KORRUPCIYAǴA QARSI GÚRES ALIP BARIWDI TÁRTIPKE SALIWSHI XALIQ ARALIQ NORMATIV-HUQIQIY HÚJJETLER Текст научной статьи по специальности «Право»

Narbaeva N.J.

"Jinayat nizamshiligin qollaw teoriyasi ham ameliyati"

qanigeligi 2-kurs magistranti Utemuratova S.Sh. yuridika ilimleri kondidati

docent

Berdaq atindagi Qaraqalpaq mamleketlik universiteti

Ozbekstan Respublikasi, Nukus

KORRUPCIYAGA QARSI GURES ALIP BARIWDI TARTIPKE SALIWSHI XALIQ ARALIQ NORMATIV-HUQIQIY HUJJETLER

Annotaciya: Bul maqalada korruptsiyaga qarsi gures alip bariwda xaliq araliq birge islesiwdin ahmiyeti ha'm korrupciyaga qarsi guresiw boyinshaxaliq araliq huqiqiy hujjetlerdin mazmunina huquqiy jaqtan analiz berilgen.

Giltsozler: Korrupciya, korrupciyanin tiykarg'i qa'siyetleri, korrupciyanin transmilliy formalari, korrupciyaga qarsi guresiw boyinsha xaliq araliq huqiqiy hujjetler.

Narbaeva N.J. graduate 2 cource

the specialty " Theory and practice of the application of criminal law "

Utemuratova S.Sh. associate professor Karakalpak State University named after Berdakh

Republic of Uzbekistan, Nukus

FIGHT AGAINST CORRUPTION INTERNATIONAL LEGAL

DOCUMENTS

Abstact: This article provides a legal analysis of the importance of international cooperation in the fight against corruption and the content of international legal documents on combating corruption.

Keywords: Corruption, the main characteristics of corruption, transnational forms of corruption, international legal acts on combating corruption.

Bugingi kunde korrupciya mashqalasina jahannin barliq mamleketlerinde dus keliw mumkin. Lekin, bul korrupciya barliq mamlekette birdey degendi anlatpaydi. Korrupciyanin kelip shigiw sebepleri turli mamletlerde har turli bolip, bul sol mamlekettin rawajlaniw jolinin tariyxiy basqishi menen, siyasiy, social-ekonomikaliq jagdaylardin har turliligi menen sipatlanadi. Sol sebepli

kormptiyanm аМт allw ham от рй;кШеу joq etiw boymsha ullwmallq Ы^еу Ьо1^ап sharalardl islep shlglw тйткт emes.

Ozbekstan Respublikasmda korrupciyaga qarsl gйres а11р baпw Ьи1 tarawda jaqsl jo1ga qoyllgan xallq ага1щ qatnaslqlarslz mйmkin emes.

Korrupciya к6р waqltlardan berli xallq arallq qubllls esaplanadl. Korrupciyallq procesler dйnya jйzlik rawajlamwga кег1 1аБ1г etiwi тйткт. Ха1щ arallq konvenciyalarda nazerde Шй^ап korrupciya1lq qllmlslar xallq arallq xarakterdegi jmayatlar retinde tan almadl Мт xallq arallq jmayatlar strukturasma kirgiziledi. Kormpriyanm transmilliy formalaп (shet е1 lawazlmll shaxslardm Иат xallq arahq sh6lkemlerdin lawazlmll shaxslarmm paraxorllgl) jamiyetlik qawipШigmm 6siwine sebep bolmaqta. Joqaпdagl sebepler korrupciyaga qarsl gйresiw tarawmda xallq arallq birge islesiwdin zarйrligin ham ahmiyetin Ьe1gi1eydi.

Korrupciyaga qarsl gйresiw boymsha xallq arallq Ы^е islesiw mamleketler arasmdagl 6z о^пкп ^опт ishinde huqlq qorgaw о^пки), xallq arallq mаm1eket1ik Иат тат1екеШк emes sh61kem1er, transmi11iy korporaciya1ar Иат basqa sh6lkemler formasmda 6zine tan qatnaslqlar sistemasl k6rinisinde bollwl тйтЫп.

Ви1 Ьirge is1esiw sistemasl xahq arallq darejedegi kelisilgen qatnaslqlardl 6z ishine aladl: a) korrupciyaga qarsl siyasat; Ь) korrupciyaga qarsl strategiya; V) xallq arallq shartnamalar Мт ke1isim1er islep shlglw ham qabll etiw, тат1екИт ishki mzamshlllgmda о1ш^1 implementaciyalaw; g) kormptiyanm aldm allw ushm tiyisli subektlerdin xabar ham izetlew allp baпw, huqlqtl qoПamw, sh61kem1estiriw-huqlqly iskerligi sonday-aq, ogan qarsl tikkeley qarsl gйresiw.

Korrupciyaga qarsl gйres allp baпwda xallq arahq birge islesiwdin ahmiyeti kormpriyanm ^штИНу formalarma qarsl пайу|еН mexanizmlerin islep shlglw ham xallq arallq darejedegi birden-bir konceptual apparattl qaliplestiriwde k6rinisin tabadl, Ьи1 ilajlarslz korrupciyaga qarsl gйres allp baпwdl ате^е aslпwdm unamll darejesine erisiw mйmkin emes.

Korrupciyaga qarsl gйresiw boymsha xahq arallq huqlqly hйjjet1er 62 mazmum boymsha kompleks aktler Ьо11р, опт mazmum xallq arallq jmayat huqlql retlestiretugm ргеётейпт shegarasman shetke shlgadl.

Korrupciyaga qarsl gйres tarawmdagl xahq arallq birge islesiwdi tartipke sa1atugm tiykargl xallq arallq huqlqly hйjjetler qatarma еп aldl тепеп t6mendegi1erdi atap 6tiw zйrйr:

ВМе8кеп МШейег ЗИоШеттт ^ггир^уа^а qarsl gйresiw boymsha qabй еи^еп Нймвйвп20:

1) «Huqlqly tartipti saqlaw boymsha lawazlmll shaxslardm adep-ikramllllq Kodeksi» (BMSh Bas assamЫeyasmm Rezolyuciyasl тепеп 1979-jlll 17-dekabrde qabll etilgen);

20 Бул ^жжетлер менен темендеги интернет мэнзиллери аркады танысыуьщыз мумкин.: http://www.un.org/ru/documents/dec1_conv/conv2000.shtm1

2) Huqiqiy tártipti saqlaw boyinsha lawazimli shaxslardin ádep-ikramliliq Kodeksin nátiyjeli ámelge asiriliwi ushin basshi principler (BMSh nin Ekonomikaliq hám Socialliq Kenesi Rezolyuciyasi menen 1989-jili 24-mayda qabil etilgen);

3) Mámleketlik lawazimli shaxslardin xaliq araliq ádep-ikramliliq kodeksi (BMSh Bas assambleyasinin Rezolyuciyasi menen 1996-jili 12-dekabrde qabil etilgen);

4) Birlesken Milletler Shólkeminin Xaliq araliq sawda operaciyalarinda korrupciya hám paraxorliqqa qarsi gúresiw haqqindagi Deklaraciyasi (BMSh Bas assambleyasinin Rezolyuciyasi menen 1996-jili 16-dekabrda tastiyiqlangan);

5) Terrorizmdi qarjilandiriwga qarsi gúresiw haqqindagi xaliq araliq konvenciya (BMSh Bas assambleyasinin Rezolyuciyasi menen 1999-jili 9-dekabrde qabil etilgen);

6) Birlesken Milletler Shólkeminin Transmilliy shólkemlesken jinayatshiliqqa qarsi gúresiw haqqindagi Konvenciyasi (BMSh Bas assambleyasinin Rezolyuciyasi menen 2000-jili 15-noyabrda qabil etilgen);

V) Birlesken Milletler Shólkemi Foruminin ofshorlar boyinsha Kommyunikesi (Kayman atawlari, 2000-jil 30-31-mart);

8) Birlesken Milletler Shólkemi Bas xatkerinin korrupciyaga baylanisli dokladi (Vena, 2001-jil 8-1V-may);

9) Korrupciyaga qarsi gúresiw boyinsha is ilajlar toplami (2001-jil iyun);

10) Korrupciyaga qarsi gúresiw sharalari. Puldi tazalawga qarsi gúresiw sharalari. Jinayatshiliq hám ádil sudlaw: XXI ásir shaqirigina juwaplar haqqindagi Vena deklaraciyasin ámelge asiriw háreket Rejesi (BMS h Bas assambleyasinin Rezolyuciyasi menen 2002-jili 15-aprelde qabil etilgen)

11) Birlesken Milletler Shólkeminin Korrupciyaga qarsi gúresiw haqqindagi Konvenciyasi (BMSh Bas assambleyasinin Rezolyuciyasi menen 2003-jili 31-oktyabrde qabil etilgen).

