CC BY
7Because with the help of prepositions they can clarify the meaning of the sentence. When reading sentences, it should be understood that prepositions are used in all sentences, and that each of them interprets sentences differently, that is, they convey their own semantic relationships in sentences. In conclusion, prepositions are one of the independent parts of speech and are used to complete and correct sentences, as well as prepositions in a certain way determine the meaning of a sentence and give it a semantic connection.
Keywords: prepositions, simple prepositions, fake prepositions, complex prepositions, compound prepositions, lexical, abstract, linguistic, analytical prepositions. Сведение об авторах:
Умаров Фаридун Абдуллоджонович - ассистент кафедры иностранных языков Таджикского государственного финансово-экономического университета. Адрес: Таджикистан, 734067, г Душанбе, улица Нахимова 64/14. Электронный почта: umarov_faridun@mail.ru Тел: (+992) 988990200
Хамроев Манучехр Алиахмадович - соискатель кафедры языкознания и сопоставительной типологии Таджикского государственного педагогического университета им. С. Айни Адрес: Таджикистан, 734067, г. Душанбе, улица Нахимова 64/14. Электронный почта: m. hamroev@mail.ru Тел: (+992) 935030587 About the autors:
Umarov Faridun Abdullojonovich - Assistant of the Department of Foreign Languages of the Tajik State University of Finance and Economics. Address: Tajikistan, 734067, Dushanbe, Nakhimova street 64/14. E- mail: umarov_faridun@mail.ru Phone: (+992) 988990200 Hamroev Manuchehr Aliahmadovich — reaserch of the Department of Linguistics and Comparative Typology, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini Address: Tajikistan, 734067, Dushanbe, Nakhimova street 64/14. E-mail: m.hamroev@mill.ru.
АСОСХ,ОИ МАНТЩИИ МУНОСИБАТ^ОИ САБАБУ НАТЩА ВА МУТАНОСИБИИ ОН БО АСОС^ОИ ЛИНГВИСТЙ
Бобоева З.Х.
Донишгощ давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Fафуров
Х,ар як забон дар давоми тараккиёти таърихии худ системаи вохидхоро, ки барои ифодаи муносибатхои сабабу натича хизмат мекунанд, коркард кардааст, ки хамаи он дар шуури гуянда чой шудаасг. Дар забонхои точикй ва англисй бошад роху воситахои ифодаи муносибатхои мазкур мавчуданд ва ин вохидхо унвони холи сабаб ва натичаро гирифтаанд. Х,ангоми тахлили чумлахо бо хол сухан махз дар бораи хамин гуна муносибатхо хангоми меравад. Дар грамматикаи забонхои англисй ва точикй чунин истилоххои холи сабаб ва холи натича во мехуранд. Ба гайр аз ин, хангоми тахлили чумлахои мураккаб баъзан сухан дар бораи аъзои пайрави сабаб ва натича меравад. Дар баробари ин дар дабиёти лингвисш истилохи муносибати сабабу натица мавчуд аст. Хусусан, диссератсияи номзадии Л.А.Дидковская «Причинно - следственные отношения в сложном предложении и в тексте» унвон гирифтааст. Аммо дар асари М.А. Ганщина ва Н.М. Василевская хангоми тахлили чумлахои мураккаби тобеъ дар бораи чумлаи пайравихоли сабаб ва чумлаи пайрави холи натича дар алохидаги сухан меравад. [4, с.420 - 421]
Савол ба миён меояд: Барои чй барои номгузории ду ходисаи олами материали - сабаб ва натица - дар як холат дар бораи холи сабаб ва холи натича алохидагй сухан меравад ва дар дигар холат ва дар дигар холат дар бораи аъзои пайрави сабаб ва аъзои пайрави натича, дар сеюм холат бошад истилохи муносибати сабабу натича истифода мешавад?
В.В. Виноградов кайд мекунад, ки муносибатхои синтаксисй дар чумлахои тобеъ хамоханги муносибахои чумлахои содда ва мураккаб (чумлаи мураккаби пайваст ва чумлаи мураккаби тобеъ) мебошанд ва дар ин холат мебояд истилохи хрли сабаб ва хрли натицаро истифода бурд ва ё дар бораи муносибати сабаб ва муносибати натица сухан кард. [1, с.384-435]. Азбаски сабаб ва натича чун ходисаи вокеии олами материалй аз хам чудонашавандаанд, пас дар ин хангом набояд танхо дар бораи сабаб ва ё танхо дар бораи натича дар алохидагй сухан кард, балки бояд дар бораи мутаносибии муносибати сабабу натича харф зад. Зеро хам дар таркиби чумлахои содда ва хам чумлахои мураккаб сабаб ва натича дар як вакт ифода мегарданд. Одатан сабаб ифодаи эксплиситии худро меёбад, аммо натича метавонад ноайён бошад. Масалан: Корй Ишкамба барои овардани пул шитобкорона ба тарафи банк нигох, карда давид. [1, c.158] The day being very wet indeed, this labour was suspended. [4, c.98]
Дар мисоли точикй «барои овардани пул» сабабро ифода мекунад, «шитобкорона ба тарафи бонк нигох, карда давид» натичаро ифода мекунад, дар мисоли англисй бошад «the day being very wet indeed» сабабро ишора мекунад ва «this labour was suspended» -натичаро.
Муносибати сабабу натича хам дар таркиби чумлахои мураккаби тобеъ (ЧМТ) ва хам дар чумлахои мураккаби пайваст (ЧМП) метавонанд ифодаи худро ёбанд.
1. Мо х,арду аз таре дархдл хомуш шудем, зеро ки бадчахлй ва берах,мии падарамонро медонистем. [2, c.247]
2. Сомеьчон Шодиро мешинохт, борх,о дар райком вохурда буданд. (3, 86)
1. I never lock up money, for I've got none to lock. [4, c.389]
2. You don't believe simply because you're ignorant... [5, c.233]
Дар мисолхои зери раками 1 омада муносибати сабабу натича дар намуди чумлаи мураккаби тобеъ омадааст ва дар мисолхои раками 2 дар шакли чумлахои мураккаби пайваст омадааст.
Дар маводи мазкур чунин холатхое вомехуранд, ки дар он муносибати сабабу натича ифодаи худро дар ду ва ё зиёда аз он чумлахои содда ёфтаанд.
Listen, I am dying! You have been good to me. I will give you the writing. (Haggard, 39)
- Эй гарнизон, бархез! Духтур омада истодааст! (Стивенсон, 217)
We are so awfully sorry to hear of Kit's illness. (Galsworthy, 121)
In vain did we huddle up closer and closer; there was no warmth in our miserable starved carcases. (Haggard, 80)
Дар мисоли англисй се чумлаи мустакил оварда шудаанд, ки дутои он сабабро ифода мекунанд ва сеюмин бошад ба натича ишора мекунад ва барои хамин пеш аз чумлаи охирин метавонем that's why - ро гузорем.
Дар мисоли англисй як чумлаи амрй ва як чумлаи хабарй оварда шудаанд, ки ба сабаб ва чумлаи якум бошад ба натича ишора мекунад. Х,амин тавр, муносибатхои сабабу натича метавонад дар чумлахои гуногундарачаи хам забони точикй ва хам англисй ифода мегарданд. Сабабу натича, ки чудонашавандаанд метавонанд бо як вохиди том ва ё бо якчанд вохидхои чудогона инъикос гарданд.
Зери мафхуми вохиди том мо чумлаи содда ва мураккабро дар назар дорем ва вохидхои чудогонаи забон пайдархамии як ё зиёда чумлахои мустакили содда, ки бо воситаи муносибати сабабу натича аз хам вобаста мебошанд.
Чй хеле маълум аст, фахмиши аъзои чумла бо мафхуми муносибатхои синтаксисй зич алокаманд аст. Максади ин муносибат дар он аст, ки хамаи аъзоёни чумла барои ифодаи муносибати синтаксисй хизмат мекунанд. Агар чунин бошад саволе ба миён меояд, ки барои чй муносибатхои предикативй, объектй, атрибутивй ва кисми зиёди муносибатхои адвербиалй дар чумлахои содда ва ё чумлахои мураккаби тобеъ ифода меёбанд, вале муносибатхои сабабу натича бошад на танхо дар чумлахои содда ва мураккаб, балки бо ёрии дув а ё зиёда чумлахои мустакил ифода мегарданд?
Эхтимол чавоб ба ин савол дар мохияти сабабу натича чойгир аст. Сабабу натича категорияи фахмишро ташкил мекунад, вале фахмишхои объектй, атрибутй ва адвербиалй ба ин гурух дохил намешаванд, зеро ин намуди муносибат характери субъектй дорад, яъне онхоро дар раванди чараёни нутк коммуникантхо муайян мекунанд.
Чй хеле ки медонем мафхуми сабабу натичаро коммуникантхо муайян намекунанд, зеро он характери объектй дорад ва он новобаста аз хохиши гуянда мавчуд аст. Аз ин сабаб, муносибати сабабу натича чун яке аз равандхои шартии вокеияти оъективй буда, конунхои унверсалии мантикии тафаккурро инъикос мекунанд ва макоми категорияхои консептуалиро доранд. [ 2, c.4]
Бар хилофи муносиботхои сабабу натича муносибатхои атрибутивй ва зарфй ба категорияи консептуалй дохил намешаванд, аз ин ру ин намуди муносибатхоро дар чараёни нутк коммуникантхо мукаррар мекунанд ва бо истифода аз сохтори муайяни забонй ифодаи худро пайдо мекунанд. Ин гуна муносибатхо, дар асл бешубха мустакиланд, зеро онхо дар натичаи хамкории онхо чунин мафхумхо ба монанди раванд, яъне протсес (дар беша зиндагй кардан, каитоб хондан), предмет (зиндагй дар беша, хониши китоб), аломат (пуркувват будан) ва гайра.
Муносибат ба сабабу натича дар таносуби вазъият камтар дигаргун аст. Сабаб наметавонад бо дигар мафхумхо муносибат пайдо кунад ва натича хам бо дигар мафхумхо намеояд. Ин ду мафхум чун дугоникхо хамдигарро пурра мекунанд ва аз ин лихоз, онхоро чудо кардан мумкин нест. Сабаб натичпаро ба вучуд меорад. Бо гузашти вакт натича ба сабаб мубаддал мешавад, ки он боз натичаи дигарро ба вучуд меорад. Ин аз он шаходат медихад, ки муносибати сабабу натича ин реаксия занчириро мемонад. Ин намуди муносибат омили ташаккули оддаро нишон медихад.
Сабабу натича ду таркиби ба хам алокаманди як холати экстралингвистиро дар бар мегирад. Норинский В.А. дуруст кайд мекунад «байни вохидхои забон ва вохидхои фикрронии мантикй вобастагй доранд, кадоме ки сохтори синтаксисии онро муайян мекунад». [3, c.8]
Аз тахлили мисолхои овардашуда, ба хулосае омадан мумкин аст, муносибати сабабу натича ин ду холати ба хам алокаманди як холати материалй мебошанд. Фикрронии инсон оиди олами материалй инъикоси худро дар ду ва ё се вохидхои предикативй меёбанд. Ин маънои онро дорад, ки
на хама вакт байни предикатхои мантикй ва предикатхои лингвистй мувозинати баробар дида мешавад. Предикати мантикй бояд аз дув а зиёда компонентно таркиб ёбад ва лингвистй бошад яктарикиба ва бисёртаркиба мешавад ва бо вохидхои забонй, ки муносибати сабабу натичаро ифода мекунанд, зич алокаманд мебошанд.
