Научная статья на тему 'МАҲР –АЁЛНИНГ МОЛИЯВИЙ ҲАҚҚИ'

МАҲР –АЁЛНИНГ МОЛИЯВИЙ ҲАҚҚИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Бадоиъ / Саноиъ / Косон / никоҳ / маҳр / фарз / вожиб / суннат / суннати сония / вакил / гувоҳ / мусулмонлар жамоаси / далил / ижмоъ / қиёс / истеҳсон / асл / усул / фуруъ / жоиз / рационал фикрлаш усули / ислом / имон / шариат / нафақа / вожиб.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Қамбаров Аъзам Мухаммадали Ўғли

Мақолада Имом Абу Бакр ал-Косоний қаламига мансуб “Бадоиъ ас-Саноиъ фи тартиб аш-шароиъ” номли китобини Фотима бинт Алоуддин Самарқандий (Фотима Самарқандия)га уйланиш маросимида маҳр сифатида қабул қилиниши масаласининг шаръий-фиқҳий жиҳатларига эътиборқаратилади. Шариатдаги Никоҳ ва Маҳр тамойилларига доир мавжуд бўлган далилларга илмий тадқиқотчилик нуқтаи назаридан ёндошилади. Бунда ислом дини шариат қонунлари қаторида жаҳон тамаддунида мавжуд фикрлар ва қарашларга ҳам таянилади. Мақолада ўртага ташланаётган фикрлар ҳанафийлик эътиқодий йўналиши методологик тамойиллари ва анъанавий усуллари талабларига риоя қилинган ҳолда шакллантирилади. Никоҳ ва маҳр борасидаги фикрлар Самарқандлик фиқҳ олими Абу Бакр ал-Косоний қаламига мансуб “Бадоиъ ас-Саноиъ фи тартиб аш-шароиъ” номли китобида ва умуман Марказий Осиё диёрида, хусусан Республикамизда жорий қилинган фиқҳий қоидалар ва юридик далилларга таянган ҳолда замонавий меъёрлар асосида мушоҳада қилинади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАҲР –АЁЛНИНГ МОЛИЯВИЙ ҲАҚҚИ»

é

UIF = 8.1 | SJIF = 7.899

www.in-academy.uz

MAX,P - ÂË^HHHr MO^HABHH XA^H

^aMöapoB Ai3aM MyxaMMaga^H yF^H

Xa^rçapo hcaom aKageMuncu "McflomyHocflHK Ba hcaom цнвн^нзaцннсннн ypraHum ICESCO" Ka^egpacu KaT. yKHTyBHHCH https://doi.org/10.5281/zenodo.10730250

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 22th February 2024 Accepted: 28th February 2024 Online: 29th February 2024

KEYWORDS Eadowb, CaHowb, kocoh, huko%, Mayp, $ap3, 8omu6, cyHHam, cyHHamu cohua, 8aKUA, ey80%, MycyAMOHAap waMoacu,

daAUA, UMMOb, kuec, ucme^coH, acA, ycyA, $ypyb, mou3, рaционaA $UKpAaw ycyAU, ucaom, umoh, mapuam, Ha$aKa, 8omu6.

Ma^oAada Hmom Ä6y EaKp aA-KocoHuü KaAaMuea MaHcyö "Eadowb ac- CaHoub fiu mapmuö am-mapoub" HOMAu KumoöuHu 0omuMa 6uHm ÄAoydduH CaMap^aHduü (0omuMa CaMapKaHdux)ea yüAaHum MapocuMuda Mayp cufiamuda ka6yA kuAuHumu MacaAacuHuHe mapbuü-fiuK^uü wuyamAapuea эbmu6op KapamuAadu. Mapuamdaeu Huko% ea Ma%p maMOüuAAapuea doup Maewyd öyAeaH daAuAAapea uamuü madKuKomnuAuK HyKmau Ha3apudaH ëHdomuAadu. EyHda ucaom duHu mapuam KoHyHAapu Kamopuda wa^oH maMaddyHuda Maewyd fiuKpAap ea KapamAapea %aM maxHuAadu.

