Научная статья на тему 'КОРХОНАЛАРДА МАРКЕТИНГ СТРАТЕГИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ВА АМАЛГА ОШИРИШ МЕХАНИЗМИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

КОРХОНАЛАРДА МАРКЕТИНГ СТРАТЕГИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ВА АМАЛГА ОШИРИШ МЕХАНИЗМИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
телекоммуникация / маркетинг / маркетинг стратегиялари / рақобат / бенчмаркинг / стратегик таҳлил / рақобатли устунлик / маркетинг бўлими / маркетинг тадқиқотлари / telecommunications / marketing / marketing strategies / competition / benchmarking / strategic analysis / competitive advantage / marketing department / marketing research

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ахмедов Икром Акрамович

Ушбу мақолада телекомуникация компанияларида маркетинг стратегиясини шакллантириш ва амалга ошириш механизмининг ўзига хос хусусиятлари. Алоҳида олинган компаниянинг маркетинг стратегиясини шакллантишга таъсир этувчи омиллар таҳлил этилган. Телекоммуникация компаниясида маркетинг стратегиясини амалга ошириш модели ишлаб чиқилган. Бенчмаркингни телекоммуникация компанияларининг рақобатдаги устунлигини аниқлашда қўллаш имконияти аниқланган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FEATURES OF THE MECHANISM OF DEVELOPMENT AND IMPLEMENTATION OF MARKETING STRATEGY AT ENTERPRISES

This article examines the features of the mechanism for the formation and implementation of a marketing strategy in telecommunications companies. The factors influencing the formation of the marketing strategy of an individual company are analyzed. A model for implementing a marketing strategy in a telecommunications company has been developed. The possibility of using benchmarking in determining the competitive advantage of telecommunications companies has been identified

Текст научной работы на тему «КОРХОНАЛАРДА МАРКЕТИНГ СТРАТЕГИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ВА АМАЛГА ОШИРИШ МЕХАНИЗМИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

КОРХОНАЛАРДА МАРКЕТИНГ СТРАТЕГИЯСИНИ

ШАКЛЛАНТИРИШ ВА АМАЛГА ОШИРИШ МЕХАНИЗМИНИНГ

УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Ахмедов Икром Акрамович

ТМС институти академик фаолият ва илмий ишлар буйича проректори,

и.ф.д., проф., Тошкент, Узбекистон

1 axmedov@tmci.uz

Аннотация: Ушбу маколада телекомуникация компанияларида маркетинг стратегиясини шакллантириш ва амалга ошириш механизмининг узига хос хусусиятлари. Алохида олинган компаниянинг маркетинг стратегиясини шакллантишга таъсир этувчи омиллар тахлил этилган. Телекоммуникация компаниясида маркетинг стратегиясини амалга ошириш модели ишлаб чикилган. Бенчмаркингни телекоммуникация

компанияларининг ракобатдаги устунлигини аниклашда куллаш имконияти аникланган.

Калит сузлар: телекоммуникация, маркетинг, маркетинг стратегиялари, рацобат, бенчмаркинг, стратегик таулил, рацобатли устунлик, маркетинг булими, маркетинг тадцицотлари.

ОСОБЕННОСТИ МЕХАНИЗМА РАЗРАБОТКИ И РЕАЛИЗАЦИИ МАРКЕТИНГОВОЙ СТРАТЕГИИ НА ПРЕДПРИЯТИЯХ

Ахмедов Икром Акрамович

проректор по учебной и научной работе Института ТМС, д.э.н., проф.,

Ташкент, Узбекистан.

i.akhmedov@tmci.uz

Аннотация: В данной статье рассмотрены особенности механизма формирования и реализации маркетинговой стратегии в телекоммуникационных компаниях. Анализируются факторы, влияющие на формирование маркетинговой стратегии отдельной компании. Разработана модель реализации маркетинговой стратегии в телекоммуникационной компании. Выявлена возможность использования бенчмаркинга при определении конкурентного преимущества телекоммуникационных компаний.

Ключевые слова: телекоммуникации, маркетинг, маркетинговые стратегии, конкуренция, бенчмаркинг, стратегический анализ, конкурентное преимущество, отдел маркетинга, маркетинговые исследования.

FEATURES OF THE MECHANISM OF DEVELOPMENT AND IMPLEMENTATION OF MARKETING STRATEGY AT ENTERPRISES

Akhmedov Ikrom Akramovich

Vice-Rector for Academic and Scientific Affairs work of the TMS Institute, Doctor of Economics, Prof., Tashkent, Uzbekistan.

i. akhmedov@tmci.uz

Abstract: This article examines the features of the mechanism for the formation and implementation of a marketing strategy in telecommunications companies. The factors influencing the formation of the marketing strategy of an individual company are analyzed. A model for implementing a marketing strategy in a telecommunications company has been developed. The possibility of using benchmarking in determining the competitive advantage of telecommunications companies has been identified.

Keywords: telecommunications, marketing, marketing strategies, competition, benchmarking, strategic analysis, competitive advantage, marketing department, marketing research.

КИРИШ

Бозор шароитида корхона ривожланишининг самарадорлиги ва баркарорлигини ошириш, биринчи навбатда, маркетинг фаолиятини бошкаришни такомиллаштириш оркали таъминланиши мумкин. Тадбиркорликнинг амалий муаммолари учун узаро таъсирли маркетинг концепциясини амалга ошириш айникса долзарб булиб, унинг асосий гояси барча манфаатдор томонлар уртасида фаол алока муносабатларини шакллантириш ва куллаб-кувватлаш хдмда бизнес маълумотларининг узаро алмашинувини йулга куйишдир.

Маркетинг стратегияларидан самарали фойдаланиш объектларидан бири ахборот-коммуникация технологиялари саноатидир.

Иктисодиётнинг глобаллашуви шароитида жамият тараккиётининг энг мухдм вазифалари:

- ахрли турмуш даражасини ошириш;

- ижтимоий ишлаб чикариш самарадорлигини ошириш;

- давлатда ижтимоий-сиёсий муносабатларни баркарорлаштиришга кумаклашишдир.

Бунга ахборот окимлари хажмини ошириш, курсатилаётган хизматлар хажми ва турларини уз вактида кенгайтириш, телекоммуникация воситаларидан самарали фойдаланиш хисобига миллий телекоммуникация бозорларини таркибий узгартиришлар оркали глобал ахборот маконини барпо этиш оркали куп жихатдан эришиш мумкин.

Телекоммуникация хизматлари саноати, ижобий ривожланиш тенденциясига карамай, сунгги йилларда бир катор салбий ходисаларнинг купайиши билан тавсифланади - усиш суръатларининг секинлашиши, алока операторлари уртасидаги ракобатнинг кучайиши, хизматлар рентабеллигининг пасайиши, миграция ва оператор компаниялардан абонентлар окимининг купайиши, янги мижозларни жалб килиш харажатларининг ошиши, тармок ва бизнес инфратузилмасига талабларнинг ошиши ва бошкалар. Сохадаги мавжуд вазият телекоммуникация компанияларини мижозлар эхтиёжларини яхширок кондиришга каратилган замонавий телекоммуникация хизматларини ривожлантириш ва такдим этишнинг янги, самаралирок усулларини излашга мажбур килмокда.

Алока сохасида тадбиркорлик фаолияти самарадорлигини ошириш йуналишларидан бири сифатида бошкарув тизимини телекоммуникация хизматларини жалб килиш, саклаш ва узатишда истеъмолчиларнинг содиклигини козониш учун замонавий маркетинг технологиялари ва усулларини кенг куллашга йуналтирилганлиги куриб чикилиши мумкин.

