Научная статья на тему 'КРЕАТИВ ИНДУСТРИЯНИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ ЖАҲОН ТАЖРИБАСИ'

КРЕАТИВ ИНДУСТРИЯНИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ ЖАҲОН ТАЖРИБАСИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
144
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
креатив иқтисодиёт ва индустрия / креатив кластерлар / бизнес инкубаторлар ва аксе­ лераторлар / креатив тадбиркорлар / инновaциия / стартап ва креатив лойиҳалар / маданият ва санъат / интеллектуал фаолият / инвестиция. / креативная экономика и индустрия / креативные кластеры / бизнес­инкубаторы и акселераторы / креативные предприниматели / инновация / стартап и креативные проекты / куль­ тура и искусство / интеллектуальная деятельность / инвестиция.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Дусмухамедов Ойбек Суратбекович

Мақолада креатив индустриянинг мамлакат иқтисодиётни ривожлантиришдаги ўрни таҳлил қилинган. Креатив индустрия ривожланишининг илғор хориж тажрибалари ўрганилган ва мамлакат­ лар кесимида қиёсий таққосланган. Жаҳонда креатив индустриянинг ривожланиш турли моделлари қиёсий таҳлили амалга оширилган. Ўзбекистонда креатив индустрияни ривожлантиришга қаратилган таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

МИРОВОЙ ОПЫТ РАЗВИТИЯ КРЕАТИВНОЙ ИНДУСТРИИ

В статье анализируется роль креативной индустрии в развитии экономики страны. Изучается пере­ довой зарубежный опыт развития креативных индустрий и сравнение между странами. Проведен сравнительный анализ различных моделей развития креативной индустрии в мире. Разработаны предложения и рекомендации, направленные на развитие креативной индустрии в Узбекистане.

Текст научной работы на тему «КРЕАТИВ ИНДУСТРИЯНИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ ЖАҲОН ТАЖРИБАСИ»

Дусмухамедов Ойбек Суратбекович,

Узбекистон Миллий Университети "Макроиктисодиёт" кафедраси х,амда Узбекистан давлат санъат ва маданият институти "Маданият ва санъат менежменти" кафедраси доценти вазифасини бажарувчи, иктисодиёт фанлари буйича фалсафа доктори (PhD)

КРЕАТИВ ИНДУСТРИЯНИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ ЖА^ОН ТАЖРИБАСИ

УДК: 332.1

DOI: 10.34920/EIF/VOL_2022_ISSUE_11_3

ДУСМУХАМЕДОВ О.С. КРЕАТИВ ИНДУСТРИЯНИ РИВОЖЛАНИШИНИНГЖАЦОН ТАЖРИБАСИ

Маколада креатив индустриянинг мамлакат иктисодиётни ривожлантиришдаги урни тах,лил килинган. Креатив индустрия ривожланишининг илтар хориж тажрибалари урганилган ва мамлакат-лар кесимида киёсий таккосланган. Жах,онда креатив индустриянинг ривожланиш турли моделлари киёсий тах,лили амалга оширилган. Узбекистонда креатив индустрияни ривожлантиришга каратилган таклиф ва тавсиялар ишлаб чикилган.

Калит сузлар: креатив иктисодиёт ва индустрия, креатив кластерлар, бизнес инкубаторлар ва аксе-лераторлар, креатив тадбиркорлар, инновациия, стартап ва креатив лойих,алар, маданият ва санъат, интеллектуал фаолият, инвестиция.

ДУСМУХАМЕДОВ О.С. МИРОВОЙ ОПЫТ РАЗВИТИЯ КРЕАТИВНОЙ ИНДУСТРИИ

В статье анализируется роль креативной индустрии в развитии экономики страны. Изучается передовой зарубежный опыт развития креативных индустрий и сравнение между странами. Проведен сравнительный анализ различных моделей развития креативной индустрии в мире. Разработаны предложения и рекомендации, направленные на развитие креативной индустрии в Узбекистане.

Ключевые слова: креативная экономика и индустрия, креативные кластеры, бизнес-инкубаторы и акселераторы, креативные предприниматели, инновация, стартап и креативные проекты, культура и искусство, интеллектуальная деятельность, инвестиция.

DUSMUHAMEDOV O.S. WORLD EXPERIENCE IN THE DEVELOPMENT OF THE CREATIVE INDUSTRY.

In the article is analyzed the role of the creative industry in the development of the country's economy. The advanced international experience in the development of creative industries is studied and compared between countries. A comparative analysis of various models of the creative industry development in the world has been carried out. Proposals and recommendations aimed at the development of the creative industry in Uzbekistan have been developed.

Key words: creative economy and industry, creative clusters, business incubators and accelerators, creative entrepreneurs, innovation, start-up and creative projects, culture and art, intellectual activity, investment.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 11(159)

Кириш.

