Научная статья на тему 'ЛАЛМИКОР ЕРЛАРДА НЎХАТ ЕТИШТИРИШ'

ЛАЛМИКОР ЕРЛАРДА НЎХАТ ЕТИШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

254
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
нaв / cелекция / oқcил / дуккaк / вегетaция дaври / ҳocил / дoн cифaти. / type / selection / protein / legumes / growing season / yield / grain quality

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — М. К. Турсунова, Ғ. Н. Aлиқулов

Мaқoлaдa нўхaт нaв ва нав нaмунaлaрининг ўcиши, ривoжлaниши ва ҳосилдорлигини иқлим омилларига боғлиқлиги ўргaнилгaн. Лалмикор ерлaрдa етиштирилган нўхатнинг фенологияси, биометрик кўрсаткичлари таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article examines the dependence of the growth, development and yield of varieties and varieties of chickpea on climatic factors. Phenology and biometric parameters of chickpea grown on rainfed lands have been analyzed.

Текст научной работы на тему «ЛАЛМИКОР ЕРЛАРДА НЎХАТ ЕТИШТИРИШ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-860-871

ЛАЛМИКОР ЕРЛАРДА НУХАТ ЕТИШТИРИШ

М. К. Турсунова

Карши мухандислик-иктисодиёт института таянч докторанти

F. Н. Аликулов

Карши мухандислик-иктисодиёт институти доценти

АННОТАЦИЯ

Маколада нухат нав ва нав намуналарининг усиши, ривожланиши ва хосилдорлигини иклим омилларига богликлиги урганилган. Лалмикор ерларда етиштирилган нухатнинг фенологияси, биометрик курсаткичлари тахлил килинган.

Калит сузлар: нав, селекция, оксил, дуккак, вегетация даври, хосил, дон сифати.

ABSTRACT

The article examines the dependence of the growth, development and yield of varieties and varieties of chickpea on climatic factors. Phenology and biometric parameters of chickpea grown on rainfed lands have been analyzed.

Keywords: type, selection, protein, legumes, growing season, yield, grain quality

КИРИШ

Нухат дунёдаги энг мухим дуккакли экинлардан булиб, инсон рационида оксил ва аминокислоталарнинг асосий манбаи булиб хизмат килади. Нухат 50 дан ортик мамлакатларда, Австралия, Канада, Х,индистон, Эрон, Мексика, АКШ ва Россияда етиштирилади. Бирок нухат ишлаб чикариш ахолининг оксилга булган эхтиёжларини кондира олмайди.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7-февралдан ПФ-4947-сонли Фармони билан тасдикланган "2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-860-871

Хдракатлар стратегияси"нинг учинчи устувор йуналиши кишлок хужалигини модернизация килиш ва жадал ривожлантиришга эътибор каратилган1.

Нухат унумдорлигига атроф-мухитнинг салбий омиллари катта таъсир курсатади. Гуллаш пайтида ва дон тулиш даврида юкори харорат ва кургокчилик хосилни 40-45 % гача камайтириши мумкин. Замонавий селекциянинг асосий вазифаси узгарувчан иклим шароитига мос юкори махсулдор навларни яратишдир. Кенг ва тизимли селекция ишлари натижасида бир катор юкори махсулдор стресс шароитларга чидамли нухат навлари яратилган.

Дала тажрибалари Кдшкадарё вилоятининг Кдмаши тумани худудидаги лалмикор ерларда жойлашган булиб, хар бир намуна катор ораси 45 см, узунлиги 4 м, 3 катордан 5 м да 3 кайтарикликда экилди. Экиш меъёри 1 п.м да 5 дона унувчан уруг хисобида булди. Экиш кулда амалга оширилди. Андоза нав сифатида Обод нави экилди.

Экиладиган уруг учун I синф уруглик стандарти талабларига кура унувчанлиги 95% дан кам булмаган, намлиги 14% дан юкори булмаган, нав тозалиги 100% булган уругликлардан фойдаланилди.

Фенологик кузатиш буйича ривожланиш фазаларининг бошланиши (1015% ) ва тулик (75% ) утиши ойнинг кайси кунига тугри келиш санаси махсус журналга ёзиб борилди. Урганилган навлар айрим ривожланиш фазалари орасидаги даврларнинг (фазалараро давр) давомийлиги асосида вегетация даври хамда тезпишарлиги аникланди.

