Научная статья на тему 'КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ КУРАШИШ БАРЧАМИЗНИНГ БУРЧИМИЗДИР'

КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ КУРАШИШ БАРЧАМИЗНИНГ БУРЧИМИЗДИР Текст научной статьи по специальности «Технологии материалов»

CC BY
292
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Коррупция / коррупцияга оид ҳуқуқбузарлик / манфаатлар тўқнашуви / коррупциянинг сиёсий хавфи.

Аннотация научной статьи по технологиям материалов, автор научной работы — А. Хаитбоев

Коррупция салбий ҳодиса сифатида ҳайотимизнинг барча соҳаларини, ижтимоий муносабатлар турларини қамраб олади. Умуман олганда коррупция бизнинг анъанамиз чунки у чинакам анъанавий миқёсга эга. Ушбу феномен давлатнинг мавжудлигига таҳдид солади, чунки у аҳоли турмуш даражасини ошириш, иқтисодий ривожланиш ва фуқаролик жамиятини шакиллантиришга тўсқинлик қилади, шунингдек, саноатга хорижий инвестицияларни жалб қилишда асосий тўсикдир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ КУРАШИШ БАРЧАМИЗНИНГ БУРЧИМИЗДИР»

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

КОРРУПЦИЯГА КАРШИ КУРАШИШ БАРЧАМИЗНИНГ БУРЧИМИЗДИР

Коррупция салбий ходиса сифатида хайотимизнинг барча сохаларини, ижтимоий муносабатлар турларини камраб олади. Умуман олганда коррупция бизнинг анъанамиз чунки у чинакам анъанавий микёсга эга. Ушбу феномен давлатнинг мавжудлигига тахдид солади, чунки у ахоли турмуш даражасини ошириш, иктисодий ривожланиш ва фукаролик жамиятини шакиллантиришга тускинлик килади, шунингдек, саноатга хорижий инвестицияларни жалб килишда асосий тусикдир.

Калит сузлар: Коррупция, коррупцияга оид хукукбузарлик, манфаатлар тукнашуви, коррупциянинг сиёсий хавфи.

Тараккиётнинг янги боскичига кадам куяётган Узбекистон учун коррупциянинг хар кандай куриниши ислохотлар шиддатини сусайтириши биланок, давлат ва жамиятнинг сиёсий-иктисодий ривожланишига жиддий путур етказади, давлатнинг конституциявий асосларини ва конун устуворлигини заифлаштиради, пировардида инсон хукук ва эркинликларининг поймол булишига олиб келади.

Юридик атамалар лугатида коррупция тушунчасига давлат функцияларини бажариш ваколатига эга булган шахсларнинг ноконуний тарзда моддий ва бошка бойликлар, имтиёзларни олишда уз макоми ва у билан боглик имкониятлардан фойдаланиши, шунингдек бу бойлик ва имтиёзларни жисмоний ёки юридик шахслар конунга хилоф равишда эгаллашига имкон бериши деб таъриф берилган.

Коррупциянинг асосий салбий иктисодий окибатлари куйидагилардан иборат:

- Яширин иктисодиёт (ва унга асосланган жиноий бизнес) кенгаймокда, бу эса солик тушумларининг камайишига ва бюджетнинг заифлашишига олиб келади;

- ракобатдош тартибга солиш бузилган, чунки ноконуний равишда нафака олган киши "ракобатдош" булиб колади;

- бюджет маблагларидан самарасиз фойданилмокда;

- давлат буюртмалари ва кредитларини таксимлаш;

- коррупция туфайли махсулот ва махсулотлар ишлаб чикариш таннархи;

А. Хаитбоев

Чирчик туманлараро иктисодий судининг раиси

АННОТАЦИЯ

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

- сотиш (чакана) нархлари ошиб бормокда "кушимча харажатлар" инфляция кучаймокда;

- инвестиция мухити йомонлашмокда, бозор агентлиги бозор муносабатларининг халол коидаларини орнатиш, назорат килиш ва уларга риоя килиш кобилиятига ишонмасликни бошлайдилар.

Коррупциянинг сиёсий хавфи унинг давлат тузилиши ва хукукий тартибга солиш асосларига ута салбий таъсиридадир. Коррупционер мансабдор шахсларнинг фаолияти хар доим давлатнинг баркарор ривожланишини таъминлашга эмас, балки хар хил турдаги шахсий ва тор корпоратив манфаатларни саклаш ва таъминлашга каратилган.

Коррупция ижтимоий ходиса сифатида бугунги кунда дунйонинг деярли барча мамлакатларида, сиёсий тараккийотдан катъи назар, мавжуд булиб колмокда. Коррупция ижтимоий-иктисодий ривожланиш, бозор иктисодийотини куриш, сармояларни жалб килиш жараёнларини тускинлик килади. Бу демократик давлатнинг сиёсий ва жамоат институтларига салбий таъсир курсатади, мамлакатнинг келажакдаги ривожланишига жиддий хавф тугдиради. Узбекистонда коррупцияга карши кураш давлат сиёсатининг асосий устувор йуналишларидан бири сифатида белгиланган.