Маркетинг стратегияларидан ахборот-коммуникация технологиялари сохаси фойдаланиш буйича илмий ишларнинг етарлича кенг базасига карамай, ишларнинг аксарияти умумий услубий масалаларга багишланган ва шунинг учун муаллифнинг фикрига кура, узаро таъсир маркетинги усулларини замонавий корхоналарда, шу жумладан телекоммуникация сохасига жорий этиш назарияси ва амалиёти кенг тадкик этилмаган.

Алока операторларининг тадбиркорлик фаолиятини такомиллаштириш жараёнида телекоммуникация хизматларини ишлаб чикариш ва курсатиш билан шугулланадиган барча манфаатдор томонларга йуналтирилган узаро таъсирли маркетинг стратегияларидан фойдаланишни амалга ошириш муаммосининг назарий жихатдан етарлича урганилмаганлиги ушбу тадкикотнинг максад ва вазифаларини олдиндан белгилаб берди.

Давлат бошкаруви самарадорлигини ошириш, инновацион махсулотлар ишлаб чикариш учун зарур мухитни яратиш, ахоли ва тадбиркорлик субъектларини тегишли давлат хизматлари билан таъминлаш оркали Узбекистон Республикасининг жадал суратларда ракамлаштирилиши, ракамли

и^ш^д^тои янaдa ривoжлaнтиришни тaъминдaш мак^адида, 2020 йид 5 oктябрдaги Узбекиcтoн Реcпyбдикacи Президентининг ПФ-6079-шн Фaрмoни бидaн тacдикдaнгaн «Раккамди Узбекдотон - 2030» cтрaтегияcидa [1] белгилaнгaн вaзифaдaр ижрocини тaъминдaшдa «Узбектедекoм» AK мухим вaзифaдaрни aмaдгa oширмoкдa.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ

Стрaтегик мaркетинг - бу кoмпaниянинг yзoк мyддaтди мак£аддарига эришишга каратидган мaркетинг к;aрoрдaрини кабул кддиш бyйичa тахдидий фaoдият тури. Бoшк;a мyтaхaccиcдaр тoмoнидaн беридгaн cтрaтегик мaркетинг тaърифи унинг бoшк;a жихатдарини хам тyFри тaъкиддaши мумкин. Мacaдaн, Д.Кревете cтрaтегик мaркетингни aтрoф-мyхит oмиддaрининг yзгaрyвчaнлигини хишбга oдaдигaн Ba иcтеъмoдчидaр эхтиёжларини н^дирит дaрaжacини oширишгa каратидган cтрaтегияни ишдaб чикдш жaрaёни cифaтидa тaърифлaйди [2].

Зaмoнaвий иcтеъмoдчи учун cтрaтегик мaркетингнинг янги тaърифи Д. Вумек Ba Д. Жoнc тoмoнидaн иcтеъмoлчи нoмидaн куйидагича шaкддaнтиридди: "Менинг мyaммoмни тудик хал кидинг, умумий иcтеъмoл хaрaжaтдaримни минимaддaштиринг, менгa aйнaн нимaни хoхдaётгaнимни беринг, уни каерда Ba к;aчoн тaкдим етaмaн. Мен хoхдacaм, мyaммoмни хал кддиш учун кабул кидишим керaк бyдгaн кaрoрдaр шнини камайтиринг" [3].

И. Гoрдoн узининг "Хамгардар мyнocaбaти маркетинга" китoбининг cyзбoшидa шyндaй дейди: "Маркетинг удди! Мaркетинг yдмac!". Мyaддиф уз пoзицияcини куйидагича тaърифдaйди: "Маркетинг улик, чунки э^и тaъриф ^идалари Ba мижoздaр тaлaбини ^ндириш вocитaдaри энди ишдaмaйди. Лекин хамгардик мaркетинги янги му^бид Ba бoшк;a имкoниятдaрни тaкдиф этади" [4].

Иcтеъмoлчилaрнинг coFдoм турмуш тaрзи, aтрoф-мyхитни мyхoфaзa кидиш Ba яшид иcтеъмoлгa бyдгaн интидиши oртиб бoрмoкдa. Бирoк, acocий мyaммoдaр oрacидa муетахкам урин эгaллaгaн бу йyнaлишлaр хали хдм aмaлдa эмac, балки cyздa кoлмoкдa. Айтгднчд, Faрб мaркетoдoгдaри хам бу хoдaтни иcтеъмoдчидaрнинг хатти-харакатдарида кайд этадилар [5].

Faрб мaркетoдoгдaрининг баъзи тaдкикoтдaригa кура, кoмпaниядaрнинг 90% уз cтрaтегияcини амалга oширa oдмaйди [6]. Бунинг caбaбдaри бoшк;aчa будиши мумкин, aммo удар oрacидa кoмпaниядaрнинг ушбу етратегияларга мoc кедадиган заиф йуналишдари Ba хoдимлaр тoмoнидaн ударни нoтyFри идрoк етишдари мухим ахамиятга эга.

"Бoзoргa йуналтиридгандик" aтaмacи бoшкaрyв мyoмaлacигa 1988 йилда Б. Шaпирo тoмoнидaн киритилган Ba кейин бoшк;a мyтaхaccиcдaр тoмoнидaн

асослаб берилган. Ж.Ж. Ламбин бозорнинг концептуал моделини таклиф килди, унга кура бозорга йуналтирилган фирма доимий равишда бозорнинг хар бир компоненти хакида маълумот туплайди [7].

МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг охирги йилларда ахборот-коммуникация технологиялари сохасини ривожлантириш сохасида утказган йигилишларидаги белгилаб берилган мухим вазифалардан келиб чиккан холда тадкикот муаммоси танланган. Тадкикотнинг индукцион йуналиши танланган булиб, илмий билишнинг иктисодий тахлил, мантикийлик, илмий абстракциялаш, гурухлаш усулларилар оркали тадкикот муаммоси очиб берилган. Хорижлик ва юртимиз олимларининг илмий ишлари тадкикотнинг назарий ва методологик асосларини ташкил этади. Ахборот-коммуникация технологиялари сохасида стратегик маркетингнинг назарий асослари, ушбу бозорда тадбиркорлик юритиш билан боглик муаммолар урганилган.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

"Узбектелеком" АК томонидан мамлакатимизда замонавий ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш, электрон давлат хизматларини курсатишнинг яхлит тизимини яратиш, давлат органларининг ахоли билан мулокот килишининг янги механизмларини жорий этиш юзасидан изчил ишлар олиб борилмокда. Шу жумладан, барча учун хизмат нархини арзонлаштириш, хар тоифадаги абонентлар учун хизматлардан фойдаланиш имкониятини яратиш буйича ишлар олиб борилмокда. Хусусан, жорий йил 2021 йилнинг 1 майдан оператор ва провайдерларга халкаро пакетли коммутация маркази (ХПКМ) оркали такдим этиладиган канал нархи олдинги тарифларга нисбатан 20% гача арзонлаштирилиб 32 минг сум этиб белгиланган. Мазкур хизмат нархи сунгги 3 йил ичида 7,5 баробардан купрокка арзонлаштирилганини курсатмокда.

Халкаро пакетли коммутация марказининг утказувчанлигини самарали захиралаш максадида, «Узбектелеком» АК модернизация ишларини олиб борилди ва ушбу ишлар доирасида мавжуд 1 200 Гбит/с тезлиги 3200 Гбит/с гача оширилди.

