Научная статья на тему 'МАҲАТМА ГАНДИ ФАЛСАФИЙ КОНЦЕПЦИЯСИДА “САТЯГРАҲА” ТУШУНЧАСИ'

МАҲАТМА ГАНДИ ФАЛСАФИЙ КОНЦЕПЦИЯСИДА “САТЯГРАҲА” ТУШУНЧАСИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
51
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ганди / Сатяграҳа / Аҳимса / ҳақиқат / фалсафа / аҳлоқ / севги / ғоя / сиёсат / қонун. / Gandhi / satyagraha / ahimsa / truth / philosophy / ethics / love / idea / politics / law.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Пулатов, Шердор Неъматжонович

Ганди Сатяграҳа, ҳақиқат ва куч ишлатмаслик тамойиллари тоғлардек қадимий эканлигини тан олди. Шуни ҳам таъкидлаш мумкинки, Ганди турли диний китоблардан илҳом олган бўлса ҳам, аммо Сатяграҳа концепцияси ўзига хос ҳусусиятга эгадир, гарчи у ҳиндларнинг куч ишлатмаслик тушунчаси бўлган аҳимса билан боғлиқ бўлса-да. Бу инсоният учун мутлақо янги тушунчага айланди ва жамиятдаги кўплаб муаммоларни ҳал қилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE CONCEPT OF "SATYAGRAHA" IN MAHATMA GANDHI'S PHILOSOPHICAL CONCEPT

Gandhi Satyagraha recognized that the principles of truth and non-use of force are ancient as mountains. It should also be noted that although Gandhi was inspired by various religious books, the concept of satyagraha has its own characteristics, although it is associated with ahimsa, which is the Indian concept of non-use of force. It has become a completely new concept for mankind and has solved many problems in society.

Текст научной работы на тему «МАҲАТМА ГАНДИ ФАЛСАФИЙ КОНЦЕПЦИЯСИДА “САТЯГРАҲА” ТУШУНЧАСИ»

МАХДТМА ГАНДИ ФАЛСАФИЙ КОНЦЕПЦИЯСИДА "САТЯГРАХД"

ТУШУНЧАСИ

6 https://doi.org/10.24412/2181-1784-2022-23-890-896

Пулатов Шердор Неъматжонович

Тошкент давлат шаркшунослик университети, Шарк фалсафаси ва маданияти кафедраси таянч докторанти

АННОТАЦИЯ

Ганди Сатяграуа, уацицат ва куч ишлатмаслик тамойиллари тоглардек цадимий эканлигини тан олди. Шуни уам таъкидлаш мумкинки, Ганди турли диний китоблардан илуом олган булса уам, аммо Сатяграуа концепцияси узига хос уусусиятга эгадир, гарчи у уиндларнинг куч ишлатмаслик тушунчаси булган ауимса билан боглиц булса-да. Бу инсоният учун мутлацо янги тушунчага айланди ва жамиятдаги куплаб муаммоларни уал цилди.

Калит сузлар: Ганди, Сатяграуа, Ауимса, уацицат, фалсафа, аулоц, севги, гоя, сиёсат, цонун.

ПОНЯТИЕ «САТЬЯГРАХА» В ФИЛОСОФСКОЙ КОНЦЕПЦИИ

МАХАТМЫ ГАНДИ

Пулатов Шердор Нематжонович

Ташкентский Государственный Университет Востоковедения, Кафедры Восточная философия и культура базовый докторант.

АННОТАЦИЯ

Ганди Сатьяграха признавал, что принципы правды и неприменения силы древни, как горы. Следует также отметить, что хотя Ганди вдохновлялся различными религиозными книгами, концепция сатьяграхи имеет свои особенности, хотя и связана с ахимсой, представляющей собой индийскую концепцию неприменения силы. Она стала совершенно новой концепцией для человечества и решила многие проблемы в обществе.

Ключевые слова: Ганди, сатьяграха, ахимса, истина, философия, этика, любов, идея, политика, право.

890

THE CONCEPT OF "SATYAGRAHA" IN MAHATMA GANDHI'S

PHILOSOPHICAL CONCEPT

Pulatov Sherdor Nematjonovich

Tashkent State University of Oriental Studies,

Basic doctoral student of the department of Oriental philosophy and culture.

ABSTRACT

Gandhi Satyagraha recognized that the principles of truth and non-use of force are ancient as mountains. It should also be noted that although Gandhi was inspired by various religious books, the concept of satyagraha has its own characteristics, although it is associated with ahimsa, which is the Indian concept of non-use offorce. It has become a completely new concept for mankind and has solved many problems in society.

