Научная статья на тему 'ЛИЗИНГ ФАОЛИЯТИНИ ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБГА СОЛИШ БЎЙИЧА ХОРИЖИЙ ДАВЛАТЛАР ТАЖРИБАСИНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИ'

ЛИЗИНГ ФАОЛИЯТИНИ ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБГА СОЛИШ БЎЙИЧА ХОРИЖИЙ ДАВЛАТЛАР ТАЖРИБАСИНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
99
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Фуқаролик-ҳуқуқий шартнома / лизинг / франшизнг / ижара муносабатлари. / Гражданско-правовой договор / лизинг / франчайзинг / арендные отношения.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Исломов, Бахриддин

Мамлакатимизда иқтисодиётни эркинлаштириш, лизинг тизимини ривожлантириш турли мулкчилик шаклидаги хўжаликларнинг моддий техника базасини мустаҳкамлашда ривожланган мамлакатлар ҳуқуқий тажрибасини ўрганиш муҳим аҳамият касб этади. Жаҳон тажрибасига эътибор қаратсак, лизинг компанияларнинг ихтисослашганлиги, лизинг операция хажми, имконияти, ҳудудий жойланиши ва бошқа кўрсаткичлар билан ажралиб туради. Маълумки, лизинг шартномаси фуқаролик муомаласининг ҳуқуқий шакли ҳисобланади. Лизинг замонавий, юксак технологияларни кенг миқёсда жалб қилган ҳолда, иқтисодиёт ва бизнес ривожланишининг гаровидир. Лизинг – бу асосий воситалар, қурилмалар шунингдек узоқ вақт ишлатиладиган истеъмол молларининг узоқ муддатли ижараси бўлиб, пул шаклидаги эмас, балки моддий шаклдаги кредит беришда ифодаланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

УНИКАЛЬНОСТЬ ОПЫТА ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН ПО ПРАВОВОМУ РЕГУЛИРОВАНИЮ ЛИЗИНГОВОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ

Большое значение имеет либерализация экономики, развитие лизинговой системы в нашей стране, укрепление материально-технической базы фермерских хозяйств с разными формами собственности, изучение правового опыта развитых стран. Если обратить внимание на мировой опыт, лизинговые компании отличаются своей специализацией, размером лизинговой операции, возможностью, территориальным расположением и другими показателями. Известно, что договор аренды является правовой формой гражданско-правовой сделки. Лизинг – это гарантия развития экономики и бизнеса с привлечением современных, высоких технологий в больших масштабах. Лизинг – это долгосрочная аренда основных средств, приборов и товаров народного потребления, которые используются в течение длительного времени.

Текст научной работы на тему «ЛИЗИНГ ФАОЛИЯТИНИ ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБГА СОЛИШ БЎЙИЧА ХОРИЖИЙ ДАВЛАТЛАР ТАЖРИБАСИНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИ»

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

ЛИЗИНГ ФАОЛИЯТИНИ ХУКУЦИЙ ТАРТИБГА СОЛИШ БУЙИЧА ХОРИЖИЙ ДАВЛАТЛАР ТАЖРИБАСИНИНГ УЗИГА ХОСЛИГИ

Исломов Бахриддин

Судьялар олий мактаби магистранти

АННОТАЦИЯ

Мамлакатимизда ицтисодиётни эркинлаштириш, лизинг тизимини ривожлантириш турли мулкчилик шаклидаги хужаликларнинг моддий техника базасини мустаукамлашда ривожланган мамлакатлар ууцуций тажрибасини урганиш мууим ауамият касб этади. Жауон тажрибасига эътибор царатсак, лизинг компанияларнинг ихтисослашганлиги, лизинг операция хажми, имконияти, уудудий жойланиши ва бошца курсаткичлар билан ажралиб туради.

Маълумки, лизинг шартномаси фуцаролик муомаласининг ууцуций шакли уисобланади. Лизинг замонавий, юксак технологияларни кенг мицёсда жалб цилган уолда, ицтисодиёт ва бизнес ривожланишининг гаровидир. Лизинг - бу асосий воситалар, цурилмалар шунингдек узоц вацт ишлатиладиган истеъмол молларининг узоц муддатли ижараси булиб, пул шаклидаги эмас, балки моддий шаклдаги кредит беришда ифодаланади.

Калит сузлар: Фуцаролик-ууцуций шартнома, лизинг, франшизнг, ижара муносабатлари.

