МАФЊУМ, НИШОНАЊО ВА НАМУДЊОИ ШАКЛИ ИДОРАКУНИИ ЉУМЊУРИЯВЇ Текст научной статьи по специальности «Право»

ТДУ 342.38

МАФХ,УМ, НИШОНА^О ВА НАМУД^ОИ ШАКЛИ ИДОРАКУНИИ ^УМ^УРИЯВЙ ПОНЯТИЕ, ПРИЗНАКИ И ВИДЫ РЕСПУБЛИКАНСКОЙ ФОРМЫ ПРАВЛЕНИЯ DEFINITION, SIGNS AND TYPES OF REPUBLICAN GOVERNANCE

Куканов А.З. Kukanov A.Z.

Дотсенти кафедраи назария ва таърихи давлат ва %уцуци факултети ^уцуцшиносии Донишгоуи миллии Тоцикистон, номзади илмхои ^уцуцшиносй, дотсент Доцент кафедры теории и истории государства и права юридического факультета Таджикского национального университета, кандидат юридических наук, доцент Associate Professor of the Department of Theory and History of State and Law of the Faculty of Law of the Tajik National University, Candidate of Legal Sciences, Associate Professor

Шарифзода С.Ш.

Sharifzoda S.Sh.

Дотсенти кафедраи назария ва таърихи давлат ва %уцуци факултети ^уцуцшиносии Донишгоуи миллии Тоцикистон, номзади илмхои ^уцуцшиносй, дотсент Доцент кафедры теории и истории государства и права юридического факультета Таджикского национального университета, кандидат юридических наук, доцент Associate Professor of the Department of Theory and History of State and Law of the Faculty of Law of the Tajik National University, Candidate of Legal Sciences, Associate Professor

Ихтисоси илми: 12.00.02 - Хукуки конститутсионй; хукуки мурофиаи судии конститутсионй; танзими хукукии хокимияти махаллй (5.1.2. Илмхои хукукй-оммавй (хукукй-давлатй)).

Научная специальность: 12.00.02 - Конституционное право; конституционный судебный процесс; правовое регулирование местной власти (5.1.2. Публично-правовые (государственно-правовые) науки).

Scientific specialty: 12.00.02 - Constitutional law; constitutional-judicial process; legal regulation of local authorities (5.1.2. Public law (state law) sciences).

Тацриздщанда: Абдухолик,зода А.М. - муовини ректори Донишкадаи такмили ихтисоси Вазорати адлияи Чумхурии Точикистон, номзади илмхои хукукшиносй.

Рецензент: Абдухоликзода А.М. - Заместитель ректора Института повышения квалификации Министерства юстиции Республики Таджикистан, кандидат юридических наук.

Reviewer: Abdukholikzoda A.M. - Deputy Rector of the Institute for Advanced Studies Ministry of Justice of the Republic of Tajikistan, candidate of legal sciences.

Аннотатсия: Дар макола масъалахои назариявии мафхум, нишонахо ва намудхои чумхурй чун шакли идоракунии давлат тахлил гардидаанд. Кайд мегардад, ки дар замонхои

e-mail:

kukanov-aynid-din@mail.ru

e-mail:

kafedra.120001tj @mail.ru

пеш шакли идораи чумхурй дар намуди чумхурии аристократа, чумхурии демократй ва чумхурии олигархй арзи вучуд доштанд. Дар замони имруза бошад, чумхурии парлумонй, чумхурии президентй, чумхурии шуравй (дар як давраи муаяйни таърихй) ва чумхурии омехтаро аз хам фарк мекунанд.

Вожауои калиди: чумхурй, шакл, намуд, давлат, чомеа, президент, хокимияти давлатй, коллегияи парламентй.

Аннотация: В статье анализируются теоретические вопросы понятия, признаков и типов республики как формы государственного управления. Отмечается, что в прежние времена существовали такие формы правления республики, как аристократической, демократической и олигархической республики. В настоящее время существуют парламентская, президентская, советская (в определенный исторический период) и смешанная республика.

Ключевые слова: республика, форма, вид, государство, общество, президент, государственная власть, парламентская коллегия.

Annotation: The article analyzes the theoretical issues of the concept, characteristics and types of the republic as a form of public administration. It is noted that in former times there were such forms of government of the republic as an aristocratic, democratic and oligarchic republic. Currently, there are parliamentary, presidential, Soviet (in a certain historical period) and mixed republics.

Key words: republic, form, type, state, society, president, state power, parliamentary collegium.

^умхури шакли идоракуниест, ки дар он макомоти олии давлатИ ба мухлати муайян интихоб мешаванд. Вожаи «чумхурИ» аз решаи калимаи «чумхур»-и арабИ гирифта шудааст, ки он маънии гурухи бузурге аз мардум, умум, хама, умуми халкро дорад [7, с. 264]. Дар илми хукуки конститутсионИ мафхуми «чумхурИ» хамчун муродифи мафхуми «республика»-и лотинИ ки бо маънии «кори (умури) халк», «умури давлатИ», «хайрияти умум», «давлат», «чомеа» ба кор бурда мешавад, мавриди истифода карор гирифтааст [8, с. 234].

Дар замонхои пеш шакли идораи чумхурИ дар намуди чумхурии аристократа, чумхурии демократа ва чумхурии олигархИ арзи вучуд доштанд. Дар замони имруза бошад чумхурии парлумонИ, чумхурии президентИ, чумхурии шуравИ (дар як давраи муаяйни таърихИ) ва чумхурии омехтаро аз хам фарк мекунанд.

Чумхурии парламента - чунин шакли идоракунИ мебошад, ки накши асо-сиро дар мавчудияти хокимияти давлатИ парламент ичро мекунад, яъне хокимияти давлатИ ба парламент тааллук дорад. Дар хамаи давлатхо парламентро гуногун ном

мебаранд, масалан Бундестаг - дар Германия, Ландтаг - дар Австрия, Сейм - дар Полша.

Мисоли равшан барои шакли идора-кунии чумхурии парламентИ шакли идора-кунии Олмон, Австрия, Ирландия, Х,инду-стон шуда метавонад. Дар чунин шакли идоракунии чумхуриявИ хукумат парла-ментро ташкил карда, дар назди вай оид ба фаъолияти худ масъулияти да-стачамъона дорад. Чун коида, кабинети вазирон хангоме хокимияташро нигох ме-дорад, ки дар парламент аксарияти овозхоро ба даст оварда бошад, дар хо-лати баръакс бошад ба истеъфо мебарояд ва ё ба воситаи президент парламентро па-роканда мекунад. Сарвари давлат дар ша-кли идоракунии чумхурии парламента чун коида аз чониби парламент ва ё коллегияи парламентИ интихоб карда мешавад. Хдмин тавр дар Италия президент аз чониби харду палата дар чаласаи якчояи ин палатахо интихоб карда мешавад, аммо дар ин интихобот инчунин се намоянда аз хар вилоятхо, вилоятхои интихобшуда ширкат меварзанд. Дар Чумхурии Федера-лии Олмон президент дар мачлиси феде-ралИ интихоб карда мешавад. Дар Австрия бошад, президент аз чониби халк ба мухлати 7 сол интихоб карда мешавад.

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 2 (58). 2023

Дар Чумхурии Чехия президент аз чониби парламент дар чаласаи якчояи Палатаи намояндагон ва Палатаи Сенат ба мухлати 5 сол интихоб карда мешуд [3, с. 187], мувофики тагйироту иловахои кон-ститутсионй аз соли 2012 президент аз чониби халк интихоб карда мешавад. Аммо дар Болгария, гарчанде тибки Кон-ститутсияи соли 1991 чумхурии парлумонй эълон шуда бошад хам, Президентро бево-сита халк ба мухлати 5 сол интихоб меку-над.

Дар чумхурии парлумонй бештари санадхои Президент мавриди «контрасиг-натсия» карор мегиранд, яъне аз чониби Сарвазир ва вазирон имзо мешаванд. Чунончи, Президенти Олмон конунхоро тасдик мекунад, дар мачлисхои хукумат иштирок мекунад, шартномахои байнал-милалй мебандад. Вале бештари санадхои Президент бо имзои Сардори хукумат ё вазирони дахлдор тасдик мешаванд. Илова бар ин бояд кайд намуд, ки дар ша-кли идоракунии чумхурии парлумонй Президент хукуки пароканда кардани пар-ламентро дорад. Масалан дар Италия Президент метавонад парламентро паро-канда намояд, декретхои дорои эътибори конунро кабул намояд ва хукуки веторо нисбати конун истифода барад. Аммо санадхои у бо имзои вазири дахлдор тасдик мешаванд.

Низоми мушкили чумхурии парламента дар солхои 1996-2001 дар Исроил мавчуд буд. Хдмин тавр, Кнессет - парла-менти ин давлат, президентро ба мухлати 5 сол интихоб кард, аммо сарвазир - раиси хукумат тарики овоздихии умумихалкй интихоб мешуд. Дар соли 2001 Крнун «Дар бораи интихоботи мустакими Сарвазир» бекор карда шуд ва Исроил аз нав чумхурии парламентй баргашт [1, с. 77].

Нишонахои асосии шакли идораку-нии чумхурии парлумонй:

- сардори давлат аз чониби парламент интихоб карда мешавад;

- президент дар идоракунии давлатй на он кадар мавкеи мухимро дошта бо иродаи хукумат ва парламент амал мекунад ва дар назди парламент хисоботдиханда аст;

масъалахои мухими хаёти давлатиро парламент хал мекунад;

- функсияи асосии кори парламент ин фаъолияти конунгузорй ва назорат ба хокимияти ичроия;

- парламент хукуматро таъсис медихад;

хукумат дар назди парламент хисоботдиханда аст (дар асоси изхор намудани вотуми нобоварии парламент нисбат ба хукумат, хукумат ба истеъфо меравад) [9, с.86];

- президент баъди машварат бо сардори хукумат (вазирон), намояндагони палатахо хукуки пароканда намудани палатаи поёнй (Италия) ё хар ду палатаро (Х,индустон) дорад;

хусусияти расмии фаркку-нандааш мавчуд будани мансаби сарвазир аст.

Давлатхое, ки шакли идоракунии чумхурии парламентиро доранд: Италия, Германия, Юнон, Исроил, Австрия, Швейтсария, Исландия, Ирландия.

Чумхурии президентй - (ИМА, Аргентина, Бразилия, Мексика, Точикистон ва гайра) чунин шакли идоракуниест, ки хам сарвари давлат (президент) ва хам парламент интихоб мешаванд. Чумхурии президентй шакли идоракуниест, ки дар шароити он хокимияти давлатй дар асоси принсипи тачзияи хокимиятхо ба рох монда шуда, низоми худнигахдорй ва мувозинат нигох дошта мешавад. Дар за-мони муосир яке аз чумхурии президентй ИМА ба шумор меравад. Инчунин дар ин давлат хамеша дар муносибат бо Сенат ва Палатаи намояндагон салохиятхои президент кавитар карда мешавад. Ба акидаи П.А. Кучеренко хангоми вайрон намудани мувозинати хокимиятхо дар низоми муво-зинат ва боздорй ба чунин омилхо оварда расониданаш мумкин аст:

- муфассал набудани хукукхои президент дар Конститутсияи ИМА;

- эътироф кардани хамаи санадхои сарвари давлат;

- фаъолияти сиёсии хизмат-расонии маъмурй-хукукии президент;

- мавчудияти назорати президент ба дастгохи маъмурии федералй;

- дастрасии сарвари давлат ба маълумоте, ки махфй мебошанд ва назорат ба пахншавии онхо;

- эътибори олии институти президент дар шуури шахрвандони ИМА;

- манбаъи тавонои президент ба артиш ва фаъолияти тафтишотии давлатй [4, с. 166].

