CC BY
0УДК 378.013.83
«МАГИСТРАНТТАРДЫЦ АНДРАГОГИКАЛЬЩ СУБЪЕКТ1Л1П» ¥ГЫМЫНЬЩ
МЭН1
АЖМЕТОВА АЛИЯ НАРИМАНОВНА
М.Эуезов атындагы О^У-ц 7M01110 - Педагогика жэне психология бiлiм беру багдарламасыныц магистранты, Шымкент, ^азакстан
Еылыми жетекшi: п.г.к. А.Ж.НУРАЛИЕВА
Ацдатпа: Мацалада магистранттардыц андрагогикалыц субъектшк мэселеЫне талдау берыген. Талдау нэтижесшде автор андрагогикалыц субъектшк вз аныцтамасын беред1, атап айтатын болсац, магистранттардыц жогары оцу орнынан кешнг1 б1л1м беру субьектс ретшде вз1н ынталандыру, белсенд1ру, вз1н-вз1 взгертуге мYмкiндiк беретт сапасы.
Трек свздер: субъектшт, андрагогикалыц субъектшк магистр, квп децгейлi бшм беру.
Аннотация: В статье представлен анализ проблемы андрагогической субъектности магистрантов. В результате анализа автор дает свое определение андрагогической субъектности, а именно качества, позволяющего мотивировать, активизировать, саморефлексировать магистрантов как субъекта послевузовского образования.
Ключевые слова: субъект, андрагогический субъект, магистр, многоуровневое образование.
Тулга íc-эрекет, карым-катынас, езшдш даму субъектю ретшде соцгы жылдары гылымда «субъектшк» угымымен аныкталды. Мунда, магистранттардыц баласыныц ic-эрекетл, карым-катынасты жэне e3rn-e3i езгертуге, дамытуга, жетiлдiруге деген катынасы субъектшк ретшде танылады. Субъектшк функционалды кYPделi курылым ретiнде тшелей ic-эрекет пен карым-катынас YДерicтерiнде кершю бередi, дамиды жэне жетiледi. Ерекше магистранттардыц белcендiлiк тYрлерiнiц (шыгармашылык, магистранттардыц адамгершшк, еркiндiк танытатын) жэне кажетл нэтижеге кол жеткiзудiц бастамашысы болу мен юке асырылуын бiлдiредi» деген корытынды жасайды. Бул тужырым астарында ic-эрекет магистранттардыц тек белcендiлiк формасы гана емес, ол - тулганыц субъект ретiнде ниет-тiлектерiнiц, кабшеттершш, мYмкiндiктерiнiц ерекше жиынтыгы деген ой жатыр. Осы ретте, тулганыц субьект ретшде жетiлуi оныц кез келген ic-эрекетп оцтайландыруга кабшетп болуын бiлдiредi деген ез пiкiрiмiздi бiлдiремiз [1].
Бiздiц зерттеу жумысымызга устанымдары аркау ретшде алынган К.А. Абульханова тулганыц Yнемi субъект дэрежеciне жету Yшiн козгалыста болатынын тYciндiредi. Ол « ... кез келген тулганыц ic-эрекет cубъектici бола алмайтындыгын» жазады. Будан кешнп галымныц пайымы тiптен де кисынды: «Субъект - кемелге жету шыцы емес, тек оны бетке устап, козгалу деген жалпы аныктамага сэйкес эрбiр тулганыц субъект ретшде калыптаса бастауыныц эр шамада болатыны жайлы айткан жен». Осылай дей келе, талым субъектшк Yздiкciз, удайы дамитын курылымдык касиет болатыны, субъект тургысыныц eзiндiк даму Yрдiciн езект ету мYмкiндiктерi деп нактылайды.
^азакстан галымдарыныц зерттеулерiнен субъект психологиясындагы iргелi iлiмдер мен тужырымдамалардыц алдыцгы катарына ^.Б. Жарыкбаев пен оныц шэюрттершш ецбектерiн жаткызуга болады. Ол ецбектерде сипатталатын казактардыц улттык ерекшелiктерi жеке -дара жэне топтык сипаттагы cубьектiлiгi бейнеленедi.