АДАБИЁТ
1.Виноградов В. В. Основные вопросы синтаксиса предложения. Вопросы грамматического строя. М.: 1955.- с. 384435.
2.Дидковская Л. А. Причинно- следственные отношения в сложном предложении и тексте.( на материале англ. яз.ХУШ- XX в. ). - АКД. М.:, 1985, с. 24.
3.Норинский В.А. Структурно - семантические особенности причинно - следственного периода ( на материале соврем. анг яз.). - аКД. Киев, 1987. - 22 с.
4.Ganshina M.A., Vasilevskaya N.M. English Grammar. M.: Higher school Publishing house, 1964.
БАДЕЙ
1.Айнй С. Ёддоштхо (кисми 1 ва 2). Душанбе: Адиб, 1990.- 352 с.
2.Икромй Ч,. Духтари оташ. Душанбе: Ирфон, 1968.- 527 с.
3.Икромй Ч. Шодй. Сталинобод: Нашриёти давлатии Точикистон, 1954.
4.Dickens Ch. Hard Times. Moscow. 1952.
5.Galsworthy J. A modern comedy. Book 3. M.: Progress publishing house, 1976.
6.Haggard R. King Salomon's mines. Progress publishers. Moscow. 1972.
ЛОГИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ВЗАИМООТНОШЕНИЯ, ПРИЧИНЫ И РЕЗУЛЬТАТЫ И ЕЕ ВЗАИМОДЕЙСТВИЯ С ЯЗЫКОВЫМИ ОСНОВАМИ
Данная статья посвящена изучению проблем причинно-следственных отношений в простых и сложных предложениях. Автором отмечается, что появление причинно-следственных отношений возникло в экстралингвистических ситуациях. Причинно-следственные отношения являются единим целым, они не раздельные , так как причина проявляет результат. Такой вид отношений может выражаться несколькими простыми предложениями или одним сложным предложением.
Ключивые слова: причинно-следственные, отношения, сложные предложения, предикативность, сложносочиненные предложения, экстралингвистические ситуации.
LOGICAL FOUNDATIONS OF RELATIONSHIP CAUSES OF RESULTS AND ITS INTERACTION WITH LINGUISTIC FOUNDATONS
The given article is devoted to the learning of the causal and result relationship in simple and complex sentences. The author emphasizes such types of relationships in different extralinguistic situation. These two causal relationships are inseparable and they may have expressed by one complete unit or several small units. Thus, such relationship may be expressed by some simple or by one complex sentence.
Keywords: cause and result relationship, complex sentences, predicativity, compound sentences, extralinguistic situations.
Сведения об авторе:
Бабаева Зайнура Хамиджановна - доцент общеуниверситетской кафедры английского языка, Худжандского Государственного Университета имени академика Бабаджана Гафурова Тел: (+992) 927203666
About the autor:
Boboeva Zaynura Homidjonovna - decent of the All-University Department of English languge of Khujand State University named after academician B. Gafurov Phone: (+992) 927203666
УДК 491.550+491,71
МУТОБЩАТИ КАЛИМА^ОИ ИЦТИБОСИИ РУСИВУ АВРУПОЙ ДАР ЗАБОНИ
ТОЧДКЙ ВА МАЦОМИ ОН ДАР ЗАБОНИ ПУБЛИТСИСТИКА (АЗ РУЙИ МАВОДИ САРЧАШМА^ОИ СОЛХ,ОИ 20-30-ЮМИ САДАИ ХХ)
Холова М.Б.
Донишгоуи миллии Тоцикистон
Х,ар як забон, махсусан, забони хатти кадимй дошта, сохт, таркиб, махсусиятхои савтй, сарфй ва маъноии худро дорад, ки бо мурури замон суфтаву коркард шуда, нишонахои тафовуткунандаи ин ё он забон ба хисоб меравад. Забон ходисаи чамъиятист, он дар раванди ташаккулёбии доимй карор