Магистрал транспорт тармогини ривожлантириш ва модернизация килиш доирасида 2020 йилда «Узбектелеком» АК транспорт тармогининг утказувчанлиги вилоят марказларига кадар 600 Гбит/с.гача ва туман марказларига кадар 60 Гбит/с. гача, магистрал транспорт тармогининг умумий куввати 23 Тбит/с.га етказилди. Шунинг натижаси уларок 2021 йил 1 январдан оператор ва провайдерлар учун транспорт каналлари хизмати нархи 2 баробарга арзонлаштирилди, 2021 йил 1 майдан нарх яна 30% га арзонлаштирилди.

Интернет хизматларига булган талабнинг тобора ортаётганлигини хисобга олган холда юкорида келтирилган лойихалар амалга оширилиши, бутун мамлакат буйлаб барча операторлар ва провайдерлар, ташкилотлар ва барча ахоли катламлари учун ташки ва махаллий контентни етказиб беришда телекоммуникация тармоклари узатиш кувватлари кескин усишини таъминлайди.

Ахолига симли кенг полосали уланиш хизматларини такдим этишни ривожлантириш, юкори тезликдаги Интернет хизматларидан фойдаланиш учун янада кенг имкониятларни яратиш максадида 2020 йилда 1,2 миллион кенг полосали уланиш портлари урнатилиб, Компания кенг полосали уланиш портлари сони 2,3 миллионтага етказилди. 2021 йилда «Узбектелеком» АК томонидан кушимча равишда яна 1 миллиондан купрок порт урнатиб, уларнинг умумий сони 3,3 миллионга етказиш режалаштирилган. Шу тарзда бутун мамлакат буйлаб янада купрок ахоли учун юкори тезликдаги Интернет хизматларидан фойдаланиш уланиш имконияти яратилади.

Абонентлар учун ажойиб совга сифатида 2021 йил бошидан ЦМЬГМ сериясининг янгиланган тарифлари амалга киритилди. Янгиланган тарифлар тупламида янада юкори тезликда Интернет тармогига уланиш таъминланди. Тезлик уртача 1,5-2 баробарга оширилган булса, абонент тулови эса аввалгидек узгаришсиз колган.

Шу билан бирга, тезлик даражаси юкори булган тариф режаларда абонент тулови янада арзонлаштирилган. Абонентларимизнинг куплаб илтимосларига кура, илк маротаба ахоли учун хакикатан 300 Мбит/с тезликка эга булган тезкор чексиз тариф режалар, шунингдек 1 000 Мбит/с.лик «гигабит тезлик»даги тарифлар жорий этилди.

Куплаб тарифлар икки карра чексизга айланди, сабаби нафакат Интернет трафикка, балки 1Р-телефония учун бутун Узбекистон буйлаб сухбатлар дакикасига чекловлар олиб ташланди. Энди чексиз ва узок вакт давомида юкори тезликдаги интернетдан фойдаланиш хамда сифатли телефония оркали сухбат куриш имкони мавжуд.

Компаниянинг 2023 йилнинг туккиз ойи якунлари буйича хисоботи асосида тузилган молиявий натижалар куйидаги 1-жадвалда акс этган.

1-жадвал

"Узбектелеком" АКининг 2023 йил 9 ойлик иктисодий курсаткичлари*

Курсаткичлар 2022 йил 9 ойи 2023 йил 9 ойи Усиш суръати

Махсулот (товар, иш ва хизмат) ларни сотишдан соф тушум 4 659 068 5 828 271 125%

Сотилган махсулот (товар, иш ва хизмат) ларнинг таннархи 2 925 959 3 983 973 136%

Махсулот (товар, иш ва хизмат) ларни сотишнинг ялпи фойдаси 1 733 109 1 844 298 106%

Давр харажатлари 997 873 1 223 853 123%

Сотиш харажатлари 307 600 436 778 142%

Маъмурий харажатлар 253 620 350 132 138%

Бошка операцион харажатлар 436 653 436 943 100%

Асосий фаолиятнинг бошка даромадлари 46 670 140 610 301%

Асосий фаолиятнинг фойдаси 781 907 761 054 97%

Молиявий фаолиятнинг даромадлари 374 889 336 053 90%

Молиявий фаолият буйича харажатлар 613 734 1 059 175 173%

Даромад (фойда) сол^ини тулагунга кадар фойда (зарар) 543 062 37 932 7%

Хисобот даврининг соф фойдаси (зарари) 474 263 26 162 6%

^арз мажбуриятлар 3 151, 7 4 767, 3 151, 3%

*Компаниянинг маълумотлари асосида тузилган

Х,исобот даврида Компаниянинг асосий фаолиятдан олган даромадлари 5 828,3 млрд. сумни (^КСсиз) ташкил этди ва ушбу курсаткич утган йилнинг мос даврига нисбатан 25 фоизга ошган. - 2023 йилнинг 9 ой мобайнида харажатлар утган йилнинг мос даврига нисбатан 38% га ошди. Харажатлардаги усиш асосан инвестиция лойихаларини амалга ошириш давомида янги телекомуникация курилмаларининг ишга туширилиши натижасида асосий воситалар амортизацияси, ойлик иш хакки ошиши ва валюта курси ошишидан юзага келган молиявий харажатлар хисобига тугри келади [8].

Ходимлар иш самарадорлигини ошириш ва уларнинг турмуш даражасини яхшилаш, хориждан малакали мутахассисларни жалб килиш, ахолига юкори сифатли хизмат курсатишни таьминлаш максадида жорий йилда иш хаки туловлари оширилди. Натижада, ушбу харажатларнинг усиши утган йилнинг мос даврига нисбатан 68 % га ошган.

Материал харажатлари. Янги абонентларни жалб килишга каратилган акциялар доирасида Компания интернет хизматларига уланишда юкори тариф режаларини танлаган абонентларга курилмалар имтиёзли шартларда берилган. Шунингдек, мобил алока хизмати абонентлар сони усиши жадаллашиб 7,5 млн.дан ошганлинги сабабли, у билан боглик материал харажатлар хам ошган. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу материал харажатлар келгусида Компания даромадларини ошишига хизмат килади.

2023 йил туккиз ойи давомида карз мажбуриятларининг усиши, асосан, инвестиция лойихаларини амалга ошириш максадида халкаро молия институтларидан жалб килинган кредит маблаглари хисобига юзага келди.

Юкоридаги келтириб утилган омиллар натижасида компаниянинг 2023 йилнинг 9 ойлик соф фойдаси 26,2 млрд. сумни ташкил килди.

Хрзирги кунда, Компанияда молиявий курсаткичларни баркарорлаштириш, харажатларни кескин ошишига олиб келувчи ташки омиллар таъсирини камайтиришга каратилган бир катор чора-тадбирлар амалга оширилмокда.

Компанияда маркетинг стратегиясини ишлаб чикишда, корпоратив менежментнинг бошка бугинлари унга мос равишда энг самарали ишлаб чикариш режаларини шакллантиради ва амалга оширади. Бунга куйидаги икки йул билан эришиш мумкин:

маркетинг стратегиясининг мазмуни компаниянинг бош ривожланиш стратегияси билан узаро мос тушиши лозим;

ташкилий жихатдан юксак даражада ташкил этилган корпоратив менежментда маркетинг узига хос ташкилий тузилмага, узига яраша меъёр ва кадриятлар тизимига эга булади.

