Научная статья на тему 'КРЕДИТ-МОДУЛЬ ТИЗИМИ АСОСИДА ЎҚИТИШДА МАЪРУЗА ДАРСЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ'

КРЕДИТ-МОДУЛЬ ТИЗИМИ АСОСИДА ЎҚИТИШДА МАЪРУЗА ДАРСЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
152
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
маъруза / маъруза турлари / маърузачи / кириш маърузаси / мавзу бўйича маъруза / якуний маъруза / мини-маъруза / очиқ маъруза / ахборот-таҳлилий маъруза / илмий маъруза. / лекция / виды лекций / докладчик / вводная лекция / лекция по теме / заключительная лекция / мини-лекция / открытая лекция / информационноаналитическая лекция / научная лекция.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Махмонов Уктам Аширович, Алиқулова Севара Муҳиддиновна

Ушбу мақолада олий таълим тизимида фанларни кредит-модуль тизими асосида ўқитишда маъруза дарсларининг аҳамияти, ўзига хос хусусиятлари, ташкил этиш методлари ва маърузачига қўйиладиган талаблар ҳақида сўз юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОРГАНИЗАЦИЯ ЛЕКЦИОННЫХ ЗАНЯТИЙ ПРИ ОБУЧЕНИИ ПО КРЕДИТНО-МОДУЛЬНОЙ СИСТЕМЕ

В данной статье речь пойдет о значении и об особенностях лекционных занятий, методах организации и требованиях к докладчику в системе высшего образования при преподавании предметов по кредитно-модульной системе.

Текст научной работы на тему «КРЕДИТ-МОДУЛЬ ТИЗИМИ АСОСИДА ЎҚИТИШДА МАЪРУЗА ДАРСЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ»

Махмонов Уктам Аширович,

"Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мух,андислари институти" Миллий тадкикот университетининг Карши ирригация ва агротехнологиялар институти "Умумтехник фанлар" кафедраси катта укитувчиси, мустакил тадкикотчи Алик,улова Севара Мух,иддиновна, "Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мух,андислари институти" Миллий тадкикот университетининг Карши ирригация ва агротехнологиялар институти, укув-услубий булим ходими, мустакил тадкикотчи

КРЕДИТ-МОДУЛЬ ТИЗИМИ АСОСИДА ЦИТИШДА МАЪРУЗА ДАРСЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ

УДК: 372.862

МАХМОНОВ У.А., АЛИЦУЛОВА С.М. КРЕДИТ-МОДУЛЬ ТИЗИМИ АСОСИДА УЦИТИШДА МАЪРУЗА ДАРСЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ

Ушбу маколада олий таълим тизимида фанларни кредит-модуль тизими асосида укитишда маъруза дарсларининг ах,амияти, узига хос хусусиятлари, ташкил этиш методлари ва маъруза-чига куйиладиган талаблар х,акида суз юритилади.

Таянч суз ва тушунчалар: маъруза, маъруза турлари, маърузачи, кириш маърузаси, мавзу буйича маъруза, якуний маъруза, мини-маъруза, очик маъруза, ахборот-тах,лилий маъруза, илмий маъруза.

МАХМОНОВ У.А., АЛИКУЛОВА С.М. ОРГАНИЗАЦИЯ ЛЕКЦИОННЫХ ЗАНЯТИЙ ПРИ ОБУЧЕНИИ ПО КРЕДИТНО-МОДУЛЬНОЙ СИСТЕМЕ

В данной статье речь пойдет о значении и об особенностях лекционных занятий, методах организации и требованиях к докладчику в системе высшего образования при преподавании предметов по кредитно-модульной системе.

Ключевые слова и понятия: лекция, виды лекций, докладчик, вводная лекция, лекция по теме, заключительная лекция, мини-лекция, открытая лекция, информационно-аналитическая лекция, научная лекция.