Окыту процеciнiц психологиялык курылымын аныктап, бiрлеcкен танымдык ic-эрекеттiц тиiмдiлiк негiздерiн нактыланган, С.М.Жакыпов тужырымдамасында cубъектiлiк тургы баска устанымдармен ыкпалдастыра негiзделcе, СД.Бердiбаева казакстандык
психологияда алгаш рет С.Л. Рубинштейннщ субъект теориясын шыгармашылык мэселесiне катысты зерттеулерге эдiмнамалык ыкпалын толымды дэйектеген. Б.Э.Эмiрова улттык тулганы eмiрдiц белсендi субъектiсi жэне даралык тургысынан зерттеудi казiргi теориялык жэне тэжiрибелiк психологиядагы ец мацызды багыттардыц бiрi ретiнде дэлелдейдi.
Жогары оку орны жYЙесiнде болашак мамандардыц кэаби к¥зыреттiлiгiн калыптастыруга багытталган диссертациясында Б.Т.Кенжебеков субъектшкп кэсiби кузыреттшктщ мацызды шю компоненттершщ бiрi ретшде карастырса, талым А.Р. Ерментаева жогары мектепте психологиялык дайындаудыц теориялык жэне практикалык мэселелерш тиiмдi шешу Yшiн оны субъект-багдарлы негiзде уйымдастырудыц психологиялык- педагогикалык алгышарттарын аныктайды.
«Субъект» угымын эр тYрлi шетелдiк, ресейлiк гылыми багыттардыц аныктауларына Л.И. Анцыферова талдама жасап, корытындылау аркылы базалык касиеттi «Магистранттардыц ортаныц, когамныц езара эрекеттестiгiнiц басты себепкерi бастамшысы бола алу кабшеттшнде» деген сипаттама бередi [2].
Субъектiлiктi тулганыц кандайда iс-эрекеттi, карым-катынасты жэне езшдш даму Yрдiсiн дамытып, жетiлдiруге деген катыасын езект1 ететiн элеуетi, б1рт¥тас динамикалык психологиялык курылым касиет, ерекшелш, мYмкiндiк, устаным ретшде аныктаймыз. Ол курылымдык талдауды барынша кажет етедь Себебi, eзектi жэне элеуеттi ерекшелiктердi ырыксыз ажырату тулганы окыту, тэрбиелеу, дамыту iстерiн жэне оныц карым-катынастарын, iс-эрекеттерiн жан-жакты толымды эрi оцтайлы жетiлдiруге мYмкiндiк бермейдi.
Субъектiлiктiц дамуы жайлы эдiснамалык кагидалар негiзiнде бшм алушыларды психологиялык дайындау барысында тек субъект ретшде танылуы гана емес, субъектшк дамуы орын алады деп тужырымдаймыз. Бул дамудыц жалпы сипатын ацгаруга казiргi психологияда субъектiнiц даму кезецдерш ажыратып, негiздейтiн устанымдар аркау болды.
Субъект - тулганыц eзiн-eзi уйымдастыру, eзiн-eзi реттеу, eзiн-eзi куру ерекшелштер^ iс-эрекеттi жYзеге асыру Yшiн iшкi жэне сырткы ахуалдарды Yйлестiру тэсiлi, iс-эрекеттiц объектiлiк жэне субъектшк максаттары мен мiндеттерiне орай барлык психикалык Yрдiстердi, касиеттердi, кейiптi, байланыстыру орталыгы. Субъектiге тэн осындай бiртутастык, ыкпал-дастык, бiрлiк сипат оныц субъектшк касиеттершщ жYЙелi екендiгiн ^рсетедь
Накты бiр проблемалык жагдаятты шешуге катысты субъектiлiктiц ерекшелiгiн «жагдайдан тыс субъектшк» угымы дэлме-дэл аныктайды. Субъектшк касиеттщ жогары дэрежеде дамып, жетшуш элеуметтiк жYЙе тYпкiлiктi аныктайды. Субъектшк ерекшелiктердi iс-эрекет жэне когамдагы мэдениет негiздерiмен байланыстырган жeн.