MaKoAada ypmaea mamAaHaëmeaH fiuKpAap %aHa$uüAuK эbmuкoдuü üyHaAumu MemodoAoeuK maMoüuAAapu ea aHbaHaeuü ycyAAapu maAaÖAapuea puox KuAuHeaH %oAda maKAAaHmupuAadu. Huko% ea Mayp öopacudaeu fiuKpAap CaMapKaHdAuK $uk% oaumu Ä6y EaKp aA-KocoHuü KaAaMuea MaHcy6 "Eadoub ac-CaHoub fiu mapmuö am-mapoub" homau Kumoöuda ea yMyMaH MapKa3uü Ocuë duëpuda, xycycaH PecnyÖAuKaMu3da wopuü KuAuHeaH fiuK^uü KoudaAap ea wpuduK daAuAAapea maxHeaH %oAda 3aMoHaeuü MebëpAap acocuda Mymoyada KuAuHadu.

hhkox - apaÖHa cy3gaH o^HHraH öy^uö, «yM^aHum» geraH Ma^HOHH aHrflaTagu Bu3ga hhkox ëmu ^H3^ap y^yH 17, yru^ öo^a^ap y^yH эсa 18 ëm ^h^hö öe^ru^aHraH. 3apypuH xpAflapga Maxa^HH xpKHMHflTHUHr rçapopu öu^aH hhkox, ëmu öup ëmra ^uc^apTupu^umu MyMKHH. Kyn hhkox^h^hk öH3ga rçoHyH fiy^u öu^aH Ta^rçHK^aHagu."1

hhkox, oufla Maca^a^apu xarçuga Y3öeKHCToH Koнстнтyцнflсннннг 63-76,-Mogga^apuga myHgaH gefiu^raH: "Ou^a, ^aMHHTHUHr acocuH öyFHHugup, xaMga ^aMHHT Ba gaB^aT Myxo^a3acuga öy^um xyKyrçura эгa. Hhkox ToMoH^apHHHr HXTHëpuH po3H^uru Ba TeHr xyKyK^RflHrura acoc^aHagu". 3-Moggaga: "OHa^HK Ba Bo^a^HK gaB^aT ToMoHugaH

MyMMHOBa 3. HMKOX, mapTHOMacM TyfigaH O^MH TM66MM KypMK. - TomKeHT: "AHTM acp aBnogW', 2004. - E.7.

i

EURASIAN JOURNAL OF ACADEMIC RESEARCH

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz

мухофаза килинади". Никох туфайли оила курилади, оила эса жамиятнинг бош булагидир.

Шариатда никох "Эр кишининг никохида шаръан монеълик булмаган аёл кишидан хузур олишини халол килишдир"- деб таърифланади. Имом Шофеий (р.а) дан бош;а хамма уламоларимиз никохни ибодат деганлар. Никохнинг рукни ха;ида хамма мазхаблар бир овоздан "Ийжоб" - "К^абул" шартини биринчи уринга куйганлар. Шариатда эркак киши аёл кишидан "менга хотин булишга розимисан" деб сураши "ийжоб" булади. Аёл унга розиман, деб жавоб берса "кабул" булади. "Ийжоб-;абул" хукукий акти валийлар ёки вакиллар оркали хам булиши мумкин. Ханафий мазхабида фа;ат ийжоб ва кабулгина никохнинг рукни хисобланади. Никох "багишладим" ва "кабул килдим" лафзларини айтиш билан богланади.

Мусулмон шариатида никохга оид ;онун-;оидаларида уйланишга имкони бор эркак киши турмушга чи;ишга рози булган ;изга махр хаккига шариатда энг ками белгиланган микдорда маблаг бериши вожиб килингандир. Шариатда махалнинг (аёл жинсий аъзосининг) шарафли эканини баён этиш учун махр буюрилган. Махрнинг энг ози ун дирхамдир.