MAKHMONOV U.A., ALIKULOVA S.M. ORGANIZATION OF LECTURES DURING TRAINING ON THE CREDIT-MODULAR SYSTEM

This article will focus on the meaning and features of lecture classes, methods of organization and requirements for a speaker in the higher education system when teaching subjects under the credit-modular system.

Key words and concepts: lecture, types of lectures, speaker, introductory lecture, lecture on the topic, final lecture, mini-lecture, open lecture, informational and analytical lecture, scientific lecture.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 4 (113)

Кириш.

Мамлакат иктисодиётининг ривожлани-шида олий таълим тизимида тайёрланаёт-ган кадрларнинг сифати мухим ахамиятга эга. Сифатли кадрлар тайёрлаш, яъни етук билимга, етарлича куникма ва малакага эга булган мута-хассисларни тайёрлаш олий таълим муассасада йулга куйилган укитишнинг сифат даражасига боFликдир.

Мамлакатимизда 2017 - 2021 йилларга мулжалланган "Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегияси" асосида куплаб ишлар амалга оширилди. Ушбу стратегиянинг 4.4-банди "Таълим ва фан сохасини ривожлан-тириш" деб номланган булиб, унда куйидагилар белгилаб берилган эди:

- узлуксиз таълим тизимини янада такомил-лаштириш, сифатли таълим хизматлари имко-ниятларини ошириш, мехнат бозорининг замо-навий эхтиёжларига мос юкори малакали кадрлар тайёрлаш сиёсатини давом эттириш;

- таълим муассасаларини куриш, реконструкция килиш ва капитал таъмирлаш, уларни замонавий укув ва лаборатория асбо-блари, компьютер техникаси ва укув-методик кулланмалар билан жихозлаш оркали уларнинг моддий-техника базасини мустахкамлаш юза-сидан максадли чора-тадбирларни куриш;

- таълим ва укитиш сифатини бахолашнинг халкаро стандартларини жорий етиш асосида олий таълим муассасалари фаолиятининг сифати хамда самарадорлигини ошириш, олий таълим муассасаларига кабул квоталарини боскичма-боскич купайтириш ва бошкалар.

Мамлакатимизда ёшларни билимли ва малакали, жахон тараккиётига мос ракобатбардош мутахассислар килиб тайёрлаш максадида олий таълим тизими изчил ривожлантирилмокда. Олий таълим сохасидаги ислохотлар, аввало, олий таълим сифатини яхшилаш, унинг камровини ошириш, институт ва универси-тетларнинг молиявий холатини яхшилаш, профессор-укитувчиларни моддий куллаб-кувватлашга каратилмокда. Ушбу белгилан-ган вазифаларни амалга ошириш натижасида мамлакатдаги олий таълим муассасалари сони 130 тага етди, жумладан давлат олий таълим муассасалари - 96 та, нодавлат олий таълим муассасалари - 9 та, хорижий ОТМлар ва уларнинг филиаллари - 25 тани ташкил этмокда.

Олий таълимнинг камров даражасини 2030 йилгача 50% га ошириш режалаштирилган.

Олий таълим тизимида амалга оширила-диган укув машFулотлари ва дарс берувчи профессор-укитувчиларга хам замон тала-блари ва амалга оширилаётган ислохотларнинг мазмун-мохиятидан келиб чикиб узига хос талаблар куйилмокда.

Мацоланинг мацсади. Ушбу маколада кредит-модуль тизими асосида укитишда фан-лардан маъруза дарсларини ташкил этиш ва унинг узига хос хусусиятлари хакида фикр юритилади.