УНИКАЛЬНОСТЬ ОПЫТА ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН ПО ПРАВОВОМУ РЕГУЛИРОВАНИЮ ЛИЗИНГОВОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ

Исламов Бахриддин

Магистр Высшей школы судей

АННОТАЦИЯ

Большое значение имеет либерализация экономики, развитие лизинговой системы в нашей стране, укрепление материально-технической базы фермерских хозяйств с разными формами собственности, изучение правового опыта развитых стран. Если обратить внимание на мировой опыт, лизинговые компании отличаются своей специализацией, размером лизинговой операции, возможностью, территориальным расположением и другими показателями.

Известно, что договор аренды является правовой формой гражданско-правовой сделки. Лизинг - это гарантия развития экономики и бизнеса с привлечением современных, высоких технологий в больших масштабах. Лизинг

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

- это долгосрочная аренда основных средств, приборов и товаров народного потребления, которые используются в течение длительного времени.

Ключевые слова: Гражданско-правовой договор, лизинг, франчайзинг, арендные отношения.

Мамлакатимизда иктисодиётни эркинлаштириш, лизинг тизимини ривожлантириш турли мулкчилик шаклидаги хужаликларнинг моддий техника базасини мустахкамлашда ривожланган мамлакатлар хукукий тажрибасини урганиш мухим ахамият касб этади. Жахон тажрибасига эътибор каратсак, лизинг компанияларнинг ихтисослашганлиги, лизинг операция хажми, имконияти, худудий жойланиши ва бошка курсаткичлар билан ажралиб туради.

Бир неча давлатларда халкаро молиявий лизинг шартномасини тузиш шу давлатнинг "Лизинг тугрисида"ги конунига ёки шартнома тарафлари келишувига асосан "Халкаро молиявий лизинг тугрисида"ги УНИДРУА конвенция меъёрларига мувофик белгиланади. Россия Федерациясида лизинг Гражданлик кодекси ва "Молиявий ижара (лизинг) тугрисида"1 ги конун билан тартибга солинади. Россия Федерацияси Гражданлик кодексига мувофик лизинг шартномаси - ижара шартномасининг бир тури сифатида тан олинади. Шунинг учун халкаро молиявий лизинг шартномаси тузилаётганида келиб чикадиган муаммоларни бартараф этиш учун ижара шартномаси тарафларига куйиладиган коллизион нормалар кулланилади2. Бундан ташкари, Россия Федерациясининг "Молиявий ижара (лизинг) тугрисида" ги конунида лизинг шартномаси предмети билан боглик масалаларга ойдинлик киритилган. Унга кура, лизинг шартномасининг объекти кучмас мулк булса, агар конунда бошкача тартиб назарда тутилган булмаса, давлат руйхатидан утказилиши лозим.

Россия Федерациясида лизинг фаолияти билан шугулланувчи компанияларга даставвал лицензия (рухсатнома) олиш талаби конун меъёрлари билан белгиланган эди. Лекин лизинг муносабатларини мамлакат худудида эркин ривожланишини таъминлаш максадида конун чикарувчи орган 2002 йил 29 январдаги 10-сонли Федерал конунга асосан лизинг берувчига нисбатан лицензия олиш талаби конун меъёрларидан олиб ташланди. Европанинг бир неча давлатларида, хусусан Македония 3 ,

1http://www.pavlodar.com/zakon/index.html

2 Диамантис Д.Г. Современное состояние финансовой аренды (лизинга) в России, США и странах западной

Европы // Политика, государство и право. 2014. - № 7 (31). - С.21-24.

3http://www.consultant.ru

КИРИШ

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

Албания4, Сербия5 Республикалари лизинг конунларига хамда Озарбайжон давлатининг лизинг конунчилигида хам лизинг берувчи рухсатнома (лицензия) олингач уз фаолиятини амалга оширади. Бундан ташкари, лизинг предмети булган мулкнинг алохида турлари (транспорт воситалари, ута хавфли ускуналар) давлат руйхатидан утказилиши шарт.

