Научная статья на тему 'Лингводидактический подход в обучении переводу'

Лингводидактический подход в обучении переводу Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
49
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
иностранный язык / качество обучения / учебный процесс / перевод / лингводидактический подход. / foreign language / quality of education / educational process / translation / linguodidactic approach.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Элмирза Еркаев

В статье рассматривается сравнительный подход к обучению иностранному языку, практическое значение перевода в обучении иностранных языков.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Linguodidactic approach in teaching translation

This article discusses the unique approach to teaching translation in foreign language teaching, the practical importance of translation in foreign language teaching

Текст научной работы на тему «Лингводидактический подход в обучении переводу»

Жамият ва инновациялар -Общество и инновации -Society and innovations

Journal home page: https://inscience.uz/index.php/socinov/index

Linguodidactic approach in teaching translation

Elmirza ERKAYEV1

University of Public Security of the Republic of Uzbekistan

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Article history:

Received April 2021 Received in revised form 20 April 2021 Accepted 15 May 2021 Available online 15 June 2021

Keywords:

foreign language, quality of education, educational process, translation,

linguodidactic approach.

This article discusses the unique approach to teaching translation in foreign language teaching, the practical importance of translation in foreign language teaching.

2181-1415/© 2021 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Таржимани ургатишда лингводидактик ёндашув

Калит сузлар:

чет тили, таълим сифати, таълим жараёни, таржима,

лингводидактик ёндашув.

АННОТАЦИЯ

Ушбу ма;олада чет тили таълимида таржимани ургатишда узгача ёндашув, чет тилини уцитишда таржиманинг амалий ах,амияти х,а;ида фикр-мулох,азалар баён этилган.

Лингводидактический подход в обучении переводу

Ключевые слова:

иностранный язык, качество обучения, учебный процесс, перевод,

лингводидактический подход.

АННОТАЦИЯ

В статье рассматривается сравнительный подход к обучению иностранному языку, практическое значение перевода в обучении иностранных языков.

1 Candidate of Pedagogical Sciences, University of Public Security of the Republic of Uzbekistan, Tashkent, Uzbekistan. E-mail: elmirza@rambler.ru.

Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations Issue - 2 № 3 (2021) / ISSN 2181-1415

Чет тилларни ургатиш жараёнида маш;лар бажаришга кенг урин берилади. Маш; тушунчаси методик адабиётларда турли таъриф ва тавсифларга эга булиб келган [2]. Чет тилни амалий урганиш жараёнининг узи маш;лар бажаришдан иборатдир. Маш;нинг таркибий кисмлари методик адабиётларда маш; талаби ва маш; материали номи билан юритилади. Уз навбатида маш; кичик йигиндилар системасидан иборат булиб, улар нут; фаолияти турлари ва тил материаллари маш;ларига булинади. Нут; ва тил материалини ургатиш маш;лари кичик системаларни ташкил этади, чунончи: гапириш, тинглаб тушуниш, у;иш, ёзув ва лексик, грамматик, талаффуз маш;лари. Зикр этилган маш;ларнинг барчаси таржима ёки таржимасиз бажарилиши мумкин.

Маш; тушунчасига методик адабиётларда турли таъриф-тавсифлар берилган булишига ;арамасдан, мазкур масала чет тил методистлари орасида ханузгача тухтовсиз мунозараларга сабаб булиб келмо;да. Х,озиргача маш; системаси унинг таркибий ;исмлари, маш;лар системасининг таснифи борасида бир ;анча лингвистик, психолингвистик ва дидактик тад;и;от ишлари олиб борилган (И.В. Рахманов, В.А. Бухбиндер, Н.И. Гез, М.С. Ильин, Ж.Ж. Жалолов, И.М. Берман ва бош.).

В.А. Бухбиндер фикрича, маш; деганда, тил ходисаларига оид билимларни эгаллаш, лексик, грамматик, талаффуз куникмаларини шакллантириш, мазкур бирликларни нут; вазиятида тугри ;уллаш амали тушунилади.

Илмий манбаларда маш; таърифи ;уйидагича келтирилади: бирор фаолиятни пухта узлаштириш ёки сифатини яхшилаш ма;садида уни куп марта такрорлаш. Маш; таълимда куникма ва малакалар хосил ;илишда мухим урин тутади. Маш;нинг самарали булиши учун унга онгли равишда ёндашиш, шу жараённи бажаришда мавжуд шароитни хисобга олиш, йул ;уйилган хато, камчиликларни англаш ва уларни тузатиш йулларини билиш керак... [7].

Тани;ли методистлардан профессор И.В. Рахманов барча маш;ларни лингвистик ну;таи назардан тил ва нут; маш;лари номи билан юритган.

