Научная статья на тему 'ЛАЛМИКОР МАЙДОНЛАРДА ТУРЛИ ЭКИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ВА ЎҒИТЛАРНИНГ НЎХАТ ЎСИМЛИГИ УНУВЧАНЛИГИ ҲАМДА ТУП СОНИГА ТАЪСИРИ'

ЛАЛМИКОР МАЙДОНЛАРДА ТУРЛИ ЭКИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ВА ЎҒИТЛАРНИНГ НЎХАТ ЎСИМЛИГИ УНУВЧАНЛИГИ ҲАМДА ТУП СОНИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Агробиотехнологии»

160
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
типик лалмикор бўз тупроқлар / нўхат / экиш технологиялари / анъанавий технология / “No till” технология / органик ва минерал ўғитлар / унувчанлик / туп сони / тупроқ иқлим шароитлари. / typical gray soils / chickpeas / sowing technologies / traditional technology / "O" technology / organic and mineral fertilizers / fertility / number of plants / soil and climatic conditions.

Аннотация научной статьи по агробиотехнологии, автор научной работы — А. Маматқулов

Мақолада лалмикор майдонларнинг типик лалмикор бўз тупроқлари шароитида нўхат экинини турли экиш технологиялари асосида етиштириш ва ўғитлар қўллаш самарадорлиги бўйича олиб борилган тажриба натижалари баѐн этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article describes the results of the first-year experiments on the study of the efficiency of chickpea cultivation based on various sowing technologies and the efficiency of fertilizer application in conditions of typical gray soils of arid regions.

Текст научной работы на тему «ЛАЛМИКОР МАЙДОНЛАРДА ТУРЛИ ЭКИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ВА ЎҒИТЛАРНИНГ НЎХАТ ЎСИМЛИГИ УНУВЧАНЛИГИ ҲАМДА ТУП СОНИГА ТАЪСИРИ»

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Google Scholar indexed

Volume 3 | SB TSAU Conference | 2022 Theoretical and Practical Principles of Innovative Development of the Agricultural Sector in Uzbekistan

ЛАЛМИКОР МАЙДОНЛАРДА ТУРЛИ ЭКИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ВА УГИТЛАРНИНГ НУХАТ УСИМЛИГИ УНУВЧАНЛИГИ ХДМДА ТУП

СОНИГА ТАЪСИРИ

А. Маматкулов

Лалмикор дехкончилик илмий таддидот институти таянч докторанти

Маколада лалмикор майдонларнинг типик лалмикор буз тупроклари шароитида нухат экинини турли экиш технологиялари асосида етиштириш ва угитлар куллаш самарадорлиги буйича олиб борилган тажриба натижалари баён этилган.

Калит сузлар: типик лалмикор буз тупроклар, нухат, экиш технологиялари, анъанавий технология, "No till" технология, органик ва минерал угитлар, унувчанлик, туп сони, тупрок иклим шароитлари.

The article describes the results of the first-year experiments on the study of the efficiency of chickpea cultivation based on various sowing technologies and the efficiency of fertilizer application in conditions of typical gray soils of arid regions.

Keywords: typical gray soils, chickpeas, sowing technologies, traditional technology, "O" technology, organic and mineral fertilizers, fertility, number of plants, soil and climatic conditions.

Кириш. Нухат - дуккакли дон усимлиги хисобланиб, инсон хаёти давомида турли максадларда кулланилади. Дунё буйича асосан озик-овкат ва кушимча тарзда ем-хашак экини сифатида етиштирилади. Унинг ок донли навлари озик-овкат йуналишида, кора донли навлари уругидан эса чорвачиликда ем-хашак йуналишида аралашма озука сифатида фойдаланилади.

Нухат дони таркибида 25-30 % оксил, 4-7 % ёг, 47-60 % азотсиз экстракт моддалари, 2,4-12-8 % гача целлюлоза, 4 % гача кул, В витамини ва маъданли тузлар ташкил этади [2,3]. Нухат дуккакли дон экинлари гурухи ичида озик-овкат учун энг куп ишлатиладиган экин хисобланади. У инсон организми учун мухим булган оксил, мой ва углеводларга бой озика махсулотлари таркибига эгадир. Нухат экини озикавийлик

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

www.samaguni.uz

Republican Scientific and Practical Conference

October 5-6

Samarkand branch of Volume 3 | SB TSAU Conference | 2022 Tashkent State Agrarian University Theoretical and Practical Principles of Innovative Google Scholar indexed_Development of the Agricultural Sector in Uzbekistan

таркиби буйича соя, ясмик, горох ва бошка дуккакли дон экинларига нисбатан устун туради [4].

Чорвачилик сохасида нухат дони ёрмаси омихта емларга кушилганда унинг туйимлилиги ошади ва хазм булиши яхшиланади.

Узбекистондаги мавжуд лалмикор майдонларда юритиладиган дехкончилик тизими ва у ердаги тупрок иклим шароити узига хос алохида характерга эга эканлиги билан жахоннинг бошка сугорилмайдиган лалмикор минтакалари тупрок ва иклим шароитидан тубдан фар; килиши билан ажралиб туради [1]. Улкамизнинг лалмикор типик буз тупрокларида нухат экини кадим замонлардан буён экиб келинади. У лалмикор майдонлар шароитида хар кандай экин учун яхши утмишдош хисобланади. Нухат экиладиган лалмикор ерларда тупрок унумдорлигининг яхшиланиши натижасида ундан кейин экиладиган лалми экинларда хосилдорликнинг ошиши таъминланади.

Тадкикот утказиш шароитлари. Илмий тажрибалар Лалмикор дехкончилик илмий тадкикот институтининг Марказий тажриба хужалиги (Галлаорол)да лалмикор типик буз тупроклар шароитида олиб борилди. Бу тажриба хужалиги лалмикор ераларнинг ёгингарчиликлар билан ярим таъминланган текислик-кир-адирлик минтакасида денгиз сатхидан 580 м баландликда жойлашган булиб, тупроги типик лалмикор буз тупроклар туркумига киради. Тадкикотлар даласи тупроклари уртача кумокли, эрозияга чалинган булиб, ер ости сизот сувлари 10 мдан пастда жойлашган.

Тадкикотларнинг максади. Лалмикор типик буз тупроклар шароитида турли экиш технологиялари (анъанавий технология, "О" технология ва СЗС-2,1 култиватор сеялкаси (^озогистон) ва минерал, органик угитларнинг нухат уруги лаборатория ва дала унувчанлиги хамда туп сонига таъсирини урганишдан иборат.

Тадкикотларнинг вазифалари. Турли экиш технологияларида минерал ва органик угитлар кулланилганда нухат усимлиги лаборатория ва дала унувчанлигини хамда туп сонини аниклаш.

Тажриба натижалари. Дастлаб лаборатория тажрибаларида нухатнинг лалмикор майдонлар учун районлаштирилган "Гулистон" навининг уруги унувчанлиги ва илдиз узунлигига таркибида 8 турдаги аминокислоталар, органик моддалар (фулвик ва гумик кислоталар), макро ва микро угитлар мавжуд булган универсал органо-минерал биопрепарат "Рокогумин" биоугити ва Evrofol 30 % к.э.фунгицидининг таъсири урганилди (1-жадвал).

October 5-6

www.samaguni.uz Republican Scientific and Practical Conference

332

Samarkand branch of Volume 3 | SB TSAU Conference | 2022

Tashkent State Agrarian University Theoretical and Practical Principles of Innovative

Google Scholar indexed Development of the Agricultural Sector in Uzbekistan

1-жадвал

Биологик фаол ^итлар меъёрининг "Гулистон" нухат навининг лаборатория шароитида унувчанлиги ва илдиз ривожланишига таъсири, ЛДИТИ, МТХ, 2022 йил

T/p

Вариантлар

Унувчан лик, %

Илдиз узунлиги, см

Назоратга нисбатан

Унувчан лик, %

Илдиз узунлиги, см

Дистилланган сувда-назорат

72

9,5

+-

+-

РГ-3 л/т уруг х,исобида

80

10,

8

+1,3

РГ -5 л/т уруг х,исобида

85

10,3

13

+0,

РГ -7 л/т уруг х,исобида

82

5,5

10

-4,0

РГ-5 л/т+0,5 доза фунгицид

85

4,6

13

-4,4

РГ-5 л/т+1,0 доза фунгицид

70

4,5

-2

-5,0

1

2

3

4

5

6

Эслатма: РГ - Рокогумин, фунгицид - Evrofol 30 % к.э.

Жадвал маълумотидан куриниб турибдики, лаборатория шароитида (18-200С хароратда) нухатнинг "Гулистон" навининг унувчанлиги назорат вариантида уртача 72 %ни ташкил этди.

Бу ерда бошда вариантларга нисбатан энг юдори унувчанлик курсаткичи "Рокогумин" биоугити билан инокуляция дилинган 3- ва 5- вариантларда кузатилди (85 %). Бу вариантларда назорат вариантига нисбатан унувчанлик 13 %га юдорилиги аникланди. Аммо 5 л/т хисобида "Рокогумин" биоугити билан бирга тулид дозада фунгицид эритмаси билан намланганда нухат уругининг унувчанлиги назоратга Караганда 2 %га пасайганлиги кузатилди.

Лаборатория тажрибаларида "Рокогумин" биоугити хамда фунгициднинг ярим ва тулид дозадаги аралашмаси билан намлантирилган нухат уруги униб чидиш ва усиш жараёнларининг бироз сустлашуви кузатилди.

Дастлабки йилдаги дала тажрибаларида экиш ишлари 3 та экиш технологиялари буйича жумладан:

1. Анъанавий технология - 20-22 см чудурликда шудгорлаш.

2. "О" технология - тупродда ишлов бермасдан экиш.

3. СЗС - 2,1 (^озогистон) култиватор сеялкаси билан экиш.

Олиб борилган дала тажрибаларига натижаларида шу нарса анидландики, турли экиш технологиялари ва минерал угитлар хамда аминокислоталар, макро ва микро угитлар, гумат ва фульват кислоталар таркибида мавжуд булган биоугитлар ("Нанокремний" ва "Рокогумин") иштирокидаги вариантларда нухат усимлиги дала унувчанлиги ва туп сонига сезиларли таъсир этиши кузатилди (2-жадвал).

® о

www.samaguni.uz

October 5-6) Republican Scientific and Practical Conference

©

О

333

Tashkent State Agrarian University Volume 3 | TSAU Conference | 2022 Samarkand branch Theoretical and Practical Principles of Innovative Google Scholar indexed_Development of the Agricultural Sector in Uzbekistan

2-жадвал

Турли экиш технологиялари ва ^итларнинг нухатнинг "Гулистон" нави туп сони ва дала

Де л № Технология Вариантлар Такрорийликлар буйича усимликлар сони, дона/м2 Уртача дона/м2 Дала унувча нлиги, %

1 2 3 4

1 Анъанавий технология (СЗС-3,6 Fалла сеялкаси, Россия) Угитсиз - назорат 21 20 21 22 21 84

2 P30K30 экиш олдидан сочма усулда, N30 3 -4 чин барг - сочма усулда (st) 20 22 19 23 21 84

3 P20K20 - сочма усулда, экиш олдидан 22 20 23 19 21 84

4 N20P30K20 - сочма усулда, экиш билан бирга+2,5л/га РГ 23 21 23 21 22 88

5 ^0Р30К20-лента усулида, экиш билан бирга+2,5л/гаРГ+ фун. 0.3/га +инсек.0,3л/га 24 22 24 22 23 92