АКШда лизинг шартномаси ва унга шартли равишда олди-сотди шартномасини жалб килиш, улар уртасидаги чегараларни аниклаш мухим ахамият касб этади. Америка конунчилигида шартли олди-сотди шартномаси таъминот битимлари тоифасига киритилган ва ушбу шартномаларни Ягона Савдо кодекси (9-булим) буйича тартибга солинади. Америка судлари ва солик органлари лизинг шартномасини аралаш муносабатлардан ташкил топганлигини турлича фаркларини очиб беради. Хусусан, лизинг шартномасинингтарафларига соликка тортиш масалалари буйича катта имтиёзларга эгалик килиш имкониятини беради. Солик органлари томонидан шартнома тарафлари имтиёзларга эга булиши учун "никобланган" олди -сотди шартномасини лизинг шартномаси куринишида такдим этган ёки этмаганлигини аникланади. Судлар эса бу амалиётни бошкача таснифлайди, яъни улар учун курилаётган лизинг шартномаси таъминлаш битимлари тоифасига кириш ёки кирмаслиги мухим ва бундан бошка турдаги юридик окибатлар келиб чикиши мумкин. АКШ конунчилигига мувофик, тижорат банкларига айрим молиявий операциялар турларини амалга ошириш таъкикланганлиги сабабли, бевосита банклар томонидан лизинг хизматлари курсатилмайди. Лизинг компаниялар банклардан алохида ажралган холда фаолият олиб боради. АКШ солик конунчилигида шундай моддалар мавжудки, унда жисмоний шахслар хам узи топган даромадларига асбоб -ускуна сотиб олиш хамда уни лизингга бериш хукукига эга6. Хусусан бугунги кунда лизинг операцияларининг асосий хажми АКШга тугри келиб жахон лизинг хажмининг деярли 40 фоизини ташкил этади.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Континентал хукук тизими амалда булган мамлакатларда хам англо -саксон хукук тизимида булгани каби шартнома предметидан ижара муносабатлари оркали фойдаланилади ва товарларни шартли равишда сотиш амалиёти кулланилади. Мисол тарикасида лизинг муносабатлари Францияда кредит-ижара (credit-bail) деб аталади ва 1966 йил 3 июлда кабул килинган

4http://www.padela.com/pulication_law.html

5http://www.google/ru

6 Fозибеков Д., Собиров О.Ш., Муминов А.Г., Кулжонов О.М. Лизинг муносабатлар назарияси ва амалиёти. -Т.: Fan va tehnologiya, 2004. 13-б.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

"Кредит ижара билан шугулланувчи корхоналар тугрисида" 7ги конуни билан тартибга солинади. Лекин француз кассацион суди мулкни шартли равишда сотишга зид булган бундай лизинг битимни таснифлашни бекор килди. Хрзирги даврда француз хукукий амалиёти лизинг муносабатларини хукукий тахлил килган холда куйидаги карорга келди: лизинг - бу урта ёки узок муддатли олиб бориладиган кредит операцияларидир. Бунда лизинг берувчи лизинг олувчининг буюртмасига биноан сотувчидан мулкни сотиб олиб, мулкни ижара шартлари асосида узок муддатга фойдаланиш учун бериш ва мулкни ижара муддати тугагач, лизинг олувчи томонидан сотиб олишни кузда тутади. Лизингда бир неча шартномаларнинг чамбарчас богликлиги концепциясига кушилувчи француз доктаринаси унинг бир-биридан ажралмас эканлигини таъкидлайди ва бу юзасидан суд амалиётининг хулосалари мавжуд. Агар лизинг олувчи шартнома предметига алокадор фарклар мавжуд булса, унда жавобгарлик масаласи ушбу конунга биноан иш юритади (Наполеон Кодекси 1721-модда)8.

Белгия давлатида лизингни "молиявий ижара (location financement)" деб аталади ва ушбу муносабат французлар каби хукукий тартибга солинади9. Яъни 1967 йил 10 ноябрдаги "Молиявий лизинг амалиётини юритувчи корхоналар тугрисида" ги кироллик конунида молиявий лизинг, ижара каби атамалар ва унга якин категориялар уз аксини топган. Италияда молиявий ижара шартномаси (operazion di locazione finanziaria) узгача ахамият касб этиб, унда лизинг предмети булган саноат ускуналари ва жихозлари кучмас мулкка нисбатан урнатилган коидалар асосида тартибга солинади 10. Бу холатда лизинг берувчи лизинг предметини кучмас мулкдан ажратган холда лизинг шартномаси оркали бериши мумкин.

