Научная статья на тему 'КУТУБХОНАЧИЛИК КАСБИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТИ: КЕЧА ВА БУГУН'

КУТУБХОНАЧИЛИК КАСБИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТИ: КЕЧА ВА БУГУН Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
339
47
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
Кутубхоначи / кутубхона / фонд / сақлаш / кутубхоначилик касби / замонавий кутубхоначи / менежер кутубхоначи / кутубхоначи-технолог / маълумотлар базаси маъмури

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Ҳавасхон Омоновна Солиева

Мустақилликнинг дастлабки йилларидан бошлаб кўп асрлик маданий ва илмий ютуқларимиз акс этган ёзма ёдгорликларни сақлаш, ўрганиш ва тарғиб қилишга катта эътибор берилмоқда. Маълумки, кутубхоналар қадимқадимдан инсонлар учун маънавият ва маърифат ўчоғи бўлиб, инсон зоти доим китобларга интилиб яшаб келган. Кутубхоналарнинг вазифаси ушбу дурдона фикрлар акс этган, маънавий озуқа берадиган, билимга бой бўлган матбуот асарларини тўплаш, сақлаш ва ундаги ахборотларни китобхонга етказиб беришдан иборат. Ўзбекистон ҳудудида милоддан аввалги 1 минг йилликнинг сўнги асрларида дастлабки кутубхоналар пайдо бўлган. Булар илк кутубхоналар бўлиб, кутуб арабча «китоблар», хона форсча «уй», яъни китоб ва ҳужжатлар сақланадиган жой демакдир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КУТУБХОНАЧИЛИК КАСБИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТИ: КЕЧА ВА БУГУН»

"Oriental Art and Culture" Scientific Methodical Journal / ISSN 2181-063X Volume 3 Issue 4 / December 2022

КУТУБХОНАЧИЛИК КАСБИНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТИ: КЕЧА

ВА БУГУН

Хдвасхон Омоновна Солиева

Узбекистан давлат санъат ва маданият институтининг Фаргона минтакавий

филиали

Аннотатция: Мустакилликнинг дастлабки йилларидан бошлаб куп асрлик маданий ва илмий ютукларимиз акс этган ёзма ёдгорликларни саклаш, урганиш ва таргиб килишга катта эътибор берилмокда. Маълумки, кутубхоналар кадим-кадимдан инсонлар учун маънавият ва маърифат учоги булиб, инсон зоти доим китобларга интилиб яшаб келган. Кутубхоналарнинг вазифаси ушбу дурдона фикрлар акс этган, маънавий озука берадиган, билимга бой булган матбуот асарларини туплаш, саклаш ва ундаги ахборотларни китобхонга етказиб беришдан иборат. Узбекистон худудида милоддан аввалги 1 минг йилликнинг сунги асрларида дастлабки кутубхоналар пайдо булган. Булар илк кутубхоналар булиб, кутуб - арабча «китоблар», хона - форсча «уй», яъни китоб ва хужжатлар сакланадиган жой демакдир.

Калит сузлар: Кутубхоначи, кутубхона, фонд, саклаш, кутубхоначилик касби, замонавий кутубхоначи, менежер кутубхоначи, кутубхоначи-технолог, маълумотлар базаси маъмури.

CHARACTERISTICS OF THE LIBRARIAN PROFESSION: YESTERDAY

AND TODAY

Havaskhan Omonovna Solieva Fergana regional branch of Uzbekistan State Institute of Art and Culture

Abstract: Since the early years of independence, great attention has been paid to the preservation, study and promotion of written monuments reflecting our centuries-old cultural and scientific achievements. It is known that libraries have been a center of spirituality and enlightenment for people since ancient times, and the human race has always lived in search of books. The task of the libraries is to collect, store and deliver the information to the readers, which reflect these great ideas, provide spiritual nourishment, and are rich in knowledge. The first libraries appeared on the territory of Uzbekistan in the last centuries of the 1st millennium BC. These are the first libraries, kutub means "books" in Arabic, khana means "house" in Persian, that is, a place where books and documents are stored.

Keywords: Librarian, library, fund, storage, library profession, modern librarian, manager librarian, librarian-technologist, database administrator.

