Научная статья на тему 'Махсус фанларни ўқитишда электрон таълим ресурслари базасидан фойдаланишнинг интегратив модели ва унинг компонентлари'

Махсус фанларни ўқитишда электрон таълим ресурслари базасидан фойдаланишнинг интегратив модели ва унинг компонентлари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
266
132
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
электрон таълим ресурслари / интегратив модель / касб‑ҳунар / махсус фанлар / компонент / масофавий таълим / масофали ўқитиш / функционал / тасниф / интеллектуал / ресурсы электронного обучения / интегративная модель / профессия / специальные дисциплины / компонент / дистанционное образование / дистанционное обучение / функциональность / классификация / интеллектуальный

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ғаффаров Феруз Ҳасанович

Мақолада касб‑ҳунар коллежаларида махсус фанларни электрон таълим ресурсларидан фойдаланиб ўқитишнинг муаллиф томонидан ишлаб чиқилган интегратив модели келтирилган ҳамда ушбу моделни қуришдаги компонентлар алоҳида ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИНТЕГРАТИВНАЯ МОДЕЛЬ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ БАЗЫ ЭЛЕКТРОННЫХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ РЕСУРСОВ В ОБУЧЕНИИ СПЕЦИАЛЬНЫМ ПРЕДМЕТАМ И ЕЁ КОМПОНЕНТЫ

В статье описывается разработанная автором интегративная модель электронного обучения специальным предметам в профессиональных колледжах и излагаются компоненты, составляющие эту интегративную модель.

Текст научной работы на тему «Махсус фанларни ўқитишда электрон таълим ресурслари базасидан фойдаланишнинг интегратив модели ва унинг компонентлари»

fаффаров Феруз ^асанович,

Урта махсус, касб-х,унар таълими тизими кадрларининг малакасини ошириш ва уларни кайта тайёрлаш институти таянч докторантура изланувчиси

МАХСУС ФАНЛАРНИ ЦИТИШДА ЭЛЕКТРОН ТАЪЛИМ РЕСУРСЛАРИ БАЗАСИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ИНТЕГРАТИВ МОДЕЛИ ВА УНИНГ КОМПОНЕНТЛАРИ

ГАФФАРОВ Ф.%. МАХСУС ФАНЛАРНИ УЦИТИШДА ЭЛЕКТРОН ТАЪЛИМ РЕСУРСЛАРИ БАЗАСИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ИНТЕГРАТИВ МОДЕЛИ ВА УНИНГ КОМПОНЕНТЛАРИ

Маколада касб-х,унар коллежаларида махсус фанларни электрон таълим ресурсларидан фойдаланиб укитишнинг муаллиф томонидан ишлаб чикилган интегратив модели келтирилган х,амда ушбу моделни куришдаги компонентлар алох,ида ёритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: электрон таълим ресурслари, интегратив модель, касб-х,унар, махсус фанлар, компонент, масофавий таълим, масофали укитиш, функционал, тасниф, интеллектуал.

ГАФФАРОВ Ф.Х. ИНТЕГРАТИВНАЯ МОДЕЛЬ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ БАЗЫ ЭЛЕКТРОННЫХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ РЕСУРСОВ В ОБУЧЕНИИ СПЕЦИАЛЬНЫМ ПРЕДМЕТАМ И ЕЁ КОМПОНЕНТЫ

В статье описывается разработанная автором интегративная модель электронного обучения специальным предметам в профессиональных колледжах и излагаются компоненты, составляющие эту интегративную модель.

Ключевые слова и понятия: ресурсы электронного обучения, интегративная модель, профессия, специальные дисциплины, компонент, дистанционное образование, дистанционное обучение, функциональность, классификация, интеллектуальный.

GAFFAROV F.H. INTEGRATED MODEL OF E-LEARNING RESOURCE BASE IMPLEMENTATION IN SPECIAL SUBJECTS TEACHING AND ITS COMPONENTS

The article describes the integrative model of e-learning implementation developed by the author for teaching special disciplines in professional colleges and outlines the components that consisted in this integrative model.

Keywords: e-learning resources, integrative model, profession, special disciplines, component, distance learning, functionality, classification, intelligence.

Электрон таълим ресурслари (ЭТР) базасининг интег-ратив модели, унинг тамойиллари йимндисини куриб чица туриб, унинг асосий цоидаларини умумлаштирган цолда акс эттириш лозим булиб, бундан уцув жараёнининг ахборот-методик таъминоти тизимини цуришда фойдаланиш зарур-дир.