Лизинг мунсабатларини хукукий тартибга солишда хукукнинг англо -аксон тизими мухим ахамият касб этади. Унинг асосий хусусияти шундан иборатки, хар кандай шартноманинг таркибий кисмига англо-саксон хукук тизимининг махсус институти тахминий шартлар сифатида киритилади. Бу эса судларда шартнома хакида келишувга эришган томонларнинг хохиш-иродасини тулдиришга хизмат килади ва лизинг шартномаси хам бундан мустасно эмас. Англия давлатининг "Товарларни етказиб бериш ва хизмат курсатиш тугрисида"ги 1982 йилдаги конунида ижара шартномасининг

7 Х,азраткулов О.Т. Лизинг муносабатларини халкаро хукукий тартибга солиш. - Тошкент: ТДЮИ, 2012. - 45 б.

8 Ануфриева Л.П.Международное частного право. - М.: Бек, 2000. - С. 306.

9 Х,азраткулов О.Т. Лизинг муносабатларини халкаро хукукий тартибга солиш. - Тошкент: ТДЮИ, 2012. - 46 б.

10 Richard M.Contino.Negotiating Business Equipment Leases-Insider Strategies For Getting the Best Deal. -NewYork./ McGraw-Hill, - 1995. - P.87.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

таркибига кирувчи тахминий шартлар санаб утилган11.

А^Шда лизинг компанияларининг йирик ускуна ишлаб чикарувчи компаниялар томондан ташкил килинган ва бошка лизинг компаниялар йирик назорат банкларга тегишлидир. Бу компанияларнинг фаолият сохаси минтакавий банкларнинг таъсир доирасидаги худудларга тугри келади. Америка конунларининг мухим томони шундан иборатки, унда тижорат банклари томонидан муайян молиявий хизмат турларини бажариш такикланади ва лизинг компаниялари банклардан ажратилган. Бундан ташкари, хатто йирик сугурта компаниялари хам лизинг сохасига алохида эътибор каратади, яъни улар фаолиятини сугурталаш билан шугулланади. А^Ш солик конунчилиги буйича юридик шахсларга уз даромадлари хисобидан лизинг оркали ускуналар сотиб олиш купрок фойда келтиради ва уларга соликка оид имтиёзлар яратиб берилган12.

Лекин профессор М.Мойбнинг такидлашича, Германиянинг Фукаролик Тузуги яратилганлигига юз йил булган булса хам, бу мамлакатда лизинг муносабатларини тартибга солувчи махсус хукук меъёрлари мавжуд эмас13. Бу давлатда лизинг икки турда намоён булади: лизинг хариди ва лизинг ижараси. Лизинг муносабатларини тартибга солишда ё савдо муносабатларини тартибга солувчи хукукдан ёки ижара муносабатларини тартибга солувчи хукукдан фойдаланади14.

Австрия давлатида эса лизинг предметининг хизмат муддати иктисодий жихатдан уртача 2 йилдан 15 йилгача муддатни ташкил этади. Шартнома муддати тугагандан кейин лизинг олувчининг лизинг предметига нисбатан эксплуатация муддатининг колган кисмига нисбатан янги шартнома тузиш ёки шартнома предметини сотиб олиш мумкин. Австрияда лизинг фаолиятини хукукий тартибга солишда "Ижара тугрисида"15ги конун асос булиб хизмат килади.

Хитой Халк Республикасида 1979 йилда халкаро лизинг фаолиятини амалга оширувчи кушма корхоналар очиш ва фаолият олиб бориш учун рухсат берувчи конун кабул килинди. Молиявий лизинг шартномаларининг асосий кисми 1 йилдан 5 йилгача, уртача лизинг муддати 2-3 йилга тугри келади ва лизингдан фойдаланувчилар фоизлар тулаш буйича кам харажат

11 Кабатова Е.В. Лизинг: правовое регулирование, практика. - М.: Инфра-М, 1998. - С. 65.

12 US Department of Commerce, Economics and Statistics Administration.- Bureau of Economic Analysis and Equipment Leasing Association of American. - New York.: - 2010. - Р.345.

13 Мойб М. 1996 йил 24 сентябрда Узбекистан Республикаси Олий хужалик судида "Ижара" мавзусида илмий-амалий семинарда билдирган фикрлари // Журнал. Хужалик ва хукук. -1996. №10-11. - 41 б.

