Научная статья на тему 'КУРАШЧИЛАРНИ ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШ ДАРАЖАСИНИ БАҲОЛАШ'

КУРАШЧИЛАРНИ ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШ ДАРАЖАСИНИ БАҲОЛАШ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

33
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Кураш / ҳакамлар / жисмоний ишчанлик / жисмоний ривожланиш / функционал кўрсатгичлар. / wrestling / judges / physical activity / physical development / functional indicators.

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Бунёдбек Бахтиёр Ўғли Рўзиқулов, Элёр Ҳақмуратович Қувватов

Миллий Кураш спорт турини бутун дунѐга таратиш ва ѐзги Олимпиада дастурига киритиш бўйича бир қатор ишлар амалга оширилмоқда. Шу нуқтаи назардан юқори малакали курашчиларнинг тайѐргарлик тизимини оптималлаштириш, спортчиларнинг морфофункционал кўрсаткичларини инобатга олган ҳолда уларнинг техник-тактик ҳаракатлари самарадорлигини оширишнинг илмий асосланган услубиятларини ишлаб чиқиш муҳим ахамият касб этади. Ушбу мақолада кураш спорт тури билан шуғулланувчиларнинг жисмоний ривожланиш даражасини баҳолаш бўйича тадқиқот ишлари олиб борилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

A number of measures are being taken to spread the national sport of kurash throughout the world and to include it in the program of the Summer Olympic Games. In this regard, it is important to optimize the system of training highly qualified wrestlers, to develop scientifically grounded methods to increase the effectiveness of their technical and tactical actions, taking into account the morphological and functional performance of athletes. In this article, a study was conducted to assess the level of physical development of wrestlers.

Текст научной работы на тему «КУРАШЧИЛАРНИ ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШ ДАРАЖАСИНИ БАҲОЛАШ»

КУРАШЧИЛАРНИ ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШ ДАРАЖАСИНИ

БА^ОЛАШ

Бунёдбек Бахтиёр уFли Рузикулов Элёр Х,акмуратович Кувватов

Карши ирригация ва агротехнологиялар институти укитувчилари

elyor1990@mail .ru

Миллий Кураш спорт турини бутун дунёга таратиш ва ёзги Олимпиада дастурига киритиш буйича бир катор ишлар амалга оширилмокда. Шу нуктаи назардан юкори малакали курашчиларнинг тайёргарлик тизимини оптималлаштириш, спортчиларнинг морфофункционал курсаткичларини инобатга олган холда уларнинг техник-тактик харакатлари самарадорлигини оширишнинг илмий асосланган услубиятларини ишлаб чикиш мухим ахамият касб этади. Ушбу маколада кураш спорт тури билан шугулланувчиларнинг жисмоний ривожланиш даражасини бахолаш буйича тадкикот ишлари олиб борилган.

Калит сузлар: Кураш, хакамлар, жисмоний ишчанлик, жисмоний ривожланиш, функционал курсатгичлар.

A number of measures are being taken to spread the national sport of kurash throughout the world and to include it in the program of the Summer Olympic Games. In this regard, it is important to optimize the system of training highly qualified wrestlers, to develop scientifically grounded methods to increase the effectiveness of their technical and tactical actions, taking into account the morphological and functional performance of athletes. In this article, a study was conducted to assess the level of physical development of wrestlers.

Keywords: wrestling, judges, physical activity, physical development, functional indicators.

Кадимий кддриятларимиз, хусусан мардлик, жасурлик, ватанпарварлик, гуманизм гояларини узида мужассам этган миллий спортимиз булган курашни оммалаштириш, ривожлантириш ва дунёга

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

КИРИШ

June, 2022

танитиш хамда ушбу кадриятимизни умумжахон дурдонасига айлантириш буйича катор ишлар амалга оширилмокда.