Узбекистан худудида милоддан аввалги 1 минг йилликнинг сунги асрларида дастлабки кутубхоналар пайдо булган. Булар илк кутубхоналар булиб, кутуб - арабча «китоблар», хона - форсча «уй», яъни китоб ва хужжатлар сакланадиган жой демакдир. Ушбу хужжатларни авлодлардан авлодларга етказиб беришда кутубхоналар ва кутубхоначи ходимларнинг хизматлари бекиёсдир. Кутубхоначилик касби кадимий касблардан бири булиб, у узок утмишлардан буён инсониятнинг интелектуал ва ижтимоий ривожланишининг ажралмас кисми булиб келган мамлакат маданиятининг ривожланишига таъсирчан хисса кушиб келган. Халкимиз кадим-кадимдан китобни муъжиза хаёт дарслиги, деб эъзозлаган. Маънавий тафаккур, хазиналар маскани -кутубхонага хурмат ва эътибор билан каралган ва хозир хам шу эъзоз сакланиб колган. Х,ар доим кутубхоналар жамият хаётининг ажралмас кисми булган. Факат кутубхоналар туфайлигина кадимги кулёзмалар, босма китоблар, тарихий шахслар хакидаги манбалар бизгача етиб келгани хеч кимга сир эмас. "Хдммамизга маълумки, мукаддас китобларимиз ва кадриятларимиз, буюк мутафаккир аждодларимиз мероси бизни доимо халол мехнат билан яшашга, мардлик, саховат ва камтарликка чакиради, лекин, шу билан бирга, хаётда бу каби даъватларга амал килишга интиладиган одам купинча турли кийинчиликлар, хатто азобу-укубатларга дуч келишини кузатиш кийин эмас. Кутубхоначи - кутубхона фондини саклаш ва тизимлаштириш учун масъул булган, шунингдек, кутубхонага ташриф буюрувчиларга хизмат курсатувчи мутахассисдир. Кутубхоначилик касби кадимда ёзувнинг пайдо булиши билан бир вактда пайдо булган. Кадимда кутубхоначиларни "китобдор"лар деб аталган. Китобдорлар энг шарафли касб эгалари булишган. Бу касб эгалари уз даврида хам диний, хам дунёвий илм эгалари булганлар.

Х,озирги замонавий кутубхоначи - бу нафакат укувчига керак булган китобни тезда топадиган, балки босма нашрларни саклашнинг барча хусусиятларини биладиган, ташриф буюрувчиларга ахборот хизматларини курсатадиган ва замонавий тилни яхши биладиган мутахассис, ахборот технологияларини бошкара оладиган касб эгаси булмоги лозим.

Хусусан,

• кутубхоначи каталоглар тузиш коидаларини билиши;

• махсус кутубхона компьютер дастурларини билиши;

• одамлар билан мулокот килиш малакасига эга булиши;

• яхши хотирага эга булиши;

• китоб укишни яхши куриши;

• хушмуомалалик, хиссий баркарорлик, катъиятлилик, диккатлилик, аниклик ;

• ташкилотчилик, диккатни жамлаш, сабр-токат каби фазилатларга эга булиши керак.

Кутубхоначилик касбининг узига хос хусусияти шундаки, хатто технологик тараккиёт асрида хам бундай ходимларсиз ишлаш мумкин эмас. Улар компьютер, оргтехника ва интернетдан мохирона фойдаланадилар, маълумотлар базалари ва электрон такдимотлар яратадилар. Кутубхоначилик касбидаги бундай узгаришлар муносабати билан менежер кутубхоначи, кутубхоначи-технолог ва маълумотлар базаси маъмури каби замонавий кутубхоначилик касбига ёндош мутахассисликлар пайдо булди. Кутубхоначининг касбий мухим фазилатлари: юкори мулокот кобилиятлари, хушмуомалалик, хиссий чидамлилик, яхши хотира. Кундалик асосда эса. Китобхонлик анжуманлари, адабий кечалар утказиш кутубхоначидан юксак нутк, ахлокий маданият, нотиклик махоратини талаб этади. Укувчилар билан индивидуал ишлаш кутубхоначининг психология ва педагогика буйича билимларини назарда тутади. Бу библиотерапия машгулотларини олиб борадиган кутубхоначи-укитувчи, кутубхоначи-психолог. Лев Ошанин уз шеърида бежиз айтмаган: "Инсон калбининг яхши табиблари" деб. Кутубхоначи касбининг узига хос хусусияти шундаки, хатто технологик тараккиёт асрида хам бундай ходимларсиз ишлаш мумкин эмас. Илм-фан, санъат ва машхурлик сохасидаги мутахассиснинг урнини хали хеч бир машина алмаштира олмайди. Аммо, афсуски, бундай ишчиларнинг маоши кичик, мехнат бозорида кутубхоначи касбига талаб паст.