Мавзуга оид адабиётлар та^лили. Маъруза дарсларининг ахамияти ва уларни ташкил этиш методикаси, дарсларга куйиладиган талаблар, маърузачи учун куйиладиган талаблар турли адабиётлар ва илмий маколаларда ёритиб берилган. Жумладан, Д.Тожибоева, А.Йулдошев томонидан 2009 йилда чоп этилган "Махсус фанларни укитиш методикаси" номли дарсликда иктисодий фанларни укитишда маъруза дарсларининг ахамияти, унга куйиладиган талаблар ёритиб берилган. Муаллифлар О.Д.Рахимов, М.Сапаев, Б.Ф. Назаровлар томонидан чоп этилган "Олий таълимда замонавий маърузалар"1 номли услубий кулланмада замонавий маърузаларнинг таълим тизими-даги урни, фанлар буйича маъруза турлари ва маърузаларни ташкил этиш технологиялари тахлили, талабалар томонидан маъруза маълу-мотларини кабул килиш ва узлаштириш дара-жаси, маъруза машFулотларининг иннова-цион технологиялар ва таълим технологиялари, муаммоли маърузаларни ташкил этиш йуллари ва усуллари баён этилган.

Муаллиф В.Г.Махсудовнинг "Замонавий таълим тизимида фанлар буйича маъруза турлари хамда уларни ташкил этиш технологиялари"2 номли маколасида маъруза, маърузанинг хусусиятлари, маърузаларнинг турлари, маърузаларни утказишга куйиладиган вазифалар хакида фикр юритилади.

1 О.Д.Рахимов, М.Сапаев, Назаров Б.Ф. Олий таълимда замонавий маърузалар. Услубий кулланма. - Карши, 2012. - 68 б.

2 В.Г.Махсудов. Замонавий таълим тизимида фанлар буйича маъруза турлари хамда уларни ташкил этиш технологиялари. // "Замонавий таълим"илмий-амалий оммабоп журнали. 2017 йил, 2-сон. 54-59 бетлар.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 4 (113)

Асосий натижалар.

Маълумки, олий таълим тизимида аудитори-яларда утиладиган дарс машFулотлари куйидаги куринишларда олиб борилади: маъруза, амалий машFулот, семинар, лаборатория машFулоти.

Маъруза (лекция) — укув материали, бирор масала, илмий, сиёсий мавзуларнинг изчил, тартибли оFзаки баёни. Укув маърузаси укув жараёнининг асосий шакли; олий укув юртла-рида дарс бериш усулларидан бири. Маъруза, шунингдек, урта махсус ва касб-хунар таълими тизимида, умумий урта таълим мактабларининг юкори синфларида хам кулланилади.

"Замонавий таълим" илмий-амалий омма-боп журналида Узбекистан Миллий уни-верситети катта илмий ходим-изланувчиси В.Г.Махсудов томонидан чоп этилган "Замонавий таълим тизимида фанлар буйича маъруза турлари хамда уларни ташкил этиш технология-лари" номли илмий маколада "маъруза" хакида куйидагилар баён этилган:

Маъруза, нутк, такдимот (презентация) -аник мавзу буйича маълумотни такдим этиш-нинг умумкабул килинган усули хисобланади. Маърузада тизимий равишда, маълум кетма-кетлик асосида назарий характердаги матери-аллар укитувчи (маърузачи) томонидан тин-гловчилар эътиборига етказилади. Купгина курсаткичлар буйича "Маълумотни уза-тиш, етказиш" энг кийин услубилардан бири хисобланади. Маълумотлар ва ахборотларни маъруза шаклида узатиш олий таълим тизимида укитиш услубларидан бири булиб, тингловчи-ларнинг билим даражалари, малакаси, таянч маълумотлари ва ёшига, айрим холларда жин-сига хам боFлик жараён хисобланади1.

Маъруза (укув маърузаси) - олий укув юрти педагогик жараёнида энг куп кулланиладиган шакли булиб, унда таълим олувчиларга макси-мал даражада янги илмий ахборотлар бериш, укув материалини талабалар онгига етказиш назарда тутилади. Маърузаларда талаба учун зарур булган касбий, илмий-назарий маълумотлар баён этилади2.