Бунга ушбу хадис далилдир: «j^ ù* J*! V j

Яъни: "Ун дирхамдан оз махр йукдир."

Бир дирхам замонавий улчовда 3,12 граммдир, уни унга купайтирсак 31,2 грамм булади. Никох шартномаси тузилаётганида 31,2 грамм кумушнинг ;иймати сумда ;анча булса, уша махрнинг энг кам микдори булади. Бундан махрга ана шу микдордан орти; бериб булмас экан, деган хулоса чи;майди. Динимиз жамиятнинг барча катлами манфаатини тенг химоя ;илгани учун уларнинг энг камбагалига хам малол келмайдиган микдорни белгилаган. Кимнинг шароити кутарса, бундан купрогига ;одир булса, купро; хам бераверади.2

Имом Шофеий (р.а): "Савдо-сотикда ниманики пул урнида ишлатиш жоиз булса, уша нарса аёл кишига махр булиши мумкин. Чунки махр аёлнинг хакки, унинг микдорини белгилаш аёлнинг ихтиёрида", дейдилар.

Махр шариатда махалнинг (аёл жинсий аъзосининг) шарафли эканини баён этиш учун вожиб килингандир. Бунга Имом Молик (р.а) хилоф ;илганлар. Агар аёлга ун дирхамдан камро; махрни атаса хам, ун дирхам вожиб булаверади. Имом Зуфар(р.а) бу холда махри мисл вожиб булади, деганлар. Имом Шофеий(р.а) наздида эса, умуман махр номланмагандаги каби мутъа вожиб булади. Кимки махрга ун дирхам ва ундан куп нарсани айтса, агар аёлига кушилса ё кушилмай вафот этса хам, уша айтган махр вожиб булади. Агар эр хотинни унга кушилмай ва у билан холи колмай туриб тало; ;илса, аёлга белгиланган махрнинг тенг ярми берилади.

Агар махр тайин килмай ё умуман махр бермаслик шарти билан уйланса, аёлга кушилгандан кейин ёки кушилмай вафот этса, махри мисл вожиб булади. Имом Шофеий (р.а) вафот этганда хеч нарса бериш вожиб булмайди, деганлар. Агар кушилмасдан олдин талок килса, мутъа вожиб булади.

2 Махрнинг ози канча ёки бир дирхам неча грамм? muslim.uz - Июль 10, 2018. http://old.muslim.uz/index.php/rukn/fiqh/item/9296

EURASIAN JOURNAL OF ACADEMIC RESEARCH

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz

Ymöy

oht ga^RflugHp:

ejJâ j^JAÜ Jic xIA J

"Aë^^apuHrH3ra Kymu^Mafi Ba Maxp öe^ruflaMafi Typuö Ta^orç ^H^ca^apuHrH3 y^apHH

Kogup ogaM Kypöu eTryHHa MaTo 6u^aH Ta^MHH^aHr^ap". (Earçapa cypacu, 236-oht).

Mmom Mo^hk (p.a) ga MyT^a Kyfi^aK, pyMo^, Hogupgup. MyraaHHHr MHKgopu Maxpu Muc^HHHr npMugaH omMac^uru, öem gupxaMgaH KaM öy^MacAHru KepaK. Arap HHKoxgaH KeHHH aë^ MaxpHH omupca, yma omupraHHHH xaM öepum ^o3hm öy^agu. Arap aë^ y3 xoxumu 6u^aH MaxpHH KaMaHTHpca gypycT öy^agu. Arap эp xothhh 6u^aH xo^u ^o^ca Ba y epga y^apHHHr ^hhchh hkhh^hk ^u^um^apura MoHe^HK öy^Maca, KeHHH Ta^orç KH^ca, MaxpHHHr xaMMacu öepu^agu. Arap 3aKapu Kecu^raH, TypMaHguraH Ba ÖHHH^raH^ap xothhh 6u^aH xo^H Ko^ca, Ty^HK Maxp öepagu Ba arap xothh эpн öu^aH a^pamca, yHra ugga bo^hö öy^agu. Arap öupoB öomKara y3 kh3hhh yHHHr kh3h эвaзнra xothh kh-ahö öepca Ba my hhkox Maxp этн6 öe^ru^aHca, öy hkkh hhkox ^oh3 Ba xap aë^ra Maxpu mhga bo^hö öy^agu. Arap öupoB xoTHHura xu3MaTKop^HKHH ë Kyp^oHgaH Ta^HM öepumHH Maxp KH^ca Ba HHKoxura o^ca Maxpu mhca bo^hö öy^agu.