Миллий компанияларда товар ва хизматлар бозорини тизимли тадкик этиш, аввало, турли тармокларда хужалик юритувчи субъектларнинг бозор имкониятларини асослаб бериш, шу асосда тегишли товар ва хизматлар курсатиш бозорини эгаллаш буйича маркетинг тадбирларини амалга ошириш хамда бозорда самарали фаолият юритиш стратегиясини ишлаб чикишни назарда тутиши лозим. Шу жихатдан, фикримизча, самарали стратегия деганда муайян товар ва хизматлар бозорида маълум гурух истеъмолчилари эхтиёжини кондириш даражаси тушунилади. Истеъмолчилар эса таклиф этилаётган товар ва хизматларга талабларининг турлича тавсифи, эхтиёжи ва рагбати билан фаркланади.

Аввало, компанияларнинг маркетинг стратегияси ва тактикаси асосида бошкарув карорларини кабул килиш имкониятини яратиши, яъни маркетингнинг эркин стратегиясини куллаш мумкин булган шарт-шароитларни кафолатловчи мухитни вужудга келтириши керак. Унутмаслик керакки,

унумдорлик ва самарадорлик хар кандай стратегияга амал килувчи асослар саналади. Маркетингда унумдорлик харажатлар билан боглик булса, самарадорлик янги бозорларни вужудга келтириш имкониятларини аниклашни назарда тутади.

Юкорида таъкидлаб утилган фикрлардан куриниб турибдики, самарадорликнинг мохияти янгиликларни киритиш, яъни инновацион фаолиятдан келиб чикади. Компаниялар истеъмолчилар эхтиёжини кондириш учун янги манба ва воситаларни доимий равишда излашлари керак. Бундан келиб чикадики, компания, аввало, самарали ундан сунг эса унумли фаолият юритиши керак экан.

Махсулот ва хизматлар бозорида янги технологияларнинг тез суръатларда кириб келиши маркетинг стратегиясини шакллантириш ва амалга оширишда анъанавий маркетинг усуллари, воситалари ва коммуникацияларини хам такомиллаштириб боришни такозо этади. Шунингдек, маркетинг стратегиясини шакллантиришнинг ахборот-услубий таъминоти, стратегик режалаштиришда маркетинг методологиясини самарали куллаш сингари масалалар тадкик этилиши мумкин [9].

Товар ва хизматлар бозорида фаолият юритувчи субъектлар учун эркин ракобат мухити яратилиши уларнинг маркетинг сохасида узларига хос ва мос стратегияларни ишлаб чикиш имконини беради. Таъкидлаш жоизки, Узбекистон товар ва хизматлар бозорида аксарияти ракобатчи субъектлар аник белгилаб олинган стратегияга эга эмаслар ёки стратегияни белгилашда мавжуд ташки мухит тахлили тулик амалга оширилмаган. Куп холларда миллий бозорда аник стратегияга эга булмаган компаниялар факат товар ва хизматлар харажатини хисоблашга асосланган тактикани куллаш билан бозордаги холатларини саклаб туришга интиладилар.

Стратегик тахлил маркетинг стратегиясининг барча боскичлари: уни шакллантириш, амалга ошириш ва назорат килишда доимий амалга оширилиб, унда тахлил учун ахборот манбаининг ишончлиги, таккослаш имконияти, такрорланмаслик ва иктисодий мохият мухим ахамиятга эга. Юкорида таъкидланганидек, хар бир стратегия самарадорлик, яъни абонентлар эхтиёжидан келиб чиккан холда телекоммуникация хизматлари буйича янги бозорларни эгаллашга интилишга асосланиши талаб этилади.

Бошкарув карорларини кабул килиш мураккаб жараён булиб, унинг самарадорлиги, аввало, иктисодий фаолият юритувчи субъектнинг максадлари белгилаб олинганлигига боглик. Шунинг учун хам нафакат субъектнинг фаолият максадлари, балки бу максадларни амалга оширишга олиб келувчи стратегия ва уни амалга оширувчи тактика ишлаб чикилиши шарт. Маркетинг стратегияси бунда хал этувчи ахамиятга эга йуналишлардан биридир.

Барча хизмат курсатиш сохаларида булгани каби телекоммуникация хизматлари тизимида хам маркетинг буйича стратегияларни белгилаб олиш моддий ишлаб чикариш сохаларига нисбатан бирмунча мушкул саналади. Телекоммуникация хизмати курсатувчиларнинг маркетинг буйича стратегиясини ишлаб чикишда, аввало, самарали ва наф келтирувчи хизматлар турларини аниклаш учун маркетинг аудитини утказиш тавсия этилади. Бу телекоммуникация хизмати курсатувчи субъектнинг фаолият йуналишини белгилашда кул келади. Шундан сунг компания узида мавжуд ресурслар куламидан келиб чиккан холда, уларни таксимлаш билан шугулланиши мумкин. Бунда самарасиз фаолият йуналишларини олдиндан билиш ута мухим хисобланади.

Сунгра устувор йуналишларни ривожлантириш буйича маркетинг режасини ишлаб чикиш керак. Режада мутахассислар томонидан маркетинг-микс деб аталувчи комплекс ишлар кетма-кетлигини белгилаб олиш мухимдир. Бу ишлар куйидагиларни уз ичига олади: коммуникация дастури, хизматларни утказиш каналлари, хизматлар сохасидаги сиёсат ва курсатилувчи хизматларга бахо белгилаш. Абонентлар билан телекоммуникация тизимини ишлаб чикиш компаниянинг жорий вазифалари дастуридан урин олиши керак.

Бунда истеъмолчиларга таъсир килишнинг чораларидан тортиб, уларнинг хохишини туларок кондиришгача булган бутун жараён назоратга олиниши максадга мувофик. Телекоммуникация хизмати курсатиш субъектларининг коммуникацион сиёсатида истеъмолчиларни сегментларга ажратиш ва хар бир сегментнинг узига хос хусусиятларини хисобга олган холда харакат дастурини юритиш заруратини таъкидлаб утмокчимиз. Бундай сиёсатнинг муваффакияти коммуникация воситаларидан тугри фойдаланиш даражасига боглик.

Шуни таъкидлаш зарурки, худудда таъсир доирасига кура телевидение энг юкори камров даражасига эга хисобланар экан. Аммо алохида таъкидлаш керакки, телекоммуникация хизмати курсатиш субъектларининг хаммаси хам моддий нуктаи назардан худудий телевидение тизимидан фойдаланиш имкониятига эга булмайди [10]. Шунинг учун бошка оммавий ахборот воситаларининг хизматига мурожаат этиш максадга мувофик.

Маркетинг стратегияси муваффакиятини таъминловчи коммуникацияли хатти-харакатларнинг телекоммуникация хизмати курсатиш субъектлари уз фаолиятида амал килувчи тариф сиёсатига асосланади. Айнан тариф сиёсати истеъмолчиларнинг эхтиёжини талаб даражасига кутариш имкониятини бериши янги хизматлар бозорини шакллантиришга туртки булади. Телекоммуникация хизматлари бозорида фаолият юритувчи субъектларнинг кулам, моддий холат ва ихтисослашувга кура турли-туманлигини хисобга олган

холда улар учун мос келувчи бахо белгилаш стратегияларини таснифлаш максадга мувофикдир.

