CC BY
9
ЭЛЕУМЕТТ1К АСПЕКТ1ЛЕР ЖЭНЕ М¥НАЙГАЗ АЙМАГ ЫНДАГ Ы ï¥Pf ЫНДАР ДЕНСАУЛЫГЫ
М.К. Амрин, Д.У. Кенесары, А.Т. Досмухаметов, А.Е. Ержанова, Р.А. Шайхидинова С.Ж.Асфендияров атындагы Каза^ улттьщ медицина университетi, Алматы Жалпы гигиена жэне экология кафедрасындагы тургындар денсаулыгына rçауm-rçатердi багалау зертханасы
Ty^h Ма^алада К^арашаган мунайгазконденсатты кен орындары аймагындагы денсаулыщ жэне денсаулыщ са^тау жагдайына сипаттама берiлген. ТYйiндi сездер мунайгаз аймагы, халыщ денсаулыгы, медико-санитарлыщ кемек
SOCIAL ASPECTS AND POPULATION HEALTH ARE IN OIL AND GAS REGION
Abstract M. Amrin, D. Kenesary, А. Dosmukhametov, A. Erzhanova, R. Shaihidinova
In the article presented description to the state of health and health protection in the region of Karachaganak Oil and Gas Condensate Field.
Keywords oil and gas region, health of population, medical-sanitary help
СОЦИАЛЬНЫЕ АСПЕКТЫ И ЗДОРОВЬЕ НАСЕЛЕНИЯ В НЕФТЕГАЗОВОМ РЕГИОНЕ
М.К. Амрин, Д.У. Кенесары, А.Т. Досмухаметов, А.Е. Ержанова, Р.А. Шайхидинова
Резюме В статье дана характеристика состоянию здоровья и здравоохранения в регионе Карачаганакского нефтегазоконденсатного месторождения. Ключевые слова нефтегазовый регион, здоровье населения, медико-санитарная помощь
Бэрiмiзге мэлiм болгандай, БД¥ сарапшыларыныц аны^тамасы бойынша хальщ денсаулыгыныц 50-55% турмыс ^алпы мен жагдайына, 20-25% ^оршаган орта жагдайына, 15-20% генетикалыщ факторларга жэне 10-15% медициналыщ жэрдем керсету децгешне байланысты.
Елiмiздil^ Президент Н.Э.Назарбаев жолдаган «^аза^стан-2030» атты уза^ мерзiмдi стратегиясында халыщ денсаулыгы приоритета багыт жэне XXI гасырда мемлекет саясаты деп мойындалган. Халыщ денсаулыгын са^тау жYйесiнде ауруханалыщ кемек ерекше мацызды орын алатындыгы даусыз. БД¥ аны^тамасы бойынша Kазiргi заман ауруханалары халы^ты емдiк жэне алдын алу кемепмен толыщ келемде ^амтамасыз ететш, элеуметтiк жэне медициналыщ ^ызмет керсететш жYйенiк интегралды белiгi болып табылады.
Kf денсаулыщ са^тау жYйеdнil^ элеуметпк-экономикалыщ дамудыц жэне реформалаудыц жаца кезец халыда стационарлыщ ^ызмет керсетуi приоритеттiк орын алатын ^огам денсаулыгын ныгайту жэне ^оргау мэселелерiн кешенд тYPДе шешудi айма^тъщ ету ^ажетплтн усынады.
Мамандандырылган кемектщ дамуы жэне оныц ауыл тургындарына жа^ындауы ауылда денсаулыщ са^тауды дамытудыц барлыщ жолымен дайындалган, жэне бiрiншi кезекте ауылдыщ денсаулыщ са^таудыц материалды-техникалыщ базасын ныгайтумен, медициналыщ кемек сапасын жа^сартумен, халыда дэрiгерлiк кемек керсетудщ жYйелi y^1 кезевд жYйе уйымымен: ауруханасы немесе амбулаториясы бар ауылдыщ дэрiгерлiк белiмше, орталыщ аудандыщ,
облыстыщ ауруханалар жэне мамандандырылган диспансерлер.