Жа,он иктисодиётида креатив индустрия жадал ривожланаётган глобал тармоклардан бири хисобланиб, бу йуналиш халкаро даражада келажакдаги иктисодий усишнинг мухим омили сифатида эътироф этилмокда.

Covid-19 пандемиясига кадар креатив индустрия жадал ривожланаётган глобал тармоклардан бири булган ва пандемиянинг жа,он иктисодиётига келтирган салбий таъ-сирига карамай, ушбу со,а халкаро микёсида келажакдаги иктисодий усишнинг мухим омили сифатида тобора кенг эътироф этилмокда. Маса-лан, UNESCO ташкилоти хисоб-китобларига кура, хозирги вактда маданият ва креатив со,алар жа,он ЯИМнинг 3,1%ни ва барча иш уринларининг 6,2% ини ташкил килмокда [16].

Узбекистон Республикасида креатив индустри-яни, жумладан маданият ва санъат сохасида креатив тадбиркорликни ривожлантиришга катта а,амият берилмокда. Жумладан, Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 26 май-даги «Маданият ва санъат со,асининг жамият хаётидаги урни ва таъсирини янада ошириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПФ-6000-сон [1], Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 6 июлдаги «2022-2026 йилларда Узбекистон Республикасининг инновацион ривожланиш стратегиясини тасдиклаш туFрисида» ПФ-165-сонли [2] фармонларида хамда Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 26 август-даги «Узбекистон Республикасида маданият ва санъат со,асини инновацион ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-3920-сонли карорида [3] куйидагилар мазкур со,анинг мухим вазифалари этиб белгиланди:

• инновацион инфратузилма субъектлари (инновация технологик парк, технологиялар трансфери маркази, инновация кластер, вен-чур ташкилоти, инновация маркази, стартап акселератор, инкубатор) тармоFини шакллантириш оркали стартап ташаббусларни куллаб-кувватлаш хамда йирик хажмли ишлаб чикаришни (капитал яратиш) ташкил этиш;

• инновацион фаолиятни давлат томони-дан куллаб-кувватлашнинг институционал меха-низмларини такомиллаштириш оркали инновацион фаол ташкилотлар улушини ошириш;

• кичик тадбиркорликнинг инновацион фаоллигини ошириш оркали худудларнинг

ижтимоий-иктисодий жадал усишини таъмин-лаш;

• янги турдаги ма,сулотлар ва инновацион технологиялар яратишнинг Fоядан якуний истеъмолчигача булган комплекс тизимини таъ-минлаш оркали инновацияларга булган талабни раFбатлантириш;

• таълимнинг барча боскичларида яра-тувчанлик, инновацион тадбиркорлик ва рационализаторлик куникмаларини ривожлантириш оркали инновацион фаолият бошкарувида инсон капиталини янада ривожлантириш;

• музей бошкаруви ва маркетингида илFор хорижий тажрибани яратиш;

• маданиятни кенгрок урганиш ва олFа сил-жишида инновацион Fоялар ва технологиялар-дан самарали фойдаланиш;

• маданият ва санъат сохасида миллий брендларни яратиш ва уларнинг жа,он туризм бозорларига чикишига комплекс равишда ёнда-шув;

• кино саноатига хорижий инвестицияларни жалб этиш ва ривожлантиришга йуналтирилган замонавий маркетинг тадкикотларини утказиш.

Креатив индустрия - интеллектуал фаолият натижаси яратилган товар ва хизматларни сотишга асосланган иктисодиётнинг махсус тармоFи хисобланади. Ушбу товарлар ва хизматларни ишлаб чикаришда технология, инновация ва креативликнинг ривожланиши мухим роль уйнайди. Купгина Fарб давлатлари креатив со,асини ривожлантиришни бундан 15-20 йил аввал куллаб-кувватлай бошлаган. Улар бунда иктисодий ва ижтимоий ривожланишнинг ман-баи сифатида курдилар.

Шуни алохида таъкидлаш мумкинки, жахонда креатив индустриянинг умумэътироф этилган таърифи мавжуд эмас. Креатив индустрия тушун-часига халкаро ташкилотлар ва олимлар томо-нидан бир катор таърифлар берилган булиб, ушбу таърифларнинг асосий мазмуни инсон-нинг билими, ижодкорлиги ва замонавий фик-рлаши натижасида юзага келадиган интеллектуал ма,сулот ва хизматларнинг юкори иктисодий кийматга эга эканлиги билан тавсифланади.

Илмий муаммонинг к,уйилиши.

