Научная статья на тему 'LAGOCHILUS INEBRIANS ЎСИМЛИГИДАН ҚУРУҚ ЭКСТРАКТИНИ ВА ЛАГОХИЛИН ДИТЕРПЕНОИДИНИ АЖРАТИБ ОЛИШ'

LAGOCHILUS INEBRIANS ЎСИМЛИГИДАН ҚУРУҚ ЭКСТРАКТИНИ ВА ЛАГОХИЛИН ДИТЕРПЕНОИДИНИ АЖРАТИБ ОЛИШ Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

140
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
lagochilus inebrians / lagochilus pubescens / сув / дихлорэтан экстракция / субстанция / инебрин / таблетка / лагохилин дитерпеноиди / гемостатик.

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — D. Sh. Tojiboyeva, Dj. Kurbanova, A. X. Islomov

Ушбу мақолада Lagochilus inebrians Bge – бозулбанг (лагохилус) ўсимлигини 2 хил усулда: Биринчи усули сувда экстракция қилиб қуруқ экстрактини олиш ва иккинчи усули дихлорэтан билан экстракция қилиб лагохилин дитерпеноидини ажратиб олиш усуллари, физик-кимѐвий хоссалари ўрганилди ҳамда гемостатик фаолликлари ҳақида маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по фундаментальной медицине , автор научной работы — D. Sh. Tojiboyeva, Dj. Kurbanova, A. X. Islomov

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «LAGOCHILUS INEBRIANS ЎСИМЛИГИДАН ҚУРУҚ ЭКСТРАКТИНИ ВА ЛАГОХИЛИН ДИТЕРПЕНОИДИНИ АЖРАТИБ ОЛИШ»

LAGOCHILUS INEBRIANS УСИМЛИГИДАН ;УРУ; ЭКСТРАКТИНИ ВА ЛАГОХИЛИН ДИТЕРПЕНОИДИНИ АЖРАТИБ ОЛИШ

D. Sh. Tojiboyeva, A. Dj. Kurbanova, A. X. Islomov

Chirchiq davlat pedogogika instituti

dtojiboveva58@gmail. com

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада Ьа^оскИт твЬпат Е^в - бозулбанг (лагохилус) усимлигини 2 хил усулда: Биринчи усули сувда экстракция килиб курук экстрактини олиш ва иккинчи усули дихлорэтан билан экстракция килиб лагохилин дитерпеноидини ажратиб олиш усуллари, физик-кимёвий хоссалари урганилди хамда гемостатик фаолликлари хакида маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: lagochilus inebrians, lagochilus pubescens, сув, дихлорэтан экстракция,субстанция, инебрин, таблетка, лагохилин дитерпеноиди, гемостатик.

КИРИШ

Адабиётлар тахлилидан куринадики, Lagocкilus туридаги усимлик узининг даволаш хусусияти, яъни кон тухтатувчи восита сифатида кадимдан маълум булиб, у шаркнинг энг машхур, самарали кон тухтатувчи доривор усимликлари каторига киради. Lagocкilus усимлиги асосидаги кайнатма ва дамламалари турли кон окишларини тухтатишда амалиётда кулланилиб келмокда. Lagocкilus усимлиги турлари фармакологияси Кубан, Самарканд, Андижон тиббиёт олийгохлари фармакология кафедраларида урганилган. Шулардан Lagocкilus твЬпат турининг сувли ва спиртли кайнатмалари гемостатик хусусиятдан ташкари тинчлантирувчи, гипотенсив, седатив, шокка карши, нурланишга карши ва дезаллергик (аллергияга карши) сингари физиологик фаол хусусиятларга эга эканлиги аникланган[1 -2].

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Lagocкilus твЬ^т усимлиги Узбекистоннинг Навоий вилоятининг Нурота туманида ва Хатирчи туманинг Акмал Икромов жамоа хужалиги Навандак, Мирдош Лангар кишлоFида сой буйи ва жилFа хамда тошлок жойларида усади. Бухоро ва К,ашкадарё вилоятларида хам учрайди. Чимкент вилаятининг собик Фрунзе давлат хужалигида дармана кишлоFида устирилган. Самарканд

Мау, 2022

513

вилоятининг Кушработ, Гужумсой, Бозоржой, Жуш, кишлокларида ёвойи холда усади.

Lagochilus твЬпат усимлиги куп йиллик буйи 20-60 см га етадиган ут усимлик. пояси сершох, кутарилувчи, асос кисми ёFOчлашган, турт киррали булиб, каттик безли туклар билан копланган. Барги оддий, уч-беш булакка киркилган, пояда ва шохларида банди билан карама-карши жойлашган. Гуллари пушти рангли, пояда ва шохларида ярим халка шаклида урнашган. Меваси 4 та ёнFOкча булиб июн-сентабр ойларида гуллайди. Lagochilus твЬпат усимлигини йиFиб олиш вакти июл-август ойидир. Lagochilus твЬпат Bge усимлиги ва унинг гули, УруFлари1-расмда келтирилган.[3-4]

1-pacM.Lagochilus inebrians Bge усимлиги ва унинг гули, уруглари.

Lagochilus твЬпат усимлигининг кимёвий таркибида витамин К1, 0,61,97 % лагохилин, 0,67 % флавоноид гликозидлари, 44-77 мг % аскорбин кислота, 6-7 % органик кислоталар, 5-10 мг % каротин, 9,66-12,42 % смола, 2,58-2,78 % ошловчи ва бошка моддалар хамда калций ва темир тузлари булади. Lagochilus твЬпат барги таркибида лагохилин, 0,03 % эфир мойи, 1114 % ошловчи моддалар, органик кислоталар, 7-10 мг % каротин ва 77-100 мг % витамин С булади. [3-4].

Усимликлардан олинадиган препаратларга: настойка, кайнатма, дамлама, экстракт, экстракт-концентрат, таблетка ва хаказолар киради. Экстрактлар деб, усимлик хом-ашёсидан биологик фаол моддаларни сув, спирт, эфир ёки бошка ажратувчилар ёрдамида ажратиб олинган ва ажратувчиси кисман, баъзан бутунлай буFлатилган ажратмага айтилади. Экстрактлар суюк, куюк ва курукларга булинади. Булардан энг куп ишлатилинадигани курук экстракт хисобланади. Курук

Мау, 2022

514

экстрактлар - бу доривор усимлик хом-ашёсидан олинадиган концентрланган ажратма булиб, таркибида 5 % гача намлик саклайдиган сочилувчан кукун хисобланади. Курук экстрактлар ишлаб чикариш: ажратма олиш, ёт моддалардан тозалаш, буFлатиш ёки куритиш, майдалаш, элаш, бахолаш ва кадоклаш каби технологик боскичлардан иборат. [5-7].

НАТИЖАЛАР ВА МУ^ОКАМА

Lagochilus inebrious Bge - бозулбанг (лагохилус) усимлигини 2 хил усулда: Биринчи усули сувда экстракция килиб курук экстрактини олиш ва иккинчи усули дихлорэтан билан экстракция килиб лагохилин дитерпеноидини ажратиб олиш усулларидан иборат булиб.

Биринчи усули Lagochilus inebrious Bge -усимлигини сувда экстракция килиб (таблетка куринишидаги) инебрин курук экстракти олинади бунинг учун хажми 2 л таги юмалок колбага майдаланган лагохилус усимлиги гули ва барги солиб унинг устига сув солинади ва кайнаб турган сув хаммомида 30 дакикага куйилади. Сунгра экстракт Бюхнер воронкаси ёрдамида фильтрланиб,. фильтрат чинни косачага куйилади ва вакуумли куритгич шкафида 45-50°С хароратда куритилади ва улчами 250 мкм ли элак оркали элаб курук экстракт (инебрин) олинади.

Lagochilus inebrious Bge усимлигидан курук экстрактини ажратиб олишнинг технологик жараёни схемаси ишлаб чикилди (.1-схема).

Инебрин субстанцияси узига хос хидли аччик таъмли, гигроскопик, тук жигар рангли кукун, сувда осон, спиртда эса кийин эрийди, эфир, бензол, ацетон ва хлороформда эримайди. Крлдик намлиги 7.0%, OFир металлар 0.01 дан ошмаслиги керак. инебрин субстанциясининг технологик параметрлари урганилиб чикилди ва унинг физик-кимёвий хусусиятларини инобатга олиб, нам донадорлаш усули асосида таблетка шакли яратилди. Бунинг учун олдиндан алохида-алохида майдаланган инебрин субстанцияси тешигининг диаметри 150 мкм булган элакдан утказилиб, тулдирувчи модда ва FOвакловчининг ярим микдори билан масса гидропрессда диаметри 11 мм булган колипда, 120 МПа босим остида, уртача массаси 0,5 гр дан таблеткалар пресслаб олинди. Инебрин таблеткларида инебрин субстанцияси 0.2 грни ташкил килади. Инебрин таблеткаси самарали кон тухтатиш хусусиятига эга. Унинг таъсир механизми кон-томир тромбоцитлари гемостази системаси I ва II фактори проторомбиндан тромбин хосил булиш ва кон куюлишининг контакт фосфолипидлари

May, 2022

515

MexaHH3MHHHHr Hmra Tyrnnm ^apaeHHHH Te3.ramTHpHmH ÖH^aH öofhhk. npenapaTHHHr TatCHp KH^nm Ba^TH KHpHmnran 30-35 MHHyrgaH KeÖHH 6om^aHH6 180 MHHyirana gaBOM этagн. HHeöpHH Taö^eTK^apHHH KypuHHmu 2-pacMga Ke.rrapH.nraH.

1-cxeMa

"HHeöpHH" су6станцннсннн ojum /KapaeHHHiiHr TexHO^orHK cxeMacn

flнзен^екцнa kh^ybmh эрнтма

i

BP1 HmnunapHH Taftepnam

BP2 Hmnaö HHKapum xoHanapHHH Taftepnam

BP2 Ac6o6 ycKyHanapHH Taftepnam

^ KaHanH3auHara J

Haroxunyc ycHMnuru öapru BarynnapH

]

BP4 XoM-ameHH Taftepnam

■TbP4. 1 YMyMHH Tanaönap j >^BP4. 2 Tapo3Hga TopTHm j

hhhmhhk cyBH j

T^ 1. HHeöpHH eyeTaHUHHeHHH onum

T^ 1. 1 Экcтpaкцнн

T^ 1.2 OunTpnam

' T^ 1.3 KywnTHpum

T^ 1.4 HHeöpHHHH KypHTHm

T^ 1.5 Maftganam Ba эnam

VMMQ. 1 KagoKnam Ba ^oftnaml—

YMQ. 1.1 KagoKnamj

-c

^MQ. 1.2 ^oftnam

< HyKoTum )

-( ^HKHHflHnap )

—f HyKOTumnap ^

HHeöpHHHH oMÖopra ^yHaTHm

2-pacM. HHeöpHH сy6стaнцнaсн Ba TaG^eTK^apHHH KypHHHmH.

May, 2022

516

Препарат кунига 2-3 махал 1 та таблеткадан 2-3 кун давомида кулланилади. Инебрин таблеткалари LD50 10000 мг/кг булиб у V синф кам захарли моддалар синфига мансуб.

Инебрин таблеткалари жаррохлик амалиётидан олдин ва кейин паренхиматоз кон кетиш жараёнларини олдини олишда, махаллий ва бачадандан кон кетиш жараёнларида гемофилия билан боFлик кон кетишларида ва тромбоцитопеник пурпура ва аллергик диатезларда ишлатилади.

Иккинчи усули Lagockilus твЬ^т Еgв - бозулбанг (лагохилус) усимлигини дихлорэтан билан экстракция килиб лагохилин дитерпеноиди ажратиб олинган,

Lagoкilus твЬ^т Еgв усимлигидан адабиётларда келтирилган усулдан фойдаланиб, лагохилин дитерпеноиди ажратиб олиш учун Lagoкilus твЬ^т усимлигини майдалаб ишкорни (NaOH -натрий гидроксид) 10 % ли эритмаси билан пуркаб ишлов берилади ва куритилгач дихлорэтан эритувчисида экстракция килинади. Дихлорэтан эртимаси фльтрланиб концентрлангач совуткичда совутилади ва техник лагохилин дитерпеноиди кристаллари ажратиб олинади. Лагохилин дитерпеноидини Lagocкilus твЬ^т Еgв усимлигидан ажратиб олиш 2-схемада келтирилган.

2-схема

ííLagoкilus ¡тЬ^т Bgв" усимлигидан лагохилин дитерпеноидини ажратиб олиш схемаси

Лагохилус усимлиги

1 1. Майдалаш 2. 10% МаОН билан ишлов бери 3. ДХЭ билан экстракция

ДХЭ экстракт

1. Фильтрлаш 2. 0°С да 24 соатга колдириш ^3. Фильтрлаш

Техник лагохилин

1. Ацетонда кайта кристаллаш

2. Фильтрлаш

и

Тоза лагохилин

Техник лагохилин ацетонда кайта кристаллаб тозаланди. Лагохилиннинг уртача унуми 1.7-1.8% атрофини ташкил килади. Тозалаб кайта кристалланиб олиган

Мау, 2022|

® О

©

517

о

лагохилиннинг суюкланиш харорати 168-169 С булиб, адабиётдагиларидан фарк килмади. Юпка катламли хроматография усули асосида идентификация килинганда куйидаги эритувчи системадан фойдаланилди: тетра-хлорметан-ацетон 7:5; Rf киймати 0,15 га тенг эканлиги аникланди. Лагохилинни кимёвий формуласи 3-расмда келтирилган. [7-9].

ХНз

НО—С 19

Н2 Ч^ X

3-расм. Лагохилиннинг дитерпеноидини (3,15,16,18-тетрагидрокси 9-13 эпоксилабдан) кимёвий структура ва фазовий, конформация тузилишлари

Лагохилин дитерпеноиди купгина доривор препаратлар таблетка куринишидаги (Глилагин), вена кон томири ичига кулланиладиган дорилар ампулада (Лагоден, Лаговин) олинган. Булардан ташкари гемостатик геллар, салфетка, коллаген пленка куринишидаги дори шакллари хам яратилган [9-10]

Лагохилиндан беш боскичли синтез асосида унинг сувда эрувчан хосиласи олинган ва унга лагоден деб ном берилган. Лагоден -ок рангдаги уч молекула сув билан кристалланган кукун булиб, сувда яхши эрийди, этил спиртида кам эрийди ва органик эритувчиларда эримайди. Сувда яхши эриганлиги туфайли «Лагоден» препаратини вена кон томири оркали организмга юбориш мумкин. Лагоден икки хил дори шаклида ишлаб чикилган:1) вена кон томирлари оркали юбориш учун мулжалланган 10 мл ампулаларда 0,5% сувли эритмаси куринишида; 2) яраланган жойларга сепиш учун 0,5 г кристалл кукун куринишида

® о

Мау, 2022|

©

ф'

518

4-pacM. «HarogeH» npenapaTHHH aMnyna KypHHHmH.

.HarogeH KanunnapnapgaH koh KeTumuga KynnaHunagu. YHHHr Tatcupu koh Kyronum ^apaeHHHHHr I Ba II $a3acuga TpoMöonnacTHHHH ^aonnamTupum Ba npoTpoMÖHHHH TpoMÖHHra yTKa3uö, kohhh KyroKnamTupumra onuö Kenum xycycuaTH öunaH öenrunaHagu. .HarogeHHH TepaneBTHK caMapacu, BeHa koh ToMupura KHpHTHnraHgaH 5-10 gaKHKa unuga Tatcup этagн. .HarogeH yTKup Ba cypyHKanH (om^o3oH-HHaK, reMopoug, öanagoH, ^urap, nuM^aTHK, öom Mua Ba cyaK TyKHManapuga) napeHXHMaTo3 koh KeTumnapuga x,aMga öypyHgaH koh KeTumuga TaBcua этнnagн. .HarogeH npenapaTH кoнцeнтpaцнaгa öoFnHK xonga, apanapra caMapanu Tatcup этagн.

1.X,a^MH 2 n Taru roManoK Konöara 100 r MafiganaHraH naroxunyc ycuMnuru rynu Ba öapru x,aMga 1000 Mn cyB conuHgu Ba KafiHaö TypraH cyB xaMMoMuga 30 gaKHKara Kyfiungu. CyHrpa экcтpaкт EroxHep BopoHKacu epgaMuga ^HnbTpnaHHö,. ^ntTpaT hhhhh Kocanara Kyfiungu Ba BaKyyMnu KypuTruH mKa^uga 45-50°C xapopaTga KypuTungu Ba ynnaMH 250 mkm nu эnaк opKanu эnaö onuHgu. 17,4 r KypyK экcтpaкт (HHeöpuH) onuHgu.

2.100 rp naroxunyc ycuMnuru MafiganaHuö, 50 Mn 10% nu umKop эpнтмacн öunaH nypKaö umnoB öepungu Ba 24 coaTra Kongupungu. YcuMnuK x,a^MH hkkh nuTpnu Taru gyManoK Konöara conuö, ycTura 0,5 n gнxnopэтaн Kyfiuö, TecKapu coByTKHH epgaMuga 3 coaT gaBoMuga gнxnopэтaн KafiHam xapopaTuga экcтpaкцнa KunuHgu. 3KcTpaKT ^untTpnaö onuHuö, coByTKHHga 24 coaTra Kongupungu. ^yKMara TymraH naroxunuH ^ntTpnaö onuHgu.

XY^OCÄ

Lagochilus inebrians Bge ycuMnurHHH 2 xun ycynga: Ehphhhh ycynu cyBga экcтpaкцнa Kunuö (TaöneTKa KypuHHmugaru) HHeöpuH KypyK экcтpaктн onuHgu Ba hkkhhhh ycynuga Lagochilus inebrians

May, 2022

519

усимлигини дихлорэтан билан экстракция килиб лагохилин дитерпеноиди ажратиб олинган.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

REFERENCES

1. Акопов И.Э. Кровоостанавливающие растения. Ташкент «Медицина», 296,1981.

2.Акопов И.Э. О гемостатической эффективности лагохилина и лагохилина ацетата. В кн: Проблемы гемокоагуляции в экспериментальной и лечебно-профилактической работе. Под. ред. Акопова И.Э. Краснодар, 12, 1976.

3. Farmakognoziya (H.Xolmatov, O'.Ahmedov) Abu Ali ibn Sino Toshkent 1997.

4. Х.Х.Холматов, У.А.Ахмедов, Фармакогнозия: дарслик, Тошкент, Ибн Сино номидаги НМБ, 1995.

5.Исламов Р. Дис... на степ.уч.степени канд.хим.наук., Ташкент, 142 с., 1988

6.Пулатова Т.П., Фармакогностической изучение представителей семейства яснотковых с целью получения лекарственных препатаов. Автореф. Дис^ д-ра фарм. наук. -Москва.1991.С.42.

7.Зайнутдинов У.Н. Дитерпеноиды растений рода Lagochilus // Дисс. докт. хим. наук. Т.1993. С.253.

8.Исломов А.Х. "Маданийлаштирилган ва ёввойи усувчи Lagochilus inebrians усимлигини киёсий кимёвий урганиш ва лагохилин хосилаларининг сувда эрувчан комплекслари синтези" //Дисс. кимё фанлари буйича фалсафа доктори (PhD).Т.2019 йил. Б.147.

9.Монография. Зайнутдинов. У.Н. Маулянов. С.А. Исламов. А.Х. // Lagochilus авлодига мансуб усимликлар кимёси, биологияси ва физиологик хоссалари.// Тошкент«Университет» 2019 Б.194

10.Монография. Исломов А.Х, Матчанов А.Д, Курбанова А.Дж, Комилов К,.У. //Лагохилиннинг ацетил хосилаларининг глицирризин кислотаси, унинг тузлари билан комплекс бирикмалари ва гемостатик фаоллиги // "Lesson Press"МЧЖ нашриёти, Тошкент-2022., 108 б.

® о

May, 2022|

©

ф'

520

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.