Усимлик усув даврининг давомийлиги навнинг алохида мухим курсаткичларидан булиб хисобланади. Бу хусусият нухат усимлигининг генетик жихатидан ирсий тузилишига боглик булиши билан бирга, унинг кандай шароитда устирилаётганлигига, яъни тупрок-иклим ва метеорологик шароитларга, устириш агротехникасига, экиш муддатига хам богликдир.

Селекция кучатзорида элита усимликларнинг насллларига махсулдорлиги ва биокимёвий-технологик курсаткичлари буйича дастлабки таккослаш ишлари ва энг яхши наслларни кейинги йилларда урганиш ва купайтириш учун ажратиш ишлари олиб борилади.

International Elite Nursery-Large Seeded-2019 (CIEN-LS-19) Халкаро кузги нухатнинг йирик донли назорат кучатзорида нухатнинг 36 та нав ва намуналари урганилди.

:Мирзиёев Ш.М.Узбекистон Республикаси Президентининг фармони. Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси тугрисидаги. / Расмий нашр/ - Тошкент: "Адолат", 2017. - 112 б.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-860-871

Ушбу кучатзорда урганилган намуналарнинг кургокчиликка, иссикликка, касаллик ва зараркунандаларга ута чидамлилари, нокулай иклим шароитларда хам хосилдорлик курсатгичларини саклаб колиши билан табиий танланган 11 та намуналар ажратиб олинди.

International Elite Nursery-Large Seeded-2019 (CIEN-LS-19) кучатзорида урганилган намуналарнинг униб чикиш даври 12-14 март, шохланиш фазасига утиши 30 март 01 апрел, гунчалаш фазасига утиши 19-29 апрел, гуллаш фазасига утиши 25 апрел 05 май, дуккак хосил булиш фазаси 9-16 май, пишиш фазаси 16-23 июн кунларига тугри келганлиги, вегетация даврининг давомийлиги 85-102 кунни ташкил килгани кайд этилди.

Андоза нав сифатида танланган Обод (Local Check) навнинг униб чикиш фазаси 13 март, шохланиш фазасига утиши 31 март, гунчалаш фазасига утиши 24 апрел, гуллаш фазасига утиши 03 май, дуккак хосил булиш фазаси 12 май, пишиш фазаси 17 июн кунларига тугри келганлиги, вегетация даврининг давомийлиги 97 кунни ташкил килгани аникланган.

1-жадвал

Нухат намуналарининг усув даври давомийлиги

№ Номи а н а с Э и if и T ю и н >> Шохланиш, сана Гунчалаш, сана Гуллаш, сана Дуккак х,осил булиш, сана Пишиш, сана Усув даври

1 ОБОД (Local Check) 13.03. 31.03. 18.04. 27.04. 07.05. 18.06. 97

2 X06TH36/X05TH144XFLIP98-80 12.03. 30.03. 26.04. 03.05. 14.05. 22.06. 102

3 X05TH186/ICCV03309XFLIP91-96 13.03. 31.03. 26.04. 03.05. 14.05. 22.06. 101

4 X05TH106/FLIP97-131XFLIP00-14 14.03. 01.04. 26.04. 03.05. 14.05. 22.06. 100

5 X05TH69/X04TH-207XFLIP00-17 14.03. 01.04. 26.04. 03.05. 14.05. 22.06. 100

6 X07 TH 157/FLIP00-65CXFLIP 03-1 12.03. 30.03. 28.04. 04.05. 15.05. 23.06. 101

7 X07 TH 112/FLIP05-7XFLIP 03-97C 12.03. 30.03. 26.04. 03.05. 14.05. 22.06. 102

8 X05TH26/X04TH- 146XFLIP01 -29 14.03. 01.04. 23.04. 30.04. 10.05. 17.06. 96

9 X05TH12/X04TH-131XFLIP02-42C 14.03. 01.04. 21.04. 28.04. 07.05. 16.06. 94

10 X89TH258/ (FLIP 85-122CXFLIP 82 14.03. 01.04. 22.04. 01.05. 09.05. 16.06. 95

11 X05TH29/X04TH-149XFLIP02-36C 13.03. 31.03. 26.04. 03.05. 14.05. 22.06. 101

TaHnaHraH 11 Ta HaMyHaHHHr moxnaHHm $a3acnra yramn 30-31 MapT,

ryHnanarn $a3acnra yrarnn 21-27 anpen, rynnam $a3acnra yrarnn 27 anpen 03 Man,

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-860-871

дуккак хосил булиш даври 9-12 май, пишиш фазаси 19-23 июн кунларига тугри келганлиги аникланди. Жадвал маълумотларидан куриниб турибди танланган намунанинг вегетация даври давомийлиги 94 дан 102 кунгача булгани кайд килинган.