"Креатив индустрия" атамасининг илк ном-ланиши "маданий индустриялар" атамаси булиб, 1947-йилда тадк,ик,отчилар Т.Адорно ва М.Хогеймерлар томонидан илмий доирага киритилган. ХХ асрнинг 70-йилларининг бош-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 11(159)

ларига келиб кино, телевидение, мусика сано-атининг ахамияти тобора ортиб борди [12]. 1990-йилларда эса жахонда компьютер тех-нологиялари, ракамли хизматлар ва интернет фаол таркалди. Буларнинг барчаси креатив иктисодиётнинг узаги сифатида креатив инду-стриянинг юзага чикишига олиб келди.

2001 йилда Жон Хокинс томонидан ишлаб чикилган "креатив иктисодиёт" концепциясининг асоси бу Fоя кийматини яратишда инсон ижодий тасаввуридан фойдаланишга асосланади. Муайян сохалар билан чегараланган креатив индустри-ядан фаркли уларок, "креатив иктисодиёт" ата-маси бутун иктисодиёт креативлигини тавсиф-лайди [6].

Бир катор хорижлик олимларнинг илмий асарларида креатив индустрия, креатив иктисодиёт тушунчаларига уз ёндашувлари баён этилган. Жумладан, америкалик олим Р.Флорида уз ишида "креативлик техникавий ихтиролар, янги махсулотларни ишлаб чикиш ва янги фирмалар яратишда, маданий креатив-лик ва бадиий ижодда, компьютер графикасидан тортиб ракамли мусика ва анимaциягача булган мутлако янги тармокларнинг пайдо булишида намоён булади" деб таъкидлаган [4].

Р.Флорида уз тадкикотида креатив макон ва креативлик жугрофиясини урганиш катта урин тутади. Минтакалар буйича креативлик даража-сини бахолаш учун Р. Флорида туртта тенг дара-жада мухим омилни бирлаштирган куйидаги креативлик индексларидан фойдаланишни таклиф килди:

1) ижодкорлар синфининг банд ахоли тарки-бидаги улуши;

2) инновационлик (ахоли жон бошига патент-лар сони);

3) юкори технологияли индустрия (индекс TechPole - «юкори технологиялар индекси»);

4) хилма-хиллик, минтаканинг креатив инсон-лар ва Fоялар учун очиклиги.

Р. Флориданинг креативлик индекси, худудларнинг креативлик даражасини бахолашда энг муваффакиятли индекслардан бири хисобланади.

Россиялик олим Гнедовский М. креатив индустрия ва иктисодиёт тушунчаларига куйидагича таъриф берган: "Креатив ёки ижодий индустрия - бу индивидуал ижодкорлик, махорат ёки истеъдодга асосланган ва интеллектуал мул-кни ишлаб чикариш ва эксплуатэция килиш асо-

сида кушимча киймат ва иш уринларини яратиши мумкин булган фаолиятдир". Креатив иктисодиёт эса, янги постиндустриал иктисодиёт ёки билим-лар ик,тисодиёти - бу иктисодиётнинг интеллектуал фаолиятга асосланган тармоти хисобланади. Креатив иктисодиётнинг асосий жихатлари: янги билимлар генерaцияси, лойихавий фикрлаш, креатив тасаввур, янги технологиялар ва кашфиёт-ларнинг юкори ахамиятлигида намоён булади [14].

Е.В. Зеленцова томонидан креатив индустрия тушунчасига куйидагича таъриф берилган: "Креатив индустрия - мураккаб, куп катламли мавзу булиб, унда санъат, иктисодиёт, ва шахарларни ривожлантириш масалалари билан боFланади. Шунингдек ижодий (креатив) индустрия тушун-часи тутридан-тутри минтакавий ва миллий хусу-сиятлар билан боFлик булиб, мамлакатларда ушбу тушунчага турлича таърифлар шакллан-ган" [10].

О. А. Заровнятних эса, ушбу тушунчага "креатив индустрия - бу иктисодиётнинг интеллектуал фаолият билан боFлик булган тармоFи булиб, асосан Fоялар ва технологиялар асосида ривож-ланади. Бу атаманинг синонимлари "креатив иктисодиёт" ва "маданий индустрия"дир. "Креатив иктисодиёт" тушунчаси эса маданий, санъат ва инновaцион махсулотлар ва хизматларни яра-тувчи шахслар ва корхоналар мажмуи сифатида таърифланади. Ушбу тизим шунингдек, ижодкорлар Fоялар алмашиши мумкин булган стартап ва креатив марказларни хам уз ичига олади" деб таъкидлайди [11].