Keywords: Gandhi, satyagraha, ahimsa, truth, philosophy, ethics, love, idea, politics, law.

КИРИШ

Сатяграханинг биринчи йули мехр-мухаббатдир, иккинчи йули узимизга карши булган одамлар фикрини узгартириш учун ёки унинг акдига етиб бориш учун ,унинг калбига етиб боришга харакат килишдир, Унинг калбидан мехр-мухаббат билан жой олиш мумкин. Шунинг учун Сатяграха хазиллашиб ва хурсандлик билан азобга чидаб келади. Сатяграха яна шуни хам тан оладики, дунёда хар кандай адолатсизлик азоб, ёрдам ва хамкорлиги оркали вужудга келмайди" Гандининг фикрича, севги хакикатни англаш воситаси булганлиги сабабли, сатяграха, унинг фикрича, севги усулини куллаш билан хам боглик еди. Агар "пассив каршилик" салбий нарсани англатган булса, сатяграха "севгининг фаол принтсипи" ни куллашни англатади. Шундан келиб чикиб, Сатяграхага "хакдкатни ушлаб туриш" ёки "хакдкатни талаб килиш" деб хам таъриф беришимиз мумкин. Ганди одамларнинг маънавий бирлигини энг юкори хакикат деб тушунганлиги сабабли, бу уни кабул килишни, хаммага булган мухаббатни ва хамма учун азобланишни англатади. Шунинг учун Ганди уни "мухаббат кучи" ёки "калбнинг кучи" билан аниклади1. Ганди хакикатни Худо деб тушунганлиги сабабли, Сатяграха Худога чин дилдан этикод килган ва узини унга багишлаган кишининг турмуш тарзини хам англатади. Шунингдек, у куч ишлатмаслик ёки севгини хакикатга эришишнинг ягона

1 Gopinath Dhawan, The Political Philosophy of Mahatma Gandhi, (Ahmedabad: Navajivan Publishing House, 1951), p. 126

усули деб кабул килди. Шундай килиб, унинг учун Сатяграха, шунингдек, куч ишлатмаслик воситалар билан хакикат максадларига тухтовсиз интилишни англатади. Бу душманга азоб бериш эмас, балки узи азобланади. Бошкача килиб айтганда, Сатяграха тушунчасининг Ганди тушунган учта асосий таркибий кисми мавжуд, яъни, хакикат, куч ишлатмаслик ва уз-узини азоблашдир2.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Гандишунос олимлар Рам Раттан ва Руси Тяги шундай ёзишган: "Сатяграха Хдкикат асосида харакат килишни англатади. Бу ёлгон билан курашишни англатади. Сатяграха урушдир ва урушда хеч ким пассив булолмайди. Иккала томон хам фаол ва хушёр булиши керак. Анъанавий уруш ва Ганди кураш услубининг ягона фарки шундаки, биринчиси зуравонликка асосланган булса, иккинчиси эса зуравонликсизлика асосланган"3.

Улар Сатяграхачилар адолатли ишларни (хакикатни) химоя килиш, хатоларни тугирлаш ва жиноятчиликни (жиноятчиларни) ихтиёрий равишда кечириш, сабр-токат билан узларининг эътикодига катъий (аграх) асосланган фикр ва хаёт тарзи сифатида таърифладилар. Нафрат ва зуравонликни, енгишда адолатли воситалардан фаол фойдаланиш керак, деб хисоблайдилар.

Профессор Верма, шунингдек Сатяграха "Худога булган хакикатни чинакамига, кизгин (жадал) ва чин калбдан излашни англатади", деб таъкидлади. Бу сиёсий ва иктисодий хукмронликка карши инсон калбининг кучини тасдиклашни англатади. Сатяграха инсон виждонини кусурлардан оклашдир. Буни англаш мавхум ички холат ёки бошка оламга кетишни англатмайди. Виждон оркали жамиятда яхшилик галаба козониш учун курашни кучайтиради. Сатяграха илохий ва адолатли кишиларнинг якуний галабасига булган енгилмас ишончга асосланади4 . Шунинг учун Ганди Сатяграха харакатларининг бошида муваффакиятсизликка учраганларида тушкунликка тушмасликка, балки Худога ишонишга чакирди. У шундай деб ёзган эди: "Сатяграха харакати вакиллари тушкунликка тушмаслиги керак. Уларнинг умидсизликдан таслим булишига хаклари йук. Агар улар Худога ишонсалар, Худо уларни хеч качон ёлгиз колдирмайди. Ва галаба, агар улар пок булса, азоб-укубатларидан келиб чикади. Худо уз бандаларини синовдан утказади. У

2 A.Jayabalan, Satyagraha and Fasting: A Gandhian Perspectiva in Gandhi Marg, Journal of the Gandhi Peace Foundation,(New Delhi: Gandhi Peace Foundation), Vol 20, No, 4, Jan-March 1999, p.461.