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

6 N20P30K20 - лента усулида, экиш билан бирга+2,5л/гаНК+фун.0.3 /га+инсек.0,3л/га 23 22 24 23 23 92

1 "О" технология (NO TILL Бразилия сеялкаси) Угитсиз - назорат 18 17 19 18 18 72

2 Р30К30 экиш олдидан, N20 3-4 чин барг - лента усулда (st) 20 19 17 20 19 76

3 Р20К20 - лента усулида, экиш билан бирга 20 15 19 18 18 72

4 N20P30K20 - лента усулида, экиш билан бирга+2,5л/га РГ 18 20 17 21 19 76

5 N20P30K20 - лента усулида, экиш билан бирга+2,5л/гаРГ+ фун.0.3/га +инсек.0,3л/га 20 22 20 22 21 84

6 N20P30K20 - лента усулида, экиш билан бирга+2,5л/гаНК+фун.0.3 /га+инсек.0,3л/га 18 21 20 21 20 80

1 СЗС-2,1 култиватор сеялкаси (^озоFистон) Угитсиз - назорат 23 19 20 22 21 84

2 P30K30 экиш олдидан, N20 3-4 чин барг - лента усулда (st) 21 21 19 23 21 84

3 P20K20 - лента усулида, экиш билан бирга 20 18 20 22 20 80

4 N20P30K20 - лента усулида, экиш билан бирга+2,5л/га РГ 22 21 23 22 22 88

5 N20P30K20 - лента усулида, экиш билан бирга+2,5л/гаРГ+фун. 0.3/га +инсек.0,3л/га 23 24 23 22 23 92

6 N20P30K20 - лента усулида, экиш билан бирга+2,5л/гаНК+фун.0.3 /га+инсек.0,3л/га 21 23 21 23 22 88

Эслатма: РГ - Рокогумин, НК - Нанокремний.

https://tdau.uz/

October 5-6

Republican Scientific and Practical Conference

334

Tashkent State Agrarian University Volume 3 | TSAU Conference | 2022

Samarkand branch Theoretical and Practical Principles of Innovative

Google Scholar indexed Development of the Agricultural Sector in Uzbekistan

2-^agBan MatnyMoraapugaH KypuHuö TypuöguKH, onuö öopunraH gacraaÖKH HHnrn gana Ta^pHÖanapuga HyxaTHHHr 'TynucTOH" HaBuga gana yHyBHaHnuru Bapuaffraap öyHHHa 80-92 % hh, Tyn cohh 18-23 goHa/M2 TamKun этgн. EyHga энг WKopn KypcaTKHH 5- Ba 6-BapuaHTnapga Ky3arangu. ^yMnagaH, aHtaHaBHH TexHonorua öyfiHHa экнпгaн Bapuaffraap unuga Ha3opaT BapuaHTuga ycuMnuK Tyn cohh ypTana 21 goHa/M2, gana yHyBHaHnuru 84 %hh TamKun этгaнн xonga ymöy TexHonoruaHHHr 5-BapuaHTuga Terumnuna 23 goHa/M2, 92 %hh Tammn этgн. fflyHHHrgeK. C3C-2,1 (ko30fhctoh) KynTHBarop ceanKacu öunaH экнm TexHonoruacuga xaM ymöy 5- BapuaHTga Ha3opaTra HucöaraH ce3unapnu gapa^aga ycTyHHHK KypcaTKH^napu Ky3arangu.

^acTnaÖKH Hungaru Ta^puöa Harn^anapHra acocnaHuö KyHugaru xynocanapra Kenum MyMKHH: nanMHKop MaögoHnapga "PoKoryMHH" Ba "HaHopeMHufi" öuoyFuraapH öunaH HHoKyn^HA KunraH xonga C3C-2,1 (Ko3ofhctoh) KymuBarop ceanKacu öunaH экнmga Hyxar экннн Tyn cohh Ba gana yHyBHaHnuru öyHHHa axmu Harn^anapra Ba HKTHcoguH caMapagopnuKKa эpнmнпagн.

REFERENCES

1. AMaHoB A., CugguKoB P.3., McynoB X.ro. Ba öom^anap. hk^hm Ba oö-xaBo mapouTnapu y3rapumuHHHr nanMHKop экннпap xocungopnurura Tatcupu Farnaopon. 2017 h. 36 ö.

2. TypcyHoBa M. .HanMHKop epnap mapouruga HyxaT HaBnapuHHHr yHyBHaHnuru. ArpounM ^ypHanu. №4, 2021 nun, 25-27 ö.

3. ATaöaeBa X., ^ogupxy^aeB O. YcHMnHKmyHocnuK.TomKeHT "^Hru acp aBnogu" 2006 h. 154-ö.

4. MaBnaHoB E.T. CyFopunaguraH TynpoKgapga HyxaTHHHr Mngy3, YMug Ba Y3ÖeKHCTOH 32 HaBnapuHH ycumu, puBo^naHumu Ba xocungopnurura MHHepan yFHTnapHHHr Tatcupu. ABTope^epar gucc. k.x.^.h., CaMapKaHg 2005 h. 24 ö.

® ©

https://tdau.uz/

October 5-6) Republican Scientific and Practical Conference

©

o1

335

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.