Латышская сям’я на віцебшчыне ў 1920-я гг. Праз прызму архіўных дакументаў (на прыкладзе калоніі Выдрэя) Текст научной статьи по специальности «История и археология»

» »

ИСТОРИЯ

« «

УДК 39: 930.252(476.5) "1920"

ЛАТЫШСКАЯ СЯМ'Я НА В1ЦЕБШЧЫНЕ У 1920-Я ГГ. ПРАЗ ПРЫЗМУ АРХ1УНЫХ ДАКУМЕНТАУ (НА ПРЫКЛАДЗЕ КАЛОН11 ВЫДРЭЯ)

The Latvian family in Viciebsk region in 1920s on the basis of archival documents (Vydreya colony like an example)

К. Карпекш (K. Karpekin),

Дзяржауны apxiy Вщебскай вобласщ г. Вщебск, Беларусь

Статья посвящена особенностям латышской семьи в 1920-е гг. (на примере хутора Выдрея, деревень Малая Выдрея и Большая Выдрея, расположенных на территории Витебщины). Источниковедческой базой исследования являются документы Государственного архива Витебской области. В 1920-е гг. в населенных пунктах, в которых проживали латыши, они могли составлять как небольшой процент от общего количества населения (в 15%), так и значительную долю среди крестьян (примерно 80%). В латышской среде наиболее типичными были семьи из 3-6 членов, из которых совершеннолетними была примерно половина. Жизнь латышей неразрывным образом была связана с сельским хозяйством, являвшимся главным источником их доходов. В распоряжении всех латышских крестьян была пахота, луговые угодья, крупный рогатый скот. Кроме того, преобладающее большинство латышей имело сады, пасеки, держало коней и другую живность. В течение 1920-х гг. произошло некоторое перераспределение имущества: отдельные хозяйства обогащались за счет других. Также насущными вопросами латышского крестьянского быта являлись нехватка в ряде хозяйств рабочей силы, периодические неурожаи, ослабление хозяйства из-за обложения налогами.

Ключевые слова: колония Выдрея, Витебщина, латыши, налоги, повседневность, сельское хозяйство, семья.

The article is devoted to the peculiarities of the Latvian family in the 1920s (like an example of the village Vydreya, villages Little Vydreya and Big Vydreya, located on the territory of Viciebsk region). The source which study base are the documents from the State Archive of Viciebsk region. In the 1920s in the settlements where the Latvians lived, they could constitute both a small percent of the total population (15%) and a significant proportion among the peasants (approximately 80%). In the Latvian environment, the most typical were families from 3 till 6 members where about a half were adults. The daily life of Latvians was inextricably linked with agriculture, which was the main source of their revenue. All Latvian peasants had plowing, grasslands, and cattle. Also they have gardens, apiaries, horses and other animals. During the 1920s there was some redistribution of property between Latvian families. The vital issues of the Latvian country life were shortage in a number of farms of labor, periodic crop failures, weakening of economy because of taxation.

Keywords: Vydreya colony, Viciebsk region, Latvians, taxes, daily life, agriculture, family.

Адной з першых латышсюх калонш, узнклых на тэрыторьи беларус-юх губерняу у вышку пошуку латышамi новых зямельных угоддзяу пасля адмены прыгоннага права, была Выдрэя Высачанскай воласщ Аршанскага павета Магшёускай губерш. Гэтае пасяленне утварылася у 1871 г. i пер-шапачаткова натчвала 46 двароу [23, с. 101]. У 1920-я гг. згаданы населены пункт уключау у сябе цэлы шэраг пасяленняу. Статыстычныя,