3 Koijam Dhaneshwori Devi / Dessert "Gandhi's Understanding of Human Nature and Its Influence on his Philosophy" Manipur, India 2009/48p

4 V.P. Varma, The Political Philosophy of Mahatma Gandhi and Sarvodaya, (Agra: Lakshmi Narain Agarwal, 1959,4 Edn. 1980-81), pp. 185-186

уларга синовлардан утиш учун етарлича куч беради. У уларни тайинлайди.5 "Бу шуни англатадики, Сатяграханинг йулини куплаб тусиклар билан беркитилиб куйилиши мумкин, аммо Сатяграха вакиллари бунга тайёр булиши керак ва агар унинг воситаси тоза булса, охир-окибат галаба унга тегишли булади. Ганди "Сатяграхани "шунчаки кучсизларнинг куроли" деб хисобламаган. Бу тасаввур килиш ёки хохлаш мумкин булган энг кучли куч ва у мушт кучининг тулик урнини босади"6. У Сатяграхани кучсизларнинг эмас, кучлиларнинг куроли деб тушунди. Бунинг сабаби шундаки, Сатяграха "ёвузликка буюк мухаббат билан катта каршилик курсатиш оркали курашиш" кобилиятига эга булиши керак. Унинг учун душман эмас, балки узи азобланиши оркали Х,акдкатни тасдиклашни англатади. Шунинг учун Сатяграха факат кучлиларнинг куроли булиши мумкин, заифларнинг эмас. Шуни хам таъкидлаш мумкинки, Ганди учун Сатяграха унинг адолатсизликка карши сунгги куроли булиб, уни, ишонтириш ва яраштиришнинг барча бошка имкониятлари тугагандан сунг фойдаланиш керак.

Сатяграханинг - Худога ишониш, хакикат, куч ишлатмаслик, инсонларнинг биродарлиги, ахлокий конунларнинг устунлиги ва воситаларнинг тозалиги каби баъзи бир мухим ёки асосий коидалари мавжуд.7

Ганди, сатяграха фалсафасининг мохияти - хакикатдир деб хисоблаган. Аслида, Сатяграха хакикат ёки рухий кучга асосланган. Ички овоз хакикат ва адолат овозидир. Инсон канчалик худбин ёки бузук булишидан катъий назар, хакикат овози жуда чукурликда ва сатяграха - бу акл ва хакикат овозига мурожаат килишга харакат килади. Ганди Сатяграха учун хакикатнинг мухимлигини таъкидлаб: "Унинг асосий маъноси хакикатни ушлаб туришдир; шунинг учун, у хакикатнинг кучидир. Мен уни севгининг кучи ёки рухнинг кучи деб хам атадим. Сатяграхани куллаган холда, мен хакикатни излаш ракибга нисбатан зуравонлик ишлатишга йул куймаслигини, аммо уни хатолардан сабр-токат ва рахм-шафкат билан чикариб ташлаш кераклигини биринчи боскичларда англадим. Бирор кишига тугри келадиган нарса бошкасига хато булиб куриниши мумкин. Ва сабр-токат уз-узини азоблашни англатади. Шундай килиб, таълимот ракибга эмас, балки узига азоб бериш оркали хакикатни химоя килишни англатади".8 У сузларини давом эттиради:

5 The Collected Works of Mahatma Gandhi, (New Delhi: Publications Divisions Ministry of Information and Broadcasting, Govt of India), Vol. 30, p.266 (to be referred hereinafter as CWMG)

6 CWMG,VoL 42, p. 39

7Ramjee Singh, Gandhi and The Modem World, (New Delhi: Classical Publishing Co., 1988), p. 79

8 Koijam Dhaneshwori Devi / Dessert "Gandhi's Understanding of Human Nature and Its Influence on his Philosophy" Manipur, India 2009/48p

