Научная статья на тему 'КОРХОНАЛАР РЕЗЕРВ КАПИТАЛИ ВА УНДАГИ ЎЗГАРИШЛАРНИ АУДИТИ'

КОРХОНАЛАР РЕЗЕРВ КАПИТАЛИ ВА УНДАГИ ЎЗГАРИШЛАРНИ АУДИТИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
194
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Резерв капитали / аудитни режалаштириш / аудит дастури / Мулкни қайта баҳолаш бўйича тузатишлар / Текинга олинган мулк / Reserve capital / audit planning / audit program / Property revaluation adjustment / Free property

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Сатторов Т.Т.

Ушбу Мақолада резерв капитали ва ундаги ўзгаришлар аудитнинг моҳияти ва мақсади,аудитни режалаштириш ва аудит дастури резерв капитали аудит олдидаги муаммолари,ташқи фойдаланувчилар шу жумладан сармоядорлар учун молиявий ҳисоботларнинг устав капиталидаги кўрсаткичлари ўта муҳимлиги ва долзарблиги очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article reveals the essence and purpose of the audit of capital reserve and changes in it, the problems of planning the audit and the audit program for the capital reserve before the audit, the importance and relevance of financial reporting for external users, including investors.

Текст научной работы на тему «КОРХОНАЛАР РЕЗЕРВ КАПИТАЛИ ВА УНДАГИ ЎЗГАРИШЛАРНИ АУДИТИ»

КОРХОНАЛАР РЕЗЕРВ КАПИТАЛИ ВА УНДАГИ УЗГАРИШЛАРНИ

АУДИТИ

Сатторов Т.Т.

СамИСИ стажёр-ассистент

Аннотация: Ушбу Маколада резерв капитали ва ундаги узгаришлар аудитнинг мохияти ва максади,аудитни режалаштириш ва аудит дастури резерв капитали аудит олдидаги муаммолари,ташки фойдаланувчилар шу жумладан сармоядорлар учун молиявий хисоботларнинг устав капиталидаги курсаткичлари ута мухимлиги ва долзарблиги очиб берилган.

Калит сузлар: Резерв капитали, аудитни режалаштириш,аудит дастури, Мулкни кайта бахолаш буйича тузатишлар, Текинга олинган мулк

Annotation: This article reveals the essence and purpose of the audit of capital reserve and changes in it, the problems of planning the audit and the audit program for the capital reserve before the audit, the importance and relevance of financial reporting for external users, including investors.

Key words: Reserve capital, audit planning, audit program, Property revaluation adjustment, Free property

Иктисодиётни модернизациялаш шароитида хужалик юритувчи субъектларнинг молиявий холати тугрисидаги ишончли маълумотларга ега булишнинг асосий куроли бу резерв капитали ундаги узгаришлар аудитдир. Мамлакатимизда, мустакил давлат сифатида олиб борилаётган ислохатлар узининг ижобий натижаларини курсатмокда, хужалик юритувчи субъектлар техник ва технологик янгилашни жадаллаштириш ва уни куламини кенгайтириш узига хос ричак вазифасини утамокда Корхонанинг турли халкаро ташкилотларда фаол катнашиши, жахон иктисодиёт хамжамиятига кушилиши жараёнида иктисодий курсаткичларни хорижий мезонларга таккосланиши хусусий капиталнинг мухим элементлардан бири резерв капитали ва ундаги узгаришлар аудити жахон амалиётида ;абул ;илинган стандартлар талабига жавоб беришини таъминлашни талаб этмокда.Бугунги кунда иктосий жараёнлар жадал риожланган бир вактда мавжуд моддий молиявий ресурслардан окилона самарали фойдаланишни,дунё микиёсида ракобатнинг кучайиб бориши натижасида ракобатга бардош бериш бу ривожланишнинг мухим омилларидан саналади. Айникса мулкчилик шакли турлича булган корхоналарда резерв капитали ва ундаги узгаришларни аудит текширувидан утказиш мухим ахамият касб этади

Мавзунинг назарий- амалий ахамияти. Иктисодиётини модернизациялаш шароитида корхонанинг резерв капитали тугри шакиллантирилганлиги ва аудит утказишнинг роли ва ахамияти хам ошади, бу ахборотлар инвестиция ва молиявий фаолиятда турли битимлар тузиш чогида бошкарувга доир карорлар кабул килиш учун хам асос булади.

Иктисодиётни ривожлантиришда унинг инфратузилмаларидан бири булган корхоналарда резерв капитали аудиторлик фаолиятини мужассамлаштиришда аудит кетма-кетлигигида конун хужжатларда белгиланган муддатларда тугри шакиллантирилганлигини мухим ахамиятга егадир.

