Научная статья на тему 'ЛОМБАРДЛАР ФАОЛИЯТИНИ ФУҚАРОВИЙ-ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБГА СОЛИШ АСОСЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МАСАЛАЛАРИ'

ЛОМБАРДЛАР ФАОЛИЯТИНИ ФУҚАРОВИЙ-ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБГА СОЛИШ АСОСЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
51
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ломбард / ашёлар / мол-мулк / гаров / ломбардда / омонат сақлаш. / pawnshop / property / property / pledge / pawnshop / deposit.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Сафаров, Санжарбек Абдуллаевич

Мақолада мамлакатимизда ломбардлар соҳасида амалга оширилаётган ислоҳотлар ёритилган. Шунингдек Ломбардлар фаолиятини фуқаровий-ҳуқуқий тартибга солиш асосларини такомиллаштириш масалалари очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ISSUES OF IMPROVING THE FUNDAMENTALS OF CIVIL-LEGAL REGULATION OF PAWARD ACTIVITIES

The article covers the ongoing reforms in the field of pawnshops in our country. The issues of improving the framework of civil law regulation of pawnshops are also revealed.

Текст научной работы на тему «ЛОМБАРДЛАР ФАОЛИЯТИНИ ФУҚАРОВИЙ-ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБГА СОЛИШ АСОСЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МАСАЛАЛАРИ»

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 3

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

ЛОМБАРДЛАР ФАОЛИЯТИНИ ФУКАРОВИЙ-ХУКУКИЙ ТАРТИБГА СОЛИШ АСОСЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

МАСАЛАЛАРИ

Санжарбек Сафаров Абдуллаевич

"Navoiy lombard"MCHJ рахбари, хукукшунос

АННОТАЦИЯ

Мацолада мамлакатимизда ломбардлар соуасида амалга оширилаётган ислоуотлар ёритилган. Шунингдек Ломбардлар фаолиятини фуцаровий-ууцуций тартибга солиш асосларини такомиллаштириш масалалари очиб берилган.

Калит сузлар: ломбард, ашёлар, мол-мулк, гаров, ломбардда, омонат сацлаш.

АННОТАЦИЯ

В статье освещаются проводимые реформы в сфере ломбардов в нашей стране. Также раскрываются вопросы совершенствования основ гражданско-правового регулирования деятельности ломбардов.

Ключевые слова: ломбард, имущество, имущество, залог, ломбард, залог.

ABSTRACT

The article covers the ongoing reforms in the field ofpawnshops in our country. The issues of improving the framework of civil law regulation of pawnshops are also revealed.

Keywords: pawnshop, property, property, pledge, pawnshop, deposit.

КИРИШ

Маълумки, Давлатимиз Рахбари Шавкат Мирзиёв 2021 йил 6 ноябрь куни Узбекистан Республикаси Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига багишланган Олий Мажлис палаталарининг кушма мажлисидаги нуткида "мамлакатимиз банк тизими ва бозор инфратузилмасининг бошка органлари фаолияти самарадорлигини ошириш хам долзарб масала булиб колаётганлиги"ни1 таъкидлаб утди.

Бинобарин, ушбу устувор вазифа замонавий бозор иктисодиётини, унинг асосий унсурларидан бири булган хизматлар курсатиш сохасини жадал

1 Шавкат Мирзиёев. Янги Узбекистан таравдиёт стратегияси асосида демократик исло^отлар йулини катъий давом эттирамиз / янги сайланган Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг лавозимга киришиш тантанали маросимига багишланган Олий Мажлис палаталари кушма мажлисидаги нущи //president.uz/uz/lists/view/4743.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 3

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

ривожлантиришни, уларнинг конунчилик асосларини такомиллаштиришни такозо этади.

Бундай хизматлардан бири - фукаролардан шахсий истеъмолга мулжалланган кучар мол-мулкни киска муддатли кредитларни таъминлаш учун гаровга кабул килиш билан шугулланувчи тадбиркорлик фаолиятининг субъекти булган ломбардлар томонидан курсатиладиган хизматлар курсатиш сохаси хисобланади.

Бунинг учун эса омонат саклашнинг алохида тури сифатида ломбардлар фаолияти ва улар томонидан курсатиладиган хизматлар фукаролик хукукида урганиш ва илмий тахлил этиш зарур.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Ломбардлар фаолиятининг тарихига назар солсак, XI асрга келиб Венеция, Буюк Британия ва Нидерландияда дастлабки ломбард идоралари очила бошлаган булса, ломбардлар XV асрларда Франциянинг Ломбард шахрида савдогарлар томонидан ташкил этилган 2 ва хозирги кунда амалиетда кулланилиб келинаетган "ломбард" термини шу тарика пайдо булганлигини кузатиш мумкин3.

Ломбардлар тушунчасига тухталадиган булсак, шахсий истеъмолга мулжалланган кучар мол-мулкни закалат шаклида гаровга кабул килиб, фукароларга киска муддатли (уч ойдан ошмаган муддатга) кредитлар бериш хамда фукаролардан шахсий истеъмолга мулжалланган кучар ашеларни саклашга каратилган хизматларни курсатадиган ихтисослашган ташкилотлар тушуниш зарур4.

Узбекистон Республикаси Фукаролик кодексида ломбардлар фаолиятининг барча масалаларига оид хукукий коидалар уз аксини топмаган, бундай фаолият асосан Марказий банкнинг буйруклари хамда карорлари билан тартибга солиниб келинмокда.

2 С.Норкобилов, Х,.Дадабоева, У.Жураев. Халкаро амалиётда банк назорати. Магистрлар учун дарслик / Тошкент Молия институти. - Т.: "IQTISOD-MOLIYA", 2007. - Б.7.

3 В.Топилдиев "ломбард" атамаси Италиядаги вилоят номидан олинган булиб, дастлаб фукаролардан шахсий истеъмолга мулжалланган ашёлар эвазига карз бериш фаолияти айнан шу жойда вужудга келганлиги адабиётларда таъкидланганлиги эътироф этади. Царанг: Топилдиев В. "Фукаролик хукуки". I кисм. "Университег". - Т.: 2014. - Б.143.

4 Изоу: Узбекистон Республикаси Марказий банки бошкарувининг 2021 йил 2 апрелдаги 5/10-сон карори билан тасдикланган "Микрокредит ташкилотлари ва ломбардлар фаолиятини мувофиклаштириш ва тартибга солиш тугрисида"ги Низомнинг 21-бандига асосан, ломбардлар шахсий истеъмолга мулжалланган кучар мол-мулкни закалат шаклида гаровга кабул килиб, фукароларга киска муддатли (уч ойдан ошмаган муддатга) кредитлар беради хамда фукаролардан шахсий истеъмолга мулжалланган кучар ашёларни саклашга кабул килади.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

O

R

VOLUME 2 | ISSUE 3 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

^yMnagaH, OyKaponHK KogeKcHHHHr 3 Ta MoggacH - 289-MoggacH ("AmenapHHHr goMÖapgga rapoBra KyÖHnHmH"), 894-MoggacH (".HoMÖapgga OMOHaT caKgam") Ba 895-MoggacH (".HoMÖapggaH Tanaö kh^hö onHHMaraH amenap") öeBOCHTa noMÖapgnap ^aonHtfrnra oHg aöpHM MacananapHH TapTHÖra conagH, xonoc.

XycycaH, OyKaponHK KogeKcHHHHr ymöy MogganapHga ^OMÖapg^ap ^ao^HHTHra oug KyHugaru Ta^aß^ap Se^ru^aHraH:

öupumuöaH, ^yKaponapgaH maxcHH HcretMonra Myn^arnaHraH Kynap Mon-MynKHH KHCKa Myggaran KpegHTnapHH TatMHHnam ynyH rapoBra Kaöyn KH-ram HXTHeoenamraH TamKHnoraap — ^aonHATHHH xaöapgop KU^Hm TapTHÖHga aManra omnpagnraH noMÖapgnap ToMoHHgaH TagöupKopnuK ^aonuaTH cu^arnga aManra omupunagu;

UKKUHHuöaH, noMÖapggapga amenapHH rapoBra Kyöum xaKugaru mapraoManap ygap ToMoHugaH rapoB naTTacu Öepum fiynu 6unaH pacMufinamTupHnagu x£Mga rapoBra KyHHnaeiraH amenap noMÖapgra TonmupHnagu.

AmeHH noMÖapgga oMoHaT caKgam mapTHoMacu эca noMÖapgnap ToMoHugaH roK TonmupyBHura (MH^;o3ra) yHHHr homh e3unraH caKgoB nairacH Öepum fiynu 6unaH pacMUHnamTupunagu;

ynumuöaH, noMÖapggapra caKgam ynyH TonmupunaguraH ame Tapa^napHHHr KenumyBH 6unaH caKgam ynyH Kaöyg KH^um nafiraga Ba ^oöuga ogarga caBgoga my TypgarH Ba CH^argarH amera öenrHnaHagHraH Hapxnapra MyBo^HK 6axonaHHmH ho3hm;

mypmuHHuöaH, noMÖapgnap rapoBra Kaöyg KH^HHraH amenapHH rapoBra Kaöyg KH^Hm naÖTHga myHra yxmam Ba myHgaö cH^araH amenapHHHr HapxnapHra moc Öaxogara TygHK cyMMacHga y3 XHcoÖHgaH rapoBra KyroBHH, oMoHaT caKgam ynyH Kaöyg KH^HHraH amenapHH эca roK TonmHpyBHH ^oögacHra cyrypTanamH mapT;

öemuHHuöaH, noMÖapgnap rapoBra KyÖHnraH amenapgaH ^oöganaHHmra Ba ynapHH Tacappy^ этнmгa x,aKgH эмac, myHHHrgeK amenapHHHr HyKonHmH eKH mHKacTnaHHmH eHrHÖ 6ynMac Kyn oKHÖaraga ro3 öepraHHHrHHH HCÖoTnafi onMaca, rapoBra KyÖHnraH amenapHHHr HyKpnraHnHrH eKH mHKacTnaHraHHHrH ynyH ®;aBo6rap 6ynagH;

oxmuHuuöaH, noMÖapgnapga amenap rapoBH ÖHnaH TatMHHnaHraH KpegHT cyMMacH öenrHnaHraH MyggaTga KafiTapHÖ öepHHMaraH TaKgHpga, noMÖapg HoTapHycHHHr H^po e3yBH acocHga HMTHe3HH ÖHp ohhhk MyggaT yTraHHgaH KeÖHH rapoBra KyÖHnraH Mon-MynKHH coTHm ynyH Oy^aponHK KogeKCHHHHr 281-MoggacHga öenrHnaö KyÖHnraH TapTHÖga ymöy Mon-MynKHH coTHmra xaKgH.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 3

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Шундан кейингина хатто гаровга куйилган мол-мулкни сотишдан тушган сумма талабларни тулик каноатлантириш учун етарли булмаса хам, ломбардларнинг гаровга куювчига (карздорга) талаблари бекор булади;

еттинчидан, юк топширувчи ашеларни кайтариб олишдан бош тортган такдирда, ломбард уларни уч ой мобайнида саклаб туриши шарт.

Бу муддат утганидан кейин талаб килиб олинмаган ашелар ломбард томонидан Фукаролик кодексининг 289-моддасининг еттинчи кисмида белгилаб куйилган тартибда сотилиши мумкин.

Ашеларни сотишдан тушган пулдан саклаш хаки ва ломбардга тегишли бошка туловлар копланиши, пулнинг колган кисми эса ломбард томонидан саклов паттасининг эгасига у такдим этилганида кайтариб берилиши лозим;

саккизинчидан, ломбардларда ашеларни гаровга куйиш тугрисидаги шартномаларнинг гаровга куювчининг хукукларини конунчилик асосида унга бериладиган хукукларга караганда чеклаб куядиган шартлари уз-узидан хакикий эмас.

Алохида таъкидлаш жоизки, республикамизда ломбардлар фаолиятини лицензияловчи, тартибга солувчи ва назорат килувчи асосий орган Узбекистон Республикаси Марказий банки хисобланади.

Узбекистон Республикасида ломбардлар фаолиятини тартибга солувчи ягона конун мавжуд эмас, мазкур фаолият "Узбекистон Республикасининг Марказий банки тугрисида"ги конун5, "Гаров тугрисида"6ги конун, шунингдек Узбекистон Республикаси Марказий банки Бошкарувининг 2021 йил 2 апрелдаги "Микрокредит ташкилотлари ва ломбардлар фаолиятини мувофиклаштириш ва тартибга солиш тугрисидаги низомни тасдиклаш хакида"ги карори каби норматив-хукукий хужжатлар асосида тартибга солинади.