"Сатяграха ёшу кари, подшох ва тиланчи уртасида фарк килмайди. Худо бизга карши сатяграха хам ишлатади. Унинг сатяграхаси тухтамайди. Аслида, сатяграха шунчаки хакикатга эхтиёткорлик билан муносабатни англатади. Агар Худо хакикатга риоя килмаса, бутун дунё бир зумда йук булиб кетади. Гап шундаки, сатяграха таклиф килинган имтиёз сингари бурчдир. Куч ишлатмаслик, Ганди учун хакикатнинг тор ва тугри йулидир. Натижада, хакикат ва куч ишлатмаслик бир-биридан ажралмас булиб, ахлок ва куч ишлатмаслик бирга булмас экан, мукаммал хакикатни англаб этиш мумкин эмас, шунингдек, хакикатни излаш ва топишни иложи йукдир. Бинобарин, куч ишлатмаслик ва хакикат шу кадар бир-бирига богланганки, уларни ажратиш деярли мумкин эмас. Шундай килиб, Сатяграха - куч ишлатмасликсиз

" 9

кулланилиши мумкин эмас9.

Одамларнинг биродарлиги ва инсоний мехрига ишониш: Ганди битта универсал рух тамойилига ишонган. Бутун инсоният битта оила. У тез-тез айтарди: "Сатяграха бу бизнинг оиладаги жанжаллар ва адолатсизликлар билан шугулланадиган нарсалардан бошка нарса эмас. Оилада канчалик каттик ва шафкатсиз булсак хам, биз хеч качон зуравонликка мурожаат килмаймиз. "Ганди учун одамларнинг биродарлиги биз бир-биримиз учун эканлигимизни англатади. Бу шуни англатадики, сиз узингизга зарар этказмасдан кушнингизга зарар етказа олмайсиз ёки аксинча. Шунинг учун Сатяграханинг бутун биноси инсоннинг мехрибонлигига ишонишга асосланган" 10 . Сатяграха калбни зуравонликсизлик, эзгу, олижаноб ва дустона муносабатлар билан узгартиришга каратилган харакат килиш усулидир. Ахлокий конун коидалари ва воситаларнинг тозалиги: Сатяграханинг жисмоний ёки ёвуз кучга боглик эмаслигини курсатади. Сатяграха ахлокий кучга, хакикат ва адолат кучига, узини поклаш ва уз-узини азоблашга, севги ва чин дилдан хизмат килишга, жасорат ва интизомга асосланган. Ганди айтади: "Воситаларнинг тозалиги ахлокий конунларнинг устуворлигини тан олишга асосланади". Бинобарин, Сатяграха фалсафасининг бутун йуналиши факат хакикат ва ахлок устун булиши мумкинлигига асосланади ва ахлокий жамият яратиш учун ахлоксиз тамойилларни кабул кила олмаймиз. Бинобарин, Ганди Сатяграхани "урушнинг мукобили ахлокийлик" деб билди. Бу севги ва мукаддаслик конунларига асосланган хаёт тарзидир. Бирок, ахлокий воситаларни талаб килиш ёвузлик, адолатсизлик, зулм ва эксплуататсияга йул куйилишини англатмайди. Бошка

9 M.L. Shama, "Mahatma Gandhi's view of Satyagraha," Gandhi Bhavan News Letter, University of Delhi, Vol. 1, No,l, January 1989, p. 52

10 Ami Dutta Mishra, Fundametals of Gandhism, (New Delhi: Mittal Publication, 1955), p. 20

894

томондан, Сатяграха ёвузликка нафрат, уруш, зуравонлик ва ёмон ният билан эмас, балки ахлокка мос келадиган воситалар билан карши туриш ва уларни йук килиш кераклигини таргиб килади. Сатяграха сиёсат учун ахлокий асос яратишга, адолатсизлик ва зулмга карши курашишга, ижтимоий, сиёсий ва иктисодий зиддиятларни хал килишга, самарали демократияни урнатишга, адолат ва тенгликка асосланган янги ижтимоий тузумнинг пойдеворини куйишга, дунёда тинчликка йул очишга ва х.к харакат килади.11 Сатяграхи бир томонлама галаба учун эмас, балки икки томонлама галаба учун курашади ва ноконуний булинишлар урнига бирлашишга интилади12.

Сатяграхачи хар доим ёмонликни яхшилик билан, газабни севги билан, ёлгонни хакикат билан ва зуравонликни зуравонликсизлик (куч ишлатмаслик) билан енгишга харакат килади. Сатяграха, инсон узининг рухий кучи тушуниб, ракибига уз оиласининг аъзоси сифатида муносабатда булиши керак. У зиддиятларни бартараф этиш оркали низони хал килишга ёрдам берадиган ички усулни кабул килиши керак. Сатяграха гояси - гунохкорни гунохлардан форик килиш, адолат туйгусини уйготиш ва шу билан бирга, зулм килувчининг бевосита ёки билвосита хамкорлигисиз жиноятчи узи хохлаган ёмонликни килолмаслигини курсатишдир. Агар хар иккала холатда хам одамлар узларининг сабаблари туфайли азоб чекишга тайёр булмасалар, Сатяграха

13

шаклида хеч кандай ташки ёрдам хакикий нажотни келтира олмайди .