Maxp hkkh khcm öy^agu: 1-khcmh TyFpu arçgu hhkox H^a bo^hö öy^aguraH Maxp. 2-Khcmh KoBymum H^a bo^hö öy^aguraH Maxp. MapuaT Kouga^apura TyFpu paBumga aMa^ra omupu^raH arçgu hhkox Ty^afi^u, эpy-xoтнн öy^uö nmaMac^ap xaM Maxp TaHHH KH^HHraH ëKH TaHHH KH-flHHMaraH xo^aTga, "Maxpu mhca" öepum bo^hö öy^agu. Ammo MaxpHHHr xaMMacu ëKH HpMH cokht öy^um эxтнмo^н öop. Muco^ yHyH, aë^ эpкaк öu^aH TyFpu hhkox aKgugaH yTHmga aë^ra Ke^umu^raH MaxpHH öepumu bo^hö öy^agu. Arap Maxp MHKgopu Ke^umu^raH öy^ca, Maxpu mhca - yma aë^ra TeHr aë^^apHHHr Maxpura yxmam Maxp öepum bo^hö öy^agu. ^eKHH aë^ aHöu Ty^afi^H hhkox öy3H^ca, Maxp öepum эpнннr öyHHHgaH öyTyH^afi cokht öy^agu.

Aë^HHHr Maxpu mhcahhh öe^ru^amga y3 ona-cuHru^apu, aMMa^apu Ba aMaKH^apHHH KH3^apuHHHr Maxpu MHcfl^apH эгтнöopra o^HHagu. Möh Mac^yg (p.a) myHgaH geraH^ap: "Aë^ra yHra Terum^H aë^^apHHHr Maxpu mhcah öepu^agu, yHgaH KaMaHTupu^MafigH xaM, KynaHTupu^MafigH xaM". YHra Terum^H aë^^ap oTa Tapa^ KapHHgom^apugup. Arap aë^HHHr oHacu Ba xo^acu yHHHr Kaöu^acugaH öy^Maca^ap, aë^HHHr Maxpu mhc^hhh öe^ru^amga y^ap эгтнöopra o^HHMafigu. Maxpu mhc^hhh aHHK^amga HKKa^a aë^HHHr ëmu, xycHH, Mo^-gyHëcu, aK^- 3aKoBaTH, guHy-guëHaTH, HmaëTraH maxpu Ba HmaëTraH 3aMoHH öup-öupura moc Ke^umu эгтнöopra o^HHagu. HyHKH öoKHpa öu^aH caHHHöaHHHr Maxp^apu xap xh^ öy^agu."3

Mmom OaxpyggHH ^acaH höh MaHcyp Y3raHgHH a^-OapFoHHHHHHr "OaToBou Ko3hxoh" XVII acpra Ke^uö YcMoH^H^ap ca^TaHaraga xyKyK aMa^uëTHHHHr acocuH MaHöacu öy^uö xH3MaT KH^raH. "OaToBou Ko3hxoh" acapuga hhkox, yHHHr mapT^apu Ba yHgaH Ke^uö HHKaguraH My^KHH Ba HoMy^KHH xyKyK^ap xaMga Ma^öypHHT^apHH KaMpaö o^yBHH "Hhkox khtoöh", "Ta^oK khtoöh" (hhkoxhhot öeKop öy^umu xaKHga khtoö) geö HoM^aHraH öy^HM^ap MaB^yg.