Жумладан, ушбу курсаткич X07 TH 112/FLIP05-7XFLIP 03-97C намунада 94 кунни,, X05TH34/X04TH-154XFLIP00-69 намунада 95 кунни, X05TH188/ICCV96323XFLIP91-186, X05TH186/ICCV03309XFLIP91 -96,

X05TH69/X04TH-207XFLIP00-17 намуналарда 96 кунни, , X07 TH 103/FLIP 03-117CXSari-98 (FLIP 85-1C), X89TH258/ (FLIP 85-122CXFLIP 82-150C)/FLIP 86-77C, намуналарда 100 кунни, X05TH38/X04TH-159XFLIP01-29, X07 TH 157/FLIP00-65CXFLIP 03-108C, X05TH106/FLIP97-131XFLIP00-14, X06TH36/X05TH144XFLIP98-80 намуналарда 101 кунни,

X06TH37/X05TH147XFLIP98-121, X05TH164/FLIP97-85XICCV-95311,

X05TH26/X04TH-146XFLIP01 -29, X05TH12/X04TH-131XFLIP02-42C

намуналарда 102 кунни, X05TH29/X04TH-149XFLIP02-36C намунада 103 кунни ташкил килган аникланган.

2020 йил хосили учун лалми майдонларда назорат кучатзорида нухатнинг 30 та нав ва намуналари 10 м2 майдонда, 2 кайтарикда экиб урганилди. Тажриба оралиги 45 см, 1 пм. 5 донадан кулда экилди.

Назорат кучатзорда урганилган махаллий ва хориждан келтирилган намуналарнинг кургокчиликка, иссикликка, касаллик ва зараркунандаларга ута чидамлилари, табиатнинг нокулай иклим шароитларда хам хосилдорлик курсатгичларини саклаб колиши билан табиий танланган намуналар ажратиб олинди.

Назорат кучатзоридан танлаб олинган нав ва намуналарнинг вегетация даврининг киска булиши айникса Республикамизнинг жанубий минтакалари учун янги навлар яратишда мухим ахамиятга эга. Жанубий минтакаларда май ойининг иккинчи ярмига бориб хаво хароратининг кутарилиб хамда хаводаги нисбий намликнинг камайиб кетиши усимлигининг пишиш фазасига тасир килади.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-860-871

2-^aflBa^

Назорат кучатзорида нухат нав ва намуналарининг усув даври

Э « 35 « с « X а « н я 2 « н s

Т/ р Номи. s я 2 * £ Ю w S н >> Э и н « n х о а Э а л « ST н у Ц- О Э а n л у u Дуккак х,о< булиш, са Пишиш, са в а д в ^ с >>