Яратилган ЭТР укувчилар томонидан узла-рининг мустакил равишда билимларни эгал-лаш имкониятини кузда тутувчи мустакил таълим олишга каратилиб лойих,алаштирилди. ЭТР билан ишлаш давомида укувчи жавоб бера олиши мумкин булган ва жавоб бериши лозим булган саволлар тизими х,амда укув-чилар фаолиятини оптималлаштиришга олиб келадиган индивидуал методик тавсиялар (курсатмалар) тизими оркали укувчилар фаолиятини яккол кузга ташланмайдиган тарзда бошкариш имкониятини беради.

Хозирги даврда билимларнинг жуда катта тезликда янгиланиши, янги касбларнинг узлук-сиз равишда пайдо булиши касбий малакани доимий равишда ошириб бориш зарурати билан тавсифланади. Мана шундай шароит-ларда таълим хизматлари микдори ва сифати-нинг усиши ута долзарб булиб колади.

Мазкур муаммони самарали х,ал килиш йулларидан бири мустакил таълимни сези-ларли равишда ошириш саналади. Бунга компьютер технологиялари воситасида таъминла-надиган фаол укитиш шаклларидан фойдаланиш эвазига реал х,олда эришиш мумкин. Таълим жараёнига компьютер оркали киритила-диган принципиал янгилик интерфаоллик х,исобланади. У укувчининг таълим контенти билан фаол узаро х,аракатлари шаклини кул-лашнинг кенг имкониятларини очиб беради.

ЭТР базасининг интегратив модели аник тузилмага эга ва тегишли компонентлардан иборат.

Моделнинг х,аракатчанлиги, туFрилиги таж-рибавий текширувларда махсус воситалар ёрдамида куриб чикилиши лозим.

Тажрибавий-экспериментал текширувда субъектларнинг х,амкорлиги тизимнинг ахбо-рот ва таълимни бошкариш орасидаги муно-сабатларнинг х,акикий х,олати, шунингдек, унда амалга оширилаётган инновацияларнинг реаллигига мос келиш улчамини белгилайди.

Корректировкалаш О^рилаш) йули билан модель мазмунини аниклашга эришилади.

Тадкикотимизнинг максади касб-х,унар коллежларида «Автомобиль ва двигателлар назарияси» махсус фанидан ЭТРларни яратиш х,амда улардан фойдаланиб укитиш методика-сини ишлаб чикиб, укувчиларнинг билим, куникма ва малакаларини шакллантириш сифатини ошириш ва мустакил таълимни ривожлантиришдан иборат.

Тадкикотнинг максади ва илмий фаразидан келиб чикиб, касб-х,унар коллежларида «Автомобиль ва двигателлар назарияси» махсус фанини укитишда электрон таълим ресурслари базасидан масофавий фойдаланишнинг интегратив моделини яратиш жараёни (макола муаллифи томонидан тузилган 1-расмга каранг) иккита контурга эга: ташки ва ички. Ташки контурлар замонавий таълим тизими ва укувчиларнинг эх,тиёжи, таълим максадлари, вазифалари, тамойиллари, шарт-лари, функциялари, шароитлари, технология-лар, натижаларини шакллантиради. Ташки контур элементлари моделни яратиш учун асос булиб хизмат килади.

Моделнинг ички контурида укувчи ва уки-тувчи таркибий кисмлари, педагогик тизим ва таълимни таъминловчи ресурслар, алока воситалари мавжуд.

Такдим этилган модель укувчиларни таълим эх,тиёжларига мувофик равишда самарали ва сифатли таълим олишлари учун шароит яратишга каратилган.

Мустакил таълимни ташкил этишда масофавий таълимнинг урни бекиёсдир. Масофавий таълимда укув жараёнининг муддати катъий белгиланмайди. Назорат ишларини бажариш ва жавоб йуллашни укувчи мустакил, узига кулай вактда амалга оширади. Ушбу х,олат таълим самарадорлигини оширишга хизмат килади.

Масофали укитишга олимлар куйидагича таърифлар беришган:

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 8

Масофали укитиш (МУ) - укув жараёнига тегишли булган барча компонентлар (максад, мазмун, усул, шакл, укитиш воситалари ва хоказо), интернет-технологиясининг махсус воситалари ва бошкалар билан амалга оши-риладиган ва интерфаолликни кузда тутган укитувчи ва талабаларнинг масофадан туриб узаро алока килишидир1.