улковыя i картаграфiчныя дакументы сведчаць пра тое, што яго структура была досыць складаная, альбо, верагодна, межы памiж пасяленнямi былi досыць умоуньгш. У прыватнасцi, на тапаграфiчнай карце 1920 г. пазначаны населены пункт Выдрэя, а таксама аднайменныя паустанак i будка на чыгунцы (гл. малюнак) [22, арк. 101]. У стсах жыхароу Выса-чанскай воласщ, якiя мелi выбарчыя правы, за 1922 г. згадваюцца хутар Выдрэя, вёскi Малая i Вялкая Выдрэя [1, арк. 162-170]. У сваю чаргу спiсы населеных пунктау Лёзненскага i Высачанскага раёнау за 19261927 гг. сведчаць пра тое, што юнават Выдрэйскi Барак на чыгунцы, станцыя Выдрэя, вадакачка пры ёй, пасёлак Выдрэя i хутары Малая Выдрэя (Клiмчанкi), Малая Выдрэя, Вялкая Выдрэя [2, арк. 2, 138]. Нарэшце, на карту, складзеную у 1928-1929 гг., нанесены Малая i Вялiкая Выдрэя, а таксама станцыя Выдрэя [3, арк. 133].

Малюнак - Фрагмент тапаграф1чнай карты 1920 г.

Паводле справаводчых дакументау, яюя захоуваюцца у Дзяржауным архiве Вiцебскай вобласцi, латышскае насельнщтва пражывала на хутары Выдрэя, у Малой i Вялiкай Выдрэi. Гэтыя ж дакументы яскрава адлюстроуваюць структуру латышскiх сем'яу 1920-х гг., iх побыт, гаспадарчыя заняткi i надзённыя праблемы.

Як сведчаць стсы выбаршчыкау у мясцовыя органы улады за 1922 г., найбольшы працэнт сярод усяго насельнiцтва латышы складат на хутары Выдрэя. Усяго у гэты час тут пражывала 23 сямЧ, з якiх латыш-скiмi было 19 (83%). Усе яны былi не асаблiва шматлiкiмi: у згаданых латышскiх сем'ях налiчвалася 33 пауналетшя асобы. Пры гэтым у 47,4% сем'яу было тольк па 1 пауналетняму члену, у 42% - па 2, у 5,3% - па 3, i у 5,3% сем'яу - па 5 пауналетшх членау [1, арк. 162].

У Вялкай Выдрэi доля латышскiх сем'яу была значка мекшая y параyнаннi з хутарам. У 1922 г. вëску касяляла 38 сем'яy, з яюх латыш-скiмi з'яyлялiся 16 (42%), затое яны былi больш шматлiкiмi: у суме y iх калiчвалася 34 паyкалеткiя члены. Найбольш распаyсюджакымi так-сама з'яyлялiся семЧ з 1 дарослым (было 6 таюх сем'яy), у той жа час з 2 дарослымi асобамi мелася 5 сем'яy, з 3 - 3 сямЧ, з 4 i 5 дарослымi -па 1 сямЧ [1, арк. 168 адв. - 170 адв.].

Нарэшце, у Малой Выдрэi y 1922 г. жыла 41 сям'я, сярод яюх толью 6 (альбо 15%) было латышсюм^ Якы складалiся з 13 дарослых асоб: з 1 i 2 паyналетнiмi члекамi было па 2 сямЧ, з 3 i 4 - па 1 [1, арк. 162 адв.-165].

На жаль, поуных звестак пра агульную колькасць асоб у латыш-скай сямЧ (як паyкалеткiх, так i кепаукалетшх) у 1920-я гг. ке вы-яулека. У пэукай ступеш пра гэтую з'яву можка меркаваць ка падставе дакумектау па абкладакш дадатковым падаткам тых латышоу, яюя ка-рысталiся каëмкай працай. Так, напрыклад, у 1929 г. у Малой Выдрэi латышскiя сем'i налiчвалi ад 3 да 8 чалавек. Але найбольш тыповымi варта лiчыць сем'i з 3-5 асоб, з яюх працаздольнымi з'яyлялiся 2 щ 3 [5, арк. 2; 8, арк. 2; 9, арк. 2; 10, арк. 2; 11, арк. 2; 14, арк. 2; 15, арк. 2; 17, арк. 2; 19, арк. 2; 21, арк. 2].

У Вялжай Выдрэi семЧ латышоу налiчвалi ад 3 да 11 асоб, пры чым у сем'ях з 3-6 чалавек налiчвалася, як правша, да 2 працаздольных, а y сем'ях з 7-11 чалавек - ад 4 да 6 працаздольных [6, арк. 2; 7, арк. 2; 12, арк. 2; 13, арк. 3; 16, арк. 2; 18, арк. 3; 20, арк. 2].