Тад;и;отчилардан профессор В.А. Бухбиндер психолингвистик ну;таи назардан информацион, операцион ва мотивацион маш;лар ха;ида илмий изланишлар олиб борган. Информацион маш;лар билим ургатадиган, операцион маш;лар тил материалини ургатиш ор;али куникмани шакллантирадиган, мотивацион маш;лар деганда эса нут;ий малака хосил ;илишда бажариладиган маш;лар тушунилади.

Мамлакатимизда хам маш;лар системасининг таснифига доир нуфузли тад;и;от ишлари олиб борилган. Мазкур тад;и;отда чет тил маш;лар системасини дидактик ну;таи назардан шакллантирувчи, ривожлантирувчи ва такомил-лаштирувчи маш; турларига булиниши ани;ланган. Шакллантирувчи маш;лар тил материали (лексика, грамматика, талаффуз)ни узлаштиришда, ривожлантирувчи маш;лар тил материалини эгаллаш, тилга оид дастлабки куникмаларни мустахкам-лашда, такомиллаштирувчи маш;лар эса чет тилда фикр баён этиш ва узга шахс фикрини идрок этиб тушуниш ма;садида бажарилади. Бош;ача айтганда, билим олиш (шакллантирувчи маш;лар), куникмани эгаллаш (ривожлантирувчи маш;лар) ва малакани устиришга (такомиллаштирувчи маш;лар) йуналтирилган маш;лар деб аталади [2].

Таржимани олимлар турлича тал;ин ;иладилар. Тад;и;отчилардан А.В. Федоров [4] ва Л.С. Бархударовлар [1] таржимага лингвистик жихатдан ёндашиб, уни икки маънода ;улланишини таъкидлайдилар: 1. Муайян бир матн (ёки матн

Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Бойе1у а^ тпоуайош ¡ББие - 2 № 3 (2021) / ¡ББЫ 2181-1415

парчасини) иккинчи бир тилга угириш. 2. Таржиманинг узи, "таржима килмок" феълидан келиб чиккан хосила.

"Таржима" деганда, турли соха вакиллари уни турлича тушунадилар ва тал;ин этадилар. Масалан, адабиётшунослар ёки тилшунослар биринчи навбатда, бадиий таржимани, яъни муайян бадиий асарнинг бир тилдан иккинчи тилга угирилиши ха;ида фикр юритадилар ёки фан-техника мутахассислари шу сохадаги илмий ва техникавий асарларни аслиятдан бош;а бир тилга агдаришни назарда тутадилар. Иккаласида хам таржима ижодий ёки илмий фаолият хисобланади. Учинчи бир холат: сузловчининг нут;ини бош;а бир тилга огзаки таржима килишга дуч келамиз. Унинг турлари таржимашуносликда тад;и; этилади.

Чет тил укитиш методикасида эса таржима куйидагича тушунилиши мумкин: метод, усул, восита ма;омида тал;ин этилади.

Маълумки, асрлар давомида чет тил машгулоти таржима методи ор;али утказиб келинган. Унда тил урганувчининг тафаккурини ривожлантириш ма;сад ;илиб куйилган. Кейинчалик ушбу методнинг фа;ат улик (лотин, кадимий юнон) тилларни ургатишга мос келиши, жонли тилларни эса мазкур метод билан ургатиш имкони йуклиги илмий асосланди ва хал;аро ми;ёсда купчилик мутахассисларга маълум булган тугри метод, аудиолингвал метод, аудиовизуал метод, интенсив метод кабилар пайдо булди. Хрзирги пайтда дунё мамлакатларида чет тил ургатиш коммуникатив метод ор;али амалга оширилмокда. Бу методнинг кулланишида таржиманинг урни бутунлай узгача тавсиф этилади. Хусусан, таржима метод ма;омида эмас, усул ва восита тарзида бажарилмокда.

Усул деганда, суз, суз бирикмаси ва жумлаларни ургатишда мавжуд кийинчиликни бартараф этиш учун айрим холларда таржимадан фойдаланамиз. Бундай методик усул тилнинг ;ийин бирликларини урганишда кам ва;т сарф ;илиш учун восита булиб хизмат ;илади.

Демак, таржима машкдари чет тил урганиш воситаларидан бири сифатида тал;ин этилмокда. Шуни таъкидлаш лозимки, чет тилни амалий урганишда ёзма таржима нут; фаолиятининг тури ёки илмий-ижодий фаолият эмас балки, ю;орида таъкидлаганимиздек, методик восита сифатида каралмокда.

Чет тиллар таълимида таржиманинг икки йуналиши (таржима ва тугри методлар) бир-биридан фар; килади. Биринчи йуналиш таржимани ёкдаса, иккинчиси ундан воз кечади. Бу борада икки тилли маш;ларнинг алохида урни бор. Чет тилларни укитишда таржима сузлар маъносини очиш, у;илган материални мустахкамлаш, билим, куникма ва малакаларни назорат килишда мухимдир.