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти коррупцияни "барча мамлакатларга таъсир килувчи мураккаб ижтимоий, маданий ва иктисодий ходиса" деб хисоблайди, бу атама хакида батафсилрок из бермасдан. Шуниси эътиборга лойикки, хатто Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Коррупцияга карши Конвенцияси (ЦЫСЛК) матнида хам иштирокчи давлатлар нимага карши курашишга чакирилганлиги таърифи мавжуд эмас. Бирок, бу коррупция ходисаси жуда мураккаб ва куп киррали булиб, кенг камровли ва шу билан бирга йетарли даражада батафсил таъриф бериш имкониятига эга булиши билан изохланади. Муаллифнинг фикрига кура, коррупция хакида туликрок ва тугри гояга барча коррупция ходисалари турли мезонлар буича таснифланган такдирда эришиш мукин.

Замонавий дунйода коррупцияга карши курашни кучайтириш буйича ишлаш давом этмокда ва доимий равишда такомиллаштирилмокда. Дунйода барча мамлакатлар учун макбул булган коррупцияга карши механизмларнинг ягона туплами мавжуд эмас. Х,ар бир давлат томонидан кабул килинган коррупцияга карши кураш усуллари мажмуасининг узига хослиги узига хом булиб, нафакат сиёсий ва иктисодий баркарорликка, балки урфгодат ва анъаналарга, диний хусусиятларини ва хукукий маданият даражасига, шунингдек, эгаллаб турган худудга хам боглик.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

Узбекистонда иктисодиётни модернизатция килиш ва кенг куламли ижтимоий узгаришлар шароитида давлатнинг замонавий ижтимоий-иктисодий сиёсати билан чамбарчас боглик будган коррупцияга карши чамбарчас боглик булган коррупцияга карши изчил стратегия зарурлиги тобора яккол намойон булмокда.

Мазкур иллатга карши курашда нафакат давлат органлари балки, жамият ва барча фукароларимиз масъулдирлар.

Бугунги кунда мамлакатимизда коррупцияга карши курашиш ва унинг олдини олишнинг мустахкам хукукий базаси ва тизими шаклланди.

Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев уз ваколатига кириши билан Президент сифатида имзо чеккан энг биринчи "Коррупцияга карши кураш тугрисида"ги Узбекистон Республикаси конуни булди.

Мазкур конун конунчилик палатаси томонидан 2016 йил 24 ноябрда кабул килиниб, Сенат томонидан 2016 йил 13 декабрда маъкулланиб, 2017 йил 3

январдан конуний кучга кирган. ^онун 6-боб, 34-моддадан иборат булиб, конунда куйидаги асосий тушунчалар берилган:

коррупция — шахснинг уз мансаб ёки хизмат мавкеидан шахсий манфаатларини ёхуд узга шахсларнинг манфаатларини кузлаб моддий ёки номоддий наф олиш максадида конунга хилоф равишда фойдаланиши, худди шунингдек бундай нафни конунга хилоф равишда такдим этиш;

коррупцияга оид хукукбузарлик — коррупция аломатларига эга булган, содир этилганлиги учун конунчиликда жавобгарлик назарда тутилган килмиш;

манфаатлар тукнашуви — шахсий (бевосита ёки билвосита) манфаатдорлик шахснинг мансаб ёки хизмат мажбуриятларини лозим даражада бажаришига таъсир курсатаётган ёхуд таъсир курсатиши мумкин булган хамда шахсий манфаатдорлик билан фукароларнинг, ташкилотларнинг, жамиятнинг ёки давлатнинг хукуклари ва конуний манфаатлари уртасида карама-каршилик юзага келаётган ёки юзага келиши мумкин булган вазият хисобланади.

Коррупцияга карши курашиш сохасидаги давлат сиёсатининг асосий йуналишлари белгиланиб, унга кура:

ахолининг хукукий онги ва хукукий маданиятини юксалтириш, жамиятда коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни шакллантириш;

давлат ва жамият хаётининг барча сохаларида коррупциянинг олдини олишга доир чора-тадбирларни амалга ошириш;

коррупцияга оид хукукбузарликларни уз вактида аниклаш, уларга чек куйиш, уларнинг окибатларини, уларга имкон берувчи сабаблар ва шарт-шароитларни бартараф этиш, коррупцияга оид хукукбузарликларни содир

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

этганлик учун жавобгарликнинг мукаррарлиги принципини таъминлаш -йуналишлари белгиланган.

Мазкур Конуннинг 16-моддасида Давлат органлари ва бошка ташкилотлар коррупцияга карши курашиш максадида ахолининг хукукий онги ва хукукий маданиятини юксалтириш, жамиятда коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни шакллантириш буйича зарур чора-тадбирлар куриши, шу жумладан коррупцияга карши курашиш масалаларига доир тушунтириш ишларини амалга ошириши, хукукий тарбия ва таълимни, илмий-амалий тадбирларни ташкил этиши, укув-услубий ва илмий адабиётларни ишлаб чикиш йули билан зарур чора-тадбирлар курилиши белгиланган.

