CC BY
6NAGILLARIN TOPLANMASI TARIXINDON FROM THE HISTORY OF THE COLLECTION OF FAIRY TALE
COFOROVA NABAT BEYDULLA QIZI
Pedaqogika uzra uelmlar doktoru, professor Azarbaycan Dovlat Pedaqoji Universiteti, Azarbaycan https://orcid.org/0000-0003-0684-9374
Abstract: Since fairy tales are an example of oral folk art, they passed from language to language and have come down to us. In each era, certain changes took place in fairy tales. Azerbaijani folk tales stand out against the background of fairy tales of other nations both in that they more vividly reflect the everyday life of the people, and in their educational function.
Azerbaijani fairy tales were written down in the first half of the 20th century. This example of folk art, which began with heroic tales and fairy tales, and in the end was characterized by the creation of realistic fairy tales, has always developed as an eternal genre. In modern times, there are authors who are engaged in the creation of fairy tales, and children love to read these fairy tales.
If we look at the study offolk art, we see that most of the tales are collected and published. Fairy tales, which are the product of folk art, vividly convey the traditions, way of life, and way of life of the people from generation to generation. The structure of fairy tales, which have long been living in the language of the people, is to display social contradictions in society through fiction and end them with an optimistic mood. The fairy tale genre is the most common and popular among the people. Since fairy tales are a genre in which they tell and tell, researchers who talk about folk art were originally engaged in collecting fairy tales. They talked about folk art, collected and printed stories in oral language.
Our fairy tales, like many samples of folklore, are published in collections and magazines. In early times, especially fairy tales were studied and printed.
Key words: folk art, fairy tales, folk traditions, life, culture, modern.
Nagillarin toplanmasi tanxmdan dani§mazdan avval ilk nagillarin пэ zaman yarandigini muayyanlasdirmak lazimdir. мэпьэ1эгэ gore nagillarin yaranmasi е.э. VI-VII эsrlэrэ tэsaduf edir.
Azэrbaycan xalqinin nagillari spesifik xususiyyэtlэrinэ gore fэrqlidir. Multikultural mэdэniyyэtlэrin qovu§dugu bir o^nin xalq yaradiciliginda da mэhz bu mэdэniyyэtlэrin iztari ozunu g6stэrir.
Nagillar §ifahi xalq yaradiciligi numu^si oldugu u9un dildэn-dilэ кефэгек bizэ qэdэr gэlib 9atmi§dir. нэг bir d6nэmdэ nagillarda muэyyэn dэyi§ikliklэr dэ ba§ vermi§dir. Azэrbaycan xalq nagillari hэm xalqin mэi§эtini daha qabariq эks etdirmэklэ, hэm dэ tэrbiyэedici funksiyasi ilэ digэr xalqlarin nagillarindan se9ilir.
20-ci эsrin I yarisinda Azэrbaycan nagillari yaziya alinmi§dir. Qэhrэmanllq nagillarindan, sehirli nagillardan ba§lanmi§, sonda realist nagillarin yaranmasi ib xarakterizэ olunan bu xalq yaradiciligi numu^si hэmi§эya§ar janr olaraq hэr zaman inki§af etdirilir. Muasir dov^ nagil yaradiciligi ilэ mэ§gul olan m^llifbr dэ vardir ki, u§aqlar bu nagillari da sevэ-sevэ oxuyurlar.
Xalq yaradiciliginin 6yrэnilmэsinэ nэzэr yeti^k, gorerik ki, эп 9ox nagillar toplanir vэ пэ§г edilir. Xalq yaradiciliginin mэhsulu olan nagillar xalqin эпэпэ1эпш, hэyatlnl, mэi§эtini qabariq halda nэsildэn-nэslэ oturur. Эsrlэri adlayib ke9эn, uzun muddэt xalqin dilindэ ya§ayan nagillarin srukturu cэmiyyэtdэki ictimai ziddiyyэtlэrin bэdii uydurmalar vasitэsilэ эks edilmэsindэn, sonda nikbin эhval-ruhiyyэ ilэ qurtarmasindan ibarэtdir. Nagil janri xalq i9эrisindэ daha 9ox yayilan vэ sevibn janrdir. Nagillar nэql edilэn, soybnibn janr oldugu u9un xalq yaradiciligindan bэhs edэn tэdqiqat9llar ilkin olaraq nagillari toplamaqla mэ§gul olmu§lar. Onlar xalq yaradiciligindan bэhs etmi§, §ifahi dildэ olan nagillari toplayib, 9ap etdirmi§br.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Nagillarimiz da bir 9ox folklor numunalari kimi toplu va jurnallarda 9ap edilmi§dir. ilk dovrlarda, xususan sehrli nagillar oyranilmi§, 9ap edilmi§dir.