1 Махсудов В.Г. Замонавий таълим тизимида фанлар буйича маъруза турлари хамда уларни ташкил этиш тех-нологиялари. // "Замонавий таълим" илмий-оммабоп журнали. 2017 йил, 2-сон. 54-59 бетлар.

2 Хасанова Г.К,., Жалилов З.Б. Мутахассислик фан-ларини укитиш методикаси. Дарслик. Бухоро: ООО «Садриддин Салим Бухорий» Дурдона нашриёти, 2021. -260 б.

Маърузаларни дидактик вазифаси, уни режалаштиришдаги устун турувчи функция-ларни амалга ошириш мазмуни ва ташкил эти-лиш шаклига кура турларга ажратиш мумкин (1-расм).

Юкорида келтирилган маъруза турларида олий таълим тизимида энг куп кулланилади гани мавзу буйича маъруза ва очик маъруза булиб, баъзида илмий маъруза, кириш маърузаси, мини-маърузалардан хам фойдаланилади. Куйида ана шу маърузалар хакида кискача маъ-лумот бериб утамиз:

Кириш маърузаси. Бундай маърузанинг вазифаси талабаларга фан туFрисида умумий йуналиш бериш, уларда кизикиш уЙFотиш, куйилган саволлар буйича мустакил фикрлаш ва жавоблар излашга йуналтиришдан ибо-рат. Бундай маърузада ташкилий-йуналтирувчи ва мотивацион функциялар устун туради.

Мавзу буйича маъруза. Маърузада аник бир муаммо ёки мавзу буйича маълумотлар намойиш этилиб, тахлил килинади, хулоса чикарилиб исботланади. Маърузани режа-лаштиришда ахборот бериш, ташкилий-йуналтирувчи ва методологик функцияларга купрок эътибор каратиш талаб этилади.

Мини-маърузалар - "кичик", жуда киска хажмдаги маърузалар булиб, унда мавзу буйича аник, таянч саволлар ва иборалар-нинг киска мазмуни ёритилади. Бундай маърузалар купинча амалий фаолиятни, илмий тадкикотларни бошлашдан олдин утказилади.

Очик маърузалар - муайян фан буйича укув дастуридаги мавзуни талабалар, шунингдек, шу мавзуга кизикиш билдирган ва махсус таклиф этилган профессор-укитувчилар, олим ва мута-хассислар аудиториясида маъруза шаклида утказиладиган дарслар очик маърузалар деб аталади. Очик маърузаларни утказишдан максад профессор-укитувчиларни тегишли фан, техника ва технологиялари сохалари буйича жахонда эришилган ютук ва янгиликлар билан хабардор булишларига эришиш ва улар асосида замонавий педагогик ва ахборот-коммуникация технологияларидан самарали фойдаланган холда маърузаларни тайёрлаш, утказиш ва шу тарика таълим сифатини ошириш хамда тайёр-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 4 (113)

1-расм. Маъруза турлари1.

ланадиган кадрлар ракобатбардошлигини таъ-минлашдан иборатдир2.

Маъруза дарси талабалар билан мулокотда булишнинг алох,ида шакли ва уни бошка х,еч кандай укув шакли билан алмаштириб булмайди. Маърузанинг олдига куйиладиган максад х,ар хил булиб, бу максад максимал даражада амалга ошиши учун, унинг функци-яларига ах,амият бериш керак. Маъруза дарси укитишнинг куйидаги катор функцияларини бажаради3:

1. Назарий билим бериш ва илмий дунёкарашни шакллантириш.

2. Талабалар диккатини асосий максадга йуналтириш, яъни талабаларнинг диккат-эътиборини укув материалининг асосий маз-муни ва уни узлаштириш методларига каратиш.

3. Идрок, тафаккурни ривожлантириш ва тасаввурни ошириш.

4. Билимларни тах,лил килиш, урганаётган фан буйича ахборот олиш, олган ахбороти асо-

1 Схема макола муаллифлари томонидан ишлаб чикилди.