1 KR-20-LCPYT-RF-1 30.03. 25.04. 05.05. 12.05. 24.05. 18.06. 80

2 KR-20-LCPYT-RF-15 30.03. 25.04. 05.05. 11.05. 25.05. 18.06. 80

3 KR-20-LCPYT-RF-22 24.03. 19.04. 06.05. 13.05. 24.05. 19.06. 87

4 Orzu 24.03. 19.04. 06.05. 14.05. 24.05. 18.06. 86

5 KR-20-LCPYT-RF-12 24.03. 19.04. 06.05. 14.05. 25.05. 18.06. 86

6 KR-20-LCPYT-RF-16 31.03. 25.04. 05.05. 14.05. 24.05. 18.06. 79

7 Обод (ст) 31.03. 25.04. 05.05. 13.05. 23.05. 18.06. 79

8 KR-20-LCPYT-RF-20 31.03. 25.04. 05.05. 14.05. 23.05. 19.06. 80

9 Xalima 24.03. 19.04. 05.05. 15.05. 24.05. 18.06. 86

10 KR-20-LCPYT-RF-10 24.03. 19.04. 06.05. 13.05. 24.05. 18.06. 86

11 Yulduz 24.03. 19.04. 05.05. 13.05. 23.05. 18.06. 86

12 KR-20-LCPYT-RF-11 24.03. 19.04. 05.05. 12.05. 25.05. 18.06. 86

13 KR-20-LCPYT-RF-21 24.03. 19.04. 05.05. 14.05. 25.05. 18.06. 86

14 KR-20-LCPYT-RF-3 31.03. 25.04. 05.05. 14.05. 24.05. 19.06. 80

15 KR-20-LCPYT-RF-4 24.03. 19.04. 06.05. 14.05. 24.05. 18.06. 86

16 KR-20-LCPYT-RF-17 24.03. 19.04. 05.05. 13.05. 21.05. 19.06. 87

17 KR-20-LCPYT-RF-6 24.03. 29.04. 05.05. 13.05. 23.05. 19.06. 87

18 Uzbekiston-32 24.03. 19.04. 05.05. 13.05. 24.05. 19.06. 87

19 KR-20-LCPYT-RF-13 24.03. 19.04. 05.05. 13.05. 25.05. 18.06. 86

20 KR-20-LCPYT-RF-23 31.03. 25.04. 05.05. 13.05. 25.05. 18.06. 79

21 Nurli quyosh 24.03. 19.04. 05.05. 14.05. 25.05. 19.06. 87

22 KR-20-LCPYT-RF-19 24.03. 19.04. 05.05. 14.05. 24.05. 19.06. 87

23 KR-20-LCPYT-RF-2 24.03. 19.04. 05.05. 14.05. 24.05. 19.06. 87

24 KR-20-LCPYT-RF-5 24.03. 19.04. 06.05. 15.05. 25.05. 18.06. 86

25 KR-20-LCPYT-RF-18 24.03. 19.04. 06.05. 13.05. 24.05. 20.06. 88

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

26 KR-20-LCPYT-RF-9 24.03. 19.04. 06.05. 15.05. 24.05. 20.06. 88

27 Mustaqillik 24.03. 19.04. 05.05. 14.05. 24.05. 20.06. 88

28 Zumrat 24.03. 19.04. 05.05. 14.05. 24.05. 20.06. 88

29 KR-20-LCPYT-RF-8 24.03. 19.04. 06.05. 14.05. 24.05. 20.06. 88

30 KR-20-LCPYT-RF-14 24.03. 19.04. 05.05. 14.05. 25.05. 20.06. 88

Урганилган намуналарнинг униб чикиш даври 24-31 март, шохланиш

фазасига утиши 19-29 апрел кунларида кузатилди. Гунчалаш, гуллаш ва дуккак

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-860-871

хосил килиш фазаларида навлар уртасида кескин фарк килмади, усимликларни тулик пишиш фазаси 18-20 июн кунларига тугри келганлиги аникланди.

Назорат кучатзорида нухат навлар буйича энг киска вегетация KR-20-LCPYT-RF-16, KR-20-LCPYT-RF-23 намуналарда 79 кун, колган нав ва намуналарда 80-88 кунларни ташкил килди.

3-жадвал

Назорат кучатзори намуналарининг х,осил структураси

Т/р Номи. Бир туп усимликда дуккаклар сони, дона Бир туп усимликдаги донлар сони, дона

1 KR-20-LCPYT-RF-1 70 72

2 KR-20-LCPYT-RF-15 70 71

3 KR-20-LCPYT-RF-22 69 69

4 Orzu 70 72

5 KR-20-LCPYT-RF-12 71 73

6 KR-20-LCPYT-RF-16 71 72

7 Обод (ст) 70 72

8 KR-20-LCPYT-RF-20 68 68

9 Xalima 72 77

10 KR-20-LCPYT-RF-10 69 69

11 Yulduz 68 68

12 KR-20-LCPYT-RF-11 69 69

13 KR-20-LCPYT-RF-21 69 71

14 KR-20-LCPYT-RF-3 68 68

15 KR-20-LCPYT-RF-4 68 68

16 KR-20-LCPYT-RF-17 68 68

17 KR-20-LCPYT-RF-6 70 73

18 Uzbekiston-32 66 66

19 KR-20-LCPYT-RF-13 68 68

20 KR-20-LCPYT-RF-23 69 71

21 Nurli quyosh 68 68

22 KR-20-LCPYT-RF-19 67 67

23 KR-20-LCPYT-RF-2 69 69

24 KR-20-LCPYT-RF-5 72 77

25 KR-20-LCPYT-RF-18 68 68

26 KR-20-LCPYT-RF-9 67 67

27 Mustaqillik 66 66

28 Zumrat 68 68

29 KR-20-LCPYT-RF-8 65 65

30 KR-20-LCPYT-RF-14 68 71

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-860-871

Усимликдаги дуккаклар ва донлар сони канча куп булса хосилдорлик шунча юкори булади. Бу йилги об-хаво назорат кучатзорида табиий танлашга ва тахлиллар олиб боришга имкон берди.