Айни пайтда, "Микрокредит ташкилотлари ва ломбардлар фаолиятини мувофиклаштириш ва тартибга солиш тугрисида"ги Низом Марказий банк томонидан 3 та норматив-хукукий хужжат, шу жумладан "Ломбардлар томонидан фаолият ва операцияларни амалга ошириш коидалари", "Микрокредит ташкилотлари томонидан молиявий операцияларни амалга ошириш коидалари", "Микрокредит ташкилотлари томонидан активлар

5 Узбекистон Республикасининг 2019 йил 11 ноябрдаги "Узбекистон Республикасининг Марказий банки тугрисида'ги конуни // Цонунчилик маълумотлари миллий базаси, 21.04.2021 й., 03/21/683/0375-сон, 12.10.2021 й, 03/21/721/0952-сон.

6 Узбекистон Республикасининг 1998 йил 1 майдаги "Гаров тугрисида"ги конуни (янги тахрирда)

// Цонунчилик маълумотлари миллий базаси, 21.04.2021 й., 03/21/683/0375-сон.

741

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

O

R

VOLUME 2 | ISSUE 3 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

CH^aTHHH TacHu^nam, aKTuBnap Syfiuna эxтнмoпнfi fiyKoTumnapHu Konnam 3axnpanapHHH aparum Ba ynapgaH ^ofiganaHum TapTuSu Typpucuga'^u hh30mhh yнн$нкaцнa KHnum opKanu Ka6yn KHnuHraHnuruHH эtтнpo$ этнm ^oro.

XycycaH, Kaöyn KunuHraH HrooMga noMÖapgnap TOMOHugaH ^aonuaT Ba oпepaцнaпapнн aManra omupum, rapoB acocuga KpeguTHu pacMufinamrapum Ba Sepum, noMÖapgga Mon-MynKnapHu ca^nam TapTuS-TaoMunnapura oug 20 gaH 3ueg MyxuM Kouganap y3 aKcuHu TonraH.

ffly SunaH Supra, Ha3apuMu3ga TagSupKopnuK ^aonuaTu SunaH myrynnaHyBHu 2 Ta anoxuga uxTucocnamraH TamKunoraapHuHr ^aonuaTura oug KouganapHuHr Surra HopMarnB-xyKyKufi xy^^arga SenrunaS Sepunumu MaHTuKaH HoTyrpu xucoSnaHagu.

XpnSyKu, MuKpoKpeguT TamKunoraapu MuKpoKpeguT, MuKpoKap3, MuKponrouHr Sepum coxacuga MuKpoMonuaBufi xu3Maraap KypcaryBnu ropuguK maxc Synca, noMSapgnap эca maxcufi ucTetMonra Myn^arnaHraH Kynap moh-MynKHu 3aKanaT maKnuga rapoBra Ka6yn kuhus, ^yKaponapra KucKa Myggarau (yn ofigaH omMaraH MyggaTra) Kpeguraap Sepum xaMga ynapgaH maxcufi ucTetMonra Myn^arnaHraH Kynap amenapHu caK^amra KaparnnraH xu3MaraapHu KypcaraguraH uxTucocnamraH TamKunoTgup.

KpnaBepca, MaMnaKarnMroga "MuKpoKpeguT TamKunoraapu Tyrpucuga^ru KoHyH KapufiS 16 fiun onguH (2006 fiun 20 ceHTaSpga) Ka6yn KunuHraH Synca, "^oMSapgnap Tyrpucuga^ru KoHyH эca xaHy3rana Ka6yn KunuHMaraH.

"^oMSapgnap Tyrpucuga^ru Maxcyc KoHyHnapHu эca ApMaHucTOHga 2003 fiunga, Poccuaga 2007 fiunga, To^MKucTOHga 2013 fiunga, KuprucTOHga 2016 fiunga Ka6yn KunuHraHnuruHu Ky3arum MyMKuH.

AfiHu nafiTga, A^ffl, ^noHua, ^aHySufi Kopea Ba EBpona MaMnaKaraapuga xaM noMSapgnap ^aonuaTu TapaKKufi этн6 SopMoKga.

OuKpuMrona, muggar SunaH puBo^naHaeTraH So3op MyHocaSaraapu mapouTuga noMSapgnap ^aonuaraHu xyKyKufi TapTuSra conum acocnapuHu TaKoMunnamTupum ho3um.