- нишонахои хоси шакли идораку-нии президентй:

- сарвари давлат на аз чониби парламент, балки аз чониби хайати интихобкунандагон ё бевосита аз чониби худи ахолй интихоб карда мешавад;

- президент хам сарвари давлат ва хам сарвари хукумат ба хисоб меравад;

- президент сардори куввахои мусаллахи мамлакат ба хисоб меравад;

- хукумат аз тарафи президент ташкил карда шуда, дар назди президент масъул аст;

- президент шахсони мансабдори давлатиро ба вазифа таъйин ва аз вазифа озод мекунад;

- президент ба конунхо имзо мегузорад;

- парламент хукуки нисбати хукумат изхор намудани вотуми нобовариро надорад;

- президент хукуки пароканда намудани парламентро надорад.

Дар шакли идоракунии чумхурии президентй хукумат аз чониби парламент ташкил карда намешавад, балки аъзоёни хукумат аз чониби президент ба вазифа таъйин ва озод карда мешаванд. Боз чихати дигари шакли идоракунии прези-дентй мавчудияти низоми шиддатнокй таксимшавии хокимият ба макомоти конунгузор, ичроия ва судй мебошад, ки хар яке аз ин макомот дар фаъолияти худ мустакил мебошанд ва байни худ муноси-батхоро ба амал мебароранд, ки дар асоси принсипи боздорй ва мувозинат ба амал бароварда мешавад.

Парламент фаъолияти конунэчод-кунй дорад ва конунхоро кабул мекунад, ин конунхо аз чониби президент имзо ва интишор дода мешаванд. Баъд аз эъти-бори конунй пайдо кардани конун ичро-

иши он аз чониби макомоти давлатй, шах-сони мансабдори давлатй, шахсони хукукй ва шахсони вокей хатмй аст.

Х,окимияти ичроия бошад, ичроиши конунхоро дар доираи фаъолияти худ дар мамлакат чорй менамояд. Докимияти судй бошад, дар низоми судхо фаъолият намуда, вазифаи асосиаш хифзи хукуку озодихои инсон ва шахрванд, манфиати давлат, ташкилоту муассисахо буда, адо-лати ичтимоиро ба амал мебарорад.

Низоми «боздорй ва мувозинат» дар шакли идоракунии чумхурии президентй инчунин дар он ифода мегардад, ки парламент наметавонад хукуматро пароканда намояд ва президент наметавонад парла-ментро пароканда намояд.

Дар чахони муосир кишвархое арзи вучуд доранд, ки шакли идоракунии чумхурии омехтаро доранд. Дар шакли идоракунии чумхурии омехта хусусиятхои чумхурии президентй ва парламентй дида мешавад.

Чумхурии омехтаи идоракунй - чу-нин шакли идоракуниест, ки сардори давлат аз чониби ахолй интихоб карда ме-шавад, хукуматро президент ташкил меку-над ва дар назди вай хисоботдиханда аст, президент хукуки пароканда намудани парламентро дорад. Хусусияти расмии фарккунандааш мавчуд будани мансаби сарвазир аст. Чунин шакли идоракунй ав-валин маротиба дар Фаронса соли 1958 бо ташаббуси Шарл Де Голл пайдо шудааст [2, с. 170].