Нухатнинг дон хосили унинг микдор ва сифатига таъсир килувчи бир канча ташки мухит шароитларига боглик равишда шаклланади. Селекция кучатзорида урганилган нухат намуналарининг биометрик тахлил килинганда, энг асосий курсатгич усимликларда дуккаклар хосил булиши, дуккаклар хосил булиши фазасида кургокчиликка ута чидамли намуналар хосил элементларини саклаб колди ва хосил олиш имкони борлиги аникланди.

МУХОККАМА ВА НАТИЖАЛАР

Тажрибаларнинг энг асосий максади юкори хосил бера оладиган ва хар кандай иклим шароитда хам хосил элементларини саклаб колиш имконияти бор булган чидамли нав ва намуналарни танлаш ва ишлаб чикаришга жорий этиш. Хрсилдорлик майдон бирлиги тугри келадиган усимликлар сони, бир туп усимликдаги дуккаклар сони, бир туп усимликдаги донлар сони ва 1000 дона дон вазнига боглик.

Бир туп усимликдаги жами дуккаклар сони 65-72 тагача хисобланди. Юкоридаги хисоб-китобдан келиб чикиб бир туп усимликдаги донлар сони 65-дан 77 тагача дон борлиги аникланди.

Хар кандай тажрибанинг асосий максади юкори хосил бера оладиган ва хар хил табиий ташки омилларга чидамли булган навларни яратишга каратилган. Хосилдорлик майдон бирлиги тугри келадиган усимликлар сони, бир туп усимликдаги дуккаклар сони, бир туп усимликдаги донлар сони ва 1000 дона дон вазнига боглик.

Барча экинларнинг хосилдорлиги куп жихатдан улар парвариш килинадиган иклим шароитига боглик булади. Экин устириш учун иклим шароити канчалик кулай булса, экин хосилдорлиги хам бир хил агротехника шароитида шунча юкори булиши мумкин. Иклим шароитининг нокулай келиши экинлар хосилини анча камайишига ва махсулот сифатининг пасайишига олиб келади.

Усимликларга табиий шароитларнинг таъсирини камайтириш ва хар кандай шароитда баркарор хосил олишни таъминлашга агротехник чора-тадбирлар билан бирга экинларнинг кургокчиликка, совукка ва бошка табиий нокулайликларга чидамли навларни ишлаб чикаришга жорий этиш мухим ахамиятга эга, чунки бундай навлар нокулай шароитлар таъсиридан кам зарар

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-860-871

куради ва мазкур шароитда чидамсиз навларга нисбатан анча куп хосил туплаш имконига эга булади.

Лалми майдонларда ёгингарчилик микдорининг тушиши лалми усимликларнинг усиб ривожланиши, хосил элементларини тулик ривожланиши, хаво хароратининг кескин исиб кетиш даврига кадар нухат усимликлари дуккак хосил килиб олишига замин яратади. Усимликдаги дуккаклар ва донлар сони канча куп булса хосилдорлик шунча юкори булади.

Нухатнинг дон хосили унинг микдор ва сифатига таъсир килувчи бир канча ташки мухит шароитларига боглик равишда шаклланади. Назорат кучатзорида урганилган нухат намуналарининг биометрик тахлил килинганда, энг асосий курсатгич усимликларда дуккаклар хосил булиши, дуккаклар хосил булиши фазасида кургокчиликка ута чидамли намуналар хосил элементларини саклаб колди ва хосил олиш имкони борлиги аникланди.

Лойиха доирасида урганилаётган намуналарнинг технологик сифат тахлили амалга оширилганда доннинг 1000 дона вазни курсаткичи 300,9-388,1 г, доннинг хажмий огирлиги 693.2-789,9 г/л, дон таркибидаги оксил микдори 16,7-23.9 % булгани аникланди.