Мамандандырылган медицинальщ кемектщ ауылдыщ елдi мекенге жа^ындау сура^тарын шешуде денсаулыщ са^таудыц бiрiншiлiк белiмдерiне ерекше кецт белiнедi. Облыстагы бiрiншiлiк медико-санитарлыщ кемектщ негiзгi белiмi, ол ауруханасы жэне амбулаториясы бар ауылдыщ дэр^ерлЫ белiмше болып табылады.
Бэрiмiзге мэлiм болгандай, денсаулыщ са^тау уйымы халыщ денсаулыгын ныгайтудыц шешушi факторы болып табылады. Денсаулыщ са^тау саясатыныц манаты мен мiндеттерiн аны^тау жэне оган ^ол жеткiзу Yшiн, денсаулыщ са^тауды жергiлiктi, айма^тыщ жэне улттыщ децгейде бас^ару ^ажет.
Мунай саласыныц жедел дамуы кептеген мунай шыгаратын аудандарыныц экологиялыщ жагдайын ^атты ^иындатты. Осындай айма^тардыц бiрi Батыс Казахстан облысыныц (БКО) Бурлы ауданында орналас^ан Карашаган мунайгазконденсатты кен орындары (КМГКК) болып табылады. Кен орындарында кемiрсутектi шиюзат ендiрудiк келемiн улгайту тура^ты тYPде жYргiзiледi, ол ^оршаган ортаныц ластану кездершщ улгаюына апарып согады. Муныц барлыгы табиги ортаныц ластану индикаторы болып табылып, халыщ денсаулыгыныц жагдайына негативт эсер етедi.
Солай болганды^тан, демографиялыщ жэне экологиялыщ саясаттыц органикалыщ байланысы болады, халыщ саныныц мемлекетпк саясатыныц жалпы стратегиясы мен тактикасын ецдеу тап осы айма^тыц экономикалыщ, медико-элеуметтiк, экологиялыщ езара байланысыныц эдт зацдылы^тарын есепке алганда Гана мYмкiн болады.
Осы Yшiн, бiздермен КМГКК (Березовский, Приуральный, Жарсуатский, Успенский, Кызылталский ауылдыщ округтерi, А^сай ^аласы жэне ^орытынды пункт Александровка ) аймагында халыщ денсаулыгыныц кейбiр керсеткiштерi (халыщ саны, ^аралуы бойынша аурулар ), денсаулыщ са^таудыц элеуметтiк жагдайы ( бiр тургынныц ^атысу саны, тесек орынмен ^амсыздандырылгандыгы, дэрiгерлер мен жогары дэрежелi медициналыщ мамандар саны ) зерттелген.
Бурлы ауданы территориясында Каза^стандагы iрi мунайгаз кешенi орналасуымен байланысты, осы жерде ^ар^ынды миграциялыщ процесстер болып жатыр. Зерттеу уа^ытында тургындар саны улгайды, ал кiшi жэне орташа елдi мекендерде тургындар саны улгаюмен ^атар кемiп те отырды, оныц себебi ауданiшiлiк миграция.
Успенский, Жарсуатский жэне Приуральный ауылдыщ округтершде 2008 - 2010жж. аралыгындагы тургындардыц орташа жылдыщ саныныц темендеу (25,9%, 3,9% жэне 15,5% сэйкес) тенденциясы болса, Березовский жэне Кызылталский ауылдыщ округтерiнде тургындар саны улгайды (6,5%жэне 57,7% га ), ал жалпы алганда Бурлы ауданы жэне А^сай ^аласы бойынша ай^ындалган тенденция жо^.
БКр Бурлы ауданыныц елдi мекендерiнде тургындар тыгыздыгы бiркелкi емес: А^сай (2010ж) бiр шаршы ша^ырымга 8,66 адамнан, Кызылталский ауылдыщ округiнде 133,33 адамга дейiн. 2008-2010жж. мэлiметтер бойынша тургындар тыгыздыгы ^орытынды пункт Александровкада Березовка ауылынан 1,73-1,82 есеге кем. БКО бойынша тургындар тыгыздыгы 2008-2010жж. бiр шаршы ша^ырымга 4,0 адамды, КР-бойынша соган сэйкес бiр шаршы ша^ырымга 9,75; 9.84; жэне 9.99 адамды ^урады.