Некаторыя латышсюя семЧ быт няпоуным^ Напрыклад, у 1929 г. сям'я Евы Карлауны Гшслю з Малой Выдрэi складалася з самой 65-га-довай гаспадыш, яе 25-гадовай дачю i 2-х малых унукау [10, арк. 4 адв.].

Можка меркаваць, што y 1920-я гг. у латышсюм асяроддзi назiра-лася пэукая мкрацыя, але яка была ке асаблiва актыукай. У прыват-касцi, дзещ i yкукi 1вака Ягоравiча Альсмжа з Вялiкай Выдрэi жылi y РСФСР, i y 1929 г. гаспадар жыу толькi з жоккай [6, арк. 3]. У тым жа годзе y сямЧ Аугуста Iвакавiча Аклiса з Малой Выдрэi быу студэкт ВНУ, якi ка вакацьи прыязджау у вëску i дапамагау бацькам па гаспа-дарцы [5, арк. 6].

Жыццë латышоу было насычана разкастайкымi побытавымi кло-патамi, у тым лiку канфлiктамi памiж адкавяскоyцамi. Безумоука, у ар-хiyк^Iх крыкiцах у большай ступеш адлюстравалюя маëмаскыя пы-таккi, яюя патрабавалi фiксацыi y афiцыйкых дакументах. У прыват-касцi, перад некаторымi жыхарамi латышскай калокй востра стаяла жыллëвае пытакке. Так, у 1919 г. жыхар Выдрэi Акдрэй Роод здау у арэкду адкавяскоуцу Пятру Аболiку свой жылы дом тэрмшам ка 3

~ S7 ~

гады, але кават пасля завяршэккя гэтага часу аракдатар працягвау жыць у доме, пры чым перастау плацщь за карыстакке памяшкаккем. Можка меркаваць, што уласнага дома П. Аболш ке меу [1, арк. 210].

Не лепшымi былi умовы пражывання сям'i Вiльгельма Iвакавiча Мезака з Малой Выдрэя у 1929 г. сяляке размяшчалюя y старым напауразбураным таку, бо ковая хата ке была дабудавака [15, арк. 3, 6].

Досыць распаусюджакай з'явай у латышсюм асяроддзi было за-ключэнне дамоу ка сумескае вядзекке гаспадарю ка пэукы сезок. Прычыкай таму можка лiчыць пэукае маëмаскае расслаекке, недастат-ковую колькасць працоукай сшы y адкых латышскiх сем'ях, а y iкшых - кедахоп уласных зямелькых угоддзяу. Падобкыя дамовы рэгулявалi тэрмiк выкарыстаккя палеткау, размеркавакке сельскагаспадарчых работ, парадак падзелу ураджаю. Латышы заключалi падобкыя дамовы ке толью з iкшымi латышамi, але i з беларускiмi сялякамi (прыкладна y адколькавых суадкосiках).

Так, ужо згаданы вышэй жыхар хутара Выдрэя Акдрэй Роод за-прасiy да сябе "палавшшчыка" 1вака Апiка, яю дапамагау яму весцi гаспадарку, але з цягам часу памiж сялянамi пачалiся сваркi -кастолькi, што y скежкi 1922 г. у iх замiрэккi прымала удзел камiсiя ка чале са старшыкëм Саскоускага раëккага савета. У выкiку нарыхтава-кае сека было падзелека памiж гаспадарамi пароуку (з А. Роода спагналi 30 пудоу падатку, а з I. Апша - 20 пудоу), а салома i мяюна цалкам дасталiся I. Апiку. Паколью ëк ке лiчыyся сярод жыхароу Выдрэi, то y 7-дзëккы тэрмш мусiy пакiкуць хутар [1, арк. 246].