Шу билан бирга, курашнинг тобора оммалашиб бораётганлиги нуфузли халкаро мусобакаларни ташкил килишга, мавжуд инфратузилма ва моддий-техник базани модернизация килишга, спорт инвентарлари ва кийимлари таъминотини яхшилашга, бу борада ишлаб чикаришни кенгайтиришга, шунингдек, соха учун малакали кадрлар, тренерлар ва хакамлар тайёрлашга булган эътиборни янада кучайтиришни талаб этмокда.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Буюк аждодларимиздан мерос колган кураш спортининг бой анъаналари ва кадриятларини келажак авлодларга етказиш, узбек спорти бренди номи билан курашнинг жахон аренасидаги ролини ошириш, ёшларнинг миллий спортга булган кизикишларини куллаб-кувватлаш ва рагбатлантириш оркали уларда ватанпарварлик туйгусини янада мустахкамлаш, ахолининг барча катламлари, айникса, ёшларнинг, шунингдек, жахон халкларининг мазкур спорт тури билан шугулланиши учун зарур шарт-шароитлар яратилмокда.

Курашчилар тайёргарлигининг машгулот жараёнини илмий асосланган холда тузиш, машгулот юкламаларини меъёрлаш буйича бир катор тадкикотлар олиб борилган. Миллий курашчиларнинг тана тузилишини инобатга олган холда «ташлаш» техник усулини бажаришда харакатларнинг биомеханикавий тахлилига асосланиб техник-тактик харакатларни такомиллаштиришга багишланган илмий тадкикот ишлари етарли даражада урганилмаган. Айникса, спортчиларни тайёрлаш жараёнида уларнинг морфологик, функционал, генотипик курсаткичларига асосланган илмий тадкикот ишлари чукур тахлил килинмаган. Ушбу муаммони хал этиш, биринчи навбатда, катта жисмоний юкламалар таъсири натижасида спортчилар организмида содир буладиган жараёнлар тугрисида фундаментал билимларнинг ута мухимлиги, шунингдек, мураббийларнинг бундай билимларга эга булиши билан богликдир.

Тадкикотнинг максади. Кураш спорт тури билан шугулланувчиларнинг жисмоний ривожланиш даражасини бахолаш.

Тадкикот ишининг вазифалари. Курашчиларнинг физиологик курсаткичларини индивидуаллаштириш хамда уларнинг функционал холати, жисмоний ишчанлик кобилияти ва захира имкониятларини урганиш. Хрзирги замон талабларига жавоб берадиган методларни ишлаб

чикиш.

June, 2022

МУХОКАМА

Спорт фаолиятига таъсир этувчи омиллар каторида тана тузилишининг курсаткичлари мухим урин эгалайди. Тана тузилишининг узгарувчанлиги нафакат ёшга, инсоннинг эгаллаган касбига боглик, балки муайян спорт турига саралаб олишда катта ахамиятга эга [1:220-б., 6:135-139-6., 5:142-145-6]. Соматотип - инсон танасининг морфологик куриниши булиб, харакат ва функционал холати мезонидир. Соматотип нафакат ташки мухит, балки ирсий омиллар таъсирида шаклланади. Ташки мухит омилларига спорт фаолиятини мисол килиб келтириш мумкин, машкланиш жараёнида спортчида узига хос мослашувчан соматотип шаклланади. Морфологик белгиларни турлича тахлил килиш мумкин: индивидуал тараккиёт даврида заиф ва сенситив даврларни хисобга олган холда морфологик белгиларнинг узгариш динамикасини кузатиш мумкин, иккинчидан, хар бир спорт тури узига хос хусусиятларга эга булиб , спортчи организмида мослашиш жараёнида муайян узгаришларни келтириб чикаради, "тузилмавий из" хосил килади ва бу "из" айнан танланган спорт тури талабларига жавоб беради.

НАТИЖАЛАР

Адабиётда муайян спорт турига хос машкланиш натижасида спортчи тана вазнини ташкил этувчи компонентларнинг нафакат микдорий нисбатлари узгаради, балки спортчининг яхлит конституцияси, айникса, ёш болалар ва усмирларда узгариши мумкин. Юкоридагиларни хисобга олган холда ушбу тадкикотда битта ихтисослик доирасида, хусусан, курашнинг хар хил турларида узига хос машгулот жараёнида соматотипларнинг шаклланиши ва бир-биридан фаркланишини урганиш вазифаси урганилди. Тадкикотда иштирок этган хар хил кураш турлари вакилларининг антропометрик курсаткичлари 1 -жадвалда курсатиб утамиз