Y3öeKHcToH Pecnyö^HKacHHHHr «Ou^a KogeKcu»HHHr «YMyMHH Kouga^ap» geö aTa^yBHH öy^HMH «AcocuH Kouga^ap» geö HoM^aHraH öupuHHH öoöHHHHr 18 - Moggacu

MoBapayHHaxp aKageMu^cu. Hmkox, yHMHr pyKH Ba wapxnapM. Ma^o^a. https://fiqh.uz/maqola/439

3

é

Ws,

4 Мансурова Н. М. Фахруддин Узгандийнинг эр-хотиннинг мулкий х,ук,ук, ва мажбуриятлари тутрисида карашлари // Юрист ахборотномаси - Вестник юриста - Lawyer herald. № 4 (2022) - Б. 8-13.

https://uzmarkaz.uz/uploads/2023/01/urist-ahborotnomasi20224son.pdf

é

Ws,

References:

1. Y3öeKHCToH Pecnyö^HKacu Ou^a KogeKCH. // URL: https://lex.uz/docs/104720

2. Y3öeKHCToH Pecnyö^HKacu Oyrçapo^HK KogeKCH.// URL:https://lex.uz/docs/180552

3. fflafix Aögy^a3H3 MaHcyp. Kyp^oHH KapuM Ma^Ho^apuHHHr Tap^HMa Ba Ta^cupu.T.: "Tafsir-books" HampuëTH . 2023 - 624 ö.

4. a^hmob ycmohxoh. Pacy^y^oxHUHr MyöopaK BacuHT^apu. TomKeHT. "MaBBopayHHaxp" - 2014. 403B.

5. MaHcypoB. A. Kyp^oHH KapuM Ma^Ho^apuHHHr Tap^HMa Ba Ta^cupu. - T.: "TomKeHT hcaom yHHBepcHTeTu" нampнëт-мaтöaa öup^amMacu, 2004. - 618 ö.

é

ш

UIF = 8.1 | SJIF = 7.899

www.in-academy.uz

6. Абу Абдуллох Мухаммад ибн Исмоил Бухорий, "Сахихи Бухорий" 1-2-том. - Т: "Узбекистон миллий энциклопедияси" , 2008.

7. Узбек тилининг изохли лугати. Мадвалиев А., тахрири остида. Тошкент. "Узбекистон миллий энциклопедияси" -2008. 633-бет.

8. Фахруддин Абулмахофир Х,асан ибн Мансур Узгандий. "^à^ÀU <Jj1jj " (К^озихон фатвоси), 7-жилд. Байрут: "Дарул фикр", 2010. - 376 б.

9. Юсупова Н. Ж. "Исломда оила хукуки: ук;ув кулланма". - Т.: "Тошкент ислом университета" нашриёт-матбаа бирлашмаси, 2015. - 320 б.

10. Тош;улов Ж., Юсупова Н., Бекмирзаев И., Сарсенбаев А., Масаидов С. / Масъул мухаррир: Ж.Тош;улов. Ислом хук;ук;шунослиги: укув кулланма - Т.: "Тошкент ислом университета" нашриёт-матбаа бирлашмаси, 2014. - 408 б.

11. Мансурова Н. М. Фахруддин Узгандийнинг эр-хотиннинг мулкий хукук; ва мажбуриятлари тугрисида карашлари // Юрист ахборотномаси - Вестник юриста -Lawyer herald. № 4 (2022) Б. 8-13. https://uzmarkaz.uz/uploads/2023/01/urist-ahborotnomasi20224son.pdf

12. Тошниёзова Г. Махр - аёлнинг ха;и. Унинг микдори ;анча ва ;андай адо килинади? Ма;ола. muslim.uz. - Апр 19, 2021 http://old.muslim.uz/index.php/maqolalar/item/263081.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.