ундa дacтлaб oддий тушунчa вa кaттaликлap ëpитилaди. Кейинчaлик 6OC-Kичмa-бocкич муpaккaб мacaлaлap ечишгa yтилaди. Демaк, физикa фaни Укитувчиcи Укувчилapгa дapc утишни oддийдaн муpaккaбгa ^pa^ яъни дacтлaб биp фopмулaдaн бoшкa биp фopмулaни кaндaй келтиpиб чи^иш ^и-дaлapини ypгaтиши, нaзapияни дoимo aмaлиëт билaн бoFлaши, уз ypнидa мaвзуни мaкcaдли, мaвзунинг имкoниятидaн келиб чикиб, укув жapaëнидa тaжpибaлap, педaгoгик теxнoлoгия-лapгa acocлaнгaн интеpфaoл уcуллapдaн фoйдa-лaнгaн хoлдa тaшкиллaштиpиши тaлaб этилaди.

Ундaн тaшкapи, физикa фaни Укитувчиcи Укувчилapдa aмaлий ижoдкopлик, тaбиaтдa coдиp бyлaдигaн физик жapaëнлapнинг мoхия-тини тушунтиpиб беpa oлишгa, кундaлик уй шapoитидa физикa фaнидaн oлгaн билимлapи-дaн кaндaй фoйдaлaниш кеpaк экaнлигини хaм Уpгaтиб бopиши, бунинг учун aлбaттa, физикa фaни Укитувчиcидa дapcдaн тaшкapи ишлap pежacи булиши мaкcaдгa мувoфикдиp.

Физикa фaни укитувчи^нинг дapcдaн тaш-Kapи ишлap pежacигa 1-pacмдaгилapни wp^ тиш мумкин.

Бугунги ^^Aa, умумий ypтa тaълим мaктaб-лapидa yкувчилapни физикa фaнигa кизик^иш учун куйидaги тaдбиpлapни cинфлapapo беллa-шувлap тapзидa yткaзиб бopиш мумкин:

1. «Ёш физиклap беллaшуви».

2. «Физи^ туpмушдa вa тaбиaтдa».

3. «Фaзoгиpлap куни».

Мacaлaн, «Ёш физиклap беллaшуви» нoмли кypик тaнлoвни куйидaгичa тaъpифлaш мумкин.

Курик тaнловнинг MarçcaA Ba вaзифaлaри.

Мaктaб yкувчилapигa физикa фaнининг мaзмун вa мoхиятини тушунтиpиш, улapнинг интеллек-туaл caлoхиятини oшиpиш.

ЗAMOНAВИЙ TAЪЛИM / COBPEMEHHOE OБPAЗOВAНИE 2018, 11

1-расм. Физика фани ук,итувчисининг дарсдан ташк,ари ишлар режаси таркиби.

Укувчиларни ижодий кобилиятлари кай даража эканлигини аник^аштирувчи тест топшири^ларини ишлаб чикиш ва уни утказиш

Йил давомида утказиладиган физика фанига оид тадбирлар режасини тузиш ва уни режа асосида синфлар уртасида узъаро беллашув тарзида мунтазам утказиб бориш

Укувчиларда тадкикотчилик куникмасини шакллантириш ва ривожлантиришга йуналтирилган фан тугаракларини ташкил этиш ва укувчиларни мустак;ил ишлашга купрок;

жал б этиш.

Курик танловнинг шартлари:

1. Курик танловда 8-9-синфлар укувчилари катнашиши мумкин.

2. Курик танловда катнашувчи жамоалар таркиби мактабнинг «а», «б» ва «в» синфлари-дан 8 нафар укувчилардан иборат булиши максадга мувофик.

3. Хар бир иштирокчи гурухнинг деворий газетаси, иштирокчиларнинг танловга муносиб формада булиши ва кукрак нишони ишлаб чикилади.

Жамоалар 5 та шарт асосида беллашади:

1. Биринчи шарт - «Таништирув».

Укувчилар бутун жамоа булиб сахнада уз

гурухларини таништиради ва жамоа номи хамда унга мос шиорларини айтишади. Иштирокчилар сони 8 нафар булади. Ажратиладиган вакт 5 дакикадан ошмаслиги керак. Юнг юкори бахо 10 балл булиши мумкин.

Бунда куйидаги элементларга эътибор каратилади ва бахоланади:

• жамоа аъзоларининг танловга мос булган бир хил формада булишлиги - 2 балл;

• жамоанинг уз номига эга булиши - 2 балл;

• жамоанинг уз шиорга эга булиши - 2 балл;

• жамоа номига таъриф бериши - 2 балл;

• жамоа аъзоларининг сахнада узини тутиши - 2 балл.

2. Иккинчи шарт - «Якка беллашув. Формула ёзиш».