Birlesken Milletler Shólkeminin Korrupciyaga qarsi Konvenciyasi.

Korrupciyaga qarsi gúresiw boyinsha en tiykargi xaliq araliq hújjet bul -Birlesken Milletler Shólkeminin Korrupciyaga qarsi Konvenciyasi esaplanadi.

Ózbekstan Respublikasi usi xaliq araliq hújjetti ratifikaciya qilgan: Ózbekstan Respublikasi Oliy Majlisi Nizamshiliq palatasi tárepinen «Birlesken Milletler Shólkeminin Korrupciyaga qarsi Konvenciyasina Ózbekstan Respublikasinin qosiliwi haqqinda»gi Nizami 2008-jili 24-iyunda qabil etildi 2008-jili 27-iyunda Ózbekstan Respublikasi Oliy Majlisi Senati tárepinen maqullandi hám 2008-jili 28-avgusttan baslap kúshke kirdi21.

BMShnin Korrupciyaga qarsi Konvenciyasi kirisiw hám de 8 bap, 71 statyadan ibarat bolip, 1-bapta (1-4) uliwma qagiydalar, 2-bapta (5-14) korrupciyanin aldin aliw sharalari, 3-bapta (15-42) jinayatshiliq hám huqiqti qorgaw iskerligi, 4-bapta (43-50) xaliq araliq birge islesiw, 5-bapta (51-59)

21 Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг Ахборотномаси. - Тошкент, 2008. - № 7. - Б.

8.

aktivlerdi qaytariw boyinsha sharalar, 6-bapta (60-62) texnikaliq járdem hám magliwmat almasiw, 7-bapta (63-64) ámelge asiriw mexanizmleri, 8-bapta (6571) juwmaqlawshi qagiydalar sáwlelengen.

Evropa Kenesi hám Evropa Awqaminin korrupciyaga qarsi gúresiw boyinsha hújjetleri22:

Evropa Kenesinin korrupciya ushin jinayiy juwapkershilik haqqindagi Konvenciyasi (Strasburg, 1999-jil 27-yanvar);

Evropa Kenesinin korrupciya ushin puqaraliq-huqiqiy juwapkershilik haqqindagi Konvenciyasi (Strasburg, 1999-jil 9-sentyabr);

Evropa Kenesinin jinayiy iskerlikten alingan dáramatlardi tazalaw, aniqlaw, alip qoyiw hám konfiskaciyalaw haqqindagi Konvenciyasi (Strasburg, 1990-jil 8-noyabr);

Korrupciyaga qarsi gúresiwdin jigirma principi (Evropa Kenesi Ministrler Kenesi tárepinen qabil etilgen 1997-jil 6-noyabr);

Mámleketlik xizmetkerleri ushin Model ádep-ikramliliq kodeksi (Evropa Kenesi Ministrler Kenesi tárepinen qabil etilgen 2000-jil 11-may);

Siyasiy partiyalardi hám saylaw kompaniyasin qarjilandiriwda korrupciyaga qarsi birden bir qagiydalar (Evropa Kenesi Ministrler Kabineti tárepinen qabil etilgen 2003-jil 8-aprel);

Qarji sistemasinan puldi tazalaw maqsetlerinde paydalaniwga jol qoymasliq haqqindagi EII Direktivasi (1991-jil 10-iyun);

Puldi tazalawga qarsi Parij deklaraciyasi (Evropa Awqaminin puldi tazalawga qarsi parlamentar konferenciyasinin Juwmaqlawshi deklaraciyasi 2002-jil 8-fevral).