Ишнинг максади ва вазифалари. Резерв капитали аудитни ташкил етишни такомиллаштириш буйича илмий-амалий тавсиялар ишлаб чикиш мавзунинг максадини ташкил килади.аудит олдида куйидаги вазифаларни куяди:

♦♦ Резерв капитали аудити ташкил килишнинг ахамияти ва зарурлигини тадкик килиш;

♦ Резерв капитали аудити ташкил етишнинг назарий ва хукукий асосларини ёритиб бериш;

♦ Резерв капитали аудитнинг хисоботи ва ишчи дастурини тузишни такомиллаштириш буйича тавсиялар бериш;

♦♦ Резерв капитали аудитини утказишда резерв капиталининг тугри хисоб-хисоботларда конун хужжатларида курсатилган нормаларга амал килинишини таьминлашдан иборат .

Иктисодиётни модернизациялаш шароитида мулк шаклидан катъий назар хужалик юритувчи субъектларнинг рахбар ходимлари ва хизматчилари юкори савиядаги касбий тайёргарликка, иктисодий-хукукий билимга, тажрибага ега булишлар лозим. Бугунги кунда Республикамизда еса юкоридаги омиллар етарли даражада деб булмайди. Бу масалани кенгрок тахлил киладиган булсак, бизга маълумки Республикамизда мустакилликка еришганимиздан бери купгина иктисодий- ижтимоий ислохатлар олиб борилди ва бугунги кунда улар чукурлаштирилмокда. Бу ислохатлар натижасида бозор иктисодиёти шароитига мос хукукий базани ва иктисодиётимизнинг барча сохаларида самарали фаолият курсатиш учун анчагина шарт шароитлар яратилди. Бундан ташкари 2020-й 24-февралдаги мухтарам президентимизнинг Молиявий хисоботнинг халкаро стандартларига утиш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисидаги карорининг кабул килиниши мамлакатимиз иктисодиётида туб бурилиш булди.Республикамизда барча корхона ва ташкилотлар кабул килинган карорга асосан 2025-йилгача боскичма-боскич карорда белгилаб берилган йул харитасига муофик молиявий хисоботнинг халкаро стандартларини амалётга тадбик этиш назарда тутилган.Бу эса уз навбатида республикамизда инвестиция жозибадорлигини янада оширишда мухим бир речак булиб хизмат килади.Уз навбатида корхоналарда Хусусий капиталнинг мухим элементларидан бири булган резерв капитали тугри ва реал молиявий хисоботларда акс эттирилганлиги халкаро стандартларга мос равишда тушинарли тузилганлиги резерв капитали аудитининг аудит килишда долзарблиги мухим ахамият касб этади.

Захира капиталини текшириш-№21 БХМС га асосан корхонанинг таъсис хужжатларига мувофик фойда хисобидан яратилган захиралар, активларни кайта бахолашда хосил булган инфляцион захиралар,кайтариб

берилмаслик шарти билан oлинган мoл-мyлклар захира капиталини ташкил этади. Заxира капиталининг мавжyдлиги ва xаракати кyйидаги счётларда Xисoбга oлинади.

8510-«Мулкларни кайта баxoлаш бyйича тyзатишлар»;

8520-«Заxира капитали»

8530-«^айтариб бермаслик шарти билан oлинган мoл-мyлклар»

Захира капиталининг синтетик xисoби кyйидаги счетларда xисoбга oлинади.

8500 Захира капитали

i

8510 -Мулкни кайта баxoлаш буйича тузатишлар 8520- Резерв капитали 8530-Текинга oлинган мулк

1-чизма. Захира капиталининг ситетик хисоби

Koрxoна ва бyюртма ашсида бажарyвчи аyдитoрлик ташкилoтлари Уртасида бyюртмачининг ташаббyси билан мавзyли ёки алoxида текшириш амалга oширилади Узининг хатида Резерв капитали ва yндаги yзгаришлар аyдитини ташкил килиш бoскичлари турт бoскичда амалга oширилади.Kyйида келтирилган чизмада изoxлаймиз (2-чизма).

Резерв капитали ва ундаги узгаришлар аудитини ташкил килиш бoскичлари

1-бoскич Аудитни режалаштириш

2-бoскич Аудитни утказиш

3-бoскич Аудит натижаларини умумлаштириш ва расмийлаштириш

4-бoскич Аудит натижаларини тадбик этиш

2-чизма. Резерв капитали ва ундаги узгаришлар аудитини ташкил килиш

боскичлари

Резерв капитали ва yндаги узгаришлар аyдитининг утказишда давтлаб аyдитнинг умумий режаси тyзилади ва куйидаги куринишда будади.