A.M.Nabiyev yazirdi ki, sehrli nagillar sehrli sujetlar uzarinda qurulur, sehrli obrazlar burada asas rol oynayir. Butun sehrli nagil qahramanlari son anda qar§ilarina 9ixan an qorxunc quvvalara qalib galib maqsada 9atirlar. insanin kamali, agli va darrakasi, yenilmazliyi va qorxmazligi onun alindan tutub iraliya, maqsada qovu§maga dogru aparir [5, s. 3].
Sehirli nagillarda insanlar sehirli quvvalarin komayindan istifada etmakla 9atinliklara qalib galir, arzularina 9atirlar. 9slinda sehirli quvvalari yaradan da insanlarin oz du§uncalaridir ki, onlar fantaziyalarla olsa da, maqsada 9atmaga can atirlar. Butun bunlar aslinda daim inki§afda olan insan tafakkurunun, taxayyulunun mahsuludur.
V.Y.Propp qeyd edir ki, sehirli nagillarin strukturunun oyranilmasi bu nagillarin oz arasinda six qohumlugun oldugunu gostarir. Bu qohumluq o daracada sixdir ki, bir sujeti digarindan daqiq ayirmaq mumkun olmur. Bu da oz novbasinda iki 9ox vacib naticaya gatirib 9ixarir. Birincisi: he9 bir sehrli sujet digarindan ayri tadqiq oluna bilmaz, ikincisi isa: he9 bir sehrli nagil motivi onu butovluya munasibatda oyranmadan ara§dirila bilmaz [13, s. 19].
Bela deya bilarik ki, o vaxt toplanmi§ nagillar he9 da yax§i saviyyada 9ap olunmurdu. Buna bela haqq qazandirmaq olar ki, nagillar ba§qa xalqin numayandalari tarafindan toplanib 9ap olunurdu.
Ham9inin nagillari rusca yaziya alanlar tacrubali mutaxassis olmadigi u9un onlarda bazi dayi§ikliklar aparmaqla 9ap etmi§lar. Burada ham da ictimai-siyasi vaziyyatin nazara alinmasi da rol oynayirdi.
XIX asrda nagillarin oyranilmasi geni§ vusat almi§di. Bela ki, o dovrda Qazax rayonu, Salahli kandinda ya§ayan maktab muallimi V. Beniaminov Salahli kandinda topladigi nagillari 9ap etdirmaya va Salahli kandi haqqinda malumat vermaya muvaffaq olmu§dur. Onun na§r etdirdiyi nagillardan birincisi "Malik Mammad va Malik Cum§ud" nagilidir. Nagilin mazmununda farqli cahatlar ozunu gostarir.
Nagilda §aharda ya§ayan 2 xan arvadindan bahs olunur. Bu xanimlarin ovladi yoxmu§, §ahara galan darvi§in onlara alma vermasi ila onlarin ovladi olur[5, s. 112-113].
Darvi§ simvolu, onun yuxuda va ya gunduz ovladi olmayanlara alma vermasi, almani yedikdan sonra dunyaya ovlad gatirmasi va s. Azarbaycan nagillarina xas olan xarakterik xususiyyatdir.
Bir 9ox nagillarda meyva vasitasi ila, o cumladan sehirli alma vasitasi ila ovlad sahibi olmaq kimi mif vardir. Nagil§unaslar bunu butun dunya xalqlarinin nagillarinda rast galinan element kimi taqdim edir va ham9inin qeyd edirlar ki, bu meyvalarin va ya qeyri-adi a§yalarin icarisinda sehirli alma faktoru ustunluk ta§kil edir [5, s.208].
Nagilda soylanir ki, ailada darvi§in almasinin yeyilmasi ila 2 oglan dunyaya galir. Malik Mammad va Malik Cum§ud 12 ya§ina 9atanda §ahzada Avquna§ xanimin pad§ah oldugu vilayata gedirlar. Malik Cum§ud Avquna§la evlansa da, Avquna§i qa9irdirlar. O, Avquna§in dalinca gedarkan tasadufan pahlavanlarla rastla§ir. Malik Cum§ud arvadini qa9irani oldurur, arvadi Avquna§i azad edir. Malik Cum§udun rastla§digi pahlavanlar: Nadir va Usub ona namardlik edirlar, bela ki,onu quyudan 9ixarmadan gedirlar. Sonra o galib bir §ahara 9ixir, e§idir ki, burada bir ajdaha peyda olubdur va har gun bir qizi oldurur... Nagildaki Malik Cum§ud ajdahani, ilani oldurur, §ahari va quzgun balalarini xilas edir. Quzgun isa onu kurayinda oz olkasina gatirir. Yolda yena onu quyuda qoyan Nadir va Usubla rastla§ir, onlari oldurur. Sonda olkasina qayidir, arvadi Avquna§, qarda§i Malik Mammadla xo§baxt ya§ayirlar.
Bela demak olar ki, nagilda ba§langic va sonluga xas olan qalib sozlardan istifada olunmur.
ilk dafa yaziya alinan digar nagilin adi "Avil-Kasim va Avil-Mamed"dir. Nagillari qeyri-azarbaycanli §axsin toplamasi adlara tasir etmi§dir, yani nagilin "9bil Qasim va Obil Mammad"adlandigi guman edilir.
Bu da digar nagillara banzayir. Nagilida yena da darvi§in almalarinin vasitasila ovlad aldaetma motivi vardir [9, s. 118-119]. Oglanlardan biri-0bil-Qasim darvi§a verilir. Darvi§in vilayatina galan 9bil-Qasimi bir otaga gatirirlar ki burada qizil favvara vurur. Qanadli ata minib qizil
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
favvaraya yaxinlaçan 9bil-Qasim va at bütünlükla qizila örtülür. Bir maqama diqqat edin: qizili rangda olan sehirli at 9bil-Qasima yalvarir ki, onu azad etsin, 9bil-Qasim onun arzusunu yerina yetirir, ancaq atdan 2 tük qoparir ki, lazim olanda ati çagirsin[9, s. 124]. Digar nagillarda da sehirli qüvvalarin tük, lalak yandirmaqla (Simurq va ya Zümrüd qu§u) kömaya galmasina dair xüsusiyyatlar qeyd olunur.
"§ah Rüstam" nagilinin süjeti da maraqlidir. Bela ki, nagil Çahin ova çixmasi, ayanlarin birinin gördüyü yuxu, §ahin ciddi-cahdina baxmayaraq neça ildan sonra yuxunun çin olmasi haqqindadir.
V.F.Miller ilya Murometsi iran pahlavani Rüstama oxçadib, Nart eposunda Rüstam obrazi ila paralellar aparmi§dir. Bu nagil çox qisa olmasi ila ondan avvalki nagillara ox§ayir. Nagili baçlama ananasi va sonluq bu nagilda da yoxdur. Nagilin qeyri-azarbaycanli tarafindan toplanmasi özünü büruza verir.
"Malik Mammad" nagili da eyni motivlar üzarinda qurulmuçdur. Ba§qa nagillarda da ^üncü qarda§ "Malik Mammad, Narbala, Çarif'qahraman timsalinda taqdim edilir. Bu masala ila ma§gul olan rus alimi Y.M. Meletinski qeyd edirdi ki, dünya xalqlarinin nagillarinda da ox§ar motivlara rast galinir.
V.Beniaminov bir maqalasinda yazirdi ki, Qazaxda Salahli kandinda zarb masallari, atalar sözlarini, tapmaca va qahramanliq nagillarini çox sevirdilar. XIX asrin II yarisinda (70-ci illarda) Panah xanin evinda qocali-cavanli yigiçib nagil dinlayardilar [9, s. 1G7].
Nagillarin sehrli olmasi çox zangin motiva malikdir. Onu da qeyd edak ki, XX asrin birinci yarisinda Azarbaycanli nagil tadqiqatçilari daha çox rus dilinda çap olunan manbalara istinad edirdilar.
N.X.Vazirova "Azarbaycan xalq nagillarinin motivlari" mövzusunda çixiçinda nagillara aid yüz motiv gösrtarmi§ va izah etmiçdir.
Bunlardan: möcüzali hadisalar, cinsdayiçma, sagalma, peyda olma, üza çixma, taninma, nagilin gediçinda mühüm rol oynayan müdrik insanlar, maslahatçilar va qahramanin çatinliklari, qeyri-adi açyalarin, var-dövlatin, da§-qa§in, qizillarin tapilmasi, itanlarin axtarilmasi, sözündan-vadindan dönanlarin aqibatinin neca olmasi qeyd edilmiçdir.
Hamçinin qahramanin divlara, ajdahalara qalib galmasi, göstardiyi igidliklar, ona qar§i xayanatin ba§ vermasi (qardaçi va ya dostlari tarafindan), dogmalarin çirkin, makrli harakatlari, hiylagar insanlarin pisliklari, nahaq §ara dü§an qizin azablari va avazinda padçah ogluna qovuçmasi, har iki dünya haqqinda miflar, uzaqgörma, falabaxma, münaccim va baçqalarinin amallari, uçaqlarin ogurlanmasi, sarvata qovuçma, padçahin öz qizini kasib(qahramanliq göstarmi§) oglana vermasi da bu motivlardandir [14, s. 6G].
O zamanki manbalarda nagillarla alaqali olmayan yazilar da darc olunurdu.
Bela macmualarda (Masalan: "Azarbaycan va atraf ölkalarin folkloru") saxta mövzular çox darc olunurdu.
Bu materiallar Azarbaycan xalq nagillarinin içarisina alava edilirdi. Bunlara ayrica baçliq verilmirdi. Belalikla, bunlar Azarbaycan folklor materiallarinin tahrif edilmasina sabab olurdu. Zaman keçdikca, SMOMPK-da nagillarin toplanmasi, tarcümasi, naçri takmillaçirdi.
Nagilin öz spesifik baçlanma qaydasi vardir: .. .Biri var idi, biri yox idi... .
Nagillarin özünamaxsus formulasi olan sonluq isa beladir: .Göydan üç alma dü§dü: biri manim, biri qulaq asanin, biri da nagil söylayanin (darviçin). .
O zaman nagilin ya varlinin, ya da yoxsulun dilindan deyil, darviçin dilindan söylanmasi isa diqqata çatdirilir.
Nagil§ünas N. Seyidovun yazdiqlarindan bela malum olur ki, nagillari darviçlar söylayirlar. Çamaxili müallimin söyladiyi kimi, "Vicdanli tacir va kalakbaz tacir" nagilini darvi§, "Lal §ahzada" nagilini molla söylami§dir.
Nagillarin birinda iki tacirdan söz açilir. Bela ki, tacirlardan biri Allahin kömayi ila var-dövlat qazanir... [7, s. 55].
"Lal §ahzada"nagilinda padçahin oglu va lal qizindan söhbat açilir. Ölümüna yaxin padçah oglunu evlandirir. Galin isa baldizini, yani padçahin qizini xoçlamir. O, fïkirlaçir ki, neylasin ki, lal qizi evdan qovdursun. Odur ki, ayri-ayri vaxtlarda arinin çox sevdiyi çôl quçunu va arab atini öldürtdürür, har dafa da taqsirin lal qizda oldugunu söylayir. Bu galin bir gün da öz uçagini öldürür, buna göra da baldizini günahlandirir va nahayat, onu saraydan uzaqlaçdirir. Lal qiz qalin meçada çox aglayir va nahayat, gözü yuxuya gedir. Na qadar yatdigi malum olmur, oyananda qizil darili, maxmar alli bir dovçanin qabaginda dayandigini görüb qorxur va dili açilir. Dovçan insan kimi daniçir, çahzadani bir padçahin sarayina gatirir. Dov§an sehirli olur, tez insan cildina girir, hamin §ahzadanin dostu olur...
