Научная статья на тему 'КОРРУПЦИЯНИНГ КУШАНДА СИФАТИДАГИ МАЗМУН-МОҲИЯТИ, ТИПОЛОГИЯСИ ВА ШАКЛЛАРИ'

КОРРУПЦИЯНИНГ КУШАНДА СИФАТИДАГИ МАЗМУН-МОҲИЯТИ, ТИПОЛОГИЯСИ ВА ШАКЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
137
32
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КОРРУПЦИЯНИНГ КУШАНДА СИФАТИДАГИ МАЗМУН-МОҲИЯТИ, ТИПОЛОГИЯСИ ВА ШАКЛЛАРИ»

КОРРУПЦИЯНИНГ КУШАНДА СИФАТИДАГИ МАЗМУН-МО^ИЯТИ,

ТИПОЛОГИЯСИ ВА ШАКЛЛАРИ

Коррупция зиён-зарар етказувчи кушанда сифатида жамиятга узининг бузгунчилик таъсирини утказади. У келтирадиган салбий окибатлари ижтимоий хаётнинг барча сохаларида куришимиз мумкин. Коррупция барча мамлакатлардаюзбераётган шахсий бойиш максадида юз бераётган салбий окилона ижтимоий хавфли килмиш хисобланади. Шунинг учун хам БМТнинг Бош котиби Антониу Гутерриш "Коррупция пора беришга курби етмайдиганлар учун ижтимоий хизматлардан фойдаланишни имконсиз килиб куяди. Тараккиёт учун мулжалланган шундай хам кам ресурсларни нотугри ишлатишга олиб келади, озик-овкат, согликни саклаш ва таълим сингари асосий эхтиёжлар билан таъминланишни мушкуллаштиради. У турли ижтимоий гурухлар уртасида дикриминацияни тугдиради, нотенглик ва адолатсизликни озиклантиради, хорижий инвестиция ва ёрдамларни чучитиб, тараккиётни секинлатади. Шунинг учун хам у сиёсий баркарорлик ва муваффакиятли ижтимоий-иктисодий ривожланиш учун жуда хавфли тускинликдир", деб ёзган эди уз мурожатида.

Коррупция - давлат ва бошка хизматчиларнинг ижтимоий жихатдан гаразли максадларда узининг мавкеи, ваколатли имкониятлардан келиб чикиб мансабидан гайриконуний равишда фойдаланиши ва сотилишидир, деб таъриф берилади хукукий адабиётларда. Узбекистон Республикаси президенти Ш.М.Мирзиёев 2017-2021- йилларда Узбекистонни янада ривожлантириш буйича харакатлар стратегиясини ишлаб чикиш жараёнида шундай деган эди. "Жамият ривожига гов булаётган яна бир иллат - бу коррупция балосидир.

Коррупциявий жиноятчилик эса коррупциявий характердаги жиноятлар мажмуаси сифатида тушунилади. Республикамизда бугунги бозор муносабатлари шароитида коррупцион жиноятчилик хусусан тадбиркорлик сохасида коррупцион жиноятчиликнинг мавжудлиги, уз узидан маълумки, зарали кушанда сифатида мамлакатимиз тараккиётига ва охир-окибат халкимизнинг турмуш шароитларига кучли салбий таъсир курсатади.

Коррупция мавзусига оид юридик адабиётлар, интернет материаллари, Узбекистон Республикасининг Биринчи Президенти И.А.Каримовнинг "Узбекистон XXI аср бусагасида: хавфсизликка тахдид, баркарорлик шартлари ва тараккиёт кафолатлари" номли асари, Узбекистон Республикасининг «Коррупцияга карши курашиш тугрисида»ги ^онуни ва 2017-2021-йилларда

Наргиза Икромалиевна Х,алилова

Жамоат хавфсизлиги университети укитувчиси

Норбек Сайфиддин ртли Жабборов Жамоат хавфсизлиги университети курсанти

Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясида амалга оширишга оид давлат дастурини урганиш буйича илмий-услубий ишлар амалга оширилиб келинмокда.

