Научная статья на тему 'МАҲРГА БЕРИЛГАН КИТОБ'

МАҲРГА БЕРИЛГАН КИТОБ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
2
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Бадоиъ / Саноиъ / Косон / никоҳ / маҳр / фарз / вожиб / суннат / суннати сония / вакил / гувоҳ / мусулмонлар жамоаси / далил / ижмоъ / қиёс / истеҳсон / асл / усул / фуруъ / жоиз / рационал фикрлаш усули / ислом / имон / шариат / нафақа / вожиб

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Қамбароваъзам Мухаммадали Ўғли

Мақолада Имом Абу Бакр ал-Косоний қаламига мансуб “Бадоиъ ас-Саноиъ фи тартиб аш-шароиъ” номли китобини Фотима бинт Алоуддин Самарқандий (Фотима Самарқандия)га уйланиш маросимида маҳр сифатида қабул қилиниши масаласининг шаръий-фиқҳий жиҳатларига эътиборқаратилади. Шариатдаги Никоҳ ва Маҳр тамойилларига доир мавжуд бўлган далилларга илмий тадқиқотчилик нуқтаи назаридан ёндошилади. Бунда ислом дини шариат қонунлари қаторида жаҳон тамаддунида мавжуд фикрлар ва қарашларга ҳам таянилади. Мақолада ўртага ташланаётган фикрлар ҳанафийлик эътиқодий йўналиши методологик тамойиллари ва анъанавий усуллари талабларига риоя қилинган ҳолда шакллантирилади. Никоҳ ва маҳр борасидаги фикрлар Самарқандлик фиқҳ олими Абу Бакр ал-Косоний қаламига мансуб “Бадоиъ ас-Саноиъ фи тартиб аш-шароиъ” номли китобида ва умуман Марказий Осиё диёрида, хусусан Республикамизда жорий қилинган фиқҳий қоидалар ва юридик далилларга таянган ҳолда замонавий меъёрлар асосида мушоҳада қилинади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАҲРГА БЕРИЛГАН КИТОБ»

EURASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, PHILOSOPHY AND CULTURE

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.2 | SJIF = 8.165 www.in-academy.uz

МЛХ,РГЛ БЕРИЛГАН КИТОБ

^амбаров Аъзам Мухаммадали yFли

Халцаро ислом академияси "Ислошунослик ва ислом цивилизациясини урганиш ICESCO" кафедраси кат. уцитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.10730313

EURASIAN I0URNAL OF SOCIAL SCIENCES

PHILOSOPHY AND CULTURE

ARTICLE INFO

Received: 22th February 2024 Accepted: 27th February 2024 Online: 29th February 2024

KEYWORDS Eadowb, CaHowb, kocoh, huko%, Mayp, $ap3, 8omu6, cyHHam, cyHHamu cohua, 8aKUA, ey80%, MycyAMOHAap waMoacu,

daAUA, UMMOb, kuec, ucme^coH, acA, ycyA, $ypyb, mou3, рaционaA $UKpAaw ycyAU, ucaom, umoh, mapuam, Ha$aKa, 8omu6.

ABSTRACT

Мацолада Имом Абу Бакр ал-Косоний цаламига мансуб "Бадоиъ ас- Саноиъ фи тартиб аш-шароиъ" номли китобини Фотима бинт Алоуддин Самарцандий (Фотима Самарцандия)га уйланиш маросимида маур сифатида цабул цилиниши масаласининг шаръий-фицуий жщатларига эътибор царатилади. Шариатдаги Никоу ва Маур тамойилларига доир мавжуд булган далилларга илмий тадцицотчилик нуцтаи назаридан ёндошилади. Бунда ислом дини шариат цонунлари цаторида жауон тамаддунида мавжуд фикрлар ва царашларга уам таянилади.

Мацолада уртага ташланаётган фикрлар уанафийлик эътицодий йуналиши методологик тамойиллари ва анъанавий усуллари талабларига риоя цилинган уолда шакллантирилади. Никоу ва маур борасидаги фикрлар Самарцандлик фицу олими Абу Бакр ал-Косоний цаламига мансуб "Бадоиъ ас-Саноиъ фи тартиб аш-шароиъ" номли китобида ва умуман Марказий Осиё диёрида, хусусан Республикамизда жорий цилинган фицуий цоидалар ва юридик далилларга таянган уолда замонавий меъёрлар асосида мушоуада цилинади.

КИРИШ

Малик ал-уламо1, Султон ал-уламо (уламолар султони)2, ва Алоуддин (динни улугловчи)3 каби унвонлар билан шухрат ;озонган Абу Бакр ибн Масъуд ибн Ахмад Косоний (р.х) Самарканд фи;х мактаби йирик устозларидан бири Алоуддин Мухаммад

1 Ибн Адим. БуFят ат-талаб. - Ж. X. - Б. 43.

2 Зириклий. Аълом. - Ж. 2. - Б. 70; Умар Ризо Каххола. Муъжам ал-муаллифин тарожим ал-мусаннифин ал-кутуб ал-арабийя. - Байрут. Дор кутуб ал-илмия, 1992. (бундан кейин: Каххола. Муъжам ал-муаллифин.) - Ж. 3. - Б. 75.

3 Тошкубри Зода. Мифтох ас-саъода. - Ж. II, 273-74 б.

EURASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, PHILOSOPHY AND CULTURE

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.2 | SJIF = 8.165 www.in-academy.uz

ибн Аби Ахмад Самаркандийнинг (ваф. 539/1191 й.)4 кулида тахсил олиб шариат билимлари билимдони булиб етишган Маворауннахрлик кучли олимдир.

"Талабалик йилларида устозининг "Тухфат ал-Фукахо", "Шарх Таъвилот фи Тафсир ал-Куръон ал-Азим" каби асарларини ёд олади ва усул ва фуруъ5 илмларининг етук билимдонига айланади."6

Абдулколир Кураший7нинг "Жавохир ал-музийя" асарида, Лакнавий "Фаваид ал-бах,ийя"сида Абу Бакр Косонийнинг Бухорода Абул Юср Паздавий, Абул Муъин Насафий ва Мажд ал-аимма Сурхакатийлардан таълим олгани таъкидланган. Мазкур уламолар Алоуддин Самаркандийнинг хам утозлари хисобланади.

"Абу Бакр Косоний Бухорода, кейинчалик Шом улкаларида замонасининг буюк мухаддисларидан дарс олиб, хддис эшитган ва кейинчалик Шом диёрларида куп йиллар хадисдан талабаларга дарс берган."8

Абу Бакр Косоний устозининг фикхга оид "Тухфат ал-фукахо" номли китобини шархлаб, "Бадоиъ ас-саноиъ фи тартиб аш-шароиъ" (Шариат конунларини тартиблашда гузал санъатлар) номли катта хажмдаги асар ёзади ва устозига такдим килади. Ушбу асар фикх илмининг энг эътиборли манбаларидан бирига айланади. Бу борада Х,офиз Абдул;одир Кураший узининг "Жавохир ал-музийя" асарида Косонийни "Буюк асар булмиш "Бадоиъ"нинг муаллифидир"9, дея таърифлайди. Хожи Халифа узининг "Кашф аз-зунун" номли асарида: "Имом Абу Бакр ибн Масъуд Косоний устозининг китоби "Тухфат ал-фу;ах,о"га уч жилддан иборат буюк шарх битиб, уни "Бадоиъ ас-саноиъ фи тартиб аш-шароиъ" (Шариат конунларини тартиблашда гузал санъатлар) деб номлади. Дарха;и;ат, бу китоб исми жисмига монанддир"10, дея эътироф этади.

Шайх Мухаммад Соди; Мухаммад Юсуф (р.х) хам "Бадоиъ ас-саноиъ фии тартиб аш-шароиъ" асарининг ахамияти борасида "барча уламоларнинг тахсини ва ма;товига мушарраф булган, катта шухрат козонган китобдир"11, дея бахо берган эдилар.

Машхур шофеий олим Шамсуддин Хасрушохий12 Камолиддин ибн Адим билан Кохирада учрашганида: "Факихларингиздан Косонийнинг "Бадоиъ" асарини укиб

4 Каранг: М.М. Комилов. Мовароуннахр фикх илми ривожида Алоуддин ас-Самаркандийнинг урни ва "Тухфа ал-Фукахо"асарининг ахамияти, ном..дисс... Тошкент 2000. (бундан кейин: М.Комилов. диссертация.) - Б. 62.

5 Фикх илмининг икки асосий йуналиши булиб. "Усулул-фикх" ва "Фуруъул-фикх" деб хам юритилади. "Усулул-фикх" асосий манбалар (Куръон ва хадислар)дан хукмларни чикариб олиш йулларини белгилаб берувчи коидалар. "Фуруъул-фикх" эса, усулул-фикхда белгиланган коида ва усуллар оркали асосий манбалардан чикариб олинган амалий хукмлар мажмуаси булиб, фикх илмининг тармоклари ёки сохаларини ташкил килади. Соддарок килиб айтилса, усул - коидалар туплами, фуруъ - ушбу коидалар асосида ечилган хукукий масалалар мажмуасидир.

6 Ибн ал-Адим. БуFят ат-талаб. - Ж: X. - Б. 42.

7 Шайх Мухиддин Абу Мухаммад Абдулкодир ибн Мухаммад Кураший хижрий 692-775 йиллар яшаган. Хддис, фикх ва тарих илмларигаилмларига оид асрлар ёзган. Жумладан: "ал-Иноя фи тахрижи ахадис ал-Х,идоя", "Жавохир ал-музийя" ва бошкалар.

8 Ибн ал-Адим. БуFят ат-талаб. - Ж. X. - Б. 42.

9 Кураший. Жавохир ал-музийя. - Ж. IV. - Б. 25.

10 Х,ожи Халифа. Кашфу аз-зунун. - Ж. V. - Б. 193.

11 Шайх Мхаммад Содик Мухаммад Юсуф. "Бадоиъ ас-Саноиъ фи тартиб аш-Шароиъ" асари хакидаги саволга жавоб. www.islom.uz

12 Аллома Шамсуддин Абдулхумайд ибн Исо Хасрушохий машхур шофеий факихи булиб. 580/1184 йил Табриз шахрига карашли Хасрушох кишлоFида туFилган. Фахруддин Розийдан узок вакт таълим олганидан кейин

EURASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, PHILOSOPHY AND CULTURE

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.2 | SJIF = 8.165 www.in-academy.uz

чи;дим ва лол ;олдим. Хозиргача бирор фа;их бу каби асар ёзган эмас"13, деган фикр билдирган. Умуман олганда, Абу Бакр ибн Масъуд ибн Ахмад Косоний (р.х) ;аламига мансуб "Бадоиъ ас-саноиъ фи тартиб аш-шароиъ", ;ис;ача номи "Бадоиъ" асари барча мазхаб вакилларининг мурожаат этадиган манбасидир.

Алоуддин Самар;андийнинг Фотима исмли ;изи булган.

"Фотима бинти Мухаммад Самар;андийя (ваф. 1187 й.)14 замонасининг барча илмларини тули; узлаштирган уткир а;л-заковат ва гузал хусн сохибаси булганлиги манбаларда келтирилган."15 "Отасининг "Тухфат ал-фу;ахо", "Шарх Таъвилот ахл ас-сунна" каби асарларини ёддан билган ва фатво бериш даражасига етишган эди."16

Шунингдек, Фотима Самар;андийя мохир хаттот булиб, отаси томонидан берилган фатволарни ;огозга кучирар эди.

Алоуддин Самар;андий уз шогирди ёзган бу китобнинг услуб ва мазмуни юксак савияда бажарилганидан хурсанд булади ва ;изнинг махрига "Бадоиъ" куйилиши шарти билан ;изи Фотимани унга никохлаб беради, шундай ;илиб, Фотима бинти Алоуддин Самар;андийнинг махрига булажак куёви Абу Бакр Ал-Косонийнинг "Бадоиъ ас-Саноиъ фи тартиб аш-шароиъ" китоби куйилади.

