CC BY
59MADANIYAT VA SAN'AT SOHASI MENEJERI VA UNING MAS'ULIYATI
Javlonbek Rustamovich Tojiyev j avlonbektoj iyev03 @gmail .com O'zbekiston davlat san'at va madaniyat instituti
Annotatsiya: Bugungi kunda malakali menejerlar - sifat jihatidan yangi iqtisodiyotning namoyondalari hamma narsani hal etmoqda. Yangilikka intilish esa -menejerlik mazmun-mohiyatini ifoda etadi. Shu bois menejmentni boshqarish fani sifatida chuqur va har tomonlama o'rganish, shuningdek, bu sohada xorijda yig'ilgan tajribani tanqidiy tahlil etish va undan ijobiy foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. Hozirgi kunda menejerlar deyarli barcha korxona va tashkilotlarda mavjud bo'lib, menejment inson faoliyatining turli sohalarini qamrab oladi.
Kalit so'zlar: mas'uliyat, menejment, menejer, tashkilot, korxona, tashkilotchilik qobiliyati, korparativ boshqaruv, saloxiyat, boshqaruv ierarxiyasi, ko'nikma, tajriba, ijtimoiy madaniyat, tashabbus
CULTURE AND ARTS MANAGER AND HIS RESPONSIBILITIES
Javlonbek Rustamovich Tojiyev j avlonbektoj iyev03 @gmail .com Uzbekistan State Institute of Arts and Culture
Abstract: Today, qualified managers - representatives of the qualitatively new economy - decide everything. Striving for innovation represents the essence of management. Therefore, it is important to study management in depth and comprehensively, as well as to critically analyze and positively use the experience gained abroad in this field. Today, managers exist in almost all enterprises and organizations, and management covers various areas of human activity.
Keywords: responsibility, management, manager, organization, enterprise, organizational ability, corporate management, authority, management hierarchy, skills, experience, social culture, initiative
Mas'uliyat - insonning o'z hayoti va faoliyatiga bo'lgan talabchanligidan boshlanadi, oila oldidagi javobgarlikni anglash va his qilish bilan u taraqqiy etadi. Jamoa olidagi mas'uliyatni his qilgan, jamoa manfaatini o'z manfaatidan ustun qo'yadigan shaxs rahbar bo'la oladi. Millat, Vatan uchun jonini ayamay mehnat qila oladigan faollar ko'paygan yurt ravnaq topadi. Nafaqat o'z xalqi, balki dunyo xalqlari taqdiri uchun kurashga kirisha olgan shaxslar, arboblar insoniyat taraqqiyotiga o'z
I icclT^^^^H 580 http://oac.dsmi-qf.uz
hissalarini qo'sha oladilar. Buning uchun oliy darajadagi mas'uliyat zarur. Shunday qilib, mas'uliyat darajasi ko'tarilib boradi1
Menejerning professional faoliyatining birinchi sifati - bu uning mas'uliyati. Bu hususida taniqli madaniyatshunos olim U.Qorabaev "Madaniyat masalalari" asarida qo'yidagicha fikr bildirgan.
"Mas'uliyatli odam ishonchli bo'ladi. Ishonchli odamlar jamiyatga juda kerak. Chunki ular jamiyat taraqqiyotiga o'z hissalarini qo'sha oladilar. SHuning uchun mas'ullik insonning eng muhim fazilatlaridan biriga aylangan. Inson mas'uliyatini o'rganmasdan, bu borada jiddiy amaliy muvaffaqiyatlarga erishib bo'lmaydi. Mas'uliyat (arabcha) mas'ul so'zi asosida paydo bo'lgan. Mas'ul bu belgilangan, yuklatilgan, o'z zimmasiga olingan vazifaga javobgar.
Mas'uliyat aniq ish, faoliyat jarayoni va natijasiga javobgarlik. (Masalan: mas'uliyat sezmoq, mas'uliyatni o'z ustiga olmoq, mas'uliyatni yuklamoq, mas'uliyatli vazifa, mas'uliyatli davr va hokazo). Mas'ulliksiz mas'uliyat bo'lmaydi. Mas'ullikning negizida talabchanlik va javobgarlik yotadi. Mas'ullik mas'uliyatni anglash, sezish his qilishdan boshlanadi.
Mas'uliyat tafakkuri, idroki, tuyg'usi muhim, ahamiyatli ishlarning ma'naviy asosi. Mas'uliyat ongi, tuyg'usi zaminida asosiy eng muhim jarayon mas'uliyat amaliyoti boshlanadi. Bu amaliyot muhim ahamiyatga ega bo'lgan ishni boshdan oxirigacha talabchanlik va javobgarlik asosida yuritishni taqozo etadi.
Menejer - mas'uliyatli shaxsdir. Menejer boshqaruv xodimi tomonidan amalga oshiriladigan, boshqaruv vazifalarini hal qiladigan mutaxassis yoki mansabdor shaxs hisoblanadi. Odatda menejer tashkilotning o'rta yoki yuqori boshqaruv tarkibiga kiradi va ishlab chiqarish jarayonlarini boshqaradi.
Xususan menejerlar tashkilotda bir xil vazifani amalga oshirmaydi. Ular turli murakkablikdagi muammolarni hal qiladi. SHunday ekan, ko'pincha firma rahbarlarini menejer deyishsada ofis menejeri (kotibi), kadrlar menejeri, olib-sotish bo'yicha menejer va boshqalar mavjud.
Nima bo'lgandayam menejer lavozimi qaror qabul qilish va ma'lumotlar bilan ishlash, mavjud resurslarni taqsimlash, xodimlar, bo'lim, firma, muassasa, muayyan muhit va boshqalar faoliyatini muvofiqlashtirish jarayonlarni o'z ichiga oladi. Madaniy sohada, odatda menejerlar deb ataladigan kishilarning xilma-xilligi ham bo'lishi mumkin.
Birinchidan, madaniyat sohasida madaniyat va san'at muassasasi yoki madaniyat sohasidagi faoliyatni tartibga soluvchi davlat organi rahbari bo'lishi mumkin. Ko'pincha bunday menejerlar tashkilotning missiyasini, uning uzoq va qisqa muddatli maqsadlarini shakllantiradi. Xodimlar va motivasiya tizimi haqida qaror qabul qiladi. Tijorat faoliyatini tashkil qiladi va boshqalar.
1 Qoraboyev U. Madaniyat masalalari.-Toshkent:. Ozbekiston .
I icclT^^^^H 581 http://oac.dsmi-qf.uz
Ikkinchidan, madaniyat muassasalarida marketing qarorlari, xodimlarni boshqarish va h.k.larda menejer o'z faoliyatini amalga oshirishi mumkin. Bu holatda menejer yo'naltiruvchi va tashkiliy funksiyalarni amalga oshiradigan rasmiy shaxs bo'lishi mumkin. Teatr, muzey, madaniyat markazlari va h.k.lar menejerlari nazarda tutilmoqda. Shuningdek, madaniyat tashkiloti (masalan, jamoatchilik bilan aloqalar bo'yicha menejer) faoliyatining muayyan sohasida ishlaydigan menejerni ham o'z ichiga oladi.
Menejerning professional malakasi maxsus ta'lim yoki tegishli bilimni olish orqali ta'minlanadi. Faqat shundagina mutaxassis zarur bilim, ko'nikma va malakaga ega bo'ladi va shu sohada vakolatli bo'la oladi. Menejer kommunikativ jarayonlarni va axborot oqimini boshqara olishi, faoliyatni muvofiqlashtirishi, xodimlar bilan ishlashni tashkil qilishi va boshqa boshqaruv funksiyalarini bajarishga tayyor bo'lishi kerak. Har qanday menejerning professional salohiyatining muhim qismi biznes aloqalari va biznes muzokaralari, professional va korporativ etikani, nizolarni bartaraf qilish sohasidagi asosiy bilimlarga ega bo'lishidir.
Bundan tashqari, menejer tashkilotda boshqaruv va tashkiliy faoliyatni amalga oshirish uchun axloqiy va ruhiy jihatdan tayyor bo'lishi va tashkilotning barcha manfaatlarini hisobga olishi kerak. Shu bilan birga, mazkur faoliyatning maxsus sohalarida ishlaydigan menejer uchun maxsus talablar mavjud. Xususan, ijtimoiy madaniyat sohasida homiylar, xususiy-davlat va ijtimoiy sheriklik imkoniyatlari, madaniy xizmatlar ishlab chiqarish va sotishning o'ziga xos xususiyatlari to'g'risida atroflicha ma'lumotga ega bo'lish zarur.
Menejer faoliyati izlanish, yangi texnologiyalarni yaratish va qo'llash, ijodiy faoliyat, yangi kreativ g'oyalar va ish usullarini ishlab chiqarishga yo'naltirilgan bo'lsa, mamnuniyat bilan qabul qilinadi. Madaniyat sohasidagi menejerlar uchun umumiy tamoyillar:
■ insonning shaxsiy qadr-qimmatini hurmat qilish;
■ shaxsga tanlash erkinligini ta'minlash;
■ insonga, uning salohiyatiga ishonish;
■ o'zaro hurmat asosida ishonch muhitini yaratish;
■ tashabbus, ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish, ijodiy jamoada o'zini topish qobiliyati va boshqalar.
Madaniyat sohasidagi menejer-rahbar uchun tavsiyalar orasida mutaxassislar ko'pincha quyidagilarni ta'kidlashadi:
- ish ierarxiyasiga e'tibor bermasdan, bo'yso'nuvchilar bilan munosabatlarni o'rnatish muloqot asosida bo'lishi kerak;
- xodimlar, jamoa hayotiga qiziqish kerak;
- ijodiy jamoaning turmush tarziga qo'shilish, uning ehtiyojlari va maqsadlarini tushunish;
582
http://oac.dsmi-qf.uz
- jamoa a'zolari bilan nafaqat rasmiy muhitda, balki norasmiy tarzda ham muloqot qilishingiz mumkin;
- ijodiy ish odamlari faoliyati bu ishning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda maxsus motivatsiya tizimini talab qilishini hisobga olish
- madaniyat muassasalari guruhlarida ijodiy muhitni yaratishga harakat qilish. Madaniyat sohasidagi menejer bir qator talablarga javob berishi kerak. Xususan,
madaniyat menejeri ijtimoiy-madaniy loyihalash sohasida malakaga ega bo'lishi kerak. Madaniy-ijodiy ishlarning o'ziga xos xususiyatlari, zamonaviy jamiyatda madaniyat va ijodkorlikning ahamiyatini tushunishi zarur. Madaniy qadriyatlarni ishlab chiqarish va tarqatish, madaniy merosni saqlash jarayonlarining maqsadi va o'ziga xosligini bilishi kerak. Bundan tashqari, madaniyat sohasidagi menejerning professional salohiyatining muhim qismi uning iqtisodiy va huquqiy savodxonligi, shuningdek, muayyan tashkilotlarning ishlash tamoyillari va madaniy xizmatlar bozori haqida chuqur xabardor bo'lishni talab etadi.
Foydalanilgan adabiyorlar
1. Mirziyoev Sh. Yangi O'zbekiston strategiyasi. - Toshkent: Ozbekiston. 2021.
2. Bekmuradov M.B., Shodiyev X.X. "Menejment nazariyasi va amaliyoti". Toshkent, 2021
3. Mirziyoev Sh. Yangi O'zbekiston demokratik o'zgarishlar, keng imkoniyatlar va amaliy ishlar mamlakatiga aylanmoqda. Toshkent-2021. "O'qituvchi" nashriyoti.
4. Mo'minmirzo Zokir o'g'li Xolmo'minov, Nilufar Laziz qizi Maratova. Madaniyat markazlariga malakali kadrlarni jalb etish muammolari. "Oriental Art and Culture" jurnali. Qo'qon 2022. https://scholar.google.com
5. Mo'minmirzo Zokir o'g'li Xolmo'minov, Nilufar Laziz qizi Maratova. Madaniyat va san'at sohasida loyihalarga mablag'jalb etish masalalari. "Oriental Art and Culture" jurnali. Qo'qon 2022. https://scholar.google.com
6. Mo'minmirzo Zokir o'g'li Xolmo'minov. Madaniyat bo'lim mudirlarining ish faoliyatini rivojlantirish mexanizmlari. "Oriental Art and Culture" jurnali. Qo'qon 2022. https://scholar.google.com
7. Mo'minmirzo Zokir o'g'li Xolmo'minov. Madaniyat markazlarida to'garaklarni tashkil etish muammolari. "Oriental Art and Culture" jurnali. Qo'qon 2022. https://scholar.google.com
8. To'rabek Raufovich Fayziyev, Mo'minmirzo Zokir o'g'li Xolmo'minov. Madaniyat va san'at sohasi menejmentida loyihalar faoliyati. "Oriental Art and Culture" jurnali. Qo'qon 2022. https://scholar.google.com
9. To'rabek Raufovich Fayziyev, Mo'minmirzo Zokir o'g'li Xolmo'minov. Ijtimoiy sohada marketing xizmatlarining konseptual asoslarl. "Oriental Art and Culture" jurnali. Qo'qon 2022. https://scholar.google.com
I icclT^^^^H 583 http://oac.dsmi-qf.uz
10. Mo'minmirzo Zokir o'g'li Xolmo'minov. 2017-2022-yillar mobaynida madaniyat va san'at sohasida amalga oshirilgan ishlar sarhisobi. "Oriental Art and Culture" jurnali. Qo'qon 2022. https://scholar.google.com
11. Ziyodaxon Dilshodjon qizi To'g'onboyeva, Xolmo'minov Zokir o'g'li Mo'minmirzo. Yangi O'zbekistonda madaniyat va san'at sohasiga qaratilayotgan chora-tadbirlar "Oriental Art and Culture" jurnali. Qo'qon 2022. https: //scholar.google.com
12. Mo'minmirzo Zokir o'g'li Xolmo'minov. Art menejmentni rivojlantirishda zamonaviy yondashuvlarning ahamiyati. "Oriental Art and Culture" jurnali. Qo'qon 2021. https://scholar.google.com
13. Mo'minmirzo Zokir o'g'li Xolmo'minov. CaHtar MeHe^Menra ^aHHHH yKHTHmga Metepnn xy^®araapHHHr ypHH Ba axaMHara. "Oriental Art and Culture" jurnali. Qo'qon 2021. https://scholar.google.com
584
http://oac.dsmi-qf.uz