Калаларда жэне ауылдыщ елдi мекендерде емдеу-алдын алу кемепшц жоспарлыщ-нормативтЫ жэне уйымдастыру сура^тарын ецдеу жэне мамандандыру кезiнде тургындардыц аурушацдыщ мэлiметтерiнil-^ орасан зор мэш бар.
Халы^тыц бiрiншiлiк аурушацдыгы медициналыщ уйымдарда «Ведомстволыщ есеп беру. 12 жылдыщ форма. 2008-2010 жж.», статистикалыщ жина^тар «КР халыщ денсаулыгы жэне 2008-2010 жж. денсаулыщ са^тау уйымдарыныц эрекетi» мэлiметтерi бойынша зерттелген.
Елдi мекендердегi тургындардыц бiрiншiлiк аурушацдыгы Республика бойынша, БКО, Бурлы ауданы жэне ^орытынды пункт Александровкага (100000 тургынга шаланда, 48967,2ден 113012,0ге дейiн) Караганда КМГКК аймагында (Березовский, Приуральный, Жарсуатский, Успенский жэне Кызылталский ауылдыщ округтарында) айтарлы^тай темен болган (100000 тургынга шаланда, 27794,1ден 35300,7ге дейiн). 2008 жылда ^орытынды пункт Александровкада Березовка ауылына Караганда 2 есе жогары болды. А^сай ^аласында аурушацдыщ ауылдыщ елдi мекендерге жогары болды, бфа^ республикалыщ жэне облысты^тан темен болды.
КМГКК СБЗ шекараларына жа^ын жат^ан кептеген елдi мекендердегi барлыщ жас топтары арасындагы барлыщ ауру тYрiмен ауыратын аурушацдыгы зерттеу кезецшде есуге немесе темендеуге аныщ тенденциясы болган жо^. Березовский ауылдыщ округiндегi ересектердщ жэне балалардыц бiрiншiлiк аурушацдыгы темен, облыс жэне республика бойыншага Караганда.
Халы^тыц элеуметтiк емiр сYPУ жагдайыныц керсеткiштерiн талдау куэландыратындай, айма^тыц енд^сш-экономикалыщ дамуыныц ^атынасу мэселелерiн шешу Yшiн, халы^тыц демографиялыщ керсеткiштерiн жэне экологиялыщ сипаттамасын зерттеу Yшiн элеуметтiк, медико-санитарлыщ жэне экологиялыщ ^ажеттЫкке белгiлi бiр ма^сат^а багытталган инвестициялар мен демографиялыщ саясаттыц мемлекеттiк концепциясыныц аса мацызды мэнi бар.
Осы ма^сатта кен орындарыныц контурларына анагурлым жа^ын орналас^ан Березовка ауылыныц, сондай-а^ ^орытынды пункт Александровканыц ересек тургындарына бiздермен элеуметпк зерттеу жYргiзiлдi. Барлыгы Березовка ауылында 499 респондент, ал ^орытынды ауыл Александровкада 123 респондент суралды, осыган сэйкес ол барлыщ ересектердщ 38,8 % жэне 21,8 % ^урады.
Элеуметпк сурау керсеттштершщ нэтижелерi керсеткендей, респонденттердщ жартысынан кебi (49,666,7%) емд ауылдыщ дэрiгерлiк амбулатория жагдайында, 23,1% отбасылыщ амбулаторияда ^абылдайды.
Суралгандардыц жартысынан кебiсi (66,9-50,0%) медициналыщ ^ызмет сапасына ^анагаттанарлыщ болып шы^ты.
Медициналыщ ^ызметтен бас тарту себебiн зерттеу аны^тагандай, Березовка ауылында суралгандардыц кеп белт - 29,0% респондент емделудщ багасы ете ^ымбаттыгын жэне телейтш ^аражаттыц жо^тыгын атап керсеттi, екшшм орындагы себеп нашар емдеу. Бфа^ Александровка ауылыныц тургындары ец басты себептердщ бiрi уа^ыттыц жо^тыгын (66,7%) жэне емделуге ^ажетллЫтщ жо^тыгын (33,3%) атап керсетп.