"Коррупция " сузи лотинчадан разиллик маъносини беради, "Разил" сузи арабчадан кишини жиркантирадиган, ярамас, кабих, паст, тубан, манфур, малъун деган маъноларни беради. «^абохат» ва «разиллик» бир-бирларини тулдирувчи сузлардир. Иккаласида хам ифлослик мавжуд. Бинобарин, "кабохат домига тушган одам хар кандай жирканч ишларга кул уради, хеч кимни аяб утирмайди, бинобарин, унинг учун мукаддас нарсанинг узи булмайди" [2]

Коррупция тугрисида турли олимларнинг фикрлари ва турли хукукий адабиётларда берилган таърифлардан келиб чикиб унга куйидагича таъриф бериш мумкин: коррупция - бу жамият манфаатлари, давлат хокимияти ва бошкарув тартибига карши каратилган, кишиларнинг сиёсий тизимларига нисбатан ишончини сусайтирадиган давлат хизматчиларининг хизмат мавкеини суистеъмол килиш билан боглик ижтимоий хавфли килмишлар хукукбузарликлардир.

Коррупция билан Узбекистон хеч качон олдинга куйилган максадларга эриша олмайди. "1177 киши, бу - жуда катта ракам. Бу нима дегани? Бу жамиятимиз адолат, халоллик, масьулият, халк эхтиёжларини кондириш, халкка хизмат килиш каби тушунчалардан хали узоклигидан далолат беради" деб айтиб утганлар. Коррупция билан хеч качон максадимизга эриша олмаймиз, коррупция карши курашишда ахолининг барча катламлари, энг яхши мутахассислар жалб килинмас экан, жамиятимизнинг барча аьзолар, таьбир жоиз булса, "халоллик ваксинаси" билан эмланмас экан, уз олдимизга куйган юксак марраларга эриша олмаймиз дея, "Коррупцияга карши курашиш бутун жамият иши эканин таькидлаб" утдилар.[3]

Коррупция жамият хаётининг барча жабхаларида узининг салбий таъсирини утказади. Коррупция аввало бир иктисодиёт кушандаси. Россиялик коррупция сохасида тадкикотлар олиб борган олимларнинг фикрича, коррупциянинг мамлакатга етказадиган иктисодий зарарлари куйидагиларда намоён булади: хуфёна иктисодиёт кенгаяди ва мураккаблашиб боради, натижада бюджетга солик ва бошка мажбурий туловлар тушиши камаяди, бюджет кучсизланиб колади. Окибатда давлат иктисодиётни бошкаришнинг молиявий жиловини йукотиши,

бюджет олдидаги мажбуриятлар бажарилмаслиги таъсирида ижтимоий муоммолар кучайиши мумкин. Бозордаги ракобат механизми унда итироф этувчилар томонидан пора эвазига устунрок мавкеига эга булиши бозор самарадорлигига салбий таъсир этади, бозор ракобати гоясининг эса кадрсизланишига сабаб булади. Хусусий мулкдорларнинг вужудга келиши, давлат мулкини хусусийлаштириш жараёнида мулкдорлар манфаати поймол булади; бюджет маблагларидан самарасиз фойдаланилади. Хусусан, бу давлат буюртмалари ва кредитлари таксимланишида куринади; бозор иштирокчиларининг давлат хокимиятининг халол бозор кодаларини урнатиш ва таъминлашга булган ишончига путур етади. Мамлакатга халол бизнес юритадиган салохиятли инвесторлар келишини чучитади.

Коррупция - давлат ва бошка хизматчиларнинг ижтимоий жихатдан гаразли максадларда узининг мавкеи, ваколати имкониятларидан келиб чикиб мансабидан гайриконуний равишда фойдаланиши ва сотилишидир, дея таъриф берилади хукукий адабиётларда. Коррупция тарих давомида ва барча жамиятларда мавжудбулган ижтимоий иллат хисобланади. Кейинги ун йиллар ичида коррупциявий жиноятчилик микдори ва уни содир этиш усуллари тоборо усиб ва купайиб бормокда. Х,алкаро микёсда чоп этилатган ахборот нашрлари, интернетда турли давлатлар ва халкаро ташкилотлар фаолиятида содир этилган коррупциявий холатлар хакидаги хабарлар коррупциявий жиноятчиликнинг тоборо хавфли куриниш касб этаётган ижтимоий ходиса эканлигини намоён этмокда.

Коррупцияга берилган таърифлар жуда куп булиб, уларни шакли хар хилу мазмуни бир-бирига якин булган таърифлар дейишимиз мумкин. Мисол учун, коррупция муоммосини тадкик килиш билан шугулланган америкалик олимлар Э.Бенфилд, М.Жонстон, Ж.Найлар "коррупция - бу сиёсий арбобларнинг, давлат аппарати ходимларнинг ва бошка шахсларнинг шахсий, оилавий ёки гурухий манфаатлари учун бойлик орттириш ва узининг ижтимоий макомини кутариш максадида узларининг расмий бурчларини ва давлат функцияларини бажаришдан бош тортишдир" деб фикр билдиришган. Россиялик олимлардан П.А.Черкасов коррупция бу жамият ва давлатда руй берадиган салбий ходисалар мажмуи деб фикр билдирди. Россия Президенти В.Путин коррупцияни мамлакат хавфсизлиги ва яхлитлигига тахдид сифатида бахолайди. Президент хузурида ташкил этилган коррупцияга карши кураш Кенгаши йигилишида, жумладан коррупциянинг «жамиятни ахлоксизлантириши, хокимият ва давлат аппаратини чиритиши»ни баён этган эди.