14 Харитонова Ю.С. Законодательство о лизинге в странах Западной Европы и США // Законодательство. - М., 2000. - № 8. - С.71-84.

15 Хазраткулов О.Т. Лизинг муносабатларини халкаро хукукий тартибга солиш. - Тошкент: ТДЮИ, 2012. - 48 б.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

талаб килувчи ускуналарни киска муддатли олишни афзал куришади 16 . Шартнома муддати тугагандан сунг фойдаланувчи ускуналарни унинг колдик киймати буйича сотиб олиши мумкин ва шартномалар банк кафолатлари билан мустахкамланади.

Жанубий Корея Республикасида 1989 йилдаги "Лизинг бозори ривожланишини куллаб-кувватлаш тугрисида" 17ги конун кабул килинганидан кейин тарафлар уртасида тузиладиган шартномалар хажми икки баробар ошди. Жанубий Кореяда жами 14 та лизинг компаниялар фаолият олиб боради, шулардан саккизтаси махсус лизинг компаниялар ва олтитаси савдо банклари хисобланади.

Агар ускуна эксплуатация муддати беш йилдан куп булса, лизинг муддати ускунанинг эксплуатация муддатининг 60 фоизидан кам булиши лозим. Шуни алохида таъкидлаб утиш керакки, лизингга берилган ускуналарни сотиб олиш мажбурий эмас, лекин фойдаланувчига ён берган холда лизинг берувчи томонидан таклиф килиниши мумкин. Жанубий Корея хукумати мамлакатда тадбиркорлик фаолияти билан шугулланаётган майда ва урта корхоналар фаолиятини рагбатлантиришни уз олдига асосий максад килиб куйган. Шу сабабли хукумат томонидан махсус Директива ишлаб чикилиб, унга кура лизинг компаниялари лизинг операциялари хажмининг 35 фоиздан кам булмаган кисмини майда ва урта корхоналарга ажратиш тугрисида топшириклар берилган ва бу амалда кулланилади18.

МДХ, давлатларида халкаро молиявий лизинг фаолияти билан шугулланувчи ташкилотлар уртасида узаро низо келиб чиккан такдирда 1992 йил 20 мартда кабул килган "Низоларни хал этиш тартиби тугрисида"19 ги битимнинг умумий коидаларга асосланган холда хал этилади. Ушбу битимнинг 11-моддаси "е" бандига асосан, агар тарафлар уртасида тузилган шартномада бошкача холат назарда тутилган булмаса, уларнинг хукук ва мажбуриятлари битим тузилган давлат конунчилиги билан белгиланади20. Молиявий лизингни хукукий тартибга солиш МДХ, давлатларининг барчасининг Фукаролик кодексларида ва махсус конунларида белгиланган. Бу давлатлар конунчилигида лизинг ижара шартномасининг бир тури сифатида каралади ва уларнинг барчаси Оттава конвенциясига асосланади.

16 Paul D.Childs., Steven H.Ott., Timothy J.Riddiough. Leasing risk, financing risk andcapital structure decisions .http://www.lawportal.ru

17 http://www.consultant.ru

18 Leasing Decisions: Liability Awaits theUnwary Lender // The real estate finance journal/winter 2002.http://business.rin.ru

19 http://www.consultant.ru

20 MapbimeBOH H.H.Me^yHapogHoe nacraoe npaBO. - M.: KoHTpaKT, HH$pa-M, 2012. -C.264.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

Узбекистон Республикасининг Фукаролик кодекси 594-595-моддалари

Оттава конвенциясининг 12-моддаси билан бирхиллаштирилган. Шунингдек, Узбекистон Республикаси Фукаролик кодексининг 597-моддаси узида конвенциянинг 9,13-моддаси коидаларини унификациялаган ва узида лизинг мулкини лизинг олувчига сифатли ва талаб даражасида етказиб бериш тартиби, лизинг олувчининг мажбуриятларини атрофлича хукукий асослантирилган.