У 1921 г. шшы жыхар хутара ГОтр Берзiк вëy гаспадарку yласкымi сiламi, але y пачатку 1922 г. захварэу i быу вымушакы прасiць пра дапамогу Miкалая Цалiта. Ёк заключыу з iм вускую дамову ка тэрмш з 23 красавжа 1922 г. да 23 лютага 1923 г. Суткасць яе была y тым, што яравая сяуба 1922 г. будзе ажыццяуляцца касеккем П. Берзша, а y вы-падку кедахопу касеккя - М. Цалгга. Апошкi таксама мусiy заплацщь харчпадатак, а затым размеркаваць касекке прапарцыянальна таму, як яко было затрачака пры сяубе, а рэштю падзялiць роука папалам. Тым ке мекш, кават да какца 1922 г. М. Цалгг ке заплащу неабходны пада-так. Таксама ëн ке выкакау дамову какокт догляду за будынкамг калi y адным з воккау жылога дома разбшася шкло, ëк проста забiy яго до-шкамi. Прауда, да скежкя 1922 г. П. Берзш ужо выздаравеу i змог сам займацца уласкай гаспадаркай [1, арк. 202-203].

Аналапчнай была прычына заключэккя дамовы памiж жыхарамi хутара Выдрэя Эммай Якаулеунай Азолiкай i Miхаiлам Iосiфавiчам Брэшчаккам. Вяской 1923 г. сялякка захварэла, таму даверыла адка-

сяльчашну цягам палявога сезону 1923 г. карыстацца адным з яе яра-вых палеткау. М.1. Брэшчанка муау выкарыстоуваць сваё насенне, сельскагаспадарчы швентар i жывёлу, але мог узяць аднаго каня Э. Азолшай, ён жа муау займацца i уборкай ураджаю. Паводле да-мовы, М.1. Брэшчанка вяртау сабе зерне, затрачанае пры сяубе, а астатнi ураджай жыта, салому i сена яны дзялiлi пароуну [1, арк. 259].

Працягвау заключаць дамовы з аднавяскоуцамi Андрэй Роод, бо ён не меу сям'i, i у яго не было дастаткова уласных сельскагаспадарчых прылад. У 1923 г. ён дазволiу iншаму селянiну - 1гнату Хадаронку -

^ ' с; т 7 ' * с; с;

карыстацца часткай сваiх палеткау. У вышку апошш засеяу аусом, яч-

• ' ^ Л ' ^ Л • с; с;

менем i пшанщай каля 1 дзес., выкасiу 2 дзес. сена, i потым склау яго у пуню А. Роода [1, арк. 268].

Можна меркаваць, што у калонн Выдрэя здаралiся адзiнкавыя вы-падк крадзяжоу. Да прыкладу, у 1923 г. у Давща Пятровiча Ппслюа невядомыя укралi збожжа, падрыхтаванае для сяубы, а таксама каня i карову, а у Пятра Андрэевiча Капмала - збожжа i санк [1, арк. 298, 303]. Разам з тым, варта адзначыць, што гэтыя скаргi паступiлi у Сас-ноускi райсавет у сувязi са спагнаннем з вышэйзгаданых сялян падат-кау, што ставiць пад некаторае сумненне iх праудзiвасць.

Падаткi сапрауды у значнай ступенi абцяжарвалi побыт латышскiх сялян. Так, са студзеня 1924 г. жыхар Вялiкай Выдрэi 1ван Марцiнавiч Мезiт мусiу плащць на мясцовыя патрэбы 20 капеек з кожнага пуда сабранага ураджаю. Селянш заявiу, што не можа выплацщь такую суму, бо 1923 г. быу неураджайным, сам ён хворы, а яго сям'я склада-ецца з 9 чалавек, з яюх, апроч гаспадара, працаздольныя тольк 2 жанчыны [1, арк. 280].

У падобнай спуацьн апынууся i 1ван Какiт, якога увогуле абклалi падаткам у памеры 30 капеек з кожнага пуда. Спаслаушыся на дрэнны ураджай азiмага жыта (палетк знаходзiлiся у балоцiстай мясцовасцi) селянш заявiу, што можа заплацiць тольк 15 капеек з пуда [1, арк. 289].

Такая ж праблема юнавала у Пятра Андрэевiча Капмала, якому прызначылi падатак па 20 капеек з пуда збажыны. Селянш заявiу, што дзеля яго выплаты яму давядзецца прадаць карову, i праау знiзiць па-мер выплат да 10 капеек [1, арк. 303].

Асноунай крынщай даходау большасцi выдрэйскiх сялян была сельская гаспадарка. Выключэнш былi адзшкавымк напрыклад, адзiн з латышоу хутара Выдрэя - Пётр Аболш - у 1919 г. працавау фельча-рам, iншы латышскi гаспадар у 1922 г. зарабляу кравецкай справай [1, арк. 162, 210], Вшьгельм Iванавiч Мезак з Малой Выдрэi у 1929 г. працавау аграномам [15, арк. 3, 6].

Як cвeдчаць етатьютычныя дадзeныя, у cяpэдзiнe 1920-х гг. ла-тышcкiя cялянe Mалой Выдpэi мeлi зямeльныя надзeлы: ад 5 да 13,5 га воpыва (у cяpэднiм - па 9 га) i ад 2,5 да 11 га ^нажащ (у cяpэднiм - па 6,6 га). yce латышы тpымалi каpоy, у 85% гаcпадаpак быт ула^ья кош. У cяpэднiм cтатак буйной pагатай жывёлы нал1чвау па 4 аэдбшы, пpыкладна y 50% гаcпадаpоy, яюя тpымалi конeй, было па 1 каню, а y аcтатнix 50% - па 2 (гл. таблщу 1).

Таблща 1 - Гаспадарка сялян-латышоу в. Малая Выдрэя, 1924-1925 гг.

1мя гаcпадаpа Плошча (га) Колькаcць

воpыва луга БРЖ кожй

Aзолiна Эма Якаyлeyна 7 б 2 -

Benep Пeтp Давыдавiч l3 9,75 б 2

Гiпcлic Давiд Пятpовiч б 3 2 l

Донcцep Aндpэй Якаyлeвiч lG 7,5 б 2

Капмал Пeтp Aндpэeвiч ll 9 5 l

Лiмбepг 1ван Mаpцiнавiч 7,l2 7 5 l

Meзак Вiльгeльм Iванавiч б 5,5 3 l

Meзiт 1ван Mаpцiнавiч lG 8 4 2

Miллep Пëтp Mаpцiнавiч l3,5 ll б 2

Пeцяpcон 1ван Пятpовiч l2 б 4 2

Пуpвiн Пeтp Пятpовiч 5 2,5 2 -

Роод Лша Гepманаyна б,5 3,5 3 l

Роод Павeл Кipылавiч 9,88 б,75 5 l

Заувага - Таблща cкладзeна аyтаpам паводлe [4, аpк. 2-3].

Таблща 2 - Гаспадарка сялян-латышоу в. Малая Выдрэя, 1929 г.

1мя гаcпадаpа лошча (га) Колькаcць

воpыва а г у л а « cö c агаpода конeй быкоу каpоy иэншз авeчак, коз вулляу

Аклш Ay^CT Iванавiч 8,5 5,3 G,l - l - 3 - 2 -

Бpэд Бepта Aндpэeyна l5 16,5 G,75 - 2 - 7 3 б -

Bennep Пëтp Давыдавiч ll,25 8,25 G,l5 - l - 4 2 5 б

Гiпcлic Ева Каpлаyна 8,5 2 G,5 - l - 5 - 2 -

Донcцep A^pñ Якаугеич 9,б5 7,5 G,75 - 2 - 4 3 2 l

Лiмбepг 1ван Mаpцiнавiч 9 б,5 - - l - 4 - 4 -

Meзак Вiльгeльм Iванавiч 5,5 3,25 G,6 - l - 3 - 3 -

Пeцяpcон 1ван Пятpовiч 8 4,5 G,35 - l - 3 2 4 2

Роод Лiна Гepманаyна l4,77 2 G,5 G,G2 2 - 2 l - -

Свiклiн Бepнаpд Iванавiч l3 5,5 G,G5 - l - 4 2 5 -

Заувага - Таблща cкладзeна аyтаpам паводлe [5, аpк. 2; 8, аpк. 2; 9, аpк. 2; 10, аpк. 2; 11, аpк. 2; 14, аpк. 2; 15, аpк. 2; 17, аpк. 2; 19, аpк. 2; 21, аpк. 2].