Nagillari tadqiq edan A.N.Afanasyev "Hayat agaci" ("Древожизни") adli kitabinda dovçanin tasvirinindan bahs edarak, bu heyvanin digar xalqlarin nagillarinda i§iq anlayiçi vermasini qeyd edirdi [8, s. 154-156]. "Lal §ahzada qiz" nagili isa rus xalq nagili ("Морозко") ila eyni motivdadir [11, s. 62-64].
Y.M.Meletinski yazirdi ki, ögey qiz obrazi, kiçik qarda§ obrazi kimi dünya xalqlarinin folklorunda geni§ yayilmiçdir. Bu tip nagillarda ba§ qahramanin mazarinin üstünda tapilan sehrli açyalar kômakçi ola bilar: gözal paltar, inca ayaqqabi va s. Kuklalar xüsusila maraq dogurur, qiz onlari yedirtmali, kukla isa ona kömak etmalidir. Ümumiyyatla, qovulmu§ ögey qiz motivi - sosial cahatdan fagiri, kasibi idealiza etma formalarindan biridir [8, s.161-212].
Çahsevanda Haci adli varli bir §axs yaçayirdi va nagilin qahramani da mahz odur. "§ahsevanli Hacinin iti" nagili çox qisa va satirik nagildlr. Çox varli Hacinin mal-qarasi, at ilxisi, sürülari vardi. O, heyvanlarin qorunmasi üçün it saxlayirmiç. it ölür. Hacinin dardi artir. iti kafanladib müsalman adati ila dafn edir. Molla bundan xabar tutur, qazablanir va Haci yaçayan eva yollanir. Onu uzaqdan göran Haci tez hiyla içlartmak qararina galir. Mollani qar§ilayaraq deyir ki, it ona 50 qoyun verilmasini deyibmi§. Bunu elidan molla tez fikrini dayiçir:
- Ey Haci! Ona it dostum, qardaçim de! Göstar, görüm qabri haradadir, gedim orada Quran oxuyum [11, s. 155-156].
Bu matn nagil janrina uygun olmadigi ^ün nagil adlana bilmaz. Verilan matnda tamahkar mollalarin iç üzü açilir, if§a olunur. Deyilanlari S.0.§irvani "Köpaya ehsan" satirasinda qalama alinmiçdir.
XX asrin 50-ci illarinda nagillarin öyranilmasi sahasinda yeni ta§abbüslar meydana galdi. Nagillarin çoxu i§iq üzü gördü. Bela nagillardan biri da "Ovçu Pirim" nagili idi. Nagil haqqinda daniçmazdan avval bir yaziya diqqat edak. Matnda A.Kalaçev kimi informatorun adi çakilir. Bela dü§ünmak olur ki, XIX asrin II yarisinda Azarbaycan nagillari ba§qa millatlarin dili ila yazilib va na§r edilmiçdir [8, s. 98]. Odur ki, bunlar tahrifsiz ola bilmazdi. Qeyd edak ki, Azarbaycan tadqiqatçilari ^ün da nagil toplamaq asan deyildi. Nagili qoca qadinlar yax§i bilirdi, müsalman adatina göra onlar baçqa kiçilarla daniça bilmazdilar.