Фи;х олими, улкан билим сохиби Алоуддин Самар;андий шогирди Абу Бакр Ал-Косоний ва ;изи Фотима уртасида никох у;итиш маросимида Абу Бакр Ал-Косонийнинг "Бадоиъ ас-Саноиъ фи тартиб аш-шароиъ" номли китобини махр урнига ;абул ;илинишига рухсат берганлиги во;еаси никох амалиётидаги махр масаласи куп ;иррали мавзу эканлигига ишора ;илади.

References:

1. Узбекистон Республикаси Оила кодекси. // URL: https://lex.uz/docs/104720

2. Узбекистон Республикаси Фу;аролик кодекси.// URL:https://lex.uz/docs/180552

3. Шайх Абдулазиз Мансур. Куръони Карим маъноларининг таржима ва тафсири.Т.: "Tafsir-books" нашриёти . 2023 - 624 б.

4. Алимов Усмонхон. Расулуллохнинг муборак васиятлари. Тошкент. "Мавворауннахр" - 2014. 403Б.

5. Мансуров. А. Куръони карим маъноларининг таржима ва тафсири. - Т.: "Тошкент ислом университета" нашриёт-матбаа бирлашмаси, 2004. - 618 б.

6. Абу Абдуллох Мухаммад ибн Исмоил Бухорий, "Сахихи Бухорий" 1-2-том. - Т: "Узбекистон миллий энциклопедияси" , 2008.

7. Узбек тилининг изохли лугати. Мадвалиев А., тахрири остида. Тошкент. "Узбекистон миллий энциклопедияси" -2008. 633-бет.

Шомга бориб, у ердаги уламолардан дарс олди. Сунг Карк вилояти подшохи Носир Довуд хузурига бориб бир муддат истикомат килади. Кейинрок яна Шомга, Дамашкга кайтиб 652/1254 йили вафотига кадар у жойда яшаб колади. У киши факих, усулий ва мутакаллим олим булган ва "Мухтасар ал-мухаззаб фил-фикх", "Мухтасару маколоту Ибн Сино" ва "Татиммат ал-Оёт ал-баййинот" номли асарлар ёзган. Каранг: Тожуддин Субкий. Табакот аш-шофеийя ал-кубро. - Байрут: Дор кутуб ал-илмийя, 1995. - Ж. VIII. - Б. 161.

13 Ибн Аъдим. БуFят ат-талаб. - Ж. X. - Б. 42.

14 Кураший. Жавохир ал-музийя. - Ж. V. - Б. 25; Ибн КутлубуFо. Тож ат-тарожум. - Б. 84.

15 Кураший. Жавохир ал-музийя. - Ж. IV. - Б. 122; Лакнавий. Фаваид ал-бахийя. - Б. 158.

16 Кураший. Жавохир ал-музийя. - Ж. IV. - Б. 122; Лакнавий. Фаваид ал-бахийя. - Б. 158.

EURASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, PHILOSOPHY AND CULTURE

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.2 | SJIF = 8.165 www.in-academy.uz

8. Фахруддин Абулмахофир Хасан ибн Мансур Узгандий. ^jIjj " (К^озихон фатвоси), 7-жилд. Байрут: "Дарул фикр", 2010. - 376 б.

9. Юсупова Н. Ж. "Исломда оила хукуки: укув кулланма". - Т.: "Тошкент ислом университета" нашриёт-матбаа бирлашмаси, 2015. - 320 б.

10. Тошкулов Ж., Юсупова Н., Бекмирзаев И., Сарсенбаев А., Масаидов С. / Масъул мухаррир: Ж.Тошкулов. Ислом хукукшунослиги: укув кулланма - Т.: "Тошкент ислом университета" нашриёт-матбаа бирлашмаси, 2014. - 408 б.

11. Мансурова Н. М. Фахруддин Узгандийнинг эр-хотиннинг мулкий хукук ва мажбуриятлари тугрисида карашлари // Юрист ахборотномаси - Вестник юриста -Lawyer herald. № 4 (2022) Б. 8-13. https://uzmarkaz.uz/uploads/2023/01/urist-ahborotnomasi20224son.pdf

12. Тошниёзова Г. Махр - аёлнинг хаки. Унинг микдори ;анча ва кандай адо килинади? Макола. muslim.uz. - Апр 19, 2021 http://old.muslim.uz/index.php/maqolalar/item/263081.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.