Юкорида кайд этилган конунга узгартиришлар киритилиб, 2021 йил 18 ноябрь куни Узбекистон Республикасининг коррупцияга карши курашиш тизимини такомиллаштирилиши муносабати билан УРК 729-сонли конун Президент томонидан имзоланди.

Киритилган кушимчаларга кура, Коррупцияга карши курашиш агентлиги ходимлари коррупциявий хукукбузарликлар содир этилишини урганиш ва тахлил килиш учун жазони ижро этиш муассасаларига монеликсиз киришга, хужжатлар билан танишишга хакли эканлиги белгиланди.

Коррупция купинча Гидра билан таккосланишига карамай, ушбу ходисага карши курашишнинг жуда самарали усуллари мавжуд, бу жахон амалиётида муваффакиятли исботланган. Коррупцияга карши курашмаслик уни куллаб-кувватлаш демакдир ва бундай харакатсизлик жамиятининг барча жабхаларида халокатли окибатларини хисобга олсак, бу "ички душман"га карши курашиш муаммоси хар кандай давлатларда мавжуд. Шунинг учун коррупция сабабларини урганиш жуда мухим - ахир, нафакат бегона утларнинг узи, балки унинг уруглари билан хам курашиш керак. Коррупция нима ва бу ходисани ва унга карши туриш буйича бошка мамлакатлар тажрибасини урганиш оркали биз билимга эга буламиз - ва билим, сиз билганингиздек, бу куч. Асосийси, бу куч узининг муносиб фойдасини топади - бунинг учун нафакат сийосий ирода, балки бутун жамият томонидан куллаб-кувватлаш зарур. Акс холда, коррупцияга карши кураш кураш йукалади.

Хулоса килиб айтганда давлат органларининг, корхона, ташкилотларининг мансабдор шахслари хамда бошка ходимлари мазкур Конунга риоя этиши, уз мансаб ёки хизмат мажбуриятларини бегаразлик билан, холисона, виждонан, одоб-ахлок коидаларига риоя этган холда бажариши хамда коррупцияга оид бирор-бир хукукбузарликни содир этишдан ёки бундай хукукбузарликларни

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL ISSN: 2181-2489

OF SCIENTIFIC RESEARCH VOLUME 2 I ISSUE 6 I 2022

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

содир этиш учун шарт-шароитлар яратадиган бошка хар кандай хдракатлардан узини тийиши шарт.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. Андрианов, В. Д. Бюрократия, коррупция ва давлат бошкаруви самарадорлиги/ В. Д. Андрианов. - 2нашр,кайта кориб чикилган ва кошимча -М.: Волтерс Клувер, 2011. - IX, 272 п.

2. Андрианов, В. Д. Коррупция глобпл муаммо сифатида: тарих ва замонавийлик/В. Д. Андрианов. - М. : Иктисодиёт, 2011. - 301 п.

3. Багмет, М. А. Ички ишлар органлари тизимида коррупцияга карши курашиш/М. А. Багмет. - М. : Юрлитинформ, 2016. - 142 п.

4. Басецкий, И. И. Коррупция: карши хдракат назарияси ва амалиёти / И. И. Басецкий, А. В. Башан. - Минск: Акад. ИИВ 2005.-567 п.

5. Берестень, В. И. Коррупция ва унинг ижтимоий хавфи: тадкикотлар-усули. / В. И. Берестень. - Минск. 2005. - 163 п.

6. Бинецкий, А. Коррупция / А. Бинецкий. - М.:2005. - 342 п.

7. Коррупцияга карши кураш. Иктисодиёт институти, акад.Беларусия фанлари; Комп. В.Г. Гавриленко. - Минск. : Хукук ва иктисодиёт, 2005.- 169п.

8. Бугаевская, Н. В. Коррупцияга оид жиноятлар: субъектнинг турлари ва хусусиятлари / Н. В. Бугаевская. - М. : Юрлитинформ, 2015. - 198 п.

9. Василевич, Г. А. Коррупцияга карши кураш имкониятлари / Г. А. Василевич. -Минск: Хукук ва иктисодиёт, 2015. - 137 п.

10. Голик, Ю. В. Коррупция ижтимоий таназзул механизми сифатида / Ю. В. Голик, В. И. Карасев. - СПб. : Юрид. марказ, 2005. - 327 п.

11. Годунов, И. В. Коррупцияга курашиш алифбоси / И. В. Годунов. - М.: Акад. ,2012.-295п.

12. Грей, Ш. Утиш давридаги коррупция карши кураш f 2: Европа ва Марказ мамлакатларидаги корхоналар ва давлат уртасидаги коррупция. 1999-2002 йилларда : / Ш. Грей, Д. Хеллман, Р. Райтерман. - М.: Бутун дунё, 2004.-98п.

13. Дамаскин, О. В. Коррупция. Давлат, сабаблар, карши чоралар: дарслик / О. В. Дамаскин. - М. : Триумф.арка, 2009. - 302 п.

155

UZBEKISTAN | www.caajsr.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.