~ 6ü ~

Да 1929 г. сггуацыя змяншася наступным чынам: у сяpэднiм сяляне-латышы кapыстaлiся надзелам1 воpывa па 10,3 га, сенажащ - па 6,1 га, а y ix CTaTOax пa-paнeйшaмy натчвалася y сяpэднiм па 4 кapовы (гл. табл1цу 2). З аднаго боку складваецца ypaжaннe, што да канца 1920-x гг. палетк латышоу павял1чытся, але кат rnpay^^ стан кан^эты*: гaспaдapaк y 1924-1925 гг. i y 1929 г., зауважальна агульная тэндэнцыя ix збяднення. Mожнa мepкaвaць, што на пpaцягy дpyгой паловы 1920-x гг. адбылося пэунае пepapaзмepкaвaннe уласнасщ. Да таго ж вapтa адзна-чыць, што звестю пpa гaспaдapкi латышоу у 1929 г. aтpымaны са rapay па абкладанш падаткам1 тык, xто кapыстayся нaëмнaй пpaцaй, таму вapтa л1чыць, што y свой час гэта быт найбольш заможныя семЧ.

Што тычыцца Вялжай Выдpэi, то y 1924-1925 гг. пaмepы во-pыyныx надзелау у латышс^ гaспaдapкax тут вагатся ад 2 да 18 га (у сяpэднiм - 7 га), лугавьк - ад 2 да 13,75 га (у сяpэднiм - 5,8 га). Тутэйшыя латышы y сяpэднiм тpымaлi па 3-4 кapовы, у 70% гаспада-paк было па 1 каш (гл. таблщу 3). Iншымi словaмi, у гэты час мaëмaсны стан латышоу Вялiкaй Выдpэi y цэлым быу гоpшым у пapayнaннi з Ma-лой Выдpэяй.

Таблща 3 - Гаспадарка сялян-латышоу в. Вялжая Выдрэя, 1924-1925 гг.

Iмя гaспaдapa Плошча (га) Колькасць

воpывa луга БРЖ коней

Аболш Пëтp Раманав1ч 2 2 3 1

Альсм1к Аляксaндp Iвaнaвiч 5,25 4,5 2 1

Альсм1к !ван Ягоpaвiч 5,5 4,5 3 1

Анж'ян Раман Iвaнaвiч 1S 13,75 9 1

Аузш Раман Хpыстaфоpaвiч 11 5 4 2

Кашт Iвaн !ванав1ч 12 5 S 1

Кашт Пëтp Iвaнaвiч (paзaм з Сшщшм Паулам Iвaнaвiчaм) 15,25 9 б 2

Кюсэ Кipыл Iвaнaвiч 5,25 4,5 2 -

Meзiт Аляксaндp Mapцiнaвiч 3,5 3,5 2 1

Meзiт Улaдзiмip Mapцiнaвiч 9 б 3 2

nepRan Пëтp Iвaнaвiч 7 7 4 1

Пpэйс Андpэй Янaвiч 5 3 2 1

Пpэйс Miкaлaй Iвaнaвiч 3,5 3,5 2 1

Пpэйс Пëтp Iвaнaвiч 4 4 2 1

^эйс Хpысцiнa Кipылayнa 4 4 2 1

СRpытyл Улaдзiмip Хpыстaфоpaвiч 9 15 б 2

Узан Эpмaн Mapцiнaвiч 2,5 2 3 1

Эглiт Кapл Рaмaнaвiч 4,25 S 4 1

Заувага - Таблща складзена ayтapaм паводле [4, ap^ 9 адв. - 10 адв.].

~ 6l ~

Да 1929 г. памеры сярэдняга надзелу ворыва у латышсюх гаспа-дарках Вялiкай Выдрэi узра^ да 10,6 га, лугоу - да 7,4 га. Сярэдняя колькасць кароу засталася такой жа, а коней - павялiчылася (гл. таблщу 4). Пры гэтым адносна канкрэтных гаспадарак назiраецца тэндэнцыя аналагiчная той, што мела месца i у Малой Выдрэ1

Таблгца 4 - Гаспадарка сялян-латышоу в. Вялгкая Выдрэя, 1929 г.