• Кутубхоначи уйда ёки укиш залида укиш учун керакли китобларни танлайди ва беради;

• кутубхона фондининг сакланишини назорат килиш, уни тулдириш; буюртма бериш, янги китоблар сотиб олиш;

• олинган адабиётларни кайта ишлаш; каталогларни тузиш;

• адабий анжуманлар, мавзули семинарлар, мухокамалар ва газеталар, журналлар, китоблар кургазмаларини ташкил этиш.

Бугунги кунда кутубхоначилар турли хил ахборот ташувчилар, аудио ва видео материаллар, электрон почта оркали, электрон каталоглар, йигма каталоглар ташкил килувчилардир. Улар компьютер, оргтехника ва интернетдан мохирона фойдаланадилар, маълумотлар базалари ва электрон такдимотлар яратадилар. Кутубхоначи касбидаги бундай узгаришлар муносабати билан менежер кутубхоначи, кутубхоначи-технолог ва маълумотлар базаси маъмури каби замонавий кутубхоначи касбига ёндош мутахассисликлар пайдо булди.

KyryöxoHaHuHu umoHH öunaH ogaM Ba Kuroö ypTacngarn BocuraHu geö aTam MyMKHH. Bat3u ogaMnap "By Kacö ^yga oggufi Ba Maxcyc KyHuKManapHu ranaö KarnMafigu", geö xucoönamagu. Ammo agamagnnap. Myronaa MyraxaccucgaH axöopoTHH raxnun Kunum Ba yHHHr Karra khcmhhh Kafira umnam KOÖHnnaTHHH ranaö KHnagn.

"3Hr axmn KyryöxoHaHu" KypnK-raHnoBH xap fiunu yrKasnö KenuHumu öy Kacö WKcaK эtrнöopгa casoBopnurngaH ganonar öepagu. Ma3Kyp raH^OB KyryöxoHanHHHHr Hy$y3HHH omupum öunaH öupra, MyraxaccucnapHu y3-y3HHH raKoMHnnamrHpnmra, ManaKacHHH omupumra yHgafigu.

^apxaKHKar, öy Kacö эгaпapннннг rapuxura ryxranaguraH öyncaK, KyryöxoHa xogHMnapHHH rafiepnam Macanacu Y3öeKHcroH PecnyönuKacu rapuxuga 1926 fiunu Y3öeKHcroH Knyö Ba KyryöxoHa xoguMnapnHHHr II Kypy-TrofiugaeK KyrapnnraH, yHga y3oK KumnoK xygyg^apu ynyH KyryöxoHa xognMnapn rafiepnam Macanacu gon3apö axaMuarra эгa экaнпнгн Kafig эrнö yrunraH эgн. Ma3Kyp Kypynrofi KapopnapnHH öa^apa öopuö, 1927 fiunu 1 ^eBpanga TomKeHrga KyryöxoHa xogHMnapHHH rafiepnam öyfiHna onru ofinnK Kypcnap ramKun KunuHraH. PecnyönuKa Maopu^ xa^K KoMuccapnuru TomKeHrga KyryöxoHa xoguMnapuHH 1 fiungaH 3 fiun Myggarrana yKurum xaMga KyryöxoHa öynHMnapu ramKun эrнm ryrpucuga Kapop Kaöyn Kungu.

1937 fiunu TomKeHr KyryöxoHaHunuK rexHuKyMu onungu. ffly fiunu TomKeHrgaru öup fiunnuK KyryöxoHanunap rafiepnam KypcuHu, 120 Myraxaccuc, MaKraö KyryöxoHanapu xoguMnapuHu rafiepnam öup fiunnuK KypcuHu эca, 140 Myraxaccuc raMoMnagu. ByHgafi Kypcnap XuBaga Ba PecnyönuKaHuHr öomKa maxapnapuga xaM um onuö öopgu.

KyryöxoHa xoguMnapura Maxcyc MatnyMor öepum Ba3u$acu my rap3ga ramKunnaHgu. KyryöxoHa xoguMnapuHuHr ManaKacuHu omupumra xaM rypnu gaBpnapga rypnuna eHgamunraH. 1978 fiunrana T^nY Ba T^MH ннcrнryrн Komugaru "KyryöxoHaHunuK" ^aKynreru, cyHrpa MagaHuar Basupnuru rrouMugaru MagaHuar Myaccacanapu xoguMnapuHuHr ManaKacuHu omupum ннcrнryrнga, cyHrpa Aögynna Kogupufi HoMugaru TomKeHr gaBnar MagaHuar ннcrнryrн тapкнöнgaгн ManaKa omupum ^aKynreru 2012 fiunra Kagap myrynnaHgu.