Ушбу тушунчага давлатлар ва халкаро ташки-лотлар томонидан хам таърифлар берилган. Жумладан, Буюк Британия креатив давлат сифатида жахон микёсида шухрат козонган булиб, интеллектуал мулк объектларини мухофаза килиш ва муаллифлик хукукини химоя килиш тизимига эга. 1990 йилларда Буюк Британия ^укуматининг Рацамли, маданият, медиа ва спорт депар-таменти (DCMS) томонидан концепция яра-тилди. Ушбу концепцияга асосан креатив инду-стрияга тааллукли сохалар руйхати ва уларнинг иктисодий кийматини бахолаш услубиёти ишлаб чикилди. Мазкур новаторлик харакати куплаб мамлакатлар ва ташкилотлар, жумладан Бирлаш-ган миллатлар ташкилотининг савдо ва ривожла-ниш конференцияси (UNCTAD) ва UNESCO каби халкаро ташкилотлар томонидан креатив инду-стрияга алокадор статистикани юритишда асос

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 11(159)

1-жадвал. Мамлакатлар буйича креатив индустрияда банд булганларнинг сони, 2019 [9]

Мамлакатлар Минг. киши Банд булганларнинг умумий сонидаги улуши,%да

АК,Ш 5200 3,3

Россия 2700 3,8

Буюк Британия 2100 6,3

Германия 1696 4,1

Италия 1550 6,1

Франция 1342 5,0

Хиндистон 1103 0,2

Бразилия 837 0,9

Канада 655 3,5

Австралия 403 3,8

Гонконг 217 5,5

сифатида фойдаланилмокда. 2001 йилда Буюк Британия ^укуматининг Рацамли, маданият, медиа ва спорт департаменти (DCMS) креатив индустрия тушунчасига цуйидаги таърифни ишлаб чицди: «Креатив индустрия бу - индивидуал ижодкорлик, майорат, истеъдод ва интеллектуал мулкдан фойдаланиш асосида моддий киймат хамда ишчи урин яратиш потенциалига эга булган сохалардир" [15].

Шуни таъкидлаш керакки, Узбекистон Республикаси меъёрий хужжатларида креатив иктисодиёт ёки креатив индустрия сузлари мамлакатимиз учун нисбатан янги тушунча хисобланиб, креатив иктисодиёт, асосан, "стартап"лар, яъни янгича бизнес-лойихалар, оригинал Fояларни куллаб-кувватлаш оркали фукароларнинг ишлаб чикаришдаги фаол иштироки кузда тутилади. Бир катор креатив тармоклар мавжудлигига карамасдан, Узбекистонда креатив иктисодиёт ва креатив индустрия изчил иктисодий сиёсат концепция сифатида кенг эътироф этилмаган. Бу айникса, туризм, хунармандчилик, тукимачилик, хамда томошабинларга йуналтирилган музей ва театрлар каби креатив тармокларда намоён булмокда. Шунинг учун хам мазкур йуналишда амалга оширилаётган тадкикотлар илмий ва методик нуктаи назардан мухим ахамият касб этади.

Тадцицот методологияси.

Тадкикот жараёнида креатив индустрия ва креатив иктисодиёт тушунчаларига олимлар томонидан берилган таърифларнинг иктисодий мазмуни киёсий тахлил этилган. Шунингдек, кре-

атив индустрияни ривожлантиришнинг турли моделлари ва методлари урганилиб, тахлил этилган. Бунда ракамли, креатив, инновацион иктисодиётни ривожлантириш даврига мос булган диалектик, тизимли ёндашув, киёслаш, тахлил усули хамда гурухлаш усуллари тадкикот методологиясини ташкил этади. Моделлаштириш усулида тадкикот объектининг асосий хоссалари баён этилган.

Асосий цисм.

Креатив индустриянинг мамлакат иктисодиётидаги улушини хисоблашнинг уму-эътироф этилган ягона ёндашуви мавжуд эмас. Аник хисоб-китобларни амалга ошириш учун креатив индустрияга тааллукли булган сохалар турларини аник,лаб олиш талаб этилади. Халкаро амалиётда креатив индустрияга икки мингдан ортик сохалар киради. Креатив индустриянинг бир катор сохаларида анъанавий тармокларда ишлаш имкониятига эга булмаган ёш ёки кекса фукаролар, уй бекалари ва пенсионерлар фао-лият юритади. Креатив сохаларда иш уринлари сони туFрисидаги маълумотлар купайиб бора-ётган булса-да, бу иш уринларининг сифати хакидаги маълумотлар етарли эмас. Россия-нинг Миллий тадкикотлар университети (Олий иктисодиёт мактаби) экспертлари томонидан утказилган тадкикот натижаларига кура бир катор мамлакатларда креатив тармокларда банд булганларнинг сони урганилди (1-жадвал).