Оз^н-вз^ уйымдастыру - eзiнiц умтылыстарыныц, армандарыныц жYЙесiн ретке келтiре алуга кабiлеттiлiк, eзiнiц элемдi тYсiнуiн ретке келтiре алуы;вз/'н-вз/' дамыту - eзiнiц iшкi элемi мен коршаган ортаныц сандык eзгерiстерден сапалык eзгерiстерге eтуiне ыкпал етуге кабшеттшк.
Ендiгi жерде бiздiц алдымызда «eмiр мектебiнен»тэжiрибе жинактаган жетiлген ересек Магистранттардыц субъектшгш арттырудыц кажетi каншажэне ересектер субъектiлiгiн дамыту Yшiн кандай жагдайлар тугызу кажет деген зацды сауал туады. Осы сауалга жауапты, бiздiц ойымызша, тулга курылымын зерттеуге байланысты жYргiзiлген гылыми ецбектерден iздеу керек. Себебi тулга, галым Г.И. Артемьева айкындагандай, «^зшщ eзгерiп, дамып жетiлуi Yшiн кeптеген мYмкiндiктерi бар кYPделi жYЙе болып табылады».
Андрагогика (грекше «андрос» - ересек Магистранттардыц, ер магистранттардыц, агогейн - алып жYPу деген магынаны бiлдiредi) - оку эрекетшщ субьектiсi ретiнде ересектердш бiлiм мен бiлiктi мецгеруiнiц зацдылыктарын, сонымен бiрге бул эрекеттi кэаби педагогтыц баскару ерекшелiктерiн ашып ^рсететш окыту теориясыныц бeлiмi. «Андрагогика» угымын гылыми айналымга 1833 немiс галымы А.Капп енгiзген [3].
Педагогикалык энциклопедиялык сeздiкте: «андрагогика - ересектерге бшм жэне тэрбие беру, бiлiм берудш теориялык жэне практикалык мэселелерiн карастыратын педагогика гылымыныц бiр саласы» - деген аныктама берiледi.
Ал арнайы эдебиеттерде «ересектер педагогикасы», «ересектердi окыту теориясы» сиякты угымдар да катар колданылып келедi. С.И.Змеевтыц. пiкiрiнше, Yздiксiз бшм беру жагдайында тужырымдамасы окыту кезецдерш утымды бeлудi жэне Магистранттардыц 6ykw eмiрiндегi ецбек эрекетiн; окытуды алгашкы немесе базалык, базалык окудан кешнп бiлiм фазаларына бeлудi; Магистранттарга кажетп бiлiм, бiлiк, дагдыны жэне онда кажеттшгшш пайда болу мeлшерiне карай кундылык багдарын, касиеттерiн мецгеру болып табылады. Бул ретте жYргiзiлген кейбiр зерттеулерге токталамыз.
Мэдениет нормаларын, атап айтканда, ойлау техникасын, коммуникацияны, рефлексиядан iс-эрекеттердi уйымдастыру тобы, ол накты жагдаяттарда eзiн-eзi аныктау ережесш мецгерудi, дурыс шешiм кабылдай бiлудi жэне оны орындауда жауапкершiлiк алу бшктшгш; белгiлi бiр кабiлеттi дамытатын эрекеттi тренинг ретiнде уйымдастыруды т.б. камтамасыз етедi.
Ж.А.Бургынбаеваныц зерттеу жумысында косымша бiлiм беру жYЙесiнде орыс топтарындагы казак тiлiн Yйренушi ересектердi окытуда карым-катынасты жетiлдiрудiц теориялык жэне тэж1рбиелш кырлары ашып кeрсетiледi.
Ересектерге бшм берудш кажеттшп мен eзектiлiriн гылыми журналдар бетiне жариялап жYрген галымдардыц бiрi - Б.Шаким. Автор макалаларында ересектердi окытудыц кагидаларын бшм беру YДерiсiнде колданудыц ерекшелiктерiне гылыми тургыдан талдау жасайды.