Тажрибада андоза нав сифатида танланган нухатнинг Обод (Local Check) навининг 1000 дона вазни курсаткичи 385,7 г, доннинг хажмий огирлиги 785,6 г/л, дон таркибидаги оксил микдори 22.6,0 % булгани аникланди.

4 - жадвал

CIEN-LS-19 назорат кучатзори намуналарнинг технологик сифат курсатгичлари

% Номи (Pedigree) 1000 та дон вазни, гр Дон х,ажми, гр/л £ s © Д ° О ы и м

1 ОБОД (Local Check) 385,7 785,6 22,6

2 X06TH36/X05TH144XFLIP98-80 388,1 795,2 24,7

3 X05TH186/ICCV03309XFLIP91-96 386,5 792,1 23,6

4 X05TH106/FLIP97-131XFLIP00-14 387,6 790,5 23,2

5 X05TH69/X04TH-207XFLIP00-17 388,1 795,1 23,9

6 X07 TH 157/FLIP00-65CXFLIP 03-108C 379,9 788 24

7 X07 TH 112/FLIP05-7XFLIP 03-97C 388 787,9 24,1

8 X05TH26/X04TH- 146XFLIP01 -29 388,1 700,8 23,9

9 X05TH12/X04TH-131XFLIP02-42C 388,7 700,9 25,5

10 X89TH258/ (FLIP 85-122CXFLIP 82-150C)/FLIP 86-77C 387,9 792,4 25,5

11 X05TH29/X04TH-149XFLIP02-36C 387,9 788,9 23,5

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-860-871

Олинган маълумотлар тахлил килинганда танланган 10 та намунанинг 1000 дона дон вазнининг курсаткичи 366,3 - 388,7 грамм ораликда булгани аникланган. Жумладан, ушбу курсаткич X05TH31/X04TH-151XFLIP02-43C намунада 346,9 г, X05TH105/FLIP02-30CXFLIP00-17 намунада 351,8 г, X05TH164/FLIP97-85XICCV-95311 намунада 305,9 г, X07 TH 83/FLIP 03-84CXGokce (FLIP87-8C) намунада 378,8 г, X07 TH 83/FLIP 03-84CXGokce (FLIP87-8C) намунада 359,2 г, X07 TH 99/FLIP 03-110CXILC 202 намунада 357,5 г, X07 TH 100/FLIP 03-64CXRoy Rene (FLIP 84-188C) намунада 315,5 г ташкил килган аникланган.

Лаборатория бажарилган тахлиллар натижаларига кура танланган 10 та намунанинг хажмий огирлиги 700,9 - 795,2 г/л ораликда булгани кайд килинган. Жумладан, ушбу курсаткич X05TH186/ICCV03309XFLIP91-96 намунада 792,1 г/л, X06TH36/X05TH144XFLIP98-80 намунада 795,2 г/л, X05TH106/FLIP97-131XFLIP00-14 намунада 790,5 г/л, X05TH69/X04TH-207XFLIP00-17 намунада 795,1 г/л, X07 TH 157/FLIP00-65CXFLIP 03-108C намунада 788 г/л, X07 TH 112/FLIP05-7XFLIP 03-97C намунада 787,9 г/л, X05TH26/X04TH-146XFLIP01-29 намунада 700,8 г/л, X05TH12/X04TH-131XFLIP02-42C намунада 792,4 г/л, X89TH258/ (FLIP 85-122CXFLIP 82-150C)/FLIP 86-77C намунада 792,4 г/л X05TH29/X04TH-149XFLIP02-36C намунада 788,9 г/л ташкил килган аникланган.

Тахлиллар натижалари умумлаштирилганда танланган 10 та намунанинг оксил микдори 22,6-24,7 % ораликда булгани кайд килинган. Жумладан, ушбу курсаткич X06TH36/X05TH144XFLIP98-80 намунада 24,7,

X05TH186/ICCV03309XFLIP91-96 намунада 23,6, X05TH106/FLIP97-131XFLIP00-14 намунада 23,2, X05TH69/X04TH-207XFLIP00-17 намунада 23,9, X07 TH 157/FLIP00-65CXFLIP 03-108C намунада 24, X07 TH 112/FLIP05-7XFLIP 03-97C намунада 24,1, X05TH26/X04TH-146XFLIP01-29 намунада 23,9, X05TH12/X04TH-131XFLIP02-42C намунада 25,5, X89TH258/ (FLIP 85-122CXFLIP 82-150C)/FLIP 86-77C 25,5, X05TH29/X04TH-149XFLIP02-36C намунада 23,5 ташкил килган аникланган.