2 Рахимов О.Д., Сапаев М., Назаров Б.Ф. Олий таълимда замонавий маърузалар. Услубий кулланма. - Карши: 2012. - 68 б.

3 Ушбу функциялар руйхати муаллифлар томонидан тузилган.

сида тах,лил килиш ва хулоса чикариш, умум-лаштиришга ургатиш.

5. Методологик - маъруза жараёнида тадкикот методлари таккосланади, киёсланади, илмий изланиш тамойиллари аникланади.

6. Талабаларга тарбиявий таъсир курсатиш, яъни уларда ватанпарварлик туЙFусини кучайтириш, уларнинг ахлокий ва маънавий жих,атдан баркамол булиши, мех,натга муноса-бат ва масъулиятни шакллантириш, инсоний хислатларини шакллантириш.

Маъруза кандай фандан укилишидан катъий назар, илмий характерга эга булиши, турли назарий йуналишлар, фан сох,асидаги илмий Fояларни талабалар онгига етказиши ва уларда олган билимини амалиётда фойдалана олишига ишонч х,осил кила олиши керак. Х,ар кандай маърузанинг энг зарур шарти маърузачининг аудитория билан жонли мулокотга кириши ва тингловчилар диккатини жалб эта олишидир. Маъруза дарсида аудиториядаги мух,итнинг кандай тарзда шаклланиши маърузачининг билими, нутк маданияти, узини тутиши, унинг ораторлиги ва креативлиги кабиларга боFлик.

Кредит-модуль тизимида энг катта эътибор талабанинг мустакил таълим олишига, унинг уз устида мустакил ишлашига каратилган. Демак, фанларни укитиш жараёнида утиладиган маъ-ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 4 (113)

руза, амалий ва лаборатория машFулотлари мазмунини хам талабанинг мустакил таълим олишини ва унинг мустакил ишлашини эъти-борга олган холда ташкил этиш лозим булади.

Олий укув юртларининг бакалавриат таълим йуналишларига укитиладиган фанлар-дан маъруза машFулотларини ташкил этишда куйидагиларга эътибор каратишни тавсия эта-миз:

1. Маърузанинг максадини белгилаб олиш.

2. Маъруза режасини ишлаб чикиш ва ташкил этишни туFри режалаштириш.

3. Маърузада бериладиган маълумотлар кетма-кетлиги ва узвий боFликлигини таъмин-лаш.

4. Маъруза мазмуни ва максадидан келиб чикиб, кургазмали воситалар (макетлар ва моделлар, киска метражли фильмлар, анни-мациялар, аудиоёзувлар, ...)ни туFри танлаш ва намойиш этиш.

5. Маъруза учун тайёрланган слайд-ларда ва кургазмали воситаларда тингловчини чалFитувчи расмлар, сузлар, белгилар ва шу кабиларнинг булмаслигини таъминлаш.

6. Тингловчиларнинг диккатини янада жалб этиш учун таълим технологиялари (блиц-суров, киска тестлар, кластер, муаммоли вазият, ...)ни туFри танлаш.

7. Маърузада маълумотларни содда ва тушунарли тарзда, хаётий мисоллар ёрда-мида тушунтиришга эътибор каратиш;

8. Маъруза давомида нутк маданияти ва узини тутишга алохида эътибор каратиш.

9. Тингловчилар томонидан берилган саволларга уз вактида ва туFри жавоб бериш, саволларни эътиборсиз колдирмаслик.

10. Маърузани хулосалаш ва якунлаш.

Маъруза дарси - бу талабаларда фанга оид

тасаввурларни, назарий билимлар ва тушунча-ларни, куникма ва малакаларни хосил килишда мухим ахамият касб этади. Маъруза машFулотини ташкил этишда куйиладиган тала-бларни икки гурухга ажратиш мумкин1:

1. Маъруза матнини тайёрлашга куйиладиган талаблар.