1мя гаспадара Плошча (га) Солькасць

ворыва луга сада агарода (пад кар-няплодам^ коней быкоу кароу свшей авечак, коз вулляу

Альсм1к 1ван Ягорав1ч 11,75 3,5 0,6 - 1 - 3 1 1 -

Анж'ян Раман 1ванав1ч 11 10 1,75 0,25 2 - 4 2 3 5

Как1т 1ван 1ванав1ч 10 3,8 0,75 - 2 - 4 2 - -

Как1т Пётр 1ванав1ч 16 7 0,8 0,2 2 - 5 - 4 2

Мез1т Уладз1м1р Марц1нав1ч 5,6 4,8 0,4 0,2 1 - 3 2 3 1

Прэйс Пётр 1ванав1ч 12,3 16 0,75 0,5 1 - 4 3 3 3

Скрытул Уладз1м1р Хрыста-форав1ч 7,5 6,6 0,1 - 1 - 3 - - -

Заувага - Таблща складзена аутарам паводле арк. 3; 16, арк. 2; 18, арк. 3; 20, арк. 2].

6, арк. 2; 7, арк. 2; 12, арк. 2; 13,

У 1929 г. мнопя латышсюя гаспадарк быт абкладзены шдывщу-альным сельскагаспадарчым падаткам у сувязi з тым, што там выкары-стоувалася пастаянная наёмная працоуная сiла. Дадатковыя грашовыя выплаты адмоуным чынам адбiвалiся на маёмасным стане латышоу, таму пераважная большасць гаспадароу iмкнулася прывесцi аргументы у сваё апрауданне, каб даказаць несправядлiвасць падатка.

Напрыклад, 1ван Iванавiч Кают з Вялжай Выдрэi адзначыу, што запрашау наёмных працаунiкоу выключна на сезонныя работы, бо у яго сямЧ не было працаздольных [12, арк. 3]. Яго аднавясковец Уладзiмiр Марцiнавiч Мезiт тамсама зазначыу, што уласна наёмнай працы не выкарыстоувау - толькi у 1929 г. запрашау пастуха. Пры тым селянш заявiу, што яго гаспадарка не асаблiва вялiкая, таму сям'я спрауляецца уласнымi сiламi [16, арк. 1]. Пётр Iванавiч Наудзiн з Малой Выдрэi не адмауляу, што у яго на працягу 68 дзён працавала служанка, бо у сямЧ працаздольным быу толью сам гаспадар. Наём ён рас-тлумачыу яшчэ i тым, што яго зямельны надзел быу няякасным - заба-лочаным i зарослым хмызнякамi, таму селянiн штогод тращу значныя сродкi на мелiярацыю. Больш за тое, у 1928-1929 гг. вымерзла частка

яго сада, i на садавшу зуам не было ураджаю. Праз гэта гаспадар апы-нууся у складаных умовах, а падатак яшчэ больш пагоршыу яго ста-новiшча [17, арк. 3]. Пётр Iванавiч Прэйс у 1929 г. наймау работшка па той прычыне, што раней яму дапамагау па гаспадарцы родны брат, але яго прызвалi на службу у Чырвоную Армiю [18, арк. 5]. Падобная сггуацыя была i ва Уладзiмiра Хрыстафоравiча Скрытула з Вялiкай Выдрэi: у чэрвеш 1929 г. яму прызначыт падатак, але ён патлумачыу, што яго сям'я наймала сезонных работшкау выключна па прычыне таго, што ён служыу у Чырвонай Армй, ды i не на працяглы тэрмiн: 8 дзён на сенакос i 17 дзён на капанне бульбы [20, арк. 4-5].

Нягледзячы на масавае незадавальненне латышскiх сялян, амаль шводнае з хадайнщтвау не было разгледжана мясцовымi уладамi ста-ноуча. Сярод пералiчаных вышэй заяу мела поспех толькi адно: падатак з гаспадарю У.Х. Скрытула быу адменены 18 лiпеня 1929 г. [20, арк. 5].