Халкаро-хукукий механизмлар таъсирида хамда миллий хукук ижодкорлигининг шаклланган нормалари воситасида лизинг амалиёти МДХ, давлатларида хам етарли даражада хукукий ечимини топди. МДХ, мамлакатларида лизинг муносабатларини тартибга солувчи махсус конунлар мавжуд булиб, Озарбайжон Республикасининг 1994 йил 29 ноябрда кабул килган 16 моддадан иборат булган "Лизинг тугрисида"21 ги конуни, Молдова Республикасининг 1996 йил 15 февралда кабул килинган "Лизинг тугрисида"22ги конуни, Украина Республикасининг 1997 йил 16 декабрда кабул килинган "Лизинг тугрисида"23ги, Узбекистон Республикасининг 1999 йил 14 апрелда кабул килинган 25 моддадан иборат булган "Лизинг тугрисида"24 ги конуни, ^озогистон Республикасининг 2000 йил 5 июлда кабул килинган 26 моддадан иборат "Молиявий лизинг тугрисида" 25ги конунларини мисол килиб курсатишимиз мумкин.

Белоруссия Республикасида лизинг муносабатларини хукукий тартибга солиш Фукаролик кодексининг 34-боб 6-банди, Белорус Республикаси Президентининг 13 ноябр 1997 йил "Лизинг тугрисида"ги 587-сонли Фармонига хамда ва Белорус Республикаси Министрлар Советининг 1997 йил 31 декабрдаги 1769-сонли карори билан тасдикланган "Лизинг тугрисида"26ги низом асосида тартибга солинади. Молдова Республикасининг "Лизинг тугрисида"27 ги конунига биноан лизинг олувчига берилган мулкка нисбатан шартнома муддати давомида мулкка эгалик хукуки лизинг берувчида колади.

Украина Республикасининг "Лизинг тугрисида"28 ги конунида хам бутун шартнома муддати давомида мулкка эгалик килиш хукуки лизинг берувчида сакланиб колади. Лизинг олувчи банкрот булиб колган холларда, унинг барча мулки хатланган ёки мусодара килинган холларда лизинг объекти лизинг

21 http://www.consultant.ru

22 Каранг: уша манба

23 Каранг: уша манба

24 Каранг: Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари туплами, 2015 й., 7-8-сон

25 http://www.consultant.ru

26Paul D.Childs., Steven H.Ott., Timothy J.Riddiough. Leasing risk, financing risk andcapital structure decisions. http://www.lawportal.ru

27 Хазраткулов О.Т. Лизинг муносабатларини халкаро хукукий тартибга солиш. - Тошкент: ТДЮИ, 2012. - 50 б.

28 Каранг: уша манба

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(4/2), April, 2023

олувчининг мулкидан ажратиб олиниб, лизинг берувчига кайтарилади. Мазкур нормалар Узбекистон Республикасининг "Лизинг тугрисида"ги конуннинг 15-моддаси 4-бандида хам уз ифодасини топган.

^озогистон Республикасида хам лизинг муносабатлари махсус конун билан тартибга солинади. Ушбу мамлакат "Молиявий лизинг тугрисида"29ги конунининг 2-моддасида лизинг шартномасини асосий тушунчалари берилган. Унга кура молиявий лизингни - инвестиция фаолиятининг бири тури сифатида эътироф этилади. Бундан ташкари, лизинг берувчи, лизинг олувчи, сотувчи, лизинг битимлари, сублизинг, лизинг фаолияти, лизинг муносабатларида фойдаланиб булмайдиган ашёларга нисбатан алохида тавсиф бериб утилган.

Халкаро конвенциялар ва бир неча давлатларнинг лизинг конунчилиги тахлили натижалари миллий лизинг конунчиликни янада такомиллаштириш лозимлиги тугрисидаги хулосага олиб келди. Узбекистон Республикаси "Лизинг тугрисида"30ги конунининг 4-моддасида лизинг субъектлари тугрисида тушунтиришлар белгилаб куйилган. Хусусан, мазкур моддада лизинг шартномаси субъектларнинг макоми тулик очиб берилмаган ва шу пайтгача мазкур масала мавхумлигича колган. Фикримизча, лизинг тугрисидаги конуннинг 4-моддасида лизинг шартномаси субъектларининг "резидентлик" ва "норезидентлик" категориясига аниклик киритилиши лозим. Резидент ва норезидент тадбиркорлик субъектларига нисбатан солик сиёсати алохида тартибда олиб борилиши Солик кодексида белгилаб куйилган. Лекин лизинг муносабатларини тартибга солувчи конучиликда бу холат уз аксини топмаган. Жумладан, лизинг тугрисидаги конунда миллий лизинг берувчи ва лизинг олувчи кайси меъёрлар асосида, хориж лизинг субъектлари хисобланмиш лизинг берувчи ва лизинг олувчи кайси меъёрлар асосида фаолият олиб бориш тартиби хукукий нормалар билан белгилаб куйилса максадга мувофик булар эди. Чунки, юкоридаги нормаларни лизинг конунчилигига киритилиши биринчи навбатда давлат томонидан субъектларга бериладиган имтиёзлар доирасини аниклаш ва фаолиятини кафолатлашда мухим ахамият касб этади. Лизинг конунчилигида хориж субъектларнинг хукукий холати аник белгилаб куйилса, улар томонидан шартнома тузиш тартиби ва фаолият олиб бориш шартлари белгиланса, шунда шартнома субъектларининг хукукларини конун билан химоя килинган булади ва халкаро нормаларни бирхиллаштириш амалга оширилган булади. Бундан ташкари, конун нормаларига мазкур коидаларнинг киритилиши Узбекистон худудида халкаро лизинг операцияларни амалга