EyHuHr ynyH, OyKaponuK KogeKcuga noMSapgnap ^aonuaTura oug Maxcyc KouganapHu TaKoMunnamrapum xaMga noMSapgnap ^aonuaTura oug Maxcyc KoHyH - Y36eKucToH PecnySnuKacuHuHr ".HoMSapgnap Tyrpucuga^ru KoHyHuHu Ka6yn Kunum xaMga ymSy KoHyHga noMSapgnap TymyHnacu, ynapra KyfiunaguraH TanaSnap, noMSapgnapHuHr xucoSgopnuru, ynap ^aonuaraHuHr acocufi fiyHanumnapu, noMSapg ToMoHugaH Kpeguraam Kouganapu KaSu acocufi Macananap SenrunamHu MaKcagra MyBo^uK xucoSnaHagu.

Oriental Renaissance: Innovative, VOLUME 2 | ISSUE 3

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor (J). SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

XY.TOCA

Xy.oca kh.h6 afiTraHga, .oM6apg.ap $ao.Htfrara oug HopMarHB-xyKyKufi 6a3aHHHr TaKoMH..amyBH y.ap ToMoHHgaH KypcarH.agHraH xH3Mar.ap KaMpoBHHHHr omupumra, axp.HHHHr 6aHK th3hmh KaMpa6 o.MaraH KucMHra nyKyp Kupu6 Sopumura hmkoh 6epagu.

REFERENCES

1. fflaBKar Mup3ueeB. ^Hru y36eKHcTOH TapaKKHeT cTparerHflcu acocuga geMoKpaTHK uc.oxpT.ap fiy.HHH Kartufi gaBOM эттнpaмнз / AHru cafi.aHraH y36eKHCTOH Pecny6.HKacu npe3Hgemu fflaBKar Mup3HeeBHHHr .aBo3HMra Kupumum TaHTaHa.H MapocuMHra 6aFHm.aHraH O.Hfi Ma^.uc na.ara.apu KymMa Ma^nHCHgarn HyTKH //president.uz/uz/lists/view/4743.

2. c.hopko6h.ob, X,.^aga6oeBa, y.^ypaeB. Xa.Kapo aMa.ueTga 6aHK Ha3opaTH. MarucTp.ap ynyH gapc.HK / TomKeHT mo.ha HHCTHTyTH. - T.: "IQTISOD-MOLIYA", 2007. - E.7.

3. B.TonH.gueB ".oM6apg" araMacH HTa.Hflgaru bh.oat HoMHgaH o.HHraH 6y.u6, gacT.a6 ^yKapo.apgaH maxcufi HcTetMo.ra Myn^arnaHraH ame.ap эвaзнгa Kap3 6epHm $ao.HATH afiHaH my ^ofiga By^ygra Ke.raH.HrH aga6ueT.apga TatKHg.aHraH.HrH эtтнpo$ этagн. ^apaHr: TonH.gHeB B. "OyKapo.HK xyKyKH". I khcm. "yHHBepcHTer". - T.: 2014. - E.143.

4. H3ox: y36eKHcroH Pecny6.HKacH MapKa3Hfi 6aHKH 6omKapyBHHHHr 2021 fiu. 2 anpe.garu 5/10-coh Kapopu 6u.aH TacgHK.aHraH "MuKpoKpegHT TamKH.oT.apu Ba .oM6apg.ap $ao.HATHHH MyBo$HK.amTHpum Ba TapTu6ra co.um TyFpucHga"rH Hu3oMHHHr 21-6aHgura acocaH, .oM6apg.ap maxcufi ucTetMo.ra My.^a..aHraH Kynap Mo.-My.KHH 3aKa.ar maK.uga rapoBra Ka6y. kh.h6, ^yKapo.apra KucKa MyggaT.H (yn ofigaH omMaraH MyggaTra) KpegHT.ap 6epagu x,aMga ^yKapo.apgaH maxcufi ucTetMo.ra My.^a..aHraH Kynap ame.apHH caK.amra Ka6y. Ku.agu.

5. y36eKucToH Pecny6.HKacuHHHr 2019 fiu. 11 Hoa6pgaru "y36eKHcTOH Pecny6.HKacuHHHr MapKa3Hfi 6aHKH TyFpucHga"rH KoHyHH // KoOnywunuK MawyMommpu Mmmu 6a3acu, 21.04.2021 u., 03/21/683/0375-COH, 12.10.2021 u., 03/21/721/0952-COH.

6. y36eKHcroH Pecny6.HKacuHHHr 1998 fiu. 1 Mafigaru 'TapoB TyFpucHga"rH KoHyHH (flHru Taxpupga) // KoOnywunuK MawyMommpu Mumuu 6a3acu, 21.04.2021 u, 03/21/683/0375-COH.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.