Медициналыщ ^ызметпц
^анагаттанарлыщсыздыгын респонденттер ^урал-жабды^тыц жо^тыгымен - 35,7%, ^ымбат бага - 34,8%, дэреженщ темендiгi - 27,1% жэне медикаменттердщ жо^тыгымен - 23,3% байланыстырады.
Осыган байланысты бiздермен айма^тагы тургындарга бiрiншiлiк медико-санитарлыщ кемек керсетудщ сура^тары зерттелген.
Зерттелетiн елдi мекендерде амбулаторлы-емханалыщ уйымдарга бiр адамныц бiр жылда баратын ретi 2,4-4,3 ^урады, бул А^сай ^аласыныц, Бурлы ауданыныц, БКО, КР жэне ^орытынды ауыл Александровканыц керсеткiштерiнен де темен. Халы^тыц тесек орындарымен ^амсыздандырылуы республика, облыс жэне аудан бойынша алгандагыдан айтарлы^тай темен (2 жэне одан да кеп есе ).
Зерттелетш елдi мекендерде тесек орындарыныц, жогары дэрежелi мамандардыц жеткiлiксiздiгi (1-3 сурет) белец алып келедi, ал кейбiр елдi мекендерде медициналыщ кемектщ жо^тыгынан аудан орталыгына баруга тура келедi, бул медициналыщ есеп берудщ жэне нау^астардыц ^ркелушщ кемшiлiгiне алып келедi.
100 72,4 80 60 40 20 0
80,6
35,2
42,4
17,8 22 25,9
36,1
лР & о- о- о- О-
* /V / ¿г У / *
/ А ж ¿Ж / 4
1 сурет - КМГКК аймагындагы тургындардыц тесек орындарымен ^амтамасыз етiлуi (10000 тургынга шаланда)
2 сурет - КМГКК аймагындагы ауыл дэртерлершщ саны (10000 тургынга шаланда)
3 сурет - КМГКК аймагындагы орта медициналыщ маман ^ызметкершщ саны (10000 тургынга шаланда)
Осындай ^алып, медициналыщ ^ызмет керсетудi жа^сарту: медициналыщ кадрлармен ^амтамасыз ету; медициналыщ ^урал-жабды^тармен ^амтамасыз ету Yшiн.
Корытынды:
1. Соцгы жылдарда халыщ саныныц есу динамикасында оц нэтижесi Березовский а.о. бойынша (+6,5%), Кызылталский а.о. бойынша (+57,7%), Бурлы ауданы бойынша (+1,8%) жэне КР бойынша (+4,1%) ба^ыланып жатыр. Сондай-а^ халыщ саныныц темендеуi Приуральный а.о. бойынша (-2,2%), Жарсуатский а.о. бойынша (- 3,9%), Успенский а.о. бойынша (-25,9%), БКО бойынша (-1,8%), А^сай бойынша (-2,0%) жэне Корытынды ауыл Александровка бойынша (-13,3%) бай^алады.
2. КМГКК СБЗ шекараларына жа^ын жат^ан кептеген елдi мекендердегi тургындардыц бiрiншiлiк аурушацдыщ децгей 2008-2010жж. Республика
бойынша, БКО, Бурлы ауданы жэне ^орытынды пункт Александровкага Караганда КМГКК аймагында (Березовский, Приуральный, Жарсуатский, Успенский жэне Кызылталский ауылдыщ округтарында) айтарлы^тай темен болган.
3. Медициналыщ ^ызметтен бас тарту себептершщ бiрi зерттеу аны^тагандай, суралгандардыц кеп белiгi емделудщ багасы ете ^ымбаттыгын жэне телейтш ^аражаттыц жо^тыгын атап керсеттi, екшшм орындагы себеп нашар емдеу.
4. КМГКК СБЗ шекараларына жа^ын жат^ан кептеген ауылдыщ елдi мекендердегi денсаулыщ са^тау жагдайы БКО жэне КР салыстырганда ете темен амбулаторлы-емханалыщ кемекпен, медициналыщ кадрлармен жэне тесек орындарымен сипатталады.
5. КМГКК аймагыныц хал^ына медициналыщ кемект жа^сарту Yшiн медициналыщ кадрлармен, медициналыщ ^урал-жабды^тармен, ^ажетт жэне ^олжетiмдi медикаменттер ^амтамасыз ету ^ажет.