Gárezsiz Mámleketler Awqami shenberinde korrupciyaga qarsi gúresiw boyinsha qabil etilgen hújjetler23:

Jinayatshiliqqa qarsi gúresiwde Gárezsiz Mámleketler Awqami qatnasiwshi-mámleketlerdin birge islesiwi haqqindagi Kelisimi (Moskva, 1998-jil 25-noyabr);

«Korrupciyaga qarsi siyasattin nizamshiliq tiykarlari haqqinda»gi Úlgi Nizami (GMA Parlamentleraraliq assambleyasinin XXII-plenar májlisinde qabil etilgen 2003-jil 15-noyabr);

«Korrupciyaga qarsi gúresiw haqqinda»gi Úlgi Nizami (GMA Parlamentleraraliq assambleyasinin XIII-plenar májlisinde qabil etilgen 1999-jil 3-aprel);

«Nizamsiz jollar menen alingan dáramatlardi legallastiriwga qarsiliq etiw haqqinda»gi Úlgi Nizami (GMA Parlamentleraraliq assambleyasinin XII-plenar májilisinde qabil etilgen 1998-jil 8-dekabr);

22 Бул ^жжетлер менен темендеги интернет мэнзиллери ареалы танысыуыныз мумкин.: http://www.coe.int/lportal/web/coe-portal/what-we-do/rule-of-law/corruption7dynLink

23 Бул ^жжетлер менен темендеги интернет мэнзиллери ареалы танысыуьщыз мумкин.: http://www.iacis.ru/html/?id=22&str=list&nid=1

«Shólkemlesken jinayatshiliqqa qarsi gúresiw haqqinda»gi usinis nizamshiliq akti (GMA Parlamentleraraliq assambleyasinin Qarari menen qabil etilgen 1996-jil 2-noyabr).

FATF Shólkeminin korrupciyaga qarsi gúresiw boyinsha hújjetleri24: FATFnin qirq usinisi (2003-jil 20-iyun redakciyasi); FATFnin qirq usinisina túsinik (2003-jil);

FATFnin puldi tazalawga qarsi gúresiw boyinsha xaliq araliq birge islesiwge tosiq bolip atirgan jigirma bes tiykargi norma (2003-jil);

Terrorizmdi qarjilandiriw menen baylanisli operaciyalarin aniqlaw boyinsha qarji shólkemler ushin FATF usinislari (2002-jil).

Basqa xaliq araliq shólkemlerdin korrupciyaga qarsi gúresiw boyinsha hújjetleri:

Is boyinsha xaliq araliq operaciyalardi ámelge asiriwda shet el mámleket lawazimli shaxsi tárepinen para beriwge qarsi gúresiw haqqindagi Konvenciya (Ekonomikaliq birge islesiw hám rawajlaniw Shólkemi (OESR) tárepinen qabil etilgen 1997-jil 21-noyabr);

Korrupciyaga qarsi gúresiw haqqindagi Amerika araliq Konvenciyasi (Karakas, 1996-jil 29-mart);

Ádillik hám qáwipsizlik organlari xizmetkerlerine qarata korrupciyaga qarsi gúresiw hám olardin hújdanli hám hadal boliwin támiyinlew sharalari boyinsha uliwma usinislar (Korrupciyaga qarsi gúresiw máseleleri boyinsha Global forum, Vashington, 1999-jil 24-26- fevral).

Ózbekstan Respublikasinin «Korrupciyaga qarsi gúres haqqinda»gi Nizaminda, eger Ózbekstan Respublikasinin xaliq araliq shártnamasinda korrupciyaga qarsi gúresiw haqqindagi nizam hújjetlerinde názerde tutilgan basqasha qagiydalar belgilengen bolsa, xaliq araliq shártnama qagiydalari qollaniladi degen norma belgilengen.

Paydalanilgan ádebiyatlar dizimi:

1. Закон Республики Узбекистан «О противодействии коррупции» от 3 января 2017 г. № 419.

2. 2. Конвенция Организации Объединенных Наций против коррупции принята резолюцией 58/4 Генеральной Ассамблеи от 31 октября 2003 г.

3. 3. Уголовный кодекс Республики Узбекистан. - 22.04.1994.

4. Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг Ахборотномаси. - Тошкент, 2008. - № 7. - Б. 8.

5. http ://www.un.org/ru/documents/decl_conv/conv2000. shtml

6. http://www.coe.int/lportal/web/coe-portal/what-we-do/rule-of-law/corruption?dynLink

V. http://www.iacis.ru/html/?id=22&str=list&nid=1 8. http ://www.eurasiangroup. org/ru/eag/ fatf.php

24 Бул ^жжетлер менен твмендеги интернет мэнзиллери ареалы танысыуьщыз мумкин. : http://www.eurasiangroup.org/ru/eag/fatf.php