Y.V.Çamanzaminli yazirdi: "Nagilin xalq adabiyyatina maxsus olmasina baxmayaraq, xalqin har bir fardi onu bilmir. 9slan ona açina olan çaxslar tak-takdir. Bunlari toplamaq va bunlara ehtiyatla yanaçmaq, nagil toplayanin maharatina baglidir. 9ksar nagila va bütün xalq adabiyyatina vaqif olanlar arvadlardir. Arvadlarin da içinda hamisi yox, yalniz xalqin içina yarayan va onunla hamiça tamasda olanlar bilirlar. Xalqa yaxin olan ma§§atalar, agiçilar, yengalardir. Ürkütmadan, ta§vi§a salmadan bunlara yanaçdiqda böyük bir manba ka§f edilmiç olar... Xalq adabiyyatini toplayarkan kitab tasirina dü§ülarsa, böyük xata zühur eda bilar. Sahv etmamak ^ün xalq adabiyyatini savadsiz mühitdan axz etmalidir. Bu sahada kitab tasirina dü§an va §aharba§ahar gazan darviçlarin nagillari faydasizdir, çünki bunlar asl mühitin gözallik va tamizliyindan mahrumdurlar" [3, s. 280-281].
Ovçu Pirimin nagili bütün toplulara daxil edilmiçdir [5, s.3- 18]. insan timsalinda olan Ovçu Pirim ba§ qahramandir, lakin baçqa obraz kimi ilanlar verilmiçdir: ilanlarin §ahi, ilan çahinin qizi, qizin sevdiyi oglan-ilan, böhtançl-ilanlar.
Prof. A.M.Nabiyev yasirdi ki, Ovçu Pirim nagili agilli totemlar dövrüna aid badii nümunadir. Burada totem obrazi ilandir. Nagilda olan heyvanlar xeyir va §ar timsalindadir. ilanlarla alaqadar totemist fikirlar özünü ba§qa nagillarda da büruza verir.
Nagillarda, etiqadlarda ilana qar§i ikitarafli münasibatlar (manfi va müsbat manada) buna misal ola bilar. El dilinda "ilanin agina da lanat, qarasina da" deyilir,lakin sehrli nagillarda ilan yol göstaran, hökmdar, fövqaltabii qüvva, güclü varliq kimi tasvir olunur.
Nagillarda Ovçu Pirimla bagli digar süjetlara da rast galinir. Musa Quliyevin topladigi eyni adli afsana buna sübutdur. öfsana haqqinda daniçmaq ^ün mazmununu bilmak lazimdir: "Ovçu Pirim günlarin bir günü ovdan qayidarkan qabristanliqda gecalayir. Ovladigi qu§u kabab biçirmak istayir, birdan qabirdan sas elidir. O, qabri qazir, qabirdan bir ganc çixir. Ovçuya deyir, satalcam idim, kürayima küpa qoyan, qan alan olmadi, ona göra da bu hala dü§düm. Mani dafn etdilar, qabirda burnum qanadi va man ayildim. Get ata-anama mü§tuluq ver ki, oglunuzu gatirdim. Ovçu Pirim bela da edir, oglanin atasi yaçadigi evi ovçuya bagiçlayir. Maclis qurur, §adyanaliq edilir, lakin ovçü oglani özüna qarda§, ata-anasini özüna ata-ana deyib evi qabul etmir. Xeyir-dua ila onlardan ayrilir.
Bu macmuada "Oxay" nagili da çap edilmiçdir ki, oxay-raziliq, mamnunluq, manasinda §arh olunurdu. Bu nagilin "Oxayla öhmad" adi altinda çapi hayata keçirilmiçdir [6, s. 119-137]. öslinda nagilda oglan öhmad yox, Gülmammad adlanir. O, tak övlad oldugu ^ün tanbal böyüyür, peçalardan birini da olsa, öyranmir. O, Oxayin sirrini öyrana bilir. Nagildan göründüyü kimi Oxayin yaçadigi yer tasvir edilmir, nagilin sonunda Oxay qizilgül dastasi kimi pad§ah qizinin qucagina dü§ür, onunla evlanir va nagil belaca tamamlanir.
Azarbaycan nagillarinin II cildinda öhmad Oxayin qizini sevir, onun taklifi ila ag divdan almalarin sirrini öyranmak ^ün yollanir. Yolda Oxayin qizi quran manealari daf edir, adamlari azadliga buraxir, var-dövlatdan qiymatli na varsa götürüb, sevgilisi ila birga atasigila qayidir. Toylari olur, xoçbaxt ya§ayirlar[6, s. 136].