Масофали укитиш замонавий таълим шакли булиб, укитувчи билан олиб бориладиган педагогик муносабат жараёни видеокоммуникация, электрон почта ва интернет воситалари асосида олиб борилади2.

Масофали укитиш - укув жараёнидаги барча катнашувчиларга (талаба, тьютор, услубчи ва администратор) машFулотларни олиб боришда узига маъкул келган жой, вактни танлаш имкониятига эга булган эгилув-чан тизим3.

Н.А.Муслимов хам уз докторлик диссерта-циясида «Масофали таълим - масофадан туриб, укув ахборотларни алмашиш воситала-рига асосланувчи махсус ахборот мухити ёрдамида таълим хизматларини курсатиш тизими»4, деб таъриф беради.

Масофали укитиш - укув жараёнида ахборот технологияларини куллаган холда укитувчи ва талаба уртасидаги интерактив алока хамда укувчининг берилган укув материални мустакил узлаштириш имкониятидир.

Биз томонимиздан махсус фанларни уки-тишда электрон таълим ресурслари базаси-нинг интегратив моделини ишлаб чикишда бундай турдаги тизимлар учун куйидаги талаб-ларга жавоб бериши керак эди:

• барча йуналишларда ривожланиш;

• фойдаланиш кулайлиги, яъни укитишнинг бундай жараёнида укувчилардан узига хос

1 Абдукадыров А.А., Эшназарова М.Ю. Электронные учебники в системе дистанционного образования. // Журнал «Педагогика жэне психология». - Алмата, 2010, № 4. -С. 184-187.

2 Закирова Ф.М. Система внеклассной работы по основам информатики и вычислительной технике в школе. Дис. ... канд. пед. наук. - Т.: ТДПУ. 1997. -С. 189.

3 Арипов М., Жураева И. Буюк Британиянинг Очик уни-верситетида масофавий укитиш жараёни. - Т.: УзМУ, 2006. -19-б.

4 Муслимов Н.А. Мутахассиснинг касбий шаклланишида масофавий таълимдан фойдаланиш йуллари. // Info Com. Uz, 2004, № 5. -60-62-б.

компьютер-технологик, техник билим ва куникмаларни талаб килмаслик;

• укув жараёнининг интерактивлиги, яъни укитувчининг бошка хамкасблари билан мулокот килиш имконияти;

• дидактик самарадорлиги.

Электрон таълим ресурслари базасининг интегратив моделини яратишда унинг асосий компонентлари - мак,садли компонент, вазифали компонент, электрон-дидактик компонент, натижавий компонентларни аниклаб, биринчи навбатда мацсадли ком-понентини белгилаб олдик (1-расм). Унинг асосий максади ЭТРлардан фойдаланиб махсус фанлардан укувчиларнинг билим, куникма ва малакаларини шакллантириш сифатини ошириш ва мустакил таълимни ривожланти-риш булиб, ЭТРлардан фойдаланишга булган эхтиёждан келиб чикиб шаклланди.

Максадли компонентда укувчиларнинг мустакил таълим олиши билан электрон таълим ресурслар базасининг бир-бирига боF-ликлиги курсатиб утилди хамда дидактик тамойиллари очиб берилди.

Хозирги куннинг тахлилларидан куйида-гилар аникланди:

- касб-хунар коллежлари тизимида касбий малаканинг хозирги замон талабларига тула жавоб бера олмаслиги;

- узаро ракобатнинг йуклиги;

- мустакил таълим муаммоларига оид тад-кикотларни ривожлантириш, уларнинг нати-жаларини укув жараёнига куллаш сустлиги;

- битирувчилар мутахассислик муаммола-рини мустакил ечиш тажрибасига асосланган касбий малака ва куникмаларга етарли дара-жада эга эмаслиги;

- бу фаолиятларни шакллантиришга оид машFулотлар асосан таништирув характерига эгалиги; купинча кичик мутахассислар ишлаб чикаришни яхши билмаслиги хамда уз касбий фаолиятини такомиллаштириш, замонавий-лаштиришга астойдил кизикишни намоён килмаслиги.