Фаолиятини энди бошлаган телекоммуникация хизмати курсатиш субъектлари бозордаги кескин ракобатни енгиб утиши учун уз хизматига тариф белгилашда «бозорга ёриб кириш» стратегиясидан фойдаланиши мумкин [11]. Аммо алохида таъкидлаш керакки, бахо белгилашнинг бу стратегияси факат йирик компанияларга кул келади, чунки стратегия бозорга кириб боришда бошка ракобатчиларга нисбатан паст тарифни белгилаши лозим. Бу эса хизмат курсатиш субъектларининг бир муддат зарар билан ишлашини талаб этади, шунинг учун факат йирик компаниялардагина бу стратегия куллай олинади.

Мавжуд хдсоботлар асосида молиявий-хужалик фаолиятини

тахлил килиш. Мукобил стратегиялар ва уларни бахолаш

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Хдсоб-тахлил сиёсатини ишлаб чикиш, '

молиявий-хужалик фаолияти урсаткичларини тезкор тахдил кдлиш, :орий стратегияга тузатишлар киритиш

Жорий стратегия максадлари бажарилишини назорат килиш, амалдаги ва режалаштирилган молиявий-хужалик фаолияти урсаткичларини такккослаш, компания фаолиятини прогнозлаш

Меъёрий-хукукий хужжатлар

Ички меъёрий хужжатлар

Х,исоби олиб бориладиган маълумотлар

Хдсоби олиб борилмайдиган маълумотлар

Макродаражадаги тахлил:

умумиктисодий ривожланиш холати; тармок ривожланиш холати тахлили

Микро даражадаги тахлил:

алока компанияси учун товар етказиб берувчилар;

ракобатчилар;

абонентлар.

>-

Ички хужалик фаолияти даражасидаги тахлил:

хизмат курсатиш холати; молиявий холат; хизматлар aассортименти; ходимлар тахлили ва хоказо; мижозлар.

К Л ей Ч ей Ю К ей

н о а о

ю

3

1-расм. Стратегик та^лилнинг асосий боскичлари ва ахборот манбалари1

Хрзирги кунда замонавий ахборот-коммуникация технологияларининг ривожланиш даврида телекоммуникация хизматларини курсатиш компанияларида маркетингни ривожлантириш борасида карор кабул

1 Муаллиф ишланмаси

килишнинг узига хос хусусият ва воситаларини урганиш талаб этилади. Чекка худудлар, иктисодий марказлар, саноат ва хизмат курсатиш сохалари, шунингдек, ахоли уртасида телекоммуникация хизматларини курсатиш мухим урин тутади.

Алок;а компаниясининг бош мацсади

t йук / Маркетинг

Маркетинг стратегиясини тахлил килиш ва бахолаш стратегиясини

шакллантириш

ха i ч

Алока хизматлари курсатиш бозори холатини бахолаш

i

Алока компаниясининг кучли ва кучсиз томонларини, имкониятларини бахолаш

-▼-

г ^ Ахоли ва компанияларнинг алока хизматларига йук Алока хизматлар тури ва куламини кенгайтириш

талаблари ва унинг кондирилиш даражасини аниклаш

ха i \

Ахоли ва компанияларнинг алока хизматларига

талабларини прогнозлаш

г

Абонентлар билан алока хизматлари курсатиш жадвали,

вакти, географияси йуналишларини келишиб олиш +

Талаб ва таклифдан келиб чиккан холда бахо сиёсатини белгилаб олиш

Алока хизматлари курсатиш буюртмалар портфелини шакллантириш

i

Барча абонентларнинг сервис хизматларига эгалик кила олишларига эришиши

i '

Алока ва ахборот хизматлари курсатиш жараёнларини ташкил этиш ва тезкор бошкариш

i

Алока хизматларига буюртмаларнинг уз вактида бажарилишини таъминлаш

Алока ва ахборотлаштириш жараёни иштирокчилари хамжихатлигини таъминлаш --/

2-расм. Телекоммуникация компаниясида маркетинг стратегиясини

амалга ошириш модели2

Стратегик маркетинг умумий компаниянинг стратегиясидан шакллантирилади, баъзи холатларда маркетинг стратегияси компания стратегиясини узгартиришни хам талаб этади. Сунгги йилларда кадрлар танлаш

2 Муаллиф ишланмаси

буйича (head hunter) ишлар олиб борилмокда [12]. Компаниядаги маркетинг фаолиятини бошкариш замонавий даражада давом эттирилмокда. Бирок маркетинг фаолиятини самарали бошкаришда муаммолар мавжуд. Бу холат маркетинг булими вазифаларини бошка булимлар томонидан самарасиз олиб борилаётганлигини таъкидлаш мумкин.

"Узбектелеком" АКининг маркетинг бошкарув фаолиятини такомиллаштириш йулларини таклиф килиб, маркетинг булимини тузилмавий такомиллаштиришни ташкил этиш, реклама ва сотув каналларини кайта замонавийлаштириш лозим. Бу учун маркетинг булими фаолиятини замонавий ахборотлар билан таъминлаш, маркетинг булими ходимларига замонавий маркетинг санъатини урганиш ва татбик этиш талаб этилади.

"Узбектелеком" АК ва филиалларида марказлашган маркетинг бошкаруви фаолиятини ташкил килиш. Бунинг учун "Узбектелеком" АК маркетинг булиминининг ташкилий тузилмасини узгартириш керак. Шу нуктаи назардан маркетинг булимини бошкармага узгартириб, бу бошкарманинг худудларда булимлари ташкил этилади ва улар куйидаги йуналишларда фаолият юритади (3-расм).

Шундай килиб, маркетинг булимининг бошкармага узгартирилиши маркетинг ходимлари сони ошишига олиб келади. Бу бошкарма ходимлари сони ошиши билан бирга хар бир ходим уз билимидан фойдаланиб, биринчи навбатда, компаниянинг молиявий-иктисодий самарадорлиги ва компаниянинг республика микёсида танилиши ижобий томонга узгаришига сабаб булади. Телекоммуникация хизматлари бозорининг интенсив ривожланиши ва халкаро тажрибани хисобга олган холда маркетинг сиёсатини олиб бориш ва узок муддатли бизнес стратегиясини ишлаб чикиш учун компания тижорат директорига буйсунувчи алохида башкармага бу вазифалар юклатилиши керак.

Тахлил, бозорларни прогнозлаш ва маркетинг фаолиятини режалаштириш булимининг асосий вазифалари куйидагилардан иборат:

- бозор ва нарх конъюнктурасини мониторинг килиш;

- телекоммуникация хизматлари бозорининг талаб ва таклиф холатини тахлил килиб, олинган натижаларга кура, компаниянинг киска ва узок муддали режасини ишлаб чикиш;

- маркетинг фаолиятини режалаштириш ва келажакдаги истикболли режаларни ишлаб чикиш.

Телекоммуникация хизматларини ривожлантириш йуналишининг асосий вазифалари: компания томонидан курсатилаётган кушимча хизматларни (ДВО) назорат килиш; истеъмолчиларнинг кушимча хизматларга талабларини урганиб, уларга янги замонавий кушимча хизматлар яратиш ва такдим этиш.

Тахлил килиш, бозорларни прогнозлаш ва маркетинг фаолиятини режалаштириш йуналиши

3-расм. Маркетинг булими йуналишлари3

Хрзирги кунда йирик корпорация ва компанияларда маркетинг фаолияти самарасиз олиб борилмокда. Самарасиз маркетинг фаолиятини олиб бораётган компания ва улар томонидан хизматларни курсатиш ёки махсулотни ишлаб чикишда олдинни кура билмай, иш фаолияти олиб борилмокда. Бу охир-окибатда компанияларни иктисодий инкирозга учрашига сабаб булади.

Биз таклиф этувчи йуналишларга асосан маркетинг бошкармаси марказлашган фаолиятни амалга оширади ва 5 та йуналиш буйича иш фаолиятини олиб боради. Бу йуналишлар компаниянинг барча бошкарма ва булимлари орасида богловчи занжир хисобланади. Корпорация ва компанияларда маркетинг фаолиятини юритишда бу йуналишлар уз урнига эга булиб, хар бир йуналиш уз вазифасини астойдил, виждонан бажариб, ишлар пухта олиб борилса, компанияларда иктисодий самарадорликка эришилади.

Телекоммуникация хизматлари курсатувчи субъектларнинг маркетинг тизимини такомиллаштириш буйича берилган таклиф ва тавсияларнинг назарий ахамиятини бахолаш, диссертация тадкикотлари натижаларини амалиётга татбик этиш имкониятларини асослаш уларнинг самарадорлик даражасини аниклашга боглик. Шунинг учун мазкур бобда маркетинг бошкарув тизимини такомиллаштириш самарадорлигига алокадор масалаларни хам куриб чикамиз.

Самарадорлик таърифига бир неча ёндашувлар мавжуд булиб, уларни куйидагича гурухларга ажратиш мумкин:

самарадорлик компания максадига эришиш даражаси сифатида урганилади;

' Муаллиф ишланмаси

самарадорлик компаниянинг ноёб ресурсларни кулга киритиш учун мухитдан фойдалана олиш кобилияти сифатида урганилади. Ресурслардан оптимал фойдаланиш назарда тутилади;

самарадорлик компаниянинг максимал натижаларга нисбатан узгармас харажатлар эвазига эришиш кобилияти сифатида куриб чикилади;

самарадорлик соглом ички тавсифлар эвазига максадларга эриша олиш кобилияти сифатида каралади;

самарадорлик мижозлар ва буюртмачиларнинг коникиш даражаси сифатида каралади.

Самарадорликнинг бир неча мезонларини (мезон деганда тизимни бахолашда керак булувчи энг мухим белги назарда тутилади) келтириш мумкин: 1) глобал-локал; 2) ташки-ички; 3) натижани максималлаштирувчи-харажатларни минималлаштирувчи.

Телекоммуникация хизматлари бозорида фаолият юритувчи субъектларнинг маркетингни бошкариш тизими самарадорлигини бахолашда тижорат самарадорлигини аниклашнинг аксарият назариётчилар томонидан кабул килинган моделларига бир оз узгартириш киритиш оркали такомиллаштирилган ва мослаштирилган усуллардан фойдаланиш мумкин. Самарадорлик сарфланган капиталнинг наф келтириш оркали копланишини хисобга олар эканмиз, бунда "пулнинг вактинчалик киймати" назариясидан фойдаланиш максадга мувофик. Харажат ва натижаларни бошлангич даврга нисбатан келтириш уларнинг жорий кийматини дисконтлаш коэффициентига купайтириш оркали амалга оширилади. Мазкур коэффициент куйидаги формула ёрдамида аникланади:

1

(1 + Е)' , (1)

а =

бунда: а - дисконтлаш коэффициенти;

, - хисоб-китоб кадамининг раками

(1=0,1,2,-, Т); Е - дисконт меъёри.

Телекоммуникация хизматлари курсатувчи компаниянинг такомиллаштирилган маркетинг тизимига сарфланган харажатлари эвазига олиши мумкин булган даромадини дисконтлаш коэффициентини куллаган холда кайта хисоблаб, соф дисконтланган даромад сифатида аниклаш мантикий натижани олишга ёрдам беради. Дисконтлаш меъёри узгармас булган холларда соф дисконтланган даромад куйидаги тенглама ёрдамида аникланади:

Т 1 т

СДД=1 (Н ( - X()-—т= £■

С(

г=0

г г/ (1+Е)г г=0(1 + Е)г (2)

бунда: Н - хисоб-китобнинг г-нчи кадамида

г эришиладиган натижалар; Хг - хисоб-китобнинг г-кадамида сарфланувчи

харажатлар микдори; Сг - г-кадамда эришилувчи самара;

Т - хисоб-китоб микёси.

Алохида таъкидлаш керакки, СДД микдори канчалик катта булса, телекоммуникация хизматлари курсатувчи компаниянинг маркетинг фаолияти самарадорлиги шунчалик юкори булади. СДД < 0 булганда, маркетинг буйича тадбирлар самарасиз хисобланади.

Албатта, телекоммуникация хизматлари курсатувчи компания маркетинг фаолиятини такомиллаштиришга каратилган тадбирларни бошлашга кадар ундан кутилаётган даромад дисконтланмаган холда хам берилади, чунки бу холатда мулжалланувчи маркетинг тадбирлари самараси дастлабки бахоланиш жараёнида булади.

Маркетинг бошкарув тизимини такомиллаштиришга каратилган тадбирлар самарадорлигини аниклаш жараёнида соф даромад доимо дисконтланган соф даромадга нисбатан катта булишини ёдда саклаш керак.

Маркетинг бошкариш тизимини такомиллаштириш буйича тадбирлар сабабли пул окимларининг йиллар буйича купайиши куйидаги ифода ёрдамида аникланиши мумкин:

ПОг = ДТ + Дбх + Т + А( + К( (3)

Бунда: д т - маркетинг буйича тадбирларни амалга ошириш

натижасида г-йилда мос равишда хизматлардан кушимча олувчи даромад прогнози;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Тг - маркетинг билан боглик фаолиятда г-йилда

ишлатилган асосий ишлаб чикариш воситаларининг таркибдан чикарилиш киймати ёки уларнинг колдик киймати;

А г - маркетинг фаолияти билан боглик асосий

воситалар амортизацияси;

Кг - г-йилда маркетинг фаолиятини ривожлантириш

учун олиниши мулжалланган банк кредити микдори.

бх

Д, , Д, даромадлари ошиши телекоммуникация хизмати курсатувчи субъектнинг алока ва бошка турдаги хизматлари хажми ошиши прогнозига асосан кабул килинади.

Агар соф дисконтланган даромад энг катта кийматга эга булса, маркетинг бошкарув тизимини такомиллаштиришга каратилган тадбирлар самарадорлиги ижобий хисобланади. Тизимдаги катта кийматлар буйича курсаткичларни таккослаш мураккаб муаммоларни аниклаш ва уз вактида оптимал ечим кабул килиш имконини беради.

Муаммони комплекс хал этиш узаро богланган фанлараро ёндашувни талаб этиб, тижорат самарадорлиги, ишончлилик ва хавфсизликнинг юкори даражалари таъминланганда, телекоммуникациянинг уз функцияларини бажаришга имкон берувчи карорлар асосида унинг фаолияти самарадорлигини оширишни назарда тутади. Бундай ёндашув маркетинг карорларининг инновацион йуналишга эга ишланмалар ва автомобиль телекоммуникацияси сохасидаги узгарувчан талабларга эгилувчан таъсир курсата олувчи маркетинг бошкаруви тизимларини яратиш заруратини белгилаб беради.

Таъкидлаш жоизки, маркетинг тадкикотларини утказиш шаклларининг юкорида келтирилган таснифи тавсия характерига эга булиб, амалда бу куринишдаги тадкикотларнинг бошка шакллари хам мавжуд булиши мумкин. Аник ахборот тизимига асосланган маркетинг фаолияти бунга мисол була олади. Бенчмаркинг айнан мана шундай янги шакллардан биридир.