Жамоалардан бир нафардан иштирокчи чикади ва шу кунгача утилган формулаларни ёзиб, шархлаб беради. Шартга 5 дакика ажрати-лади. Агар беллашувчилар 45 тадан ортик формула ёза олса 15 балл, 30-45 гача - 10 балл, 30 тадан кам булса 5 балл билан бахоланади.

3. Учинчи шарт - «Масала ечиш».

Бу шартда жамолар беллашади. Шартга кура жамоаларга бешта масала берилади ва уни ечиш учун 10 дакика вакт ажратилади. Хар бир масала учун 2 баллдан, жами 10 балл берилиши мумкин.

4. Туртинчи шарт - «Савол-жавоблар».

Ушбу шартга жамоалардан бир нафар иштирокчи чикади ва 10 та саволга жавоб бериши керак. Хар бир туFри жавоб учун 1,5 баллдан, уйлаш учун бир сония вакт ажратилади. Жами 15 балл берилиши мумкин.

5. Бешинчи шарт - «Макет ясаш».

Ушбу шартда жамоалар физика фанига оид узлари хохлаган макетни ясаб курсатадилар. 10 дакика вакт ажратилади. 10 балл билан бахоланади.

Дарс жараёнида жарима хам кулланиши мумкин. Агар томошабинлар (мухлислар), яъни иштирок этаётганлар синфдошларининг тад-бирда телефон уйнаши, гаплашиб утириши, хар хил киликлар килиши билан сахнадагиларга халакит бериши тадбир ташкилотчилари томо-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 11

нидан аникланса, иштирок этаётган гурухдан хеч кандай изохсиз 5 балл олиб ташланади.

Албатта, дарсдан ташкари ушбу ишлар режа-сини амалга ошириш физика фани укитув-чисидан куп вактни талаб этади. Лекин укув-чиларда фанга булган кизикишни орттириш, тадкикодчилик куникмаларини шакллантириш учун укитувчи масъул эканлигини унутмаслиги-миз лозим. Сабаби, бугунги кунда жахон тажри-басидан куриниб турибдики, таълим жараёнига таълимнинг янги, замонавий усул ва воситалари кириб келмокда ва улардан укув машFулот-ларида катта куламда самарали фойдаланил-мокда. Жумладан, укувчиларнинг касбий куникмаларини шакллантиришда инновацион ва замонавий педагогик Fоялар амалга оши-рилмокда.

Шу боис, укитувчи билим олишнинг ягона манбаи булиб колиши керак эмас, балки укувчи мустакил ишлаш жараёнининг ташкилотчиси, маслахатчиси, укув жараёнининг фаол ишти-рокчиси булиши лозим. Замон талабларига жавоб берадиган фидойи, изланувчан, янги-ликга интилувчан, ташаббускор, касбий билим-ларга эга кадрларни тайёрлаш бугунги куннинг долзарб масаласи хисобланади.

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, хозирда таълим жараёнида купрок укувчиларни фаоллаштириш, амалиётга асосланган дарс

машFулотларини ташкил этишда, бундан буён таълим жараёнининг асосий харакатлантирувчи кучи, яъни унинг субъекти бу укитувчи эмас, аксинча, укувчи булиши лозимлигига асосла-нилмокда. Бу дегани, эндиликда замонавий физика фани укитувчиси билимни укувчига тайёр холда такдим этмасдан, зарур билимни укувчининг узига излаб топтириш учун харакат килиши дарс жараёнини аввал амалиёт, сунгра назария тамойилига асосан ташкил этиши лозим булмокда. Айнан шундай дарслар укувчиларни физика фанига оид билимларни кундалик хаётда хам куллай олиш куникма ва малакаларига эга булишини таъминлайди. Натижада укувчиларда:

- физик жараён ва ходисаларни кузатиш, тушуниш ва тушунтириш компетенцияси;

- тажрибалар утказиш, физик катталикларни улчаш ва хулосалар чикариш компетенцияси;

- физик билимлар ва асбоблардан амали-ётда фойдалана олиш компетенцияларига эри-шиш имконияти ва укувчиларнинг физика фанини узлаштириш самарадорлиги юкори булади.

Ушбу замонавий дарсларни ташкил эта олган фан укитувчисини эса давр талабларини англа-ган, касбий компетентлилиги юкори педагог дейиш мумкин.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сон фармони. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда; 20-сон, 354-модда.

2. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2017 йил 6 апрелдаги «Уму-мий урта ва урта махсус, касб-хунар таълимининг Давлат таълим стандартларини тасдиклаш туFрисида»ги 187-сон карори. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 14-сон, 230-модда.

3. Юсупов А. Физикадан синфдан ташкари машFулотлар. - Т.: «Фан ва технология-лар», 1996. -17-21-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 11

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.