Хорижий мамлакатлар тажрибаси шуни курсатмокдаки, креатив индустрия шахарлар ва бутун мамлакат иктисодий ривожлани-шининг драйверига яъни харакатлантирувчи

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 11(159)

Kymra aMnaHMoKga. EpuTaHuanuK onuM H.-HaHgpu pax,6ap^urufla gyHë 6yMna6 KpeaTUB waxapnap noMuxanapu aManra owupunuwu HaTuxacuga «KpeaTUB waxap» KoH^n^acurnu waKAnaHTupgu. HaTuxaga xo3upga KpeaTUB urngycTpua waxapnap annu unku Max,cynoTMHMHr 20 ^ousura^a 6ynraH KUCMUHU apaTuwu Ky3aTunMoKga [5].

KpeaTUB UHgycrpua KaTop EBpona wax,apnapuHMHr aHm UKTucoguM puBoxnaHuw cuëcaTnapu Ba cTpaTemanapu MapKa3uga Typagu KpeaTuB TapMoKnapu $aon ycuwu ^oh^oh, Eep-nuH, EapcenoHa waxapnapuga Ky3aTunMoKga. XyM-nagaH -AoHgoHga 386 000 gaH opTUK KpeaTUB Tag-6upKopnap MaBxyg 6ynu6, ynap 19 Munnuapg $yHT crepnuHrra aKUH gapoMag KenTupagu, 6y EpuTa-Hua noMTaxTu UKTucog^TUHUHr 16 $ou3uhu Taw-Kun Kunagu. GLA Economics MatnyMoTnapura aco-caH, peKnaMa, apxuTeKTypa, ax6opoT TexHonorua-napu Ba HawpuëT Ka6u uxogutf coxanap -AoHgoH-gam yMyMMM uw ypuHnapuHUHr 16,3% hu TawKun этagм [13].

KpeaTuB UHgycTpuaHUHr aHa 6up ycuw xyAyAu 6y EepnuH 6ynu6, y Typnu xanKapo Tag6upnap yTKa3unaguraH xoMra aMnaHgu Mucon y^yH Eep-nuHane, German film awards, Media Convention, Gamesweek, Deutscher Computerspielpreis wynap xyMnacugaHgup. Eepnurnga noMuxa-MaMgoHnapu (project spaces) KeHr TapKanraH, yw6y xygygnapga xu^osnaHraH 6uHonap 6ynu6, ynapga MatnyM 6up notfuxaHU aManra owupuw, 6u3Hec Mogennapurnu Ba Typnu FoanapHu Taxpu6aga yTKasuw acocuga cuHa6 Kypuw MyMKuH. Eepnurnga 170 muht xoguMra эгa 6ynraH 24 MurnrgaH opTUK KpeaTUB KopxoHa-nap ^aonuaT fopuiTMoKga.

EapcenoHa waxpu KpeaTUB UHgycrpuaHUHr энг MupuK Knacrepura Kupagu. Ey epgaru Kpea-tub TapMoKnapra KyMugarnnap Kupagu: gacTypnaw, Bugeo-urngycTpua, unMufi-TagKUKoT uwnapu, 6oc-MaxoHa, Moga, 3aprapnuiK 6ywMnapu Ba MycuKa caHoaTu. EapcenoHaga KpeaTUB UHgycrpua gou-mum ycuwga Ba ahtu uw ypurnnapu 6unaH TatMUH-naw, paKo6aT6apgownuKHu owupuw Ba ^apoBoH-nuiKHU owupuwHuHr Ky^nu BocuTacu x,uco6naHagu.

«The Catalan Institute of Cultural Enterprises» TawKuno™ KaTanoHuaga ^aonuaT ropuTaëTraH 140 MurnrgaH opTUK KpeaTUB Tag6upKopnap ^aonua-tuhu MyBo^uKnawTupagu [13]. KpeaTuB UHgycrpua Munura 5,7 Munnuapg eBpo MUKAopufla gapoMag KenTupu6, 6y EapcenoHaga uwna6 ^uKapunraH 6ap^a Ma^cynoTnap KywunraH KUMMaTUHUHr 3,2 ^OU3UHU TawKun этaAU. McnaHua x,yKyMaTu

Барселонада таълим, илмий-тад^ик,от ишла-рини олиб бориш, креатив сох,аларда бизнес лойих,аларини йулга куйишга кумаклашмокда. Креатив лойи^аларга инвесторларни жалб этиш максадида савдо ярмаркалари, иктисодий тад-бирлар ва Fоялар танловлари ташкил этилади.

Хорижий мамлакатлар амалиётда креатив индустрияни ривожлантириш буйича х,укуматлар, вазирликлар даражасида амалга ошириладиган х,амда давлат томонидан молиялаштириладиган турли дастурларни амалга ошириш амалиёти йулга куйилган. Европада креатив тармокларни куллаб-кувватлаш бир вактнинг узида туртта инфратузилма компонентларини ривожланти-ришга асосланади:

1) профессионал тармоклар ва уюшмалар;

2) махсус таълим дастурлари;

3) бизнес инкубаторлар ва акселераторлар;

4) ижодий кластерлар.