International Elite Nursery-Large Seeded-2019 (CIEN-LS-19) Халкаро кузги нухатнинг назорат кучатзорида Кашкадарё вилоятининг ^амаши тумани лалми майдонларда нухатнинг 36 та нав ва намуналари экилиб урганилди. Назорат кучатзорида экилган 36 та нухат намуналари усимликларининг усув даври, бир туп усимликдаги дуккаклар сони, бир туп усимликдаги донлар сони, 1000 та

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-860-871

дон вазни, хажмий огирлиги, оксил микдори ва хосилдорлиги бахоланиб, 10 та намуналар коллекция ишларининг кейинги боскичлари учун танлаб олинди.

Жумладан, назорат кучатзорида танланган 10 та намунанинг вегетация даври давомийлиги 94 дан 103 кун, 1000 дона дон вазнининг курсаткичи 379,9388,1 г, натура курсаткичи 700,8 - 795,2 г/л, оксил микдори 23,2-25,5 % хамда хосилдорлик курсаткичи 12,1-12,7 ц/га ораликда булгани кайд килинган.

5 - жадвал

CIEN-LS-19 намуналарнинг хосилдорлик курсатгичи

№ Номи (Pedigree) Хосилдорлиги, ц/га

1 ОБОД (Local Check) 11,4

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2 X06TH36/X05TH144XFLIP98-80 12,7

3 X05TH186/ICCV03309XFLIP91-96 12,5

4 X05TH106/FLIP97-131XFLIP00-14 13,3

5 X05TH69/X04TH-207XFLIP00-17 12,7

6 X07 TH 157/FLIP00-65CXFLIP 03-108C 12,1

7 X07 TH 112/FLIP05-7XFLIP 03-97C 12,2

8 X05TH26/X04TH- 146XFLIP01 -29 12,4

9 X05TH12/X04TH- 131XFLIP02-42C 12,7

10 X89TH258/ (FLIP 85-1CXFLIP 82-150C)/FLIP 86-77C 12,6

11 X05TH29/X04TH- 149XFLIP02-36C 12,6

Хрсилдорликнинг хар кандай нокулай шароитда бир маромда булишлигини таъминлашга биотик ва абиотик стрессларга чидамли булган навларни яратиш оркали эришиш мумкин. Сермахсул нухат навини яратишда тадкикотчилар биотик стрессларга чидамлиликни ривожлантириб бориши керак. Купчилик холларда селекция жараёнларида юкори махсулдорликка эга навлар ишлаб чикаришга етгандан сунг касалланиб, хосилдорлиги пасайиб бормокда, яъни чидамли булган навда иммунитет йуколиб, касалликка чалиниб колмокда.

Барча экинларнинг хосилдорлиги куп жихатдан улар парвариш килинадиган иклим шароитига боглик булади. Экин устириш учун иклим шароити канчалик кулай булса, экин хосилдорлиги хам бир хил агротехника шароитида шунча юкори булиши мумкин.

Academic Research in Educational Sciences

VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021 ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-860-871

Назорат кучатзори намуналарнинг х,осилдорлик ва сифат курсатгичла

6 - жадвал ри (2020 й)

Т/р Номи. 1000 та дон вазни, гр Дон х,ажми, гр/л Х,осилдор- лиги, ц/га Оксил микдори, %