X,ap ukku fiunga öup Mapra "OaH, ratnuM, öu3Hecga uHrepHer Ba axöopor-KyryöxoHa pecypcnapugaH ^ofiganaHum" MaB3ycuga MapKa3ufi Ocue XanKapo aH^yMaHuHuHr yrкaзнпнmн xaM xa^Kapo goupaga ManaKa omupumHuHr энг axmu ycynu xucoönaHagu.

KyryöxoHaHunuK umu coxacuHu ryögaH yзгaprнpнmгa acoc öynraH Y3öeKucroH PecnyönuKacu Пpeзнgeнrн roMoHugaH 2019 fiun 7 uwHga Kaöyn KunuHraH "Y3öeKucroH PecnyönuKacu axonucura KyryöxoHa - axöopor xu3Mara

курсатишни янада такомиллаштириш тугрисида"ги П^-4354-сонли ^арорида ахолига кутубхона-ахборот хизмати курсатишни сифат жихатидан янада ривожлантириш максадида ахборот - коммуникация технологияларининг ривожланиши ва замонавий умумжахон тенденцияларини хисобга олган холда кутубхона-ахборот фаолиятини тубдан ислох килиш, мутолаа маданиятини, ахборот маданиятини ошириш ва таргиб килиш асосий вазифалар сифатида белгилаб берилди.

Шу билан бирга, айни сохада хали килиниши керак булган ишлар талайгина. Хусусан, Узбекистон Республикаси Президенти томонидан 2019 йил 7 июнда кабул килинган "Узбекистон Республикаси ахолисига кутубхона -ахборот хизмати курсатишни янада такомиллаштириш тугрисида"ги П^-4354-сонли Кдрорида 186 та туман-шахарда Ахборот-кутубхона марказларини (АКМ) ташкил этиш белгиланган булиб, бу иш бугунги кунда охирига етказилган. Лекин биргина Фаргона водийси вилоятлари мисолида айтадиган булсак, Андижон вилоятида 16 та, Наманган вилоятида 14 та, Фаргона вилоятида 19 та, жами 49 та туман-шахарда ташкил этилган АКМларда кадрлар масаласи хали хамон уз ечимини кутиб турган долзарб масала булиб колмокда. АКМларда бинонинг ва ахоли катламининг хусусиятидан келиб чиккан холда турлича штат бирликлари жорий этилган. Тахлил натижалари шуни курсатмокдаки, мавжуд АКМ ходимларининг 90 фоиздан купрок кисми номутахассис ёки олий маълумотга эга булмаган мутахассисга тугри келмокда.

Бугунги шиддат билан ривожланиш даврида АКМ ходимларининг сохани ривожлантириш, уни юкори боскичга кутариш учун етарлича мотивациянинг йуклиги ачинарли албатта. Хусусан, АКМ рахбарининг 2,5 - 3 млн. сум маош олиши, оддий ходимнинг эса 2 млн. га хам етмайдиган маош олаётгани бу сохани юксалтирадиган етук мутахассисни айни сохага жалб кила олмасликка олиб келмокда.

Бу навбати билан уз ечимини топаётган масала. Ундан хам огиррок муаммо шундаки, АКМларнинг аксарият холларда туман-шахар марказида жойлашганлиги. Чекка кишлок ахолиси кириши мумкин булган кутубхоналар бугунги кунда ёпилган. Бугунги кунда юртимизда 10 мингдан ортик махалла мавжуд булиб, уларда хам ахолини, хусусан ёшларни китобхонликка кенг жалб килиш масаласи аввалги уриндаги муаммодир. Давлатимиз рахбари таъбири билан айтганда, бугун китоб укиётган бола эртага унта телевизор кураётган болаларни бошкариши аник.

Хулоса урнида шуни таъкидлаш жоизки, кутубхоначилик хамма давр учун хам бирдек зарур булган соха хисобланган. Шу сабабдан бу сохани ривожлантиришга ва унинг кадрлар масаласидаги муаммоларни хал этишга хамма даврда хам алохида эътибор каратилган.

Oonga^aHH^raH agaßneT^ap

1. y3öeKucroH PecnyönuKacu Пpeзнgeнтн 2019 fiun 7 uwHga Kaöyn KunuHraH "y3öeKucroH PecnyönuKacu axonucura KyryöxoHa - axöopor xroMaru KypcarumHu aHaga raKoMunnamrupum ^Fpucuga'^u n^-4354-coHnu Kapopu.

2. OxyH®;oHoB 3. BaraH KyryöxoHamyHocnuru rapuxu. Anumep HaBoufi HoMugaru Узöeкнcroн Munnufi KyryöxoHacu Hampueru, TomKem>2008.

3. ^ogupoB A. MatHaBuarHuHr uKrucogufi raMofiunnapu. - T.: MatHaBuar, 2019.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.