300-сон АХС «Молиявий хисоботлар аудитини режалаштириш»,3-сон АФМС ушбу xалкарo ва миллий стандартларга мoс равишда режалаштириш бoскичида килинадиган ишлар кетма-кетлиги куйидагича амалга oширилади. (2-чизма)_

Режалаштириш бoскичида килинадиган ишлар кетма-кетлиги

1-бoскич Аудит утказувчи субьектнинг ёзма буюртмаси кабул килинади

2-бoскич Аудит утказувчи субьектнинг унинг x^o6 ва xисoбoтининг, шу жумладан устав капитали xисoбининг дастлабки xoлати

урганилади;

3-боскич Устав капитали аудитини утказишда иш хажми ва аудиторлик хатарининг даражаси белгиланади

4-боскич Аудит натижаларини тадбик этиш

3-чизма. Режалаштириш бocкичида килииадигаи ишлар кетма-

кетлиги

Режалаштириш боскичидан сунг аудит утказишнинг умумий режаси тузилади ва куйида келтирилган чизмада уз аксини топади Резерв капитали ва ундаги узгаришлар аудити дастури - бу уз ичига бевосита аудитор томонидан курсатиладиган аудиторлик хизматлари турлари, уларга оид бажариладиган ишлар, амаллар, тузиладиган аудит иш хужжатларини оладиган хужжат. Чунончи устав капитали аудити дастурида текшириладиган объектлар, жараёнлар, операциялар, саволлар, хисоб реестрлари ва хужжатлари руйхати, тузиладиган аудит иш хужжатлари уз аксини топади. Дастур аудиторлар учун узига хос эслатма ва курсатмадир. Дастур аудиторлик хисоботи ва аудиторлик хулосасини тузиш учун асос булиб хизмат килади. Резерв капитали аудити дастури амалиётда резерв капитали аудити режасини реализация килиш стратегиясини акс эттиради. Резерв капитали аудити дастури аудиторлар иш сифатини назорат этувчи асосий восита хам булиб хисобланади.

Резерв капитали ва ундаги узгарилар аудитининг аудиторлик текширувини

утказишнинг умумий режаси

Аудиторлик ташкилоти Текшириладиган ташкилот Аудит утказиш муддати (кунларда) Аудиторлик гурух,ининг рахбари Аудиторлик гурух,ининг таркиби Режалаштирилган аудиторлик риски Режалаштирилган жиддийлик даражаси

№ Текшириладиган хужжятляп тупляпи Муддати (кун) Бaжaрyвчи Элатма

4-чизма. Резерв капитали ва ундаги узгаришлар аудитини аудиторлик текширувидан утказишнинг умумий режаси

Аудитор захира капиталини текширишда, даставвал, уни шакллантириш учун асос булувчи меъёрий хужжатлар мавжудлиги ва уларга риоя килинаётганлигини аниклайди.Баланснинг «Захира капитали» моддаси буйича

мавжуд сумманинг тегишли санага тузилган синтетик ва аналитик хисоб регистрларидаги (8510, 8520 ва 8530 счётлар буйича кредит) колдикларига тенглиги текширилади. Сунгра хар бир счёт буйича колдик суммалар, дебет ва кредит оборотлар мохиятан текширилади.

Масалан, 8510-«Мулкларни кайта бахолаш буйича тузатишлар» счёти буйича колдик сумма качон пайдо булганлиги, мулкларни кайта бахолаш тугрисида хукумат карорлари, услубий курсатмалар, корхона хисоб сиёсати ва бошка асослар мавжудлиги аникланади. Шунингдек, кайта бахолаш буйича бажарилган хисоб-китоблар тугрилиги (хар бир аналитик хисоб объекти буйича), кайта бахолаш натижаларининг тегишли аналитик хисоб регистрларида акс эттирилиши ва счётлар богланиши (проводкалар) тугри белгиланганлиги текширилади.

Акциядорлик жамиятлари, кушма корхоналар ва бошка хужалик юритувчи субъектларда яратилган захира капиталининг мавжудлиги ва узгариши 8520-«Захира капитали» счёти маълумотлари буйича текширилади. Бунда аудитор, захира капиталини шакллантиришга доир Узбекистон Республикасининг амалдаги конунлари ва таъсис хужжатларининг тегишли коидаларига риоя килинишини аниклайди. Аудитор ушбу капиталнинг тугри ташкил этилиши ва тулдирилиб борилишини текширишда ажратмалар хисобига яратилган захира капитали устав капиталининг 10% дан ошмаганлиги, мулклар (асосий воситалар)ни кайта бахолашда хосил булган инфляцион захираларнинг хаммаси 8530-счёт кредитига олиб борилганлигини аниклайди.