Сатяграхада ракиб йук килинадиган ёки маглуб килинадиган ракиб эмас. У Сатяграхи билан бирга яшаш хукукига эга булган шахс. Шунинг учун, унга узи ва жамияти учун яхширок булишига ёрдам бериш керак. Шунинг учун Сатяграхачи ракибида адолат туйгусини уйготиши учун у билан мулохаза юритиши ва мухокама килиши керак. Агар Сатяграха уни акл ва мунозара оркали ишонтира олмаса, у ракибига азоб бериш урнига, уз-узидан азоб чекиши керак. Сатяграхачи жонини беришга тайёр булиши керак ва ракибнинг хаётини олмаслик керак.

ХУЛОСА

Гандининг ижтимоий ва сиёсий тафаккурининг ажралмас кисмини ташкил этувчи Сатяграханинг замонавий долзарблиги хам шундадур. Сатяграха назарий жихатдан куп йиллик ва универсалдир. Шиддат билан узгариб турадиган ижтимоий-сиёсий ссенарийни такдим этадиган замонавий дунёда

11 Ajay Shanker Rai, Gandhian Satyagraha an Analytical and Critical Approach, (New Delhi: Concept Publishing Company, 2000), pp. 48-49

12 M.K. Gandhi, Young India, 8.8.1929, pp 263-264.

13 M.K. Gandhi, Harijan, 10.12.1926, p. 369

универсал xодисa эканлиги сабабли чукур фикрлamгa ундайди. Ганди кyплaб файласуфларнинг фикрига кУшилгaн xолдa, ижтимоий файлсафнинг асл вазифаси дунёни талкин килиш урнига уни yзгaртириmдир деб xисоблaгaн. Шу муносабат билан, Ганди томонидан визуализация килинган идеал жамиятнинг асоси булган сaтягрaxa ва унинг натижаларидаги ижтимоий yзгaриm. Унинг бутун ижтимоий ва сиёсий фикри учун xaётий axaмиятгa эга. Сaтягрaxaни мазмунли урганиш факат унинг фалсафий асослари асосида амалга оширилиши мумкин эди.

REFERENCES

1. Gopinath Dhawan, The Political Philosophy of Mahatma Gandhi,

(Ahmedabad: Navajivan Publishing House, 1951), p. 126

2. A.Jayabalan, Satyagraha and Fasting: A Gandhian Perspectiva in Gandhi Marg, Journal of the Gandhi Peace Foundation,(New Delhi: Gandhi Peace Foundation), Vol 20, No, 4, Jan-March 1999, p.461.

3. Koijam Dhaneshwori Devi / Dessert "Gandhi's Understanding of Human Nature and Its Influence on his Philosophy" Manipur, India 2009/48p

4. V P. Varma, The Political Philosophy of Mahatma Gandhi and Sarvodaya, (Agra: Lakshmi Narain Agarwal, 1959,4 Edn. 1980-81), pp. 185-186

5. The Collected Works of Mahatma Gandhi, (New Delhi: Publications Divisions Ministry of Information and Broadcasting, Govt of India), Vol. 30, p.266 (to be referred hereinafter as CWMG)

CWMG,VoL 42, p. 39

6. Ramjee Singh, Gandhi and The Modem World, (New Delhi: Classical Publishing Co., 1988), p. 79

7. Koijam Dhaneshwori Devi / Dessert "Gandhi's Understanding of Human Nature and Its Influence on his Philosophy" Manipur, India 2009/48p

8. M.L. Shama, "Mahatma Gandhi's view of Satyagraha," Gandhi Bhavan News Letter, University of Delhi, Vol. 1, No,l, January 1989, p. 52

9. Ami Dutta Mishra, Fundametals of Gandhism, (New Delhi: Mittal Publication, 1955), p. 20

10. Ajay Shanker Rai, Gandhian Satyagraha an Analytical and Critical Approach, (New Delhi: Concept Publishing Company, 2000), pp. 48-49

11. M.K. Gandhi, Young India, 8.8.1929, pp 263-264.

12. M.K. Gandhi, Harijan, 10.12.1926, p. 369

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.