Бул айтылгандарды шет елдiк галымдар да eз зерттеулершде кeтерiп отыр. Атап айтсак, И.П.Клушина, М.С.Ковалевич магистранттардыц субъектiлiгiн жеткiлiктi дэрежеде деп санамайды жэне бул сапаны дамытудыц куралы ретiнде бiлiм беру YPДiсiн технологияландыру мен интербелсендi эдiстердi карастырады. Олар бiлiм алушылардыц тек магистратура децгешнде гана емес, 6y^ eмiрлерiнде eз бетiнше бiлiм алуына ыкпал етедi деп санайды. Бул бiзге де жакын идея [4].
Эрбiр жеке процесс белгiлi бiр сэтте байкалмайтын, бiрте-бiрте сандык eзгерiстердiц жиналуы мiндеттi тYPде елеулi, тYбегейлi, сапалык eзгерiстерге, ескi сапаныц жацага кYрт кeшуiне экелетiнiн негiздейдi. Осы зацга CYЙене отырып, философияда «даму дегенiмiз мeлшерлiк eзгерiстердiц белгiлi бiр eлшем шегiнен шыгып сапалык eзгерiстерге айналуы» деген аныктама берiледi.
Мацсаткерлж -белгшенген максатка жете бiлу кабшеп. Максат - санада, ойлауда ю-эрекеттiц нэтижесi мен жолдарын, оныц жетютштершщ тэсiлдерiн алдын ала бшумен сипатталатын саналы iс-эрекеттiц, жYрic- турыстыц бiр курылымы; магистранттардыц эрекетiнiц жетютштерше багытталган, нэтиженi алдын ала бшудш магыналы угынылу бейнесi.
Жоспарлай алу- максаты, мазмуны, кeлемi, эдiстерi мен куралдары, орындалу мерзiмi кeрсетiлiп, накты кезецге межеленген шараларды жYзеге асырудыц белгiленген тэртiбi мен ретi.
Озгн-взг уйымдастыру - принцип максаттарды, тапсырмаларды жэне олардыц орындалуын eз бакылауын белгiлеуден турады. Баскаша айтканда, eзiце бiр нэрсе iстеуге мэжбYP едщ. Жоспарланган iс-шараларды катац тYPде жYзегеасыру жэне жоспарга CYЙене отырып, шыдамдылык пен айтарлыктай кYш жумсауды талап етедь
Озгн-взг жузеге асыру - бул тулганыц жетшген eзiндiк реттеу, eзiндiк баскару негiзiнде пайда болатын, жакын ортада eзiнiц элеуметтiк статусын жогарылату кажеттiлiгiнен туындаган, eзiн-eзi ^рсету жэне eзiн элеуметтiк тэжiрибе субъекта ретiнде eзiн-eзi бекiту бойынша дербес, саналанган, арнайы уйымдастырылган iс-эрекетi.
Бастамашылдыц - ion уакытында, кез-келген жагдайда, eз калауыцмен, ыркыцменбастау.Бастамашылдыкшыгармашылыкпен тыгыз байланысты, сондыктан бiлiм алушыныц шыгармашылык кабшетшш, креативтiк ойлау децгейiнiцболуы аса мацызды.
Бшм алушылардьщ eзiн-eзi уйымдастыру, К¥РУ жэне реттеу децгейлерi басты мэселе болып табылады. Сондыктан, бiздщ ойымызша магистранттар осы децгейде гана eзiн-eзi eзектiлендiруге, eзiн-eзi жYзеге асыруга даяр болады.
ЭДЕБИЕТТЕР
1. Шерьязданова Х.Т. Психологические основы профессиональной подготовки педагогов и психологов дошкольного оброзования: дис. ... док. психол. наук. - М., 1999. - 149 с.
2. Бердiбаева СД. Творчестволы; ю-эрекетшщ этнопсихологиясы.- Алматы: ^азак университетi, 2006.-212 б.
3. Ерментаева А.Р. Субьектшкт дамыту психологиясы. -Эскемен: С.Аманжолов атындагы Шыгыс ^азакстан мемлекеттiк университетi, 2010.-219б.
4. Жарыкбаев Сацгылбаев О.С. Психология: энциклопедиялы; сeздiк.-Алматы, 2011.-624б.