Резерв капитали хажми узгаришининг асослилиги, хамда бу хакда тегишли хисоб регистрлари ва хисоботда акс эттирилганлиги белгилаб олингандан сунг хужалик юритувчи субьект ва аудиторлик ташкилотининг Аудит дастури тузилади.Аудит дастурини куйидаги чизма куриншида изохлаймиз.

АУДИТ ДАСТУРИ Acoc: шaртнoмa № _

.202

йил

Текширилаётгаи давр: _йил

Текширув: бoшдaниши_

Иш хажми:_сoaт/киши

Aудитoрлик гурухи рахбари_

якyндaниши

Аудиторлик гурухи таркиби:аудитор-_киши, аудитор ёрдамчиси -_киши.

Режалаштирилаётган аудиторлик риски -_% (шартнома кийматидан)

Режалаштирилаётган жиддийлик даражаси -_% (шартнома кийматидан)

аудит бyлимлaри бyИичa ayдитoрдик тадбирлари

Утказиш мyддaти,

Бaжaрyвчи

Аyдитoрнинг иш

5-чизма. Аудит даегури

Уш6у дaстyр бyйичa ayдитoрлик тадбирлар рyйхaти шакиллантирилади ва аниклаб oлинaди.Аyдитoрлик текширувининг канча муддатларда

утказилиши ва бажарувчи аудитор белгиланиб куриб чикилишига доир иш хужжатларга асосан иш олиб борилади.

Резерв капиталига тугри хакконий шаклланганлигини аудитор хисоб-китобларни тасдикловчи хужжатларнинг мавжудлиги ва тугри расмийлаштирилганлигини текшириш оркали аниклайди. Тасдикловчи хужжатларда резерв капиталини шакллантириш тугрисида курсатилган булиши лозим. Бу муомалани бухгалтерия хисоби счётларида тугри акс эттириш учун,тугрилигини асослаш учун хам мухимдир.

Резерв капиталининг аналитик хисобини текширишда нафакат унинг синтетик хисоб маълумотларига тенглиги, Барча бажарилган текширув амаллари ва аникланган номувофикликлар аудиторнинг ишчи хужжатларида акс эттирилади. Текширув якунида аудитор устав капиталини хисобга олиш ва хисоботда акс эттириш буйича аникланган тафовутларнинг канчалик жиддийлиги(катта-кичиклиги)ни меъёрий хужжатлар талабларига нисбатан аниклайди. Агар аудитор аникланган тафовут устав капиталига доир хисобот курсаткичларига унчалик таъсир килмайди деб хисобласа, у ушбу курсаткичларнинг ишончлилиги тугрисида ижобий аудиторлик хулосаси тузиши мумкин. Агар ахвол бунга тескари булса, яъни аникланган тафовутлар устав капиталига доир хисобот курсаткичларини сезиларли даражада бузиб курсатилганлиги аникланса, у холда аудитор ушбу камчиликларни акс эттириб салбий аудиторлик хулосаси тузади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ АУДИТОРЛИК ФАОЛИЯТИ ТУГРИСИДАГИ КОНУН янги тахрир УРК-677 конун 25.02.2021й.

2. Бухгалтерия хисоби тугрисидаги конун 30.08.1996.й янги тахрир 13.04.2016 й.

3. "Молиявий хисоботнинг халкаро стандартларига утиш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида". Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 февралдаги ПК-4611-сон карори.

4. Уразов К.Б. "Бухгалтерия хисоби ва Аудит" Укув кулланма Тошкент "Укитувчи"2004 й

5. Узбекистон Республикаси конуни "Масъулияти чекланган хамда кушимча масъулиятли жамиятлар тугрисида", 06.12.2001 й. 310-П-сон;

6. Узбекистон Республикаси конуни "Хусусий корхона тугрисида", 11.12.2003 й. 558-П-сон

7. №14 Б^МС Хусусий капитал тугрисидаги хисобот 17.04.2004 й.

8. АХС 210, «Аудит келишуви шартларини келишиш».

9. АХС 230, «Аудитни хужжатлаштириш».

10. https: //www.iasplus .com/en/standards/ias/ias22

11. https://lex.uz/docs/4746047

12. http s: //www.ifrs. org

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.