ЭНГ ЯХШИ ТАЖРИБАНИ...

излаб топиш

бах,олаш

урганиш

жории этиш

БЕНЧМАРКИНГ ФАЛСАФАСИ

4.4-расм. Бенчмаркинг фаолият тизими4

"Бенчмаркинг" атамасининг этимологик асоси инглиз тилидан келиб чиккан булиб, унинг аник таржимасини узбек тилида келтириш мураккабдир. Бу атама "benchmark" сузидан олинган булиб, кучмас объектдаги белги маъносида кулланилади, масалан, денгиз сатхидан баландликни англатувчи белги. Умуман, "benchmark'^ стандарт ёки эталон сифатида фойдаланиш мумкин булган микдор, сифат ва хусусиятга эга ходиса деб тасаввур этиш мумкин. Демак, бенчмаркингни энг яхши тажрибани излаб топиш, бахолаш,

4 Муаллиф ишланмаси

урганиш ва жорий этишга йуналтирилган тизимли фаолият деб хисоблаш мумкин (4-расм).

Бенчмаркинг нисбатан яхширок ишловчиларнинг ишини урганиш, такомиллаштириш ва уларнинг иш усулларини куллаш санъати сифатида урганилади. Бир нисбатан, гап эски усул хакида кетаётгандек куринади: компаниялар тугрисида маълумотлар доимо бошкалар томонидан узлаштирилган, уларнинг фаолияти тахлил этилган, урганилган ва фойдаланиш учун олинган. Натижада ишлаб чикилган концепция ва усуллар харажатларни камайтириш, фойдани купайтириш, таркибий тузилишни окилона ташкил этиш ва компания фаолияти стратегиясини танлаш имкониятини яратган.

"Бенчмаркинг" атамаси даставвал 1972 йилда А^Шдаги Кембриж стратегик режалаштириш институти томонидан кулланила бошлади. 1979 йилда Америка Кушма Штатларининг Ксерокс компанияси уз махсулотларининг япон махсулотларига нисбатан сифати ва таннархини тахлил килиш учун "Ракобатдошлик бенчмаркинги" лойихасини амалга ошира бошлади. Таъкидлаш керакки, бу лойиха жуда катта муваффакиятга эришди ва бенчмаркинг фалсафаси "JM", "HP", "Dupont", "Motorola" сингари компаниялар мутахассислари томонидан амалиётда ;улланила бошлади.

Хорижда аксарият компаниялар учун бенчмаркинг янгилик булмай, ракобат мухитини тахлил килишнинг нисбатан муфассал ва тартиблаштирилган функцияси тарзида тасаввур этилади. Уларнинг фикрича, бенчмаркинг ташкилот муваффакияти гаровидир. Маркетинг тадкикотларининг янги функцияси бенчмаркинг деб аталмокда. Шундай килиб, таъкидлаш мумкинки, бенчмаркинг ракобатдошликни тахлил килиш функциясининг янада ривожлантирилган бир куринишидир.

Компанияларда амалга оширилувчи ракобатдошликни тахлил килиш функцияси ракобатчиларнинг махсулоти, харажат ва технологияси, тавсифи, молиявий ва иктисодий курсаткичлари, мижоз ва таъминотчилари билан муносабатини урганишни назарда тутади [13]. Бу, албатта, компания учун бирмунча фойдали махсулотни излаб топишга каратилган фаолиятдир.

Куйида бенчмаркингни телекоммуникация компанияларининг ракобатдаги устунлигини аниклашда куллаш имконияти хакида суз юритилади. Алока хизматлари бозорининг ривожланиш холати ва истикболини иктисодий бахолаш телекоммуникация бозори конъюнктурасини тадкик этишнинг комплекс усулларини куллашни такозо этади [14]. Бундай бахолаш бозор холати ва ривожланиш анъаналарини уз ичига олувчи ахборотлар базасига эга булиш ва охир-окибатда модернизациялашни назарда тутувчи хозирги шароитда телекоммуникацияни самарали бошкаришни назарда тутади.

Бенчмаркингда телекоммуникация бозори холатини иктисодий бахолаш усулларига бозор чегаралари ва хажмини бахолаш, бозорни сегментлаш ва бозор катнашчиларининг ундаги улушларини тадкик этишни киритиш мумкин. Алока хизматлари бозори чегаралари ва хажмини бахолаш телекоммуникация ишлаб чикаришининг узига хос хусусиятларга эгалиги сабабли мураккаб масала хисобланади. Телекоммуникация бозорининг ягона максадга йуналтирилганлиги унинг конъюнктурасини тахлил килишда мухим ахамият касб этади. Унинг мохияти шундан иборатки, телекоммуникация хизматини яратиш уни ишлаб чикариш жойи булган бевосита хизмат курсатиш жараёнига катъий богланганидир. Бу жараён эса аник самара булиб, хизмат тури ва сифатига боглик булади.

Телекоммуникация хизмати сифати даражаси ва маркетинг рагбатлари йигиндисига якдиллик билан муносабат билдирувчи истеъмолчилар гурухини телекоммуникация хизматлари бозори сегменти куринишларидан бири сифатида тасаввур килиш мумкин. Телекоммуникация бозорининг сегментларини аниклаб олиш телекоммуникация компанияларига маълум бир сегментдаги эхтиёжларини кондириш усулларини бирмунча объектив ва максадли куллаш имкониятини беради. Бу эса уз навбатида, иш самарадорлиги ва ракобатдошлик даражаси ошишига олиб келади.

Бенчмаркинг усулига асосланган холда хисоб-китоблар оддий ва тушунарли булиши учун компания филиалларида хизмат курсатиш хажмини оптималлаштиришга боглик техник-иктисодий курсаткичлар гурухини танлаб оламиз. Биз мисолимизда иш шароитлари узаро якин булган филиаллар мисолида ички омиллар, яъни бевосита телекоммуникация компанияларига боглик курсаткичлар гурухини шакллантирамиз (2-жадвал).

2-жадвал

"Узбектелеком" АКининг баъзи бир филиалларининг асосий техник-

иктисодий курсаткичлари5

Филиал Бир телефон аппаратига т^ри келувчи даромад, сум Телефон станциялари с^ими ГРТУ абонентлари

^улаш с^ими куллаш коэффици-енти,% Сони Усиши, %

2 3 4 5 6 7

1. Жиззах филиали 11540 41 074 97,76 9231 145,9

2. ^ашкадарё филиали 11208 48 900 98,37 9290 139,0

5 Бирламчи маълумотлар асосида хисобланган.

КАОДМЫ !ОТ!5О0!УОТ" !1М!У-Е1ЕКТКОМ |_! | 7-БОМ

WWW.INFOCOM.UZ

3. Самарканд филиали 9489 95 994 99,03 9178 151,2

4. Сурхондарё филиали 12644 41 432 101,53 8834 169,2

Бу гурух курсаткичларидан энг яхшиларини белгилаб оламиз. Алохида эътибор бериш керакки, олинган натижа яна хам ижобийрок булиши учун истеъмолчилар уртасида маркетинг тадкикотларини олиб бориб, алохида истеъмолчилар талабларини кондирувчи курсаткичлар гурухи хам шакллантирилиши ва у асосида хисоб-китоблар амалга оширилиши мумкин.