Буюк Британияда креатив индустрия вакил-ларига биноларни имтиёзли шартлар асо-сида такдим этиш ва грантлар асосида куллаб кувватлаш амалиёти кенг таркалган. Хозирда Буюк Британияда креатив индустрияда мамла-кат иктисодиётидаги улуши 77 миллиард фунт стерлингни ташкил этиб, ушбу тармокда 1,7 мил-лиондан ортик ишчи уринлари яратилган.

Пандемия даврида яъни 2020 йилда креатив индустрия вакиллари хукуматдан грантлар ва кредитлар куринишида 157 миллиард фунт стерлинг микдорида ёрдам пакетини олди. Буюк Британияда биринчи марта креатив тармок,ларнинг иктисодиётдаги улушини бахолаш учун махсус статистик кодлар кулланила бошланди. Ушбу тажрибадан купгина Европа Иттифоки давлат-лари хам уз амалиётларида фойдаланмокдалар.

Хорижий мамлакатлар тажрибасини урганиш жараёнида креатив индустрияни ривожланти-ришнинг дунё буйича туртта гурух моделлари аникланди. Булар: Америка, Скандинавия, Европа ва Осиё.

Европадаги креатив сохалар фаолияти мада-ний кадриятларга, индивидуал ёки жамоавий ижодий фаолиятнинг бадиий шаклларига асос-ланган булиб, "Креатив Европа" дастурида бел-гиланган тармоклардан иборат. Креатив инду-стриянинг ривожлантиришнинг Европа модели халкаро хамкорликни куллаб-кувватлаш, креатив индустрияларнинг тармок фаолиятлари ва мухим таркибий кисмларини биргаликда хамда кластерлар тизими оркали молиялаштиришга

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 11(159)

2-жадвал. Жах,онда креатив индустриянинг ривожланиш моделлари [12]

Модель Мамлакатлар Узига хос жихатлари Креатив индустрия сохалари

Америка модели АКШ, Канада, Лотин Америкаси Глокализация стратегияси, "муаллифлик хукуклари" индустрияси, хокимият даражасида маданий сиёсат. Дизайнерлик, аудиовизуал махсулот, нашриёт.

Скандинавия модели Швеция, Дания, Финляндия Тадбиркорлик фаолиятида креатив куникмаларни ривожлантириш, грантлар ёрдамида куллаб-кувватлаш, инновацияларни раFбатлантириш ва ижодкорликка инвестиция киритиш. Медиа, аудиовидуал махсулотлар, театр постновкалари, музей, адабиёт, реклама.

Европа модели Буюк Британия, Германия, Испания, Италия, Франция Лойиха-майдонлари (project spaces), ижодий кластерлар, куллаб-кувватлаш агентликлари. Архитектура, кино ва аудиовизуал махсулотлар, реклама, видео уйинлар, ахборот технологиялари, нашриёт.

Осиё модели Япония, Жанубий Корея, Хитой, Гонконг, Сингапур, Тайвань. Киноиндустрияни куллаб-кувватлаш, креатив фанларни, индивидуал ижодни, ракамли технологияларни ривожлантириш, креатив худудларни ташкил этиш. Аудиовизуал махсулот, видео уйинлар, архитектура, оператив хабар алмашиш хизматлари.

асосланади. Креатив кластерлар бу креатив махсулот яратувчиларининг маълум бир худудда концентрациялашуви булиб, ушбу йуналишда фаолият юритувчи тадбиркорлар ва истеъмол-чилар учун ижодий куч ва илхом берувчи мар-каз хисобланади. Европа мамлакатларида креатив кластерлар уз иштирокчиларининг бадал-лари, шунингдек, олинган грантлар хисобига фаолият юритадилар. Хозирда креатив сектор ва тармок,ларни молиялаштириш долзарб масала булганлиги сабабли, Европада самарали молиявий экотизимни яратиш устида иш олиб борилмокда.

Америка модели замирида тадбиркор-лик ташаббусларини раFбатлантириш, ижодий кобилият ва яратувчанликни ривожлантириш сиёсатига асосланади. Америка Кушма штатларда «глокализация» стратегияси кенг кулланилади. Глокализация бу иктисодий, ижтимоий, маданий ривожланиш жараёни булиб, бу куп йуналишли тенденцияларнинг биргаликда мавжудлиги ва хорижлик истеъмолчиларнинг эхтиёжларига мос-лаштирилган махсулот ва хизматларни яратишга йуналтирилганлиги билан тавсифланади [7].

Америка Кушма Штатларида федерал дара-жада креатив сохалар учун ягона сиёсат мав-жуд эмас. Ушбу жараён барча тармоклар,

штат ва муниципалитет даражасида куллаб-кувватланади.