Бирлашган Миллатлар ташкилоти Бош Ассамблеясининг 1979 йил 17 декабрда булиб утган сессиясида коррупцияга шундай таъриф берилган эди: «коррупция бу - мансабдор шахснинг хар кандай шаклдаги мукофот хисобига

мукофот берувчи шахс манфаатини кузлаб узининг мансаб ваколатлари доирасида мансаб йурикномасини бузиб ёки бузмасдан кандайдир харакат ёки харакатсизликни бажаришдир». Урта аср Европасининг йирик файласуфларидан бири Никколо Макиавелли эса коррупцияни «оммавий имкониятлардан хусусий манфаатлар йулида фойдаланиш» деган эди.

Жамиятнинг туртта асосий сохалардан иборатлиги барчага маълум. Жумладан, социал сохани олайлик. Унинг таркибий кисмларидан коммунал хужалик уй-жой курилиши ва савдони олайлик. Бу соха ости кисмларида куплаб коррупцион харакатлар мавжудлигини матбуотдан иламиз.

Жумладан жамиятнинг моддий, жумладан иктисодий хаётини олайлик. Бу сохаларда хам коррупцион харакатлар юкоридагилардан кам эмас. Жумладан сиёсий ва хукукий хаёт сохаларини олайлик. Коррупцион харакатларга аралашиб колган кимсаларни курасиз. Жумладан маънавий хаёт сохасини олинг. Олий таълим ушбу хаёт сохасида жойлашган. Коррупцион харакат бу сохада мавжуд эмас деган фикрни айта олмайсиз. Демокчимизки, коррупциянинг типологияси ижтимоий хаёт сохалари билан белгиланади.

Порахурлик шу фаолиятга боглик холда хомийлик, ошна-огайнгарчилик килиш, конунга зид холда жамият маблагларини узлаштиришлар, куркитиш йули билан моддий ресурсларга эгалик килишлар, куштирнок ичида "имтиёз" бериш кабилар коррупцион харакатларнинг шаклларидир.

Хулоса килиб айтадиган булсак ижтимоий хаётнинг барча сохаларида глобаллашув юз бераётган бугунги кунда коррупцион жиноятчиликка карши кураш долзаб муаммога айланган. Биз хам мамлакатимизда демократик фукаролик жамиятини курар эканмиз, мазкур жиноятчиликка карши курашнинг аёвсиз тусдаги янги механизмлари ишга солишимиз керак. Бу борада халкаро тажриба ва утмиш тажрибаларимиздан фойдаланиш, шунингдек ижтимоий хаётнинг барча сохаларида коррупцион жиноятчиликка карши курашнинг узига хос йулларини ишлаб чикиш керакли самараларни беради. Коррупцияга карши кураш барча-барча, биринчи навбатда хукукни мухофаза килиш органлари ходим

Ba xH3MaTHHnapHHHHr ôypnu xucoônaHagu. XpKHMHtfraapHHHr коррупцнaпаmнmн xanKHHHr Hapo3HnHrnra Ba ôom^a canÔHH OKuôaTnapra onuô Kenagu. fflyHHHr ynyH MHnnHH raapgufl TH3HMHga x,aM 6y xaB^ra Kapmu Maxcyc SynHHMa Ty3Hm MaKçagra MyBO^HKgnp.

REFERENCES

1. Mnp3HëeB ffl.M. MnnnHH TapaKKHëT fiynHMH3HH Kart^T SunaH gaBOM эттнрн6, AHru ôocKHHra KyTapaMH3. 1-^Hng. - T.: Y3ÔeKHCTOH, 2018, 110-6eT .

2. CugguspB M.âxhokhh Metëpnap. -T., 2019. 127-6eT.

3. Y3ÔeKHCTOH PecnyônuKacHHHHr npe3HgeHTH fflaBKaT Mup3HëeB Y3ÔeKKHCTOH KoHCTHTyi^HACH KyHHra SarumnaHraH TagSupga 2018 h.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.