Бисёр вакт шакли идоракунии прези-дентй - парламентй вомехурад, масалан, шакли идоракунии давлати Фаронса, ки дар он хукумат хам дар назди Президент ва хам дар назди Мачлиси Миллй масъулият дорад [5, с. 45]. Шакли идораку-нии чумхурии омехтаи давлатхои гуногун ба худ махсусиятхои миллиро хос мебо-шад. Хдмин тавр, дар Полша сарвари давлат - аз соли 1990 инчониб Президент ба шумор меравад, ки бо рохи интихоботи умумй ба мухлати 5 сол ва танхо як маро-тиба интихоб карда мешавад. Дар асоси Конститутсияи соли 1997 президент дорои салохияти васеъ дар сохаи сиёсати хоричй ва мудофиаи мамлакат дорад, аз чумла са-фиронро ба вазифа таъйин намуда онхоро

даъват мекунад, шартномахои байналми-лалиро тасдик мекунад, раисони мако-моти судхои олй ва куввахои мусаллахи давлатро ба вазифа таъйин мекунад, ин таъйин намудан ба вазифахо бо розигии сарвазир ба амал бароварда мешавад ва президент инчунин сарвазирро ба вазифа таъйин мекунад, дар мавридхои зарурй вай метавонад парламентро пароканда намояд, хукуки вето гузоштан ба конунхоро дорад, холати чангй эълон намояд.

Сейм ва Сенат дар чумхурй вазифаи хокимияти конунгузорро ба амал мебаро-ранд. Сейм ба мухлати 4 сол дар асоси овоздихии пинхонии умумй интихоб карда мешавад. Сенат низ ба мухлати 4 сол дар асоси овоздихии пинхонии умумй ин-тихоб карда мешавад.

Сейм аз 460 вакил ва Сенат бошад, аз 100 сенатор иборат аст. Сейм ва Сенат бо рохбарии маршали Сейм чаласаи якчоя мегузаронанд. Сейм - макомоти олии идо-ракунандаи давлат ба шумор меравад. Чумхурии Полша Суди Олй, инчунин судхои махаллй, харбй ва судхои махсусро дорад, ки раисони судхо, аз чумла Раиси Суди Олй ва ноиби раиси Суди Конститут-сиониро президент ба вазифа таъйин меку-над. Раисони Суди Конститутсионй, Суди давлатй ва Палатаи олии идоракунанда ва масъулиятдор оиди хукуки инсонро Сейм бо розигии Сенат ба вазифа таъйин меку-над.

Шакли идоракунии президентй-пар-ламентй, яъне омехтаи идоракунй инчу-нин дар Беларус амал мекунад. Дар асоси Конститутсияи соли 1996 дар Белоруссия сарвари давлат президент ба шумор мера-вад. Мувофики моддаи 79-и Конститут-сияи Чумхурии Беларус президент хам-кории мутакобила ва муттасилии мако-моти давлатиро таъмин менамояд ва дар холатхои мукаррарнамудаи конун хукуки пароканда кардани парламентро дорад. Президент ба мухлати 5 сол дар асоси ин-тихоботи озод, мустакил ва пинхонй аз чониби халк интихоб карда мешавад. Пре-зиденти Чумхурии Беларус шахсе шуда ме-тавонад, ки танхо шахрвандии Чумхурии Беларусро дошта бошад, синнаш на кам аз 35 бошад ва 10 соли охир дар худуди

Чумхурии Белоруссия зиндагй дошта бошад.

Докимияти конунгузорй дар Чумхурии Беларус - Парламент - Мачлиси Миллй ном дорад, амал мекунад. Муво-фики моддаи 90-и Конститутсияи Чумхурии Беларус, Парламент хамчунин макомоти намояндагй ба шумор меравад. Парламент аз ду палата - Палатаи намо-яндагон ва Шурои чумхуриявй иборат аст. Интихоботи Палатаи намояндагон муто-бики конун ба таври умумй, баробар, му-стаким ва бо овоздихии пинхонй сурат мегирад. Шумораи вакилон дар Палатаи намояндагон 110 нафарро ташкил медихад. Сенат бошад, макомоти намо-яндаи худудй ба хисоб меравад. Ба Шурои чумхуриявй 9 намоянда аз хар вилоят ва шахри Минск дохил мешавад. Дар чала-саи якчояи Шурохо, вакилони халкии ви-лоятхо ва шахри Минск шаш депутат аз вилоятхои Чумхурии Беларус ва шахри Минск интихоб мегарданд. Аз се як хиссаи депутатхоро Президенти Чумхурии Белоруссия таъйин мекунад [6, с. 123]. Дар Пре-зиденти собики Чумхурии Беларус узви якумраи Шурои чумхуриявй мебошад, агар у аз истифодаи ин хукук даст нака-шад.

Докимияти ичроия дар Чумхурии Бе-ларус Дукумат - Кабинети вазирон -макомоти марказии идоракунии давлат ба хисоб меравад. Сарвазир раиси Дукумат ба шумор меравад, ки аз тарафи Президент бо ризояти Палатаи намояндагон ба вазифа таъйин мегардад. Дукумат дар фаъолияти худ ба Президенти Чумхурии Беларус хисоботдиханда буда, дар назди парламент масъулият дорад.

Дар Чумхурии Беларус назорат аз болои санадхои меъёрии хукукии консти-тутсионй аз чониби Суди конститутси-онии Чумхурии Беларус ба амал барварда мешавад, ки аз 12 судя - мутахассисони ба-ландихтисос ва дорои маълумоти олии хукукшиносй мебошанд, ба амал баро-варда мешавад. Раис ва панч судяи Суди конститутсионй аз чониби Президенти Чумхурии Беларус ва шаш судяи дигар аз чониби Шурои чумхуриявй ба вазифа таъйин карда мешаванд. Мухлати вако-лати судяхои Суди конститутсионй 11 сол

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 2 (58). 2023

аст. Синни нихоии дар вазифаи судяи Суди конститутсионй то синни 75-соларо дар бар мегирад.

Нишонахои асосии шакли идораку-нии чумхурии омехта инхоро фарогир аст:

- хокимият байни президент ва парламент таксим шудааст;

- президент аз тарафи халк интихоб шуда, Президент ва парламент хар яке фаъолияти худро ба амал мебароранд;

президент хукуки пароканда кардани парламентро дорад;

- президент ва парламент якчоя дар ташкили хукумат иштирок мекунанд (президент номзадхоро ба мансаби вазирй пешниход мекунад, парламент тасдик мекунад);

- сарвазир мустакил буда, баъд аз президент шахси дуюми мансабдори олии давлатй ба хисоб меравад;

- хукумат аз чониби президент ташкил карда мешавад;

- хукумат хам дар назди президент ва хам дар назди парламент масъул аст (мумкин аст, ки президент мустакилона хукуматро ба истеъфо фиристад, парламент нисбат ба хукумат вотуми нобоварй изхор мекунад).

Дар тачрибаи чахонй чумхурии пре-зидентй - парламентй (омехта) дар Фа-ронса, Россия, Полша, Украина, Португалия, Финляндия, Хорватия дида мешавад [9, с. 468].

Дар чунин шакли идоракунй хукумат на танхо дар назди президент балки дар назди парламент низ масъулият дорад.

Дигар аз намудхои чумхурй, ки дар як давраи муайяни таърихй арзи вучуд дошт ин чумхурии шуравй мебо-шад. Аввалин маротиба шакли идораи чумхурии шуравй дар Россия ва баъдан дар Иттиходи Чамохири Шуравии Сот-сиалистй мавриди истифода карор ги-рифта буд.

Асоси назариявии онро осори илмии сарварони мафкуравии низоми сотсиа-листй К. Маркс, Ф. Энгельс, В.И. Ленин, И.В. Сталин ва дигарон ташкил медоданд ва аз нигохи амалй шакли идораи мазкур ба тачрибаи начандон тулонии Коммунаи

Париж такя мекард. Баъди ба вучуд ома-дани низоми давлатхои сотсиалистй ин шакли идораи давлат бо баъзе дигаргу-нихои чузъй аз чониби давлатхои сотсиа-листй кабул гардид. Аз ин ру, сарфи назар аз номгузорй шудани макомоти намо-яндагии кишвархои сотсиалистй (Мачлиси миллй дар Ветнам, Мачлиси намояндагони халк дар Чин, Мачлиси халкй дар Чумхурии Халкй-Демократии Корея, Ассамблеяи хокимияти халк дар Куба) хамаи онхо аз макомоти тарзи шу-равй намояндагй мекунанд ва ин андеша дар осори илмии мутахассисони ин ки-швархо дар ин ё он шакл эътироф шуда-аст.

Аз нигохи хукукй чумхурии шуравй дорои нишонахои зерин мебошад:

а) волоият ва комилхукукии шурохо ва ё макомоти намояндагй бо дигар номхо, ки дар таъсис додани тамоми мако-моти давлатй аз чониби шурохои сатхи марбута ва масъул будани онхо дар назди шурохо ифода меёбад;

б) хамаи сатххои шурохо низоми яго-наро ташкил медиханд ва руи асли фармо-нравой ва итоат такя мекунанд;

в) аз он чое, ки вакилони шурохо ва-зифахои худро дар якчоягй бо фаъолияти хизматии худ анчом медиханд, аз ин ру чаласахои шурохо гох-гох даъват шуда, бо тезй хотима меёбанд;

г) накши макомоти ичроияи махаллй ва марказии Шурохо, ки вазифахои чории онхоро татбик мекунанд ва карорхояшон зарурат ба тасдики шурохо доранд, мухиму назаррас мебошад.

Шакли идораи чумхурии шуравиро баъзан бо чумхурии парламентй як медо-нанд ва ё яке аз навъхои он эътироф меку-нанд, ки асоси чунин бархурдро тарзи пар-ламентии ташкили хукумат ва масъул бу-дани он дар назди парламент ташкил медихад. Аммо ин монандй танхо зохирист, зеро хукумат ба таври умумй ва хар узви он ба таври инфиродй дар назди бюрои сиёсии Комитети марказии хизби коммунистй масъул мебошанд. Асли тачзияи хокимият хамчун махсули ан-дешаи сармоядорй инкор гардида, ба ивази он асли ягонагии хокимияти халки

захматкаш, ки дар шурохо тачассум ме-ёбад, пешниход мешавад.

Аз ин ру, чунин шакли идора хеч гуна тавозуни хокимиятро эътироф намекунад, пароканда кардани парламент ва ё ба ис-теъфо фиристодани хукумат кобили кабул нест, зеро ин ниходхои конститутсионии муосир бо андешаи комилхукукии Шурохо ва ягонагии хокимият созгор намебошад. Шурохо бояд хам макоми конунгузор ва хам ичрокунандаи конунхо бошанд. Мустакилияти судхо дар сатхи шиору эъломия карор дорад. Интихоби судяхо аз чониби шурохо, хисоботдиханда будани онхо дар назди шурохо ва имкони-яти бозхонд шудани судяхо аз тарафи шурохо ифодакунандаи комилан му-стакил набудани хокимияти суди мебо-шад.

Яке аз хусусиятхои нодиру но-такрори чумхурии шуравй дар ба хам пай-васт шудани макомоти давлатй бо мако-моти марбутаи хизбй ифода меёбад ва дар ин робита накш ва мавкеи хизб бидуни

шакку тардид муайянкунанда мебошад. Махз макомоти хизбй он олоту василае мебошанд, ки бо кумаки онхо чомеа ва давлат идора мешаванд. Дар узви шуро, хукумат, макомоти идораи махаллй, мако-моти судию хифзи хукук, муассисахои таълиму тарбия ва хулоса хамаи рукнхои чомеа хамчун амри маъмул бояд узвияти хизби хокими коммунистиро дошта бошанд ва аз ин рох сиёсати хизб, ан-дешаю мафкураи он ва аз хама мухим майлу хохиши сарварони хизб то ба та-ваччухи узви оддии чомеа расонида шуда, онхоро хамчун арзишхои мукаддас кабул кунад.

Дамин тарик, сабаби асосии хеле зиёд пахн шудани шакли идоракунии чумхуриявй, кабл аз хама, бо мохияти он алокаманд аст, зеро дар ин шакли идораи давлат тамоми рукнхои хокимият, хар макоми олии он, аз чумла сарвари давлат тибки иродаи интихобкунандагон давла-тро идора мекунанд.

Адабиёти истифодашуда

1. Абу Джабаль Джамиль. Выборы премьер-министра Израиля и депутатов Кнессета / Абу Джабаль Джамиль // Вестник Московского университета, Серия 11, Право. - 2003. - № 6. - С. 70-80.

2. Арановский, К.В. Государственное право зарубежных стран: учебник / К.В. Арановский. - 3-е изд., доп. и перераб. - М.: ФОРУМ-ИНФРА-М, 1998. - 486 с.

3. Владимирова, Е.А. Правовое положение Правительства Чешской Республики // Международно-правовые чтения. - Воронеж: Воронежский государственный университет, 2009, Вып. 8. - С. 186-191.

4. Кучеренко, П.А. Конституция США и эволюция президентской власти / П.А. Кучеренко // Правоведение. - С.-Пб.: Изд-во С.-Петербург. ун-та, 2010, № 4. - С. 164-172.

5. Пелипенко, А.Н. Франция: Усиление роли парламента / А.Н. Пилипенко // Журнал зарубежного законодательства и сравнительного правоведения. - 2010. - № 5 (24). - С. 45-50.

6. Реут, В.Н. Президент Республики Беларусь в законотворческом процессе / В.Н. Реут // Журнал российского права. - 1999. - № 11. - С. 121-126.

7. Сотиволдиев, Р.Ш. Проблемахои назарияи давлат ва хукук: китоби дарсй. Дар 2 чилд. Ч,илди 1 / Р.Ш. Сотиволдиев. - Душанбе, 2010. - 524 с.

8. Домидов, Х. Дукуки асосии кишвархои хоричй: китоби дасрй / Х. Домидов. - Душанбе, 2009. - 312 с.

9. Якубова, С.Н. Дукуки конститутсионии мамлакатхои хоричй: дастури таълимй-методй / С.Н. Якубова. - Душанбе, 2016. - 286 с.

References

1. Abu Jabal Jamil. Elections of the Prime Minister of Israel and deputies of the Knesset / Abu Jabal Jamil // Moscow University Bulletin, Series 11, Law. - 2003. - No. 6. - Р. 70-80.

2. Aranovsky, K.V. State law of foreign countries: textbook / K.V. Aranovsky. - 3rd ed., add. and reworked. - M.: FORUM-INFRA-M, 1998. - 486 p.

3. Vladimirova, E.A. Legal Status of the Government of the Czech Republic // International Legal Readings. - Voronezh: Voronezh State University, 2009, Vol. 8. - Р. 186-191.

4. Kucherenko, P.A. The US Constitution and the evolution of presidential power / P.A. Ku-cherenko // Jurisprudence. - S.-Pb.: Publishing house of S.-Petersburg. un-ta, 2010, No. 4. - Р. 164-172.

5. Pelipenko, A.N. France: Strengthening the role of parliament / A.N. Pilipenko // Journal of Foreign Legislation and Comparative Law. - 2010. - No. 5 (24). - P. 45-50.

6. Reut, V.N. President of the Republic of Belarus in the legislative process / V.N. Reut // Journal of Russian Law. - 1999. - No. 11. - Р. 121-126.

7. Sotivoldiev, R.Sh. Problems of the theory of state and law: a textbook. In 2 volumes. Volume 1 / R.Sh. Sotivoldiev. - Dushanbe, 2010. - 524 p.

8. Hamidov, Kh. Basic law of foreign countries: textbook / Kh. Hamidov. - Dushanbe, 2009. - 312

p.

9. Yakubova, S.N. Constitutional law of foreign countries: educational-methodical guide / S.N. Yakubova. - Dushanbe, 2016. - 286 p.