1 KR-20-LCPYT-RF-1 255 681 7,5 27,0

2 KR-20-LCPYT-RF-15 257 680 7,0 24,8

3 KR-20-LCPYT-RF-22 255 793 9,5 27,4

4 Orzu 305 610 6,9 25,9

5 KR-20-LCPYT-RF-12 248 573 6,2 26,9

6 KR-20-LCPYT-RF-16 290 592 6,5 25,4

7 Обод (ст) 249 443 3,0 25,5

8 KR-20-LCPYT-RF-20 248 573 4,8 26,0

9 Xalima 320 560 4,7 24,8

10 KR-20-LCPYT-RF-10 243 401 2,7 26,0

11 Yulduz 240 747 8,3 27,0

12 KR-20-LCPYT-RF-11 247 570 4,2 25,4

13 KR-20-LCPYT-RF-21 250 710 8,0 25,5

14 KR-20-LCPYT-RF-3 256 624 6,4 24,8

15 KR-20-LCPYT-RF-4 278 610 7,1 25,6

16 KR-20-LCPYT-RF-17 283 491 5,2 25,4

17 KR-20-LCPYT-RF-6 285 485 5,1 26,0

18 Uzbekiston-32 220 657 7,1 25,9

19 KR-20-LCPYT-RF-13 274 670 7,3 25,7

20 KR-20-LCPYT-RF-23 238 647 7,0 25,8

21 Nurli quyosh 232 784 9,0 26,3

22 KR-20-LCPYT-RF-19 255 448 2,9 25,8

23 KR-20-LCPYT-RF-2 254 711 7,8 27,6

24 KR-20-LCPYT-RF-5 220 418 1,7 27,0

25 KR-20-LCPYT-RF-18 280 520 3,9 26,3

26 KR-20-LCPYT-RF-9 306 560 4,2 25,1

27 Mustaqillik 280 500 3,5 25,2

28 Zumrat 273 592 4,9 24,8

29 KR-20-LCPYT-RF-8 218 550 5,6 24,1

30 KR-20-LCPYT-RF-14 257 535 4,6 25,2

Урганилган намуналарнинг дон сифат тахлили амалга оширилганда доннинг 1000 дона вазни курсаткичи 218-306 г, доннинг хажмий огирлиги 448784 г/л, дон таркибидаги оксил микдори 24,1-27,6 % булгани аникланди.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-860-871

Тажрибада андоза нав сифатида танланган нухатнинг Обод (Local Check) навининг 1000 дона вазни курсаткичи 249 г, доннинг хажмий огирлиги 443 г/л, дон таркибидаги оксил микдори 25,5 % булгани аникданди.

ХУЛОСА

Биометрик тахлиллар шуни курсатадики, энг асосийси хосилдорлик назорат кучатзорида 2,7-9,5 ц/га булганлиги, андоза навдан 15 та нав ва намуналарда 3-6 ц/га гача, 9 та намуналарда 1-3 ц/га гача юкори хосил берганлиги, 2 та намуналар андоза навдан паст хосил берганлиги аникланди.

Олинган маълумотлар тахлил килинганда танланган 9 та намунанинг 1000 дона дон вазнининг курсаткичи 257 - 306 грамм, дон натураси 520-784 г/л, хосилдорлик 5,6-9,5 ц/га, дон таркибидаги оксил микдори 26,0-27,6 фоиз ораликда булгани аникланган. Жумладан, KR-20-LCPYT-RF-22, Nurli quyosh, KR-20-LCPYT-RF-15, KR-20-LCPYT-RF-2, KR-20-LCPYT-RF-13, KR-20-LCPYT-RF-21, KR-20-LCPYT-RF-4, Orzu, KR-20-LCPYT-RF-1, нав ва намуналар танлаб олинди.

Назорат кучатзорида урганилган 30 та нав ва намуналардан 9 та нав ва намуналар барча курсатгичларда юкори эканлиги аникланди. Танлаб олинган нухат нав ва намуналари селекциянинг кейинги боскичларига утказилди.

REFERENCES

1. Абдукаримов Д.Т. ^ишлок хужалик экинлари селекцияси ва уругчилиги. // Самарканд, 2002. 368 б.

2. Эшмирзаев К. Методические указания по проведению бонитировки богарных почв в хозяйствах Республики Узбекистан // Брашюра. - Ташкент, 1992. - 8 с.

3. Олейник П. П., Шукуруллаев П. Рост и развитие нута на богаре Узбекистана // В КН. Селекции и агротехника зерновах в Средней Азии. - Ташкент, 1966. -С.125-132.

4. Malhotra R. S. Chickpea Breeding. Germplasm progrom legumes. Annual Report For 1998. 74-75.

5. Германцев Н. И. Организация семеноводства и производства нута. // Зерновое культуры. - Москва, 1989. - №3. - С.24-25.

6. Завялова И. А. Рекомендации по возделывании нута на богаре Юго-Востоке Казагистана // Рекомендация. - Казагистан, 1996. - 29 с.

7. Доспехов Б. А. Методика полевого опыта с основами статистической обработки результатов исследований // М. Колос, 1973. - 336 стр.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.