CC BY
78UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2022
ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4
KOORDINATALARI NOMALUM BO'LGAN NUQTA KOORDINATASINI TOGRI BURCHAK KESTIRMALAR ORQALI ANIQLASH Otoxonov Og'abek Davronbek o'g'li
Urganch davlat Universiteti Geodeziya, Kartografiya va kadastr yo'nalishi talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.6845252
Annotatsiya. Mazkur maqolada koordinatasi nomalum bo'lgan nuqtani to'g'ri burchak kestirmalar orqali aniqlash usullari keltirib o'tilgan. Geodeziyada burchak kestirmalar s'yomka tarmoqlarini barpo qilishda aerosuratlarni planli bog'lashda va turli maqsadlarda qo'llaniladi. Afzalligi koordinatasi nomalum nuqtaga bormasdan turib 2 ta koordinatasi ma'lum bo'lgan nuqtadan masofa va burchak o'lchash orqali aniqlaah mumkin bo'ladi.
Kalit so'zlar: to'g'ri burchak kestirma, direksion burchak, punkt, koordinata, tayanch punkt, rekagnassirovka.
ОПРЕДЕЛЕНИЕ КООРДИНАТ ТОЧКИ, КООРДИНАТЫ КОТОРОЙ НЕИЗВЕСТНЫ, ПУТЕМ СРЕЗА ПРЯМОГО УГЛА
Аннотация. В данной статье приведены способы определения точки, координаты которой неизвестны, посредством среза прямого угла. В геодезии угловые срезы применяют при построении съемочных сетей, при плановом соединении аэрофотоснимков и для различных целей. Преимущество состоит в том, что его можно определить, измерив расстояние и угол от двух точек, координаты которых известны, не переходя к точке, координаты которой неизвестны.
Ключевые слова: прямой угол, дирекционный угол, точка, координата, базовая точка, распознавание.
DETERMINING THE COORDINATES OF A POINT WHOSE COORDINATES ARE UNKNOWN BY CUTTING A RIGHT ANGLE
Abstract. This article provides methods for determining a point whose coordinates are unknown by cutting a right angle. In geodesy, angular cuts are used in the construction of survey networks, in the planned connection of aerial photographs, and for various purposes. The advantage is that it can be determined by measuring the distance and angle from two points whose coordinates are known without going to a point whose coordinates are unknown.
Keywords: right angle, directional angle, point, coordinate, base point, recognition.
KIRISH
Geodezik ishlab chiqarishda masalan, s'yomka tarmoqlarini barpo qilishda, aerosuratlarni planli (koordinatalar buyicha) bog'lashda va turli injener - geodezik masalalarni echishda kestirmalar keng qo'llaniladi. Kestirmalarning fazilatlari shundan iboratki, punktlar koordinatalarini aniqlash uchun faqat burchaklarni o'lchash yoki chiziqlar uzunligini o'lchash kifoya. Geodezik kestirmalar burchakli kestirma, chiziqli kestirma va chiziqli-burchakli kestirmalarga bo'linadi. Burchakli kestirmalar o'z navbatida to'g'ri va teskari kestirmalarga bo'linadi. To'g'ri kestirmaning moxiyati shundan iboratki, bunda ikkita tayanch punktining ma'lum koordinatalari va shu punktlarda o'lchangan burchaklar bo'yicha uchinchi bir punktning koordinatalari aniqlanadi. Koordinatalarning aniqlanishini tekshirish uchun yana uchinchi tayanch punktida xam burchak o'lchanadi. Aniqlanayotgan punkt qoshidagi y1 va y2 burchaklarining qiymati 30° - 150° oraligida bo'lishi kerak. Aks xolda koordinatani xisoblash
UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2022
ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4
aniqligi kamayadi. Agar tayanch punktlar orasida ozaro ko'rinish bo'lmasa to'g'ri kestirma masalasi direksion burchaklar orqali Gaus formulalari bilan echiladi. Tayanch punktlar orasida ko'rinish mavjud xollarda Yung formulalari qollaniladi.
TADQIQOT MATERIALLARI VA METODOLOGIYASI
Koordinatalari aniqlanadigan punktlar bolib shu hududda joylashgan baland ob'ektlar ham bo'lishi mumkin: quvurlar, antennalar, yashin qaytargichlar yoki yerga yangi mahkamlangan punktlar.
Istalgan koordinatasi nomalum punktning o'rnini aniqlash uchun har xil dastlabki ma'lumotlar ishlatiladi. Bu boshlang'ich punktlar orasidagi ko'rinishga bog'liq.
Agar ko'rinadigan bo'lsa, u holda (P) punktning koordinatalari A, B ikkita boshlang'ich punktlarining koordinatalari va boshlang'ich punktlarda ikkita o'lchangan burchak ß va ß2 bilan aniqlanadi (1-rasm). Bunday variