Научная статья на тему 'КУТУБХОНАЧИЛИК СОҲАСИДАГИ ИЗЛАНИШЛАРНИНГ ИЛММЕТРИК КЎРСАТКИЧЛАРИ'

КУТУБХОНАЧИЛИК СОҲАСИДАГИ ИЗЛАНИШЛАРНИНГ ИЛММЕТРИК КЎРСАТКИЧЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
684
79
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
кутубхоначилик / таълим / илмий тадқиқотлар / илмметрия / таҳлил.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Ғаниева Барно Илхамовна

Мақолада кутубхоначилик соҳасида олиб борилган илмий тадқиқотлар бўйича илмметрик изланиш натижалари келтирилиб, хориж ҳамда мамлакатимизда соҳа бўйича олиб борилган тадқиқотларнинг ретроспектив таҳлили, диссертацияларни мавзулар кўлами бўйича таҳлил натижалари ёритилган. Маълумки, диссертациялар анъанавий равишда илмий тадқиқот йўналишларини аниқлашда маълум бир “кўрсаткич” бўлиб хизмат қилиб, ахборот-кутубхона соҳасидаги фанларни ривожланиш тенденцияларини аниқлаш учун ахборот базаси бўлиб хизмат қилади. Ривожланган хориж мамлакатларида ахборот-кутубхона йўналишини ривожланишининг устувор йўналишларини ўрганиш ҳамда бу борада бизнинг истиқболли вазифаларимизни қўриб чиқишимиз лозим.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КУТУБХОНАЧИЛИК СОҲАСИДАГИ ИЗЛАНИШЛАРНИНГ ИЛММЕТРИК КЎРСАТКИЧЛАРИ»

43. Искусственный интеллект и большие данные в здравоохранении;

44. Биоинженерия и генетика;

45. Подготовка специалистов в области экономики здравоохранения и страховой медицины;

46. Модернизация образовательных программ по общественной профилактике инфекционных и неинфекционных заболеваний;

47. Междисциплинарные программы по медицине, инженерии, ИКТ и робототехники;

48. Изучение заболеваний мозга, психического здоровья населения и персонализированное здравоохранение;

49. Включение в мировую сеть глобальной охраны здоровья с учетом региональных особенностей;

50. Раскрытие научно-инновационного потенциала в области здравоохранения и фармацевтики.

КУТУБХОНАЧИЛИК СОХДСИДАГИ ИЗЛАНИШЛАРНИНГ ИЛММЕТРИК КУРСАТКИЧЛАРИ

Ганиева Барно Илхамовна

Аннотация. Маколада кутубхоначилик сохасида олиб борилган илмий тадкикотлар буйича илмметрик изланиш натижалари келтирилиб, хориж хамда мамлакатимизда соха буйича олиб борилган тадкикотларнинг ретроспектив тахлили, диссертацияларни мавзулар кулами буйича тахлил натижалари ёритилган. Маълумки, диссертациялар анъанавий равишда илмий тадкикот йуналишларини аниклашда маълум бир "курсаткич" булиб хизмат килиб, ахборот-кутубхона сохасидаги фанларни ривожланиш тенденцияларини аникдаш учун ахборот базаси булиб хизмат килади. Ривожланган хориж мамлакатларида ахборот-кутубхона йуналишини ривожланишининг устувор йуналишларини урганиш хамда бу борада бизнинг истикболли вазифаларимизни куриб чикишимиз лозим.

Калит сузлар: кутубхоначилик,таълим, илмий тадкикотлар, илмметрия, тахлил.

ANALYSIS OF SCIENTIFIC RESEARCH IN THE LIBRARY SPHERE

Ganieva Barno

Abstract. The article presents the results of scientific research conducted in the field of library science, the results of a retrospective analysis of foreign and domestic research conducted in this field, the results of the analysis of dissertations on this topic. It is known that dissertations traditionally serve as a certain "indicator" when determining the directions of scientific research and an information base for determining trends in the development of disciplines in the field under study. It is necessary to study the priority directions of the development of the Information and Library fields in developed foreign countries, as well as to determine our promising tasks and scientific priorities.

Keywords: library science, education, research, scientometrics, analytics

Кириш

Ахборот технологияларини, жумладан, ракамли технологияларни жамиятимиз хаётига кириб келиши, жахон компьютер тизимлари ва тармокларини ташкил этилиши кутубхоначилик сохасида жиддий узгаришларни юзага келтирди. Бу узгаришлар дунё кутубхонашунос олимларининг илмий изланишларини диккат марказида турипти. Бу узгаришлар, жараёнлар хориж хамда ватанимиз кутубхонашунос олимларининг илмий изланишларида уз аксини топмокда. Бугунги кунда Даврий нашрлар сахифаларида инновацион ривожланиш жараёнлари кенг тус олаётган даврда кутубхонашуносликнинг хозирги холати акс этган ва кутубхоналарнинг ушбу узгаришларга мослашувига оид масалалар ёритила бошлади. Х,ар бир сохада олиб борилаётган илмий ишлар мазмуни, шу соханинг долзарб масалаларини акс эттиргани каби, кутубхона сохасидаги илмий ишларнинг мазмун мохиятини тахлилини амалга ошириш, шу сохада хориж мамлакатларидаги ривожланиш тенденциялари, Узбекистонда бу борада килинган ишлар тахлили, урганилган хориж тажрибаси асосида бизда куллаш юзасидан тавсиялар яратиш мухимдир.

Табиийки, Ахборот кутубхона муассасалари, жамиятимиз фаолиятини акс эттириши туфайли жамиятда руй берадиган барча узгаришларга жуда сезгирдирлар. Замонавий жамиятдаги илмий-техника, иктисодий, ижтимоий сохалардаги узгаришлар, купгина мамлакатлардаги кутубхоначилик ишига хам уз таъсирини утказади. Бундай узгаришлардан бу - энг аввало утган асрнинг 80-йилларида бошланган ва шу кунгача давом этаётган илмий-техника тараккиётидаги кескин усиш: электрон-ракамли технологияларнинг ривожланиши, янги авлод электрон курилмаларини ишлаб чикишда,

компьютер техникаси ва алока воситаларини яратишда янги материалларни кулланилиши, интернет тармогининг ривожланиши кабилардир. Кутубхоначиликка оид нашрларда бир катор муаллифлар бу даврни дунё жамиятини ахборот жамиятига утиши, электрон ахборот инкилоби даври деб аташмокда. Бу жараёнлар кутубхоналар ишини кайта куриб чикишга, харажатларга ажратиладиган маблагларни таксимланишини кайта куриб чикишни таказо этади, чунки давр талаби асосида кутубхоналарни техник кайта жихозлаш, компьютер техникаси ва дастурий таъминотни эксплуатация килиш ва куллаб-кувватлаш учун харажатларни ошириш, электрон ресурсларни кутубхона фондларида саклаш, мазкур ресурслар фондини тулдириш, ахборот кутубхона хизматлари курсатадиган ходимлар маошларини кайта куриб чикиш каби масалалар долзарб. Мазкур тадкикотнинг максади кутубхоначилик сохасида олиб борилаётган илмий тадкикотларни урганиш, мавзу куламини аникдаш, ривожланган мамлакатларнинг кутубхоначилик сохасидаги илмий изланишларини йиллар кесимида, университетлар кесимида тахлили хамда Узбекистон кутубхоначилик сохасидаги илмий изланишлар кулами, мавзу доирасининг илмметрик курсаткичларини тахлилини амалга оширишдан иборат.

Кутубхоначилик сохасидаги илмий изланишларнинг ретроспектив

тахлили

Жамиятнинг ижтимоий сохасидаги узгаришлари кутубхона ишининг мазмуни, йуналиши, кутубхоналарнинг китобхонларга хизмат курсатиш тизимига хам таъсир курсатади. Х,ар бир сохада, жумладан, кутубхона сохасида ташкил этилаётган тадбирлар, конференция ва форумлар жахон кутубхоначилигининг хозирги холатидан келиб чикиб долзарб булган мавзуларда утказилади. Бунда дунё кутубхонашунос олимлари, жахон кутубхоначилик хамжамияти жахон кутубхоначилигининг хозирги холатидан келиб чикиб, кутубхоналар олдида турган муаммоларни ечимига эътиборни каратишга, юзага келган вазиятни тушуниш, кутубхоналарни глобал инкироздан олиб чикиш учун ечимларни излашга ургу берадилар. Халкаро кутубхона ассоциациялари федерацияси (IFLA) томонидан утказилган умумжахон микёсидаги конференциялар мавзуси кулами хам мазкур муаммоларга каратилган. Масалан, (Х,индистон. 1992 й 58-конференция) "Кутубхона ва ахборот сиёсатининг келажаги", "Универсал кутубхона: кутубхоналар умумжахон ахборот олиш маркази сифатида" (Испания. 1993 й 59-конференция), "Келажак кутубхоналари" (Туркия. 1995 й 61-конференция), "Инсонни ривожланишида кутубхоналар ва ахборот" (Дания. 1997 й 63-конференция), "Ахборотдан фойдаланиш - баркарор тараккиётни куллаб кувватлаш" (Швеция. 2010 й 76-конференция), "Кутубхоналар

келажаги - чексиз имкониятлар" (Сингапур. 2013 й 79-конференция) [3] каби мавзулар кузга ташланадики, бу жахон микёсида олимларнинг, илмий хамжамиятнинг булаётган узгаришларга булган муносабати, муаммолар ечимига каратилишига булган эътибордир.

Албатта бундай узгаришларга булган жавоб нафакат дунё микёсидаги халкаро конференцияларда, балки Узбекистонда хам ташкил этилган халкаро, республика микёсидаги конференциялар мавзуларида хам уз аксини топганини куришимиз мумкин. Масалан, "Кутубхона тарихий узгаришлар даврида", "Билимлар жамияти сари: узгараётган дунёда кутубхоначиларнинг янги роли", "Фан, таълим, маданият ва тижоратда ахборот кутубхона ресурслари", "Электрон кутубхоналари тармогида илмий-таълимий ахборотларни шакллантириш ва фойдаланиш технологиялари" каби мавзуларда утказилган халкаро анжуманлар кутубхоналарнинг жамиятимиздаги узгараётган роли, юзага келган вазиятда хал этилиши лозим булган муаммолар ечимига каратилган. Албатта конференцияларда илмий ечимини кутаётган долзарб масалалар, соханинг муаммолари олимлар, тадкикотчилар, амалиётчилар томонидан илмий-амалий муаммо сифатида кутарилиб, ечимини топишга, тараккий эттириш, ривожлантириш, шакллантириш билан боглик масалалар буйича илмий тадкикотлар натижалари эълон килинади.

Илм фан сохасида булаётган узгаришлар хорижий, махаллий олимларнинг илмий изланишларда акс этиб, сунгги натижалар эса диссертацияларда уз аксини топади. Уз мохиятига кура, диссертациялар кулёзма хукукидаги, чоп этилмаган ноёб илмий хужжатлар хисобланади. Диссертацияларнинг сифат даражалари асосида мамлакатнинг потенциали хакида хулоса килиш мумкин хамда мамлакатнинг хозирги холати ва келажакдаги ривожланишида долзарб хисобланади. Диссертациялар окимини тахлил килиш натижасида фаннинг энг ривожланган йуналишларини аниклаш, аналитик усуллар оркали мамлакатнинг сиёсий, иктисодий ва маданий холати хакида хулоса килиш мумкин.

Жа^он ахборот ресурслари ва библиометрия

Охирги йилларда ProQuest, EBSCO, Elsevir, Springer электрон хорижий ресурслардан, диссертациялар базаларидан, жумладан, кутубхонашунослик, библографияшунослик ва китобшунослик сохасидаги инглиз тилларида яратилган диссертациялардан фойдаланиш имконининг яратилганлиги, ривожланган хориж мамлакатларида кутубхоначилик сохаси буйича яратилган илмий-таълимий ресурсларни, жумладан, диссертацияларни комплекс урганиш хамда бахолашга имкон яратди [7]. Мазкур маълумот базаларидан фойдаланиш, фаннинг энг сунгги ютуклари хакида хулоса

чикаришга имкон беради. Купгина мамлакатларда, жумладан, АКЩ, Германия, Франция, Испанияда кутубхона фаолияти методологияси, кутубхоначилик иши фалсафасига оид ишларни куриш мумкин. Булардан, Craig S.Finlay [2], Russell, T., Sugimoto, C.R.[8], Shu, F.[9], Buckland, M.[2], Sugimoto, C.R., Li, D., Russell, T.G., Finlay, S.C., Ding, Y.[10] кабиларнинг тадкикотлари шу каби мазуларни камраб олган.

Рус кутубхонашунос олими В. В. Скворцовнинг фикрича бугунги кунда дунё кутубхоначилик ишида етакчи мавкени Шимолий Америка кутубхоначилик мактаби эгаллаб турибти деган фикрига кушилиш мумкин. Ахборот - кутубхона сохаси буйича инглиз тилидаги диссертацияларни тахлилига оид америкалик олимлар Г. Шляхтер ва Д. Томисон [4] га тегишли булган А^Шда нашр этилган "Кутубхонашунослик буйича 1925 йилдан 1983 гача чоп этилган инглиз тилидаги диссертацияларнинг библиографик изохли руйхати" глобал ишлардан биридир [6]. Инглиз тилидаги диссертациялар окимини тахлил килиш учун тадкикот базаси сифатида Г. Шляхтер ва Д. Томисон ларнинг 1925-1982 йиллар учун аннотацияланган библиографик руйхати, UMI ProQuest компанияси (http://www.lib.umi.com/dissertation/search) Digital Dissertations маълумот базаси, Канада диссертацияларининг Theses Canada Portal маълумотлар базаси хамда Британия кутубхонасининг (http://catalogue.bl.uk) электрон каталоги, бошка бир катор интернет ресурслар асос булиб хизмат килади. Россиялик олим Романов Р.С. инглиз тилидаги диссертациялар окимини тахлил килар экан 3000 дан ортик инглиз тилидаги диссертацияларни сарлавхаларини рус тилига таржима килди. 3130 та кутубхоначиликка оид диссертацияларнинг аннотацияланган библиографик руйхатини йиллар буйича, хар бир йил ичида алфавит тартибда жойлаштирди. Дастлабки боскичда, АКШ, Канада, Буюкбритания, Австралия ва Х,индистон олимлариниг ишлари танлаб олинди. Бу ерда П. Батлер, Л. Карновски, Дж. Ланкастер, К. Джеккель, Б. Берельсон, Дж. Шира, Дж. Бобински, А. М. Шредер, Л. Хаузер, К. Бойер, У. Брейс, К. Каррол, М. Кон, Дж. Дантон, Л. Гротцингер, М. Катц, Н. Лейн, У. МакФай, Д. Уэйплз, Х. Уайт, П. Уилсон, Н. Дж. Блисс, М. О'Коннор, Б. Ш. Перитс, Э. Лоули, Б. Дервин, Р. Пауэлл, Г. Лондерган, Н. Каминер ва бошкалар. Канада кутубхонашунос олимларидан Дж. Дэнтон 1959 й., З. Тейлор 1976 й., А. Шредер 1979 й., П. Палмер 1985 й., Дж. Абрера 1988 й., А. Янг 1988 й., У. Берри 1989 й., Р. Пауэлл 1997 й., А. Робертс 1997 й., А. Ниранджан 2002 й. ва бошкалар тадкикотлари диккатга сазоворлиги эътироф этилган [7].

П. Романов [6] тадкикотида кутубхоначиликнинг асосий мактаблари хисобланган университетлар буйича 1903 йилдан 2004 йилгача химоя килинган диссертациялар тахлили берилган. Бу жадвал тахлили асосида

куйидаги хулосаларга келиш мумкин. Канада ва А^Шнинг биринчи унталигига Колумбия университети кирган булиб, (тадкикот этилган даврдаги диссертацияларнинг умумий сонидан 5,5%), Флорида штати давлат университети (6,2%), Индиана университети (4,7%), Мичиган штати давлат университети (5,3%), Нью-Брунсвике давлат университети (4,3%), Нью-Джерси Ратгеровский давлат университети (4,0%), Чикаго шахри университети (5,2%), Калифорния университети (5,7%), Урбана-Шампейн шахридаги Иллинойс университети (6,5%), Питтсбург университети (9,0%), Торонто университети (3,5%). (1-расм).

Албатта библиометрик тахлилда кутубхоначилик буйича химоя килинган диссертациялар тематикаси мухим хисобланади. Ишларнинг 88 таси, яъни 2,8% и кутубхоначилик иши назариясига оид, 269 та иш, яъни 8,6% и кутубхоналар иктисодига, кутубхоначилик ишини ташкил этиш ва бошкаришга багишланади. Кутубхоналарни бошкариш кадр тайёрлаш масалалари билан бевосита боглик булиб, бу мавзуга оид 8,4% фоиз, 263 та тадкикот иши амалга оширилган. Ушбу мавзуга булган кизикишнинг усиши 1970-1979 ва 1990-1999 йилларга тугри келади. Кутубхоналар фаолиятини бошкариш ва ташкил этишга, кутубхона менежментига оид ишлар 17% фоизни ташкил этган. Кутубхоначилик таълими мавзусига оид 248 та тадкикот амалга оширилган булиб, бу деярли 8% ни ташкил этади ("Кутубхоначиликка оид тадкикотлар" диаграммасида келтирилган).

Университетларда кутубхоначилик буйича диссертация х,имоялари курсаткичлари

10 -9

9

1-расм. А^Ш университетларида кутубхоначилик буйича диссертация химоялари курсаткичлари

КУТУБХОНАЧИЛИККА ОИД ТАД^И^ОТЛАР

Кутубхоначилик Кутубхоначилик

кадрлар сиёсати; 263; 30%

Диссертацияларни мавзулар буйича таксимланиши 1903-2004 йй. (ун

йилликлар буйича)11

Мавзулар 1903 1919 1920 1929 1930 1939 1940 1949 1950 1959 1960 1969 1970 1979 1980 1989 1990 1999 2000 2004 Жами

Кутубхона жара-ёнларини автомат-лаштириш. Ахборот технолог. Электрон кутубхоналар. 11 78 179 326 151 745

Мактаб кутубхоналари - 1 1 3 5 18 36 69 96 41 270

Кутубхона ишини ташкил килиш. Бошкариш. Молия 2 10 3 22 88 62 61 21 269

Кадрлар. Кутубхоначилик касби - - - 1 3 15 64 80 67 33 263

11 Романов П.С. Аналитические характеристики документного диссертационного потока по библиотековедению США и Канады.// Библиосфера. -2018. -№3. -С.11

^тубхота - 2 4 5 9 2В бВ бб 59 20 2б1

хизмaтлaри

Kyтyбхонaчилик - 1 1 - 5 22 51 5б 79 33 24В

тaълими

Хориждa кутуб- - - - 1 1 4 43 75 В1 29 234

хонaлaр ишини

тaшкил ^илиш

^тобшу^ся™. Kитоб тaрихи - 1 7 4 19 2В 42 33 37 11 1В2

Kyтyбхонa фондлaрини - - 3 2 3 9 34 39 55 13 15В

тaшкил ^илиш

Kaтaлоглaштириш Тизимлaштириш - - 4 4 б 22 5б 21 33 9 155

Kyтyбхонaчилик - - - В В 20 34 25 40 10 145

тaрихи

Библиогрaфия- 5 1 1 2 В 14 2В 23 4б 13 141

шунослик

У^иш. Kитобхон- - 1 1 5 3 - 22 24 33 21 110

лaр к;изик;ишлaри

Kyтyбхонaчилик - - - - 3 б 25 17 31 б ВВ

иши нaзaрияси

Kyтyбхонaлaрни - - 1 - - 1 7 1 5 3 1В

техник жиx,озлaри

X,ap ун йиллик 5 7 25 45 7б 220 б7б 770 1049 414 32В5

нaтижaлaри

Диссертацияларнинг мавзулар буйича так,симланиши

тах,лили

SOO 74S 7OO SOO SOO 4OO 3OO 2OO 1OO O

27O 2Ss 2S3 2S1 24S 234

I1S2

I

11O

1SS 1SS 14S 141

I I I I I

SS

1S

>*V>VVVVVVVVV

^ ^ ^ ^ .о* ^ ^

Л."

у

SP л" ¿О .V л

Г ^ ^ J3

Г Ж à

« f f S J> S ** S

I *

J?

* */////* s///

xr Ю' л

2-расм. 1903 йилдан 2004 йилгача химоя килинган диссертацияларни

мавзулари буйича тахлили

Хориж мамлакатларида мактаб кутубхоналарини ривожлантиришга оид тадкикотлар алохида урин тутиб, кутубхоналарнинг усиб келаётган авлод билан фаолиятига оид илмий изланишларга катта эътибор каратилганлигини куришимиз мумкин. Шунингдек, тадкикотлар ичида ахборот технологиялари, электрон маълумот базалари, кутубхона жараёнларини автоматлаштириш, электрон кутубхоналар, интернет билан боглик мавзудаги 745 та диссертациялар 23% ни ташкил килади. Тадкикотчилар томонидан ахборот кидируви, фойдаланувчиларни талабларини шакллантириш, кутубхона хизматларини интернет билан уйгунлигини таъминлаш каби масалалар охирги 15 йилда актуал мавзулардан бири булиб, сунги 25 йилда эса интеллектуал мулк, муаллифлик хукуки масалалари энг долзарб мавзулардан бири булган. Кутубхоначилик иши тарихи, кутубхонашунос олимлар шахсига багишланган ишлар 145 тани ташкил этиб, бу умумий кийматнинг 4,6% фоизидир. Тадкикотчилар учун хориж мамлакатлари кутубхоначилик иши холати мавзуси буйича бир катор кизикарли тадкикотлар утказилган булиб, бундай мавзудаги ишлар 234 та булиб, 7,5% ни ташкил этади. Бу тадкикотларда муаллифлар Якин Шарк, Африка, Жануби Шаркий Осиё мамлакатларидаги кутубхона ишини тадкик этишга кизикиш билдириб, бир катор тадкикотлар собик Совет Иттифоки давлатларидаги, Жанубий Европа мамлакатлари кутубхоначилик иши холатини урганишга багишланган. Кутубхоналар фондларини комплектлаш, коллекцияларни яратишга оид ишлар 10%, кутубхоналарда хизмат курсатиш масалаларига оид тадкикотлар 7,8% ни ташкил этган. Ушбу йиллардаги диссертациялар тематикасини тахлил килар эканмиз кутубхоначилик муаммолари буйича тадкик этилган йилда деярли барча жабхалар камраб олинганини куришимиз мумкин. Барча мавзулар ахборот технологиялардан ташкари (20,2%) йиллар буйича 5-10% га фаркланишини куриш мумкин. (3-расм).

Диссертацияларнинг мавзулар буйича так,симланиши тах,лили (фоизларда)

3-расм. Х,имоя килинган диссертацияларни мавзулари буйича тахлили

Узбекистонда химоя килинган диссертациялар тахлили

Узбекистондаги кутубхона сохасида олиб борилган илмий тадкикотларни урганар эканмиз, сохадаги энг долзарб урганилган масалалар тахлили амалга оширилди. Шу максадда бир катор олимларнинг диссертациялари мавзулари камроги урганилар экан, 1969 йилдан бошлаб бугунги кунга кадар кутубхоначиликка оид тадкикот ишлар камраб олишга харакат килинди. Дастлабки йиллардаги тадкокотлар асосан кутубхоначилик иши тарихи, улкамизда тармок кутубхоналарини ривожлантириш масалалари билан боглик булган булса, булар: Кормилицин А.И., Конарев А.Я., Касымова А.Г., Рахимова М., шунингдек, Узбекистонда библиография иши, Турапов М.М., Маматраимова Х., Урта Осиёда китоб тарихи китобатчилик иши билан боглик масалалар Рустамов М. тадкик этилди. Хориж мамлакатлари кутубхоначилик ишини урганиш билан боглик тадкикотлар хам амалга оширилган булар Ибарагим Назми Мохамад Мухсин, Раид Джамель Якуб Сулейман тадкикотларидир. Кутубхоналарда усиб келаётган ёш авлодни тарбиялаш, китоб мутоласини социологик аспектларда урганиш тадкикотлари А.О. Умаров12, Д. А. Ганиева, Ганиева Б.И. томонидан амалга оширилган. 2000 йиллардан кейин ахборот технологияларини кутубхона сохасига кириб келиши натижасида кутубхоналарда кулланиладиган технологиялар Бугибаев Э.Н., корпоратив тармокда библиографик ахборотларни кайта ишлаш Ж.А.Атаджанов, ахборот хавфсизлигини таъминлаш каби масалалар Норматов Ш.Б хамда кутубхона тизимларини

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

12 Умаров А.О. Ижтимоий-маданий тараккиётни таъминлаш ва комил инсон шахсини шакллантиришда мутолаанинг роли. Соц.ф.д. диссертация автореферати. -Т., 2005. - 56 б.

бошкд тизимлaр билaн интегрaциясини aмaлгa ошириш Kaримов У.У. мaсaлaлaригa оид тaдкикотлaр aмaлгa оширилди. Kyйидa мaзкyр тaдк;ик;отлaрни йиллaр кесимидa x1aмдa мaвзyлaр йyнaлиши бyйичa кдмрови келтирилгaн.

Узбекистонда кутубхоначилик соуаси буйича уимоя цилинган тадцицотлар таулили (1960-2021 йиллар)

Мaвзyлaр l96G l969 l97G l979 l98G l989 l99G l999 2GGG 2GG9 2GlG 2Gl9 2G2G 2G29 Жaми

Kyтyбхонa жaрaёнлaрини aвтомaтлaштириш Ахборот технологиялaри. Электрон кyтyбхонaлaр. l 2 2 5

Мaктaб кyтyбхонaлaри l l 2

Хориждa кyтyбхонaлaр ишини тaшкил ;илиш 2 2

Kитобшyнослик. ^тоб тaрихи l l l l 4

Kyтyбхонaчилик тaрихи l 2 l 4

Библиогрaфияшyнослик l l 2

У;иш. Kитобхонлaр к;изик;ишлaри l 2 3

Хдр yH йиллик нaтижaлaри 2 3 5 3 4 2 2 22

Узбекистонда олиб борилган илмий тадкикотларнинг асосий

йуналишлари

■ Ахборот технологиялари. Электрон кутубхоналар. ■ Мактаб кутубхоналари

■ Хорижда кутубхоналар ишини ташкил килиш ■ Китобшунослик. Китоб тарихи

■ Кутубхоначилик тарихи ■ Библиографияшунослик

■ Укиш. Китобхонлар кизикишлари

4-расм. Узбекистонда уимоя цилинган диссертацияларни мавзулари буйича фоиз курсаткичлари таулили

Ахборот технологиялари, электрон кутубхоналар яратиш буйича бажарилган тадкикотлар 23% ни ташкил этиб, 2000 йилларни биринчи ун йиллигини камраб олади. Мактаб кутубхоналари буйича амалга оширилган тадкикотлар 9%ни, укиш, китобхонлик кизикишларини тадкик этишга доир ишлар 14%, хориж мамлакатларида кутубхоналар ишини ташкил этишга оид тадкикотлар 9%ни ташкил этса, кутубхоначилик иши тарихи 18%, китоб тарихига оид ишлар 18%, библиографияшуносликга оид тадкикотлар 9%ни ташкил этганини куришимиз мумкин.

Узбекистонда х,имоя к,илинган диссертациялар йиллар

кесимида

Ук,иш. Китобх.к,изик,ишл. 1 2

Библиография-шунослик 1 1

Кутубхоначилик тарихи ^Hl 2 1

Китобшунослик. Китоб тарихи 1 1

Хорижда кутубхоналар ишини т.к,. 2

Мактаб кутубхоналари 1 1

Ахборот технологиялари. Электрон кутубхоналар 2

0 1 2 3 4 5 6

■ 1960 ■ 1970 ■ 1980 ■ 1990 В 2000 В 2010 В 2020 В 2021

5-расм. Химоя цилинган тадцицотларнинг йиллар буйича таулили

Хулоса

Тахлиллар шуни курсатадики, ривожланган мамлакатлар кутубхоначилик иши сохасида, карийиб 1904 йилдан бошлаб сохага оид илмий тадкикотлар амалга оширилган. Булардан энг кузга куринган мактаблардан бири бу Шимолий Америка кутубхоначилик мактаби, Европа мамлакатлари кутубхоначилик иш тажрибаларини куриш мумкин. Юкорида келтириб утилганидек, В. В. Скворцовнинг: "Бугунги кунда дунё кутубхоначилик ишида етакчи мавкени Шимолий Америка кутубхоначилик мактаби эгаллаб турипти" деган фикрига урганилган тадкикотларга асосланиб кушилиш мумкин. 2018 йилда А^Ш департаментининг "International visitor leadership program" (IVLP) дастури доирасида Шимолий Америка кутубхоначилик мактабини уз тажрибамизда амалий жихатдан урганишга муваффак булиб, утказилган тадкикотларнинг амалий натижаларини кутубхоналардаги шарт-шароитлар, техник ечимларда киритилган янгиликларни ургандик. Мазкур тадкикотларда кутубхоначиликнинг деярли барча мавзулари камраб олингани, айникса, эътиборли жихати шундаки, кутубхона жараёнларини автоматлаштириш ахборот технологиялари ва электрон кутубхоналарга оид илк тадкикотлар 1960 йилдан бошланиб, 1990-99 йилларда энг юкори чуккига чиккани хамда урганилган вакт оралигида энг куп утказилган тадкикот мавзуларидан бири

булиб, жами тадкикотларнинг 23% ни ташкил этган. Мамлакатимизда кутубхоначилик ишига оид илмий изланишлар камрови кенг булиб, бу тадкикртлар ичида кутубхоначилик иши тарихи, китобшунослик, китоб тарихи, укиш, китобхонлар кизикишига оид назарий тадкикотлар куп кисмни ташкил этади. Шуни таъкидлаш жоизки, кутубхона жараёнларини автоматлаштириш технологиялари ва электрон кутубхоналарга оид тадкикотлар Узбекистонда кутубхоналарида 2000 - 09 йиллар оралигида бошланган. Бугунги кунда илмметрия, библиометрияга оид изланишлар хам кутубхоначиликка оид тадкикотларнинг мавзу кулами доирасига кушилганини эътироф этишимиз мумкин.

Маълумки, диссертациялар анъанавий равишда илмий тадкикот йуналишларини аникдашда маълум бир "курсаткич" булиб хизмат килиб, ахборот-кутубхона сохасидаги фанларни ривожланиш тенденцияларини аниклаш учун ахборот базаси булиб хизмат килади. Ривожланган хориж мамлакатларида ахборот-кутубхона йуналишини ривожланишининг устувор йуналишларини урганиш хамда бу борада бизнинг истикболли вазифаларимизни куриб чикишимиз, амалга оширилиши лозим булган зарур тадбирларни аниклаб олишимиз лозим.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Buckland, M. Documentation, information science, and library science in the U.S.A. (1996) Information Processing and Management, 32 (1), pp. 63-76. doi: 10.1016/0306-4573(95)00050-Q

2. Craig S.Finlay, Cassidy R.Sugimoto, Daifeng Li, and Terrell G. Russell. LIS dissertation titles and abstracts (1939-2009): where have all the library gone?//The University of Chicago Press URL:http://www.jstor.org/stable/10.1086/662945

3. Савина И. А. Роль и место конференций (конгрессов) ИФЛА в системе непрерывного библиотечно-информационного образования //Непрерывное библиотечное образование. Т.205. -С.125-126

4. Library science dissertations, 1925-1972: an annotated bibliography / comps.: G. A. Schlachter, D. Thomison. Littleton : Libr. Ltd, 1974. 293 p.

5. Library science dissertations, 1973-1981: an annotated bibliography/ Ed. by G. A. Schlachter and D. Thomison. Lit-tleton (Colo.): Libraries unlimited, 1982. - 380 p.

6. Romanov P. S. Analytical characteristics of a document flow of dissertations on library science in the USA and Canada // Bibliosphere. 2018. № 3. P. 7-13. DOI: 10.20913/1815-3186-2018-№3.-p.7-13.

7. Романов П.С. Анализ документного диссертационного потока по библиотековедению Канады: наукометрический подход//Канадский ежегодник. Выпуск 20, 2016.-С. 363-372

8. Russell, T., Sugimoto, C.R. MP ACT family trees: Quantifying academic genealogy in library and information science (2009) Journal of Education for Library and Information Science, 50, pp. 248-262.

9. Shu, F., Larivière, V., Mongeon, P., Julien, C.-A., Piper, A. On the evolution of library and information science doctoral dissertation topics in North America (1960-2013) (2016) Journal of Education for Library and Information Science, 57, pp. 131-142.

10. Sugimoto, C.R., Li, D., Russell, T.G., Finlay, S.C., Ding, Y. The shifting sands of disciplinary development: Analyzing North American library and information science dissertations using latent dirichlet allocation(2011) Journal of the American Society for Information Science and Technology, 62 (1), pp. 185-204.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.