Таржима бир тилда ифодаланган мазмунни иккинчи тилга тули; угириш хисобланади. Тули; угириш ("полноценная передача") тушунчаси "адекват таржима" деб юритилади. Бу хил таржимага ;арама-;арши равишда сузма-суз таржима, таглама ("подстрочник") таржима, формал таржима, ;ис;артма таржима, рефератив таржима, тасвирий таржима, изох таржима, эркин таржима, коралама таржима, ички таржима ва бош;алар таржимашунослик фанида мухокама килинади.

Укув таржима деганда талаба ва;тини бежо сарфламаслик ма;садида бажариладиган укув маш;и тушунилади. Цийин тил материалини таржимасиз урганишда куп вакт кетказишнинг олдини олиш учун унга эхтиёж сезилади. Укув таржима нуткий малакага тезрок эришиш йулидаги таълимий воситадир. Таржима жараёнида лугат билан ишлаш учун алохида ахамият берилади. Матн билан танишиб

Жамият ва инновациялаp - Общество и инновации - Society and innovations Issue - 2 № 3 (2021) | ISSN 2181-1415

чи;;ан талабалаp унинг таxлилига киpишадилаp. Бунда матннинг жанp-ycлyбий ва композицион тузилиши, матндаги peалиялаp каби жиxатлаp назаpда тутилади. Таpжима маш;ини мана бундай таpтибда утказилиши тажpибамизда cамаpали натижа бepди: талабалаpдан биpи узининг таpжима ваpиантини у;ийди, бош;а талабалаp бу таpжима мазмунига эътиpоз билдиpишлаpи, унга ;yшимчалаp ;илишлаpи, айpим жyмлалаp таpжимаcини yзгаpтиpишлаpи, cyнгpа манти;ан богланишга эътибоp бepишлаpи, таpжиманинг камчиликлаpини таxлил ;илиб, тан;идий фикpлаp билдиpишлаpи лозим. Myx,окама жаpаёнида таpжиманинг энг ма;бул ваpианти ишлаб чи;илади. Ушбу ваpиант матнни ;айта у;ишда яна биp боp тeкшиpилади ва дафтаpга ёзиб олинади.

Огзаки таpжима тypлаpидан биpи cинxpон таpжимадиp. Синxpон таpжима интeнcив ва компле^ pавишда амалга ошиpиладиган таpжимадиp. Огзаки таpжимани амалга ошиpишда кyникмалаpни комплeкc автоматлашувига, яъни бунда биp ва;тнинг узида xам тинглаш, xам эcда шцлаб ;олиш, xам биp тилдан иккинчи тилга тез утишга эpишилади. Огзаки таpжимада талаба peал коммуникатив вазиятда фаолият юpитади. Таpжимон аyдитоpияни xиcобга олиши талаб этилади xамда "ноти;-таpжимон-публика" ёки "думало; стол" атpофида иш к^иши, шу таxлитда укув-илмий конфepeнциялаp, yзаpо cyxбатлаp, мyнозаpалаp олиб боpиши маш; ;илинади.

Бадиий таpжима адабий ва илмий таpжимага я;индиp. Чет тил амалий кypcида талабалаp бадиий таpжима билан шугулланишмайди. Бадиий таpжима xа;ида маxcyc фан - таpжима назаpияcи ва амалиётида баxc юpитилади (унинг мyаммолаpи алоxида тад;и;от объектини ташкил этади).

Умуман таpжима xа;ида таpжимашyноcлаpнинг баъзи мyлоxазалаpини кeлтиpиб утишни ^инли деб топдик.

П. Хэгболдт [6] таpжима xа;ида фикp юpитиб, унча ;ийин булмаган матн-лаpни у;ишда таpжимага эxтиёж ceзмаcлик, акcинча ;ийинчилик тyFдиpадиган матнлаpда таpжимага мypожаат ;илиш лозимлигини айтади.

И.В. Раxманов таpжима билан бевошта богли; маcалалаpга тyxталиб, чет тилни ypгатишнинг икки ;онуниятини кypcатган эди: 1) чет тилни ypгатиш она тили аcоcида булиши (ушбу ;онуният xозиpги кунда xам уз аxамиятини шцлаб тypибди, чунки она тили оp;али чет тилни ypганиш peал во;еликни акc эттиpади); 2) чет тилни ypгатиш, ;андай мак£адда булмаган, тинглаб тушуниш ва гапиpиш маш;лаpини бажаpиш эвазига булиши кepак [3].