Жадвалдан куриниб турибдики, 5 та курсаткичдан 3 тасида Сурхондарё филиали юкори микдорларга эга. Маълумки, телекоммуникация хизматлари курсатиш учун сарфланаувчи харажатлардан: энергия, техник хизмат курсатиш ва уларни таъмирлаш харажатлари узгарувчан харажатлар гурухига киритилади. Унга боглик булмаган харажатлар доимий харажатлар хисобланади. Узгарувчан харажатларнинг бир бирлик иш хажмига нисбати келтирилган узгарувчи харажатлар микдорини бериб, бир бирлик махсулотга нисбатан узгармайди.

3-жадвал

"Узбектелеком" АК баъзи филлиалларининг асосий техник-иктисодий курсаткичлари узгариши6

Курсаткич номи Сурхо ндарё филиа ли Жиззах филиали ^ашкадарё филиали Самаркан д филиали ЖАМИ 4 та филиал буйича

2 3 4 5 6 7

1. Бир телефон аппаратига тугри келувчи даромад, сум 12644 11540 11208 9489 -

2. Телефон аппаратлари сони, дона 121432 121074 175994 128 900 547400

3. Бир телефон аппаратига тугри келувчи кушимча даромад, сум 2000 3104 3436 5155 13695

4. Жами кушимча даромад, минг сум 242864 375813 604715 664479 7496643

5. Маркетинг харажатлари, сум 72859 112744 181414 199344 2248993

6 Бирламчи маълумотлар асосида хисобланган.

1 ойлик иктисодий 170005 263069 423301 465135 5247650

самара

Бенчмаркинг усулига кура, маркетинг тугри йулга куйилиши хисобига 1 та телефон аппаратига тугри келувчи даромадни филлиаллар микёсида тенглаштиришдан олиниши мумкин булган иктисодий самара куйидагича хисобланади:

1з = 2р=0(Бт£вс — 00 * С1; сум ^

Бу ерда:

Втах-1 та телефон аппаратига тугри келувчи максимал даромад;

01- бошка филиаллардаги 1 та телефон аппаратига тугри келувчи максимал даромад, сум;

Сь филиаллардаги телефон аппаратлари сони.

Маркетинг фаолиятини йулга куйиш билан боглик харажатларни халкаро амалиёт буйича кушимча даромаднинг 30 % микдорида белгилаймиз. Олинган хисоб-китоб натижалари ва уларнинг иктисодий самарадорлигини 3-жадвалда келтирилган.

Х,исоб-китоб натижалари тахлили асосида хулоса килиш мумкинки, Сурхондарё филиали курсаткичлари даражасида урганилаётган барча филиаллар курсаткичлари яхшиланиши хисобига йилига 5247650000 сум иктисодий самара олиш мумкин.

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР

Телекоммуникация хизматлари бозорида "Узбектелеком" АК аник белгилаб олинган стратегияга эга эмаслиги ёки стратегияни белгилашда мавжуд ташки мухитнинг тахлилини тулик амалга оширмаётганлиги аникланди. Телекоммуникация хизматлари бозорида фаолият юритувчи субъектлар учун эркин ракобат мухити яратилиши уларнинг маркетинг сохасида узига хос ва мос стратегияларни ишлаб чикиш заруратини келтириб чикармокда. Натижада куйдагиларга эришилади:

- барча турдаги фойдаланувчилар учун юкори тезликдаги Интернет тармогига уланиш имконияти яраталади;

- олис ва кишлок жойларида юкори тезликдаги мобил алока камрови кенгайтирилади;

- ракамли ривожлантириш ва интерактив давлат хизматларини курсатиш хажми ортади хамда сифати яхшиланади;

- Узбекистон Республикасининг соха буйича халкаро индекслардаги курсаткичларининг яхшиланишига эришилади;

- келгусида Компания томонидан курсатилаётган хизматлар сифатини яхшилашга ва даромадларини ошришга эришилади.

Телекоммуникация хизматлари курсатувчи компаниянинг маркетинг хизмати ташкилий-функционал тузилмаси - маркетинг стандартини ишлаб чикиш имкониятини берувчи ташкилий тузилманинг маркетинг концепциясига мос келишини аникловчи мезонлари аниклаштирилди.

Телекоммуникация компаниясида маркетинг стратегиясини амалга ошириш модели таклиф этилиб, компания кулами, моддий холати ва ихтисослашувга кура турли-туманлигини хисобга олган холда улар учун мос келувчи бахо белгилаш стратегиялари таклиф этилди.

Тадкикотда телекоммуникация хизматлари бозорида фаолият юритувчи компанияларнинг маркетингни бошкариш тизими тижорат самарадорлигини аниклашнинг аксарият назариётчилар томонидан кабул килинган моделларига бир оз узгартириш киритиш оркали такомиллаштирилган ва мослаштирилган усуллар оркали бахолаш мумкинлиги асослаб берилди.

ФОЙДАЛАНГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 5 октябрдаги ПФ-6079-сон ""Ракамли Узбекистон - 2030" стратегиясини тасдиклаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Фармони. // https://lex.uz/docs/5030957

2. Кревенс Д. В. Стратегический маркетинг. — 6-е изд.; пер. с англ.— М.: Издательский дом «Вильямс», 2003. - 752 с.

3. Вумек Дж., Джонс Д. Бережливое обеспечение: как построить эффективные и взаимовыгодные отношения между поставщиками и потребителями / пер. с англ.— М.: Альпина Бизнес Букс, 2006.— 264 с.

4. Гордон Я. Маркетинг партнерских отношений / пер. с англ. под ред. О.А. Третьяк. — СПб.: Интер, 2001.— 384 с.

5. Раджу Н., Прабху Дж. Бережливые инновации: как делать лучше меньшим / пер. с англ.— М.: Олимп — бизнес, 2017.— 432 с.

6. Карделл С. Стратегическое сотрудничество. Креативный бизнес-курс / пер. с англ. К. Ткаченко. — М.: ФАИР-ПРЕСС, 2005.— 256 с.

7. Ламбен Ж.Ж. Менеджмент, ориентированный на рынок / пер. с англ. под ред. В.Б. Колчанова. — СПб.: Интер, 2004.— 800 с.

8. "Узбектелеком" АКининг хисоботи. // https://uztelecom.uz

9. Ахмедов И.А. Халкаро маркетинг тамойиллари ва маркетинг тадкикотини амалга оширишнинг узига хос жихатлари.//Жамият ва бошкарув. -2017, №4.

10. Ахмедов И.А. Ташки иктисодий фаолиятни ривожлантиришда халкаро маркетинг тамойилларидан фойдаланишнинг услубий жихатлари.// Бизнес-Эксперт. -2016, №1.

11. Егорушкина Т. Н., Бабанов В. Н., Игнатова К. В. Стратегический маркетинг как основа перспективного планирования предприятия торговли // Научно-методический электронный журнал «Концепт». - 2017. - Т. 31. - С. 621-625. - URL: http://e-koncept.ru/2017/970139.htm.

12. Семёнов И.В. Стратегический маркетинг и система создания потребительской ценности в условиях перехода к экономике знаний. Вестник университета. 2017;(2):95-102.

13. Лебедева О.А., Скворцова Н.А., Сотникова Е.А. Стратегический маркетинг как основа стабильного роста компании // Фундаментальные исследования. - 2015. - № 4. - С. 213-217; URL: https://fundamental-research.ru/ru/article/view?id=37150 (дата обращения: 11.06.2024).

14. Ахмедов И.А. Экспортбоп махсулотлар ишлаб чикаришнинг асосий йуналишлари. "Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar" ilmiy elektron jurnali //

http: //iqtisodiyot.tsue. uz/j ournal

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.