Вазифали компонент. Интегратив моде-лимизнинг бу блокида вазифаларни курсатиб утдик. Булар куйидагилар:

• махсус фанларни укитишда ЭТРдан укувчиларнинг жамоавий фойдаланишларини таъ-минлаш;

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 8

1-расм. Махсус фанларни ук,итишда ЭТР базасидан масофавий фойдаланишнинг интегратив модели.

Махсус фанларни укитиш да ЭТР базасидан масофавий фойдаланишнинг интегратив модели

МАЦСАДЛИ КОМПОНЕНТ

Укувчиларнинг мустацил —► Электрон таълим

таълим олиши: — ресурслар базаси:

- АКТ компонентлиги; - касбий

- укув-билиш фаолияти; компонентини

- мустакил фикрлаш; ошириш;

- шахснинг касбий - шахсга

ривожланиши; йуналтирилган

- касбий муваффакият таълим.

даражасининг усиши.

Электрон таълим ресурслардан фойдаланишга булган э^тиёж:

таълим тизимини модернициялаш; укувчиларнинг касбига куйилган талаблар; ижтимоий буюртмани амалга ошириш; укувчиларнинг ЭТРга булган эхтиёжининг диагностикаси.

V

Дидактик принциплар: илмийлик, фаоллик, назарияни амалиёт билан богликлиги, тизимлилик.

Максад: ЭТРларидан фойдаланиб махсус фанлардан укувчиларнинг билим, куникма ва малакаларини шакллантириш сифатини ошириш ва мустакил таълимни ривожлантириш.

• укувчиларнинг махсус фанлардан билим, куникма ва малакаларини шакллантириш;

• укувчиларда мустакил билим олиш куникмаларини ривожлантириш;

• укув жараёнларини индивидуаллаштириш хисобидан укувчиларнинг касбий компонент-лигини шакллантириш.

Якуний натижада укувчи мос холдаги махсус фанлардан укув материалларини узлашти-ришнинг уз индивидуал йуналиши ва бунинг натижасида уз индивидуал таълим йуналишини лойихалаштиришнинг фаол катнашчисига айланади.

Электрон-дидактик компонент. Мазкур компонентнинг шаклланишида таълим жараё-нинг анъанавий укитиш хамда ЭТРдан фойда-ланиб укитиш (масофавий укитиш)нинг узаро интегратив тузилмасини ишлаб чикиб, унда укувчилар ва укитувчининг фаолиятини педа-гогик тизим оркали боFлаб, уларнинг фаолият вазифаларини белгилаб олдик: укувчининг фаолияти, укитувчининг фаолияти, укувчилар билан узаро хамкорлик, назорат.

Талабалар билимини компьютерлар ёрда-мида бахолаш асосан тестлар оркали амалга оширилмокда1.

Олинган билимларнинг назорат килиниши тест дастурлар ёрдамида олиб борилади, укитувчининг асосий вазифаси эса маслахат беришдан иборат булади.

Натижавий компонент. Касб-хунар таъли-мида махсус фанларни электрон таълим ресурслардан фойдаланиб укитишда таълим сифати ошади. Шунингдек, укувчилар куйидаги натижаларга эришиши мумкин:

- умумий ва касбий билимлар, куник-маларни шакллантириш;

- умумий ва касбий компетенцияларни шакллантириш;

- базавий ва касбий билимлар, куникмалар, компетенцияларни куллашга тайёргарлиги ошиши.

А.Абдукодиров таъкидлаганидек, компе-тентликни ривожлантириш - инсоннинг бутун умри давомида тухтамайдиган жараёндир2.

Таъкидлаб утиш керакки, касб-хунар коллеж укувчисининг таълим олишига кумакла-шувчи шарт-шароитларни яратиш учун укитувчи укувчининг мустакил таълим олишига асос булиб хизмат килувчи касбий педагогик рефлексия негизидаги узгаришларни тушу-нишга тайёр булиши лозим. Шундай килиб, укитувчининг узига йуналтирилган функция-лари - рефлексияни амалга ошириш ва мустакил таълим олиш - укувчининг таълим олишига кумаклашиш борасидаги касбий-педа-гогик фаолиятнинг етакчи функциясини юзага чикаришни белгилайди ва шунинг учун хам унга йулдош сифатида талкин килиниши мумкин.

Н.Муслимовнинг фикрича, компетентлик талаба томонидан алохида билим ва малака-ларнинг эгалланиши эмас, балки хар бир мустакил йуналиш буйича интегратив билимлар ва амалий харакатларнинг узлаштирили-шини назарда тутади3.