Карши олимпиа захиралари коллежида кураш спорт тури билан шуFулланувчиларнинг антропометрик курсаткичлари (п-25)

1-жадвал

Белгилари Параметрлар Курашчилар

Буйи М+м (см) 171,12 +1,08

Вазни килограмм 66,18+2,81

Кукрак кафаси айланаси М+м (см) 86,31+1,54

Елка узунлиги М+м (см) 33,14+1,36

June, 2022

206

Билак узунлиги М+м (см) 28,71+0,30

Сон узунлиги М+м (см) 43,86+1,57

Болдир узунлиги М+м (см) 41,71+1,02

Бош айланаси: М+м (см) 58,20+0,23

Елка кенглиги М+м (см) 42,40+0,57

Спортда юкори натижаларга эришишда спортчилар имкониятларини тахлил килиш учун ишнинг морфологик булимига тана массасини ташкил этувчи таркиблар курсаткичларининг киритилиши максадга мувофикдир. Тана таркибини бахолашда етакчи тана таркибларидан эктоморфия, эндоморфия ва мезоморфия етакчи омиллар хисобланади. Эндоморфия - танада ёг тукимасининг ривожланиш курсаткичи; мезоморфия - мускулларнинг ривожланиш даражаси курсаткичи ва эктоморфия - тананинг буй - вазн курсаткичи булиб, тананинг буйига караб узунлигини ифодалайди.

Илмий адабиётлардаги далилларга кура, жисмоний юкламалар таъсирида ишга урта меъёрда мускул толалари ишга тушиб, метаболик жараёнларга унча кучли таъсир этмайди, кон томир тизимига хам таъсири урта меъёрда булиши, тикланиш жараёнларининг руй бериши шу курсаткичлар билан тасдикланади.

Гемодинамика курсаткичлари тинч холатда олиниб, сунг биринчи ва иккинчи жисмоний юкламалардан сунг солиштирилди. Курашчиларда иккинчи юкламадан сунг юрак уриш сони, коннинг дакикалик хажми каби курсаткичларнинг ошиши кузатилди. Иккала юкламалардан сунг 3 минут давомида барча гемодинамика курсаткичлари-юрак уриш сони, томир босими, Гарвард степ-тести индекси сони аста - секин меъёрига келиши кузатилди. Организмнинг жавоби уринли ва самарали, спортчиларнинг функционал холати юкори даражада ривожланганлиги ва уларнинг имкониятлари кенглигидан далолат беради. Индивидуал ёндашувини яна бир эслатиб, хар бир спортчининг функционал холатини, жисмоний ишчанлик кобилиятини, кислородни максимал узлаштириш кобилиятини тахлил килмокчимиз. Энг катта жисмоний юкламани кутара олган курашчи бу- Б.Турсунов - кураш спорти буйича спорт устаси булиб, унинг буйи 179 см, вазни 72 кг, биринчи юклама шиддати -1366.4 2 кгм/мин, иккинчи юклама шиддатининг курсаткичи - 1624.62 кгм/мин. ни ташкил этди. Иккинчи уринда Т.Холмаматов, кураш буйича спорт устаси, тана узунлиги 177 см, вазни 81 кг. булиб, биринчи юклама шиддати -1249.9,25 кгм/мин, иккинчи юклама шиддати - 1581.1 кгм/мин.ни ташкил этди. А.Шухратов, спорт устаси, буйи - 187см, тана вазни - 87 кг, ЭДувватов юклама шиддати бироз пастрок, биринчи юкламадан сунг иш шиддати -884.4 кгм/ мин. га тенг булса,