Пэуным чынам на становiшча латышскай сям'i у калонii Выдрэя пауплывала i савецкая палпыка калектывiзацыi. 31 снежня 1929 г. адбыуся агульны сход сялян, на яюм была створана латышская на-цыянальная сельскагаспадарчая камуна "Сацыялютычная Айчына". У яе сябры затсатся сяляне з розных вёсак - з Малой i Вялiкай Выдрэ^ Забор'я, Рэчак, Лашнёва, Рамшына, Стажарышча (усяго - 26 сем'яу), але цэнтр камуны размяшчауся у Малой Выдрэг Непасрэдна з Малой Выдрэi было 10 сямей (агульнай колькасцю 23 чалавека, 5 гаспадароу быт беззямельным^ а 5 мелi 50,5 га зямл^. З Вялiкай Выдрэi у камуну уступiла 2 сямЧ агульным складам 9 асоб, яюя усе разам мелi 14 га зямлi [24, арк. 6, 20-21]. Парауноуваючы сярэднi памер надзелау гэтых сялян, можна зрабiць выснову, што у камуну першапачаткова уступiлi малазямельныя латышы.

Такiм чынам, архiуныя дакументы сведчаць пра тое, што у 1920-я гг. у населеных пунктах, дзе пражыват латышы, яны магт як складаць не-вялiкi працэнт ад агульнай колькасцi насельнiцтва (у межах 15%), так i займаць значную долю сярод сялян (прыкладна да 80%). У латышсюм асяроддзi найбольш тыповымi былi семЧ з 3-6 асоб, з яюх дарослымi былi каля паловы членау. Жыццё латышоу непарыуным чынам было звя-зана з сельскай гаспадаркай, якая з яулялася галоунай крынiцай iх дахо-дау. Ва уах латышскiх сялян была ворыуная зямля, сенажацi, буйная ра-гатая жывёла. Апроч таго, пераважная большасць латышоу мела сады, пасекi, трымала коней i iншую жывёлу. На працягу 1920-х гг. адбылося пэунае пераразмеркаванне маёмасщ памiж латышскiмi сем'ямг асобныя гаспадаркi узбагачалiся за кошт шшых. Таксама надзённымi пытаннямi латышскага сялянскага побыту з'яулялiся недахоп працоунай сiлы, перыядычныя неураджаi, аслабленне гаспадарю праз неабходнасць выплаты падаткау.

Выкарыстаныя крын1цы:

1. Дзяржауны apxiy Вщебскай вобласцi (ДАВВ). Ф. 73. Воп. 1. Спр. 21.

2. ДАВВ. Ф. 118. Воп. 1. Спр. 729.

3. ДАВВ. Ф. 160. Воп. 5. Спр. 3.

4. ДАВВ. Ф. 591. Воп. 1. Спр. 169.

5. ДАВВ. Ф. 591. Воп. 2. Спр. 5.

6. ДАВВ. Ф. 591. Воп. 2. Спр. 8.

7. ДАВВ. Ф. 591. Воп. 2. Спр. 9.

8. ДАВВ. Ф. 591. Воп. 2. Спр. 30.

9. ДАВВ. Ф. 591. Воп. 2. Спр. 35.

10. ДАВВ. Ф. 591. Воп. 2. Спр. 44.

11. ДАВВ. Ф. 591. Воп. 2. Спр. 51.

12. ДАВВ. Ф. 591. Воп. 2. Спр. 76.

13. ДАВВ. Ф. 591. Воп. 2. Спр. 77.

14. ДАВВ. Ф. 591. Воп. 2. Спр. 108.

15. ДАВВ. Ф. 591. Воп. 2. Спр. 123.

16. ДАВВ. Ф. 591. Воп. 2. Спр. 124.

17. ДАВВ. Ф. 591. Воп. 2. Спр. 141.

18. ДАВВ. Ф. 591. Воп. 2. Спр. 148.

19. ДАВВ. Ф. 591. Воп. 2. Спр. 166.

20. ДАВВ. Ф. 591. Воп. 2. Спр. 171.

21. ДАВВ. Ф. 591. Воп. 2. Спр. 243.

22. ДАВВ. Ф. 907. Воп. 1. Спр. 6.

23. Шилина, М. (перевод). Янис Драбанский: Латышские колонии в Беларуси / М. Шилина // Латыши и белорусы: вместе сквозь века : сб. науч. ст. Вып. 5 / редкол.: С.П. Кулик [и др.]. - Минск : РИВШ, 2016. - 99-106 с.

24. ДАВВ. Ф. 591. Воп. 1. Спр. 135.