Креатив индустрия инновацияларни раFбатлантиради, АКШнинг жахон бозорида ракобатбардошлигини кучайтиради ва иктисодий фаолликни куллаб-кувватлашда мухим роль уйнайди. АКШда креатив индустрия тушунчасини аниклашда консерватив ёндашувни кулланади, факат санъат асарларини ишлаб чикарадиган ёки таркатувчи корхоналарга (нотижорат музейлар-дан, симфоник оркестрлар ва театрлардан тор-тиб, тижорат кино, архитектура ва реклама ком-панияларигача) эътибор каратилади. Креатив сектор улушини бахолашда компьютер дастур-лаш ва илмий тадкикотлар каби сохалар эъти-борга олинмайди.

Скандинавия модели ушбу худудда жойлаш-ган мамлакатлардаги креатив индустрия модели тадбиркорлик фаолиятида креатив куникмаларни амалий куллашга ургатувчи касб-хунар таълими тизимига ихтисослашган. Креатив индустриясини ривожлантиришнинг Скандинавия модели грант ёрдамида куллаб-кувватлаш, инновацияларни раFбатлантириш ва ижодкорликка инвестиция киритишга асосланади [8].

Креатив индустрияни ривожлантиришнинг Осиё модели ижодий махсулотнинг инновация таркибий кисмини яратишга каратилган.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 11(159)

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Бунда анъанавий маданият элементларидан жахон бозорида миллий манфаатларни илгари суриш сиёсати сифатида фойдаланади. Жану-бий Кореяда "Корея ижодий контент агент-лиги (КОССА)", мамлакат креатив индустрияси-даги фаолиятни мувофиклаштириш ва корейс товарларини халкаро бозорга олиб чикиш сиёсати билан шугулланади.

Хитойнинг креатив индустрияси эса иктисодиётнинг хусусий сектор сармояларига таянади ва Европанинг ижодий сохалари каби глобал бозорларга йуналтирилган.

Юкоридагилардан келиб чикиб, шуни таъкид-лаш лозимки, бугунги кунда хорижий мамлакат-ларнинг креатив индустрияда дуч келаётган бир катор муаммоларни алохида таъкидлаш лозим. Жумладан:

- креатив индустрияда фаолият юритаёт-ган тадбиркорларнинг ижодий таълимининг паст даражаси ва янги технологиялар билан ишлаш куникмаларининг етишмаслиги;

- соха ходимларини тайёрлаш ва уларнинг касбий сифатларини ривожлантиришга, ушбу мамлакатлар салохиятига нисбатан, инвестици-ялар етарли даражада эмаслиги;

- бир катор ижодий сохаларда иш хакининг пастлиги шулар жумласидандир.

Методологик нуктаи назардан, ижодий, мада-ний ва креатив индустрияга тааллукли булган сохаларни ажратиш муаммоси хориж хамда Узбекистон амалиётида очиклигича колмокда. Мамлакатимиз иктисодий ривожланишида креатив индустрия улушини бахолаш хамда уни ривожланиш тенденцияларини тахлил этиш максадида Узбекистонда креатив индустрияга тааллукли сохаларни аниклаш методологиясини ишлаб чикиш мухим масаладир.

Мамлакатимиз ижтимоий-иктисодий ривожланишида ахолини иш билан таъминлаш, ижодий кобилиятга эга булган истеъдодларни хамда креатив тадбиркорлик фаолиятини ривожлантириш зарурати ортиб бормокда. Бутун дунёда, жумладан бизнинг мамлакатимизда, креатив индустри-яни юкори ривожланиш даражасига олиб чикиш максадида мактабдан креатив тадбиркорлик куникмаларини ургатиш буйича таълим дастур-ларини кенгайтириш шубхасиз устувор вазифа-лардан бири хисобланади [17]. Креатив инду-стрияни молиялаштиришда кулланиладиган кра-удфандинг ва фандрайзинг усулларидан ташкари ижодий соха вакилларининг фаолиятини давлат

томонидан куллаб-кувватлаш ва самарали моли-явий инфратузилмани яратилиши Узбекистон иктисодиёти тармокларини диверсифакиялаш-нинг устувор вазифалардан бири хисобланади.

Хулоса ва таклифлар.

Ривожланган мамлакатлар ялпи ички махсулотида креатив сохаларнинг улуши юкори булиб, бу инвесторларни эътиборини жалб килиш омили булиб хизмат килмокда.

Креатив тармоклар шахарлар киёфасини шакллантираётгани ва бу нафакат инвестиция-ларни жалб килиш, балки туризмни ривожлантиришга хам хизмат килаётганини алохида таъкидлаш лозим.