June, 2022

207

иккинчи юкламанинг шиддати 1504.41 кгм/мин.гача етди. Юкламалар хажми деярли фаркланмайдиган даражада. Ж.Рузиев: биринчи юкламадан сунг 1059 кгм/мин - иккинчи юкламадан сунг жисмоний юклама шиддати 1351.9 кг/м/мин гача кутарилди. А.Мукимовда биринчи юкламадан сунг иш шиддати -1207.1 кгм/мин, иккинчи юкламадан сунг - 1389.2 кгм/мин. гача кутарилди, Ф.Сайдаминовда эса биринчи юклама шиддати 988.4 дан - 1298.7 кгм/мин, гача кутарилди, Ж.Тахировда 1060.7 - дан 1245.2 кгм/мин гача, Т.Эшбаевда иккинчи жисмоний юкламанинг шиддати - 1245,2 кгм/мин., Б.Шароповда юклама шиддати - 1053.72 кгм/мин дан 1203.9 2 кгм/мин гача ошди. Ш.Авлокулов ва Г.Юсуповнинг иш шиддати 849.0 ва сунггиси 1139.92 кгм/мин гача кутарилиб, С.Хусаннинг иш шиддати - 1184.52 кгм/мин га тенг булди, М.Бойназаров, буйи 186 см, вазни 76 кг, спорт устаси, кутарган иш шиддати 1137.16 ни ташкил этиб, уртадан юкори деб бахоланди. Юкорида курсатилган спортчилари узининг кураш сохасида тан олинган ва юкори спорт унвонларига эга булган спортчилар, лекин уз устида бироз ишлашлари лозимлиги тадкикот жараёнида аникланди.

Динамик кузатувлар ва утказилган тадкикотлар асосида мувозанатли-мезоморф соматотипига эга булган спортчиларнинг мослашиш имкониятлари кенг ва турли йуналишдаги юкламалар таъсирида уларнинг соматотиплари самарали ва танланган спорт тури талабларига жавоб бера оладиган тарзда шаклланиши мумкинлиги аникланган.

Курашчиларнинг PWC170 буйича умумий жисмоний ишчанлик кобилиятининг мутлак ва нисбий кийматлари тахлил килинган. Жисмоний ишчанлик кобилияти энг юкори булган 6 нафар спортчи аникланиб, уларда жисмоний ишчанлик кобилияти кийматлари 250,6-286,4 ватт атрофида узгариб турган ва бу кийматлар хам аъло натижа сифатида бахоланган. Урта бахоланган курашчиларнинг жисмоний ишчанлик кобилияти 196,0 ваттни ташкил килган. Натижада келажаги порлок 5 спортчи аникланиб, уларнинг нуфузли мусобакаларда юксак натижа бериши башорат килинди.

REFERENCES

1. Аболенская А.В. Геометрия адаптивного изменения биосистемы //Физиология человека, 1993т.19 №3, с. 148-153

2. Абрамова Т.Ф., Никитина Т.М., Кочеткова Н.И. и др.

ХУЛОСА

Особенности телосложения в оценке функционального

June, 2022

состояния спортсменов /Проблемы современной морфологии человека М:, : Мат. межд.конф. -2008 - С.127-129.

3. Алексанянц Г.Д. Исследование феномена сердечно-дыхательного синхронизма для оценки регуляторно-адаптивных возможностей юных спортсменов //Теория и практика физической культуры.- М.: 2004.- №8.- С. 25.

4. Рузикулов, Б. (2019). Узлуксиз таълим тизимида жисмоний тарбия ва спорт самарадорлигини ошириш. Муаллим ва узлуксиз таълим, (2), 145-149.

5. Рузикулов, Б. Б. (2020). Футболчиларнинг махсус чидамлилигини ривожлантиришнинг долзарб муаммолари. Academic Research in Educational Sciences, 1 (4), 260-265.

6. Рузикулов, Б. Б. (2020) Сравнительный анализ компонентного состава массы тела и функционального состояния футболистов различного игрового амплуа. Высшая школа: научные исследования. Материалы Межвузовского научного конгресса 2020, 111-117.

7. Рузикулов Б. Б.(2020) Физическое развитие и физическая работоспособность футболистов с учетом их игрового амплуа Актуальные вопросы науки и практики. Сборник научных трудов по материалам XXI Международной научно-практической конференции, 2020 года, г Анапа, 277-282.

8. Давлатова Л. Т. Болалар церебрал фалажида жисмоний тайёргарликни машгулот жараёнида ва илмий назарий сохада ривожлантириш //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. Special Issue 1. - С. 101-108.

June, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.