Л.В. Шчepба фикpича, "б^ тилда нут; юpитyвчи уша тилдаги бeлгилаpни топа билади, акcинча чет тил билган ушбу вазиятдан чи;иб, бош;а тилда xам фикpлаш имкониятига эгадиp" [6].

Чет тил ^ганиш таpиxида икки xолатни кузатишимиз мумкин: биpинчидан, узо; муддат чет тилни жаxон мик^ида она тилига таpжима ;илиш оp;али ^штаб | ^ганиб келинган (бунда биз "таpжима методи"ни эалатиб утмо;чимиз), иккинчидан, бадиий ва бош;а адабиётлаpни таpжимада у;илиши таъcиpида

"чет тил - таpжима" таpзидаги фи^ий богланиш (аccоциация) xоcил булган.

Чет тиллаp у;итиш таpиxида таpжимага y ёки бу мeъёpда ^ин ажpатиб келинган. Бунинг маъноcи шуки, чет тил ypганyвчилаp маълум даpажада таpжима билан машгул булишган, яъни ypганилаётган xоpижий тилдаги маш;лаp тизимида таpжиманинг иштиpоки доимо кузга ташланиб тypган.

níiSfipnrp

Uli lv"'" Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations

Issue - 2 № 3 (2021) / ISSN 2181-1415

Аслан арабий калима булмиш "таржима" атамасини идрок этиш (у;иш ва тинглаш) чогида ёки хаёлдан утказилганда, у билан богли; турли тушунчалар фикран Кузгалади.

Таржима сузининг маъно доираси шунчалар кенгки [2], куйидаги бирикмаларда буни осон илгаб олиш мумкин; (1) таржима методи, таржима маш;и, таржима усули; (2) бадиий таржима, илмий таржима, таржима махорати: (3) матн/ибора/суз таржимаси, огзаки/ёзма таржима, синхрон таржима: (4) кухна матнларни/манбаларни хозирги замон адабий тилига агдариш/ угириш ва х.к.з. Таржима ;атор фанларда тад;и;от объекти була олади. Биринчиси чет тиллар у;итиш методикаси, иккинчиси адабиётшунослик, учинчиси тилшунослик, туртинчиси адабий ало;алар, ва, нихоят, бешинчиси матншунослик каби сохаларда урганилади.

"Таржима" сузининг чет тил у;итиш методикасидаги терминологик маъноси доираси "таржима методи", "таржима маш;и", "таржима усули" каби бирикмаларда ифодаланади. Зеро, чет тилни нут; фаолияти сифатида ургатиш/урганиш жараёнида ва;ти-ва;ти билан таржимага мурожаат ;илиш зарурияти чет тил укитиш методикасида муфассал баён этилган.

Оддийро; айтганда, чет тилда гапириш, тинглаб тушуниш, у;иш ва ёзувни нут; фаолияти турлари сифатида эгаллаш алохида таржима маш;ларини талаб этади. Лугатдан фойдаланишни урганиш ма;садида матн ёзма таржима килинади, бунинг учун дарсликда махсус маш;лар берилади: "Матнни у;инг ва уни лугат ёрдамида ёзма таржима килинг". Матндаги янги сузлар маъносини талаба муста;ил тарзда лугатдан топиши хисобга олинади.

Таржимани урганиш чет тил ихтисослиги буйича касбий малакани эгаллаш, деб Каралиши мумкин, яъни таржимонлик булимлари (факультетлари)да тахсил олувчилар учун бу соха махсус ма;сад саналади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. Бархударов Л.С. Язык и перевод. - М., 1972. - С. 310.

2. Jalolov J.J. Chet til o'qitish metodikasi: Chet tillar oliy o'quv yurtlari (fakultetlari) talabalari uchun darslik. - T.: O'qituvchi, 2012. - B. 432.

3. Рахманов И.В. Обучение устной речи на иностранным языке. - М.: Высшая школа, 1980. - С. 120.

4. Федоров А.В. Основы общей теории перевода (Лингвистические проблемы): - М.: Высшая школа, 1983. - С. 303.

5. Хэгболдт П. Изучение иностранных языков. Некоторые размышления из опыта преподавания. Сокрашенный перевод с англ. Л.А. Морозовой. - М.: Гос. учебно-метод. изд. министрства просвещения РСФСР, 1963. - С. 160.

6. Щерба Л.В. Преподавание иностранных языков в средней школе. Общие вопросы методики / Под ред. И.В. Рахманова. - 2-е изд. - М.: Высшая школа, 1974. - С. 112.

7. Узбекистон миллий энциклопедияси. 5 жилд. Конимех-Мирзокуш. Тахрир хайъати: М.Аминов, Т.Даминов, Т.Долимов ва б. -Т.: Узбекистон миллий энциклопедияси "Давлат илмий нашриёти", 2003. - 704 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.