F.ü.e.d. C.Mammadov(Baydili) bu haqda yazir: 1.Su mifoloji sistemlarda yerla, yeralti alamla alaqalandirilir. Su bu alamlarin stixiyasidir. Yer ana kompleksindan çixma olan Oxxay da sular saltanatinin hamisidir. inisiasiya marasimini elm öyranib, adam olmaq adi ila taqdim edan "Oxxayla öhmad" adli Azarbaycan nagillarindaki Oxxay mifoloji varliqdir.
2.Xalq tasavvürlarina göra "Ox"-adi çakilmayan yasaq olan §eytan adidir.
3.Oxxay da qari nana kimi yer ana kompleksindan qopub ayrilaraq uzaqla§mi§ va onun atributlarini daçiyan bir mifoloji varliqdir. Oxxay sular saltanatinin yiyasidir. Onun saltanati daryayi- ümmandir"[4, s. 61].
XIX asrda na§r olunmuç nagillarin mövzulari müxtalif oldugu qadar, elmi ahamiyyati da çoxdur. Bela ki, nagillar badii tafakkürün naticasi kimi, Azarbaycan xalqinin zangin fantaziyasini, yaradici xayalini, dünyagörü§ünü aks etdirir. Bizca, orijinalligi, maraqli olmasi baximindan Azarbaycan nagillarinin müqayisali öyranilmasi, tadqiqi va qiymatlandirilmasi bütün dövrlarda, yani har zaman vacibdir.
9D9BIYYAT
1. Azarbaycan nagillari: 5 cildda. V cild./Xalq varianti asasinda 9apa hazirlayanlar: A.Nabiyev, O.Hüseynli. Baki: Turan evi, 2006, 272 s.
2. Cafarova N. ibtidai siniflarda Azarbaycan dilinin tadrisi metodikasi. I hissa. Baki: ADPU, 2020, 404 s.
3. £amanzaminli Y.V. ösarlari: 3 cildda. III c. Baki: Avrasiya Press, 2005, 439 s.
4. Mammadov C.M. Türk epik ananasinda Dada Qorqud. Filologiya elmlari namizadi adina layiq görülmak ü9ün taqdim olunmu§ dissertasiya. Baki: AMEA-nin Markazi Elmi Kitabxanasi, 1995, 138 s.
5. Nabiyev A.M. Azarbaycan xalq adabiyyati. II hissa. Baki: Elm, 2006, 648 s.
6. Nabiyev A.M. Sehrdan yaranan qüdrat. // Azarbaycan nagillari: 5 cildda. II cild. Baki: Turan, 2001, 320 s.
7. Tahmasib M.H. Azarbaycan mövsüm va marasim nagmalari: Filologiya elmlari namizadi elmi daracasi almaq ü9ün taqdim olunmu§ dissertasiya. Baki: BDU-nun asasli kitabxanasi, 1945,133 s.
8. Афанасьев А.Н. Древо жизни. Москва: Современник, 1982, 464 с.
9. Вениаминов Б. Селение Салах-лу и татарские сказки, записанные в нем // СМОМПК, III выпуск, Тифлис, 1883, I отдел, с.100-137
10. Мелетинский Е.М. Герой волшебной сказки. Москва: Изд-во восточной литературы, 1958, 263 с.
11. Народные сказки закавказских татар/собиратель Захаров А. // СМОМПК, VI выпуск, Тифлис, 1888, II отдел, с.77-156
12. Набиев А.М. Азербайджанская народная литература. Часть II. Баку: Вяз, 2006. 648 с.Пропп В.Я. Фольклор и действительность. Москва: Главная редакция восточной литературы, 1976, 324 с.
13. Цоллер В.Н. Экспрессивная лексика: семантика и прагматика// Филологические науки. -1996. - № 6,с. 62-71
14. http://azkurs.org/qafqaz-universiteti-materiallar.html?page=92