Хулоса сифатида шуни айтиш мумкинки, замо-навий шахарлар иктисодий тараккиётнинг етак-чиси ва инновацияларни яратиш учун синов майдонларига айланмокда. Креатив индустрияга тааллукли булган сохалар ва фаолият турла-рининг хилма-хиллиги ушбу сохаларни ривожлантириш дастурларини ва конунчилик базасини доимий равишда янгилаб боришни такозо этади. Узбекистонда креатив индустрияни ривожланти-ришда куйидаги йуналишларни амалга ошириш мухим деб бахоланиши лозим. Бунда:

1. Мамлакатимизнинг иктисодий ривожла-нишининг устувор йуналишлари хамда миллий маданият кадриятларини инобатга олган холда креатив индустрия таркибига кирувчи сохаларни белгилаш ва расман тасдиклаш;

2. Давлат статистикасида "Креатив индустрия" йуналиши буйича статистик таснифлагич ишлаб чикиш ва шу асосида сохани ривожланиш тенденцияларини мониторинг килиш;

3. Урта таълимнинг юкори синф укувчилари, урта махсус ва олий таълим тизимида креатив иктисодиёт, креатив индустрия ва креатив тадбиркорлик фанлари буйича назарий билим ва амалий куникмалар бериш буйича таълим дастурларини жорий этиш;

4. Худудларда креатив индустрия таркибига кирувчи сохалар вакиллари учун креатив лойихаларни амалга ошириш майдонлари ва кластерларини ташкил этиш;

5. Хамкор давлат ва халкаро ташкилот-ларни жалб этган холда "Узбекистонда креатив индустриясини ривожлантириш миллий стратегияси"ни ишлаб чикиш.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 11(159)

Фойдаланилган адабиёт руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 26 майдаги «Маданият ва санъат сох,асининг жамият х,аётидаги урни ва таъсирини янада ошириш чора-тадбирлари т^рисида»ги ПФ-6000-сонли Фармони.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 6 июлдаги «2022-2026 йил-ларда Узбекистон Республикасининг инновацион ривожланиш стратегиясини тасдиклаш туFрисида»ги ПФ-165-сонли Фармони.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 26 августдаги «Узбекистон Респу-бликасида маданият ва санъат сох,асини инновацион ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-3920-сон карори.

4. Флорида Р. Креативный класс. Люди, которые меняют будущее/ Пер. с англ. М.: Классика-ХХ1, 2005.430 с;

5. Лэндри Ч. Креативный город / Пер. с англ. М.: Классика-XXI, 2006. 399 с.

6. Хокинс Джон. Креативная экономика. Как превратить идеи в деньги. пер. с англ. Перевод И. Щербакова. Издательство: Классика XXI, 2011 г..

7. Хестанов Р.З. Креативные индустрии - модели развития // Социологическое обозрение. 2018. Т. 17. № 3. С. 173-196.

8. Благова И.Ю. Зарубежный опыт развития креативных индустрий // Проблемы современных социокультурных исследований: сб. науч. трудов по материалам Междунар. науч.-практич. конф. 27 октября 2020г. Белгород: ООО Агентство перспективных научных исследований (АПНИ), 2020. С. 45-48.

9. Бредихин С.В., Власова В.В. и др. Развитие креативных индустрий в России: ключевые индикаторы [Эл.ресурс]. URLwww.hse.ru/data/2021/08/05/1425538563/Human%20Capital_ NCMU_Digest%201_Creative%20 Industries_2021.pdf.

10. Е.В.Зеленцова. Творческие (креативные) индустрии. Справочник. - Москва: 2022. - С.13.

11. О.А.Заровнятных. Креативные индустрии:тематический свод/ Департамент культуры Тюменской области. Тюмень : ГАУК ТОНБ, 2022. - 54 с..

12. Э.Байкова. Опыт развития креативных индустрий за рубежом. ЭКОНОМИКА И УПРАВЛЕНИЕ: НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКИЙ ЖУРНАЛ, № 1 (163), 2022.

13. Скиба Н. Креативная экономика в Европе: 5 шагов для взлета [Элек. ресурс]Ж1:ШрБ:// www.culturepartnership.eu/article/creative-economy-steps-to-rise.

14. Гнедовский М. Творческие индустрии: политический вызов для России // www.strana-oz. ru («Отечественные записки»).

15. https://www.gov.uk/government/publications/dcms-sectors-economic-estimates-methodology/dcms-sector-economic-estimates-methodology.

16. UNESCO.org (2022).

17. Nozim G. Muminov, Ramziddin X. Abdusatarov, Anastas A. Ambartsumyan and Diyor M. Karimov (2022) Peculiarities of Manufacturing Policy in Uzbekistan in the Conditions of Modernization of the Economy. Webology, Volume 19, Number 1, Pages: 2945-2963. DOI: 10.14704/WEB/V19I1/WEB19195. https://www.webology.org/data-cms/articles/20220123 080923amWEB19195.pdf.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 11(159)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.