29Маршеывой Н.И. Международное частное право. - М.: Контракт, Инфра-М, 2012. - С .264.

30 Каранг: Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари туплами, 1999 й., 3-4-сон.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

оширишга енгиллик киритади ва тарафлар уртасида келиб чикадиган муаммоли масалаларга чек куяди.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР (REFERENCES)

1. Диамантис Д.Г. Современное состояние финансовой аренды (лизинга) в России, США и странах западной Европы // Политика, государство и право. 2014. - № 7 (31). - С.21-24.

2. Fозибеков Д., Собиров О.Ш., Муминов А.Г., Кулжонов О.М. Лизинг муносабатлар назарияси ва амалиёти. - Т.: Fan va tehnologiya, 2004. 13-б.

3. Х,азраткулов О.Т. Лизинг муносабатларини халкаро хукукий тартибга солиш. -Тошкент: ТДЮИ, 2012. - 45 б.

4. Azimjon, I. (2022). ZARAR-YURIDIK SHAXS ISHTIROKCHILARI VA BOSHQARUV ORGANLARI FUQAROLIK-HUQUQIY JAVOBGARLIGINING ZARURIY SHARTI SIFATIDA.

5. Ануфриева Л.П.Международное частного право. - М.: Бек, 2000. - С. 306.

6. Richard M.Contino.Negotiating Business Equipment Leases-Insider Strategies For Getting the Best Deal. - NewYork./ McGraw-Hill, - 1995. - P.87.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

7. Azimjon Abdumo'min o'g, I. (2023, January). IJARA SHARTNOMASI OBYEKTI. In Proceedings of International Conference on Scientific Research in Natural and Social Sciences (Vol. 2, No. 1, pp. 161-165).

8. Кабатова Е.В. Лизинг: правовое регулирование, практика. - М.: Инфра-М, 1998. - С. 65.

9. US Department of Commerce, Economics and Statistics Administration.- Bureau of Economic Analysis and Equipment Leasing Association of American. - New York.: - 2010. - Р.345.

10. O'G'Li, A. A. M. (2022). KORPORATSIYA USTAV KAPITALI FUNKSIYALARI VA UNGA OID MILLIY QONUNCHILIK NORMALARINI TAKOMILLASHTIRISH MASALALARI. Academic research in educational sciences, 3(8), 109-113.

11. Мойб М. 1996 йил 24 сентябрда Узбекистон Республикаси Олий хужалик судида "Ижара" мавзусида илмий-амалий семинарда билдирган фикрлари // Журнал. Хужалик ва хукук. -1996. №10-11. - 41 б.

12. Харитонова Ю.С. Законодательство о лизинге в странах Западной Европы и США // Законодательство. - М., 2000. - № 8. - С.71-84.

13. Ibrohimov, A. A. M. O. G. (2023). IJARA MUNOSABATLARIDA IJARA HAQINI TO'LASH BILAN BOG'LIQ MASALALAR. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3(2), 607-612.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

14. Paul D.Childs., Steven H.Ott., Timothy J.Riddiough. Leasing risk, financing risk andcapital structure decisions.http://www.lawportal.ru

15. Leasing Decisions: Liability Awaits theUnwary Lender // The real estate finance journal/winter 2002.http://business.rin.ru

16. MapbimeBOH H.H.Me^gyHapogHoe nacTHoe npaBO. - M.: KoHTpaKT, HH$pa-M, 2012. -C.264.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.