Укув жараёнида ЭТРдан фойдаланиш педа-гогнинг касбий компетентлилигини, биринчи навбатда, ахборот ва АКТ компетентлилиги даражасининг ошиши, шунингдек, укитишнинг одатий пишитиб олинган методлари, шакл-лари ва воситаларини узгартириш ёки янгила-рини киритиш имкониятларини тадкик килиш хисобига оширишга олиб келади.

Модель укитувчи ва укувчи муносабатла-рини акс эттириш максади буйича илмий билиш, ахборотлар бошкаришни таъминлаш амалиётини такомиллаштиришга мос келади ва касб-хунар таълими муассасаларидаги таълим жараёнини такомиллаштириш учун фой-даланилиши мумкин.

Биз томондан яратилган электрон таълим ресурслар базаси махсус фанларни укитишда жорий этилганда таълим сифатининг янада оширилишига эришилади.

1 Смирнова В.Л. Из опыта создания системы автоматизированного тестового контроля. // Журнал «Химия в школе», 1998, № 4. -С. 43-47.

2 Абдукодиров А.А., Тураев Б.З. «Информатика ва ахборот технологиялари» сохасидаги булажак мутахассис кадрларнинг касбий компетентлигини шакллантириш назарияси ва методикаси. Монография. - Т.: «Навруз», 2015.

3 Муслимов Н.А. Касб таълими укитувчиларини касбий шакллантиришнинг назарий-методик асослари. - Т., 2007. -275-б.

«Автомобиль ва двигателлар назарияси» фанидан электрон таълим ресурсларини яра-тиш буйича утказилган изланишлар х,амда улардан укув жараёнида фойдаланиш даво-мида олиб борилган кузатувлар ва тах,лиллар натижасида ЭТРлар босма укув кулланма-ларига нисбатан индуктив ёндашиш оркали укувчиларнинг тушунишини енгиллаштириши аникланди.

Махсус фанлардан яратилган электрон таълим ресурслари расмий укув дастурида талаб этилган материалларни уз ичига олган ва укувчига уз малакаси, билими, тушунчалари ва дунёкарашини такомиллаштиришга имко-ният яратади.

Электрон таълим ресурслари куйидаги афзалликларга эга:

- тушуниш ва укишга кулайлиги;

- укувчиларнинг ёши ва имкониятига мос-лиги;

- турли савиядаги укувчилар ва укитувчи-ларга ёрдам бериши;

- укувчига утаётган мавзуни тушунишига ёрдам берадиган мисоллар, масалалар, х,аётий х,олатлар ва амалий машFулотлар билан таъ-минланиши;

- назарий Fояларни тушунишга ёрдам берадиган расм, диаграмма ва анимациялар-нинг мавжуд булиши.

Электрон таълим ресурсларини ишлаб чикишда куйидаги талабларни бажариш зарур:

• республикамизнинг миллий ва маданий анъаналари х,амда миллий кадриятларининг инобатга олиниши;

• касб-х,унар коллежларда укитиладиган фанлар билан узвийликнинг таъминланиши.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Адабиётлар руйхати:

1. Абдукадыров А.А., Эшназарова М.Ю. Электронные учебники в системе дистанционного образования. // Журнал «Педагогика жэне психология», Алмата, 2010, № 4. -С. 184-187.

2. Абдукодиров А.А., Тураев Б.З. Информатика ва ахборот технологиялари» сох,асидаги булажак мутахассис кадрларнинг касбий компетентлигини шакллантириш назарияси ва методикаси. Монография. - Т.: «Навруз», 2015.

3. Арипов М., Жураева И. Буюк Британиянинг Очик университетида масофавий укитиш жараёни. - Т.: УзМУ, 2006. -19-б.

4. Закирова Ф.М. Система внеклассной работы по основам информатики и вычислительной технике в школе. Дис. ... канд. пед. наук. - Т.: ТДПУ, 1997. -С. 189.

5. Муслимов Н.А. Касб таълими укитувчиларини касбий шакллантиришнинг наза-рий-методик асослари. - Т., 2007. -275-б.

6. Муслимов Н.А. Мутахассиснинг касбий шаклланишида масофавий таълимдан фойдаланиш йуллари. // Info Com.Uz, 2004, № 5. -60-62-б.

7. Смирнова В.Л. Из опыта создания системы автоматизированного тестового контроля. // Журнал «Химия в школе», 1998, № 4. -С. 43-47.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.