2. Маъруза укийдиган укитувчи ва унинг шахсига куйиладиган талаблар.

Биринчи гурух,, маъруза матнига куйиладиган талаблар куйидагилардан иборат:

1 Тожибоева Д., Йулдошев А. Махсус фанларни укитиш методикаси. Дарслик. - Т.: «Алокачи», 2009. - 568 б.

1. Укитувчи маърузанинг деталлашти-рилган режаси, бошкача айтганда, техноло-гик харитасини тузиши зарур. У аник ва лунда ифодаланган бутун маъруза мазмунини камраб олувчи масалаларни уз ичига олиши зарур.

2. Баён килиниши кузда тутилган масала-лар мантикий изчилликда ёритилиши хамда улар кискача хулосалар билан якунланиши керак.

3. Маъруза матни кириш, асосий ва якуний кисм, яъни хулоса кисмларидан иборат булади.

4. Маърузанинг мазмуни очиб бериладиган асосий кисмида куйидаги жихатларга эътибор берилиши лозим:

а) маърузанинг Fоявий назарий жихатлари:

- маърузада Узбекистан Республикаси-нинг Конституцияси ва метрология, стандарт-лаштириш ва сертификатлаштириш сохасида кабул килинган конунлар, меъёрий хужжатлар хамда атокли давлат арбоблари асарларидан цитаталар келтирилиши;

- мавзунинг асосий тушунчаларини укув дастурига мос равишда очиб берилиши;

- маъруза матнининг илмийлиги, яъни талабаларга бериладиган билимларнинг илмий жихатдан асосланилганлиги;

- амалдаги халкаро ва миллий стандарт-ларнинг мавзуларда акс эттирилганлиги;

- маъруза матнида муаммоли вазият-ларни юзага келтирувчи масалаларнинг берилиши, талабаларни илмий ва мантикий фик-рлашга ундаши;

- маъруза матнларида миллий мустакиллик, Миллий Fурур, Ватанга мухаббат, халкка садокат каби бунёдкорлик Fояларини акс этиши;

- назарияни амалиёт билан боFликлиги;

- урганилаётган мавзунинг фан ва техника, саноат, халк хужалиги ва бошка сохалардаги хозирги урнининг белгиланиши ва бошкалар.

б) маърузанинг методик жихатлари:

- маърузанинг мантикийлиги ва исбот талаб килмаслиги;

- материални юкори савияда, кетма-кет ва мазмундор тарзда берилиши;

- укувчи-талабаларни идрок килишларини фаоллаштириш усуллари;

- таълим-тарбиявий хусусиятга эга экан-лиги.

Маърузанинг мазмун-мохиятини талабаларга тез ва самарали етказиб бериш максадида

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 4 (113)

маърузачи турли ёрдамчи воситалардан фой-даланиши мумкин. Жумладан, аудио- ва виде-одарслар, мавзуга оид киска метражли филь-млар, Интернет тармоFи маълумотлари, модель ва макетлар, кургазмали куроллар, ама-лий кургазмали тажрибалар. Бунинг учун эса замонавий АКТ воситалари, яъни компьютер курилмаси, видеопроектор, SMART доска, планшет, аудио воситалари ёрдамидан фойдаланиш-лари лозим булади. Бу эса уз навбатида маъру-зачидан замонавий АКТ воситаларидан фойда-ланиш куникмаларини талаб этади.

Маъруза укийдиган укитувчи ва унинг шах-сига куйиладиган талаблар х,акида гапир-ганда маъруза укиш жараён сифатида объектив ва субъектив томонларнинг бирлиги сифатида каралишини эътиборга олиш лозим. Маъруза укишнинг объектив томонига укитувчига боFлик булмаган, урганилаётган фаннинг маз-муни, дарс утиш тамойиллари киради. Субъектив томонларига эса:

а) укитувчининг шу фанни кандай эгалла-гани, билим даражаси;

б) укитувчининг услубий тайёргарлиги, мето-диканинг конун-коидаларини куллай билиш мах,орати;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

д) х,ар бир укитувчининг таълим-тарбия жараёнида у ёки бу услубни куллашдаги индивидуал хусусиятлари киради.

Дарс беришда педагог субъектив омил сифатида намоён булади. Куп жих,атдан талабалар-нинг узлаштириши укитувчининг дарс утишда танлаган методларига боFлик. Хар бир укитувчи уз кобилиятини дарс беришда намоён килиб, маъруза ва нуткида узига хос жих,атларини курсатади. Маълум бир мавзуни ёритишда укитувчи узи яхши билган ёки узининг илмий изланишлари билан боFлик булган, лекин шу мавзуга туFридан-туFри боFлик булмаган саволга куп вакт ажратиб, колган саволларни куриб чикиш учун вакт етмай колиши мумкин. Бу - мавзуни баён килишда дидактика-нинг изчиллик принципларини бузилишига олиб келади. Шунинг учун дарс утишдаги мух,им вазифалардан бири, бу - субъектив омиллар, албатта, объектив омилларга буйсуниши, айнан шу фаннинг мазмунини очиб беришга хизмат килиш керак1.

1 Тожибоева Д., Йулдошев А. Махсус фанларни укитиш методикаси. Дарслик. - Т.: «Алокачи», 2009. - 568 б.

Шунингдек укитувчи таълим сох,асида кулланилаётган янги педагогик технологиялар ва АКТ воситалардан фойдаланишни мукам-мал даражада билишлиги, фан сох,асидаги энг сунги янгиликлардан доимий тарзда хабар-дор булиб боришилиги талаб этилади. Чунки х,озирги ахборот хуружи авж олган ва ахборот таркалиши тезлиги ута юкори булган замонда талабалар ахборотлар билан жуда тез тани-шиб чикадилар ва узлаштириб оладилар. Шу сабабли укитувчи доимий тарзда янгиликларни урганиб бориши, тах,лил килиши ва энг керакли, туFри маълумотларни саралаб олиши лозим булади.

Маъруза дарслар On-line тарзда ташкил килиш х,ам мумкин. On-line тарзда укитиш тизимидан коронавирус пандемияси даврида амалда фойдаланилди ва унинг фойдали томон-лари х,амда камчиликлари х,акида деярли анча-гина тасаввурга эга булдик.

Хулоса ва таклифлар.

Кредит-модуль тизими асосида укитишда фанлардан маъруза машFулотини ташкил этишда ва унинг самарадорлигини оширишда биз куйидагиларни тавсия этмокчимиз:

• маъруза дарсларини укитишда талабага йуналтирилган таълим мух,итини шаклланти-риш;

• маъруза дарси давомида талабани пассив тингловчидан фаол иштирокчига айланти-риш;

• дарс давомида мавзуга мос янги педагогик технологиялардан ва укитишнинг интер-фаол методларидан фойдаланишга эътибор каратиш;

• дарс давомида мавзуга оид кургазмали материаллар (слайдлар, киска метражли видео-фильмлар, анимациялар, кургазмали куроллар) дан самарали фойдаланиш;

• маърузанинг мустакил таълим билан боFликлигини таъминлаш, яъни талабанинг утилган мавзуни янада чукуррок урганиш максадида уз устида ишлашига эришиш ва уни шу максадга йуналтира олиш;

• маърузачи сифатида кучли билим ва малакага, куп йиллик тажрибага эга булган профессор-укитувчиларни жалб этиш.

Энг охирги тавсияни киритишимизга сабаб айрим ОТМларда тажрибали ва мала-кали профессор-укитувчиларнинг етишмас-лиги сабабли маъруза дарсларини утиш ёш

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 4 (113)

укитувчиларга юклатилмокда. Бунга асос булувчи хукукий-меъёрий хужжат сифатида Узбекистон Республикаси Олий ва урта мах-сус таълим вазирининг 2018 йил 10 сентяб-рдаги 20-2018-сон буйруFи асосида кабул килинган "Олий таълим муассасаси профессор-укитувчилар таркибининг укув юкламаси хамда укув-услубий, илмий-тадкикот ва "устоз-шогирд" ишларини белгилаш коидалари" олин-ган. Ушбу хужжатнинг 2-боб 8-пунктида шун-дай дейилган: "Маъруза машFулотлари илмий унвон ва илмий унвонга эга булган профессор-укитувчилар томонидан утказилади. Зарур холларда (маъруза машFулотлари хажми куп булганда ёки профессор, доцент ва катта укитувчилар етарли булмаганда) олий таълим муассасаси Кенгашининг карорига асосан камида 3 йиллик илмий-педагогик иш стажига эга булган, бирок илмий унвон ва илмий дара-

жаси булмаган укитувчиларга бир укув йилида 250 соатгача хажмда маъруза машFулотларини утишга рухсат берилади".

Маъруза дарсларининг утилиши юклатил-ган ёш укитувчиларда купинча тажриба, баъзи холларда билимларнинг етарли эмаслиги сабаб, шунингдек педагогик махоратнинг етишмаслиги сабабли утилган маъруза дарсларидан талаба-ларнинг коникмаслик холатлари кузатилмокда ва уларнинг эътирозларига сабаб булмокда.

Умумий хулоса сифатида шуни таъкид-лаш жоизки, олий таълим тизимида маъруза дарсларининг укитилиш сифати, самарадор-лиги ва дарсларда талабаларнинг фаолли-гига эришиш, биринчи навбатда, профессор-укитувчиларнинг билими, малакаси ва таж-рибасига, унинг педагогик махоратига боFлик эканлигини инобатга олиш зарур.

Фойдаланилган адабиётлар ва манбалар:

1. 2017-2021-йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегияси. Узбекистон Республикаси Прези-дентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли Фармонига 1- илова.

2. Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирининг 2018 йил 10 сентябрдаги 20-2018-сон буйруFи асосида кабул килинган "Олий таълим муассасаси профессор-укитувчилар таркибининг укув юкламаси хамда укув-услубий, илмий-тадкикот ва "устоз-шогирд" ишларини белгилаш коидалари". - Тошкент, 2018 йил.

3. Махсудов В.Г. Замонавий таълим тизимида фанлар буйича маъруза турлари хамда уларни ташкил этиш технологиялари. // "Замонавий таълим" илмий-оммабоп журнали. 2017 йил, 2-сон. 54-59 бетлар.

4. Тожибоева Д., Йулдошев А. Махсус фанларни укитиш методикаси. Дарслик. -Т.:«Алокачи», 2009. - 568 б.

5. Махмонов У.А. Олий таълимда кредит-модуль тизимининг жорий этилиши ва имкониятлари. // "Замонавий таълим" илмий-амалий оммабоп журнали, №1 (98)-сон, 2021 йил. 4-11 бетлар.

6. Рузметов Я. Олий таълим тизимидаги ислохотлар ва янгиликлар. - ^1р://та^а1:. uz/marifat/ruknlar/olii-talim/Oliy-ta-lim-tizimidagi-islohotlar-va-yangiliklar.htm (манбага 18.02.2022 йилда мурожаат килинди).

7. Рахимов О.Д., Сапаев М., Назаров Б.Ф. Олий таълимда замонавий маърузалар. Услубий кулланма. - К,арши: 2012. - 68 б.

8. Хасанова Г.К., Жалилов З.Б. Мутахассислик фанларини укитиш методикаси. Дарслик. Бухоро: ООО «Садриддин Салим Бухорий» Дурдона нашриёти, 2021. -260 б.

9. https://uz.warbletoncouncil.org/informe-cientifico-9710 (манбага 22.02.2022 йилда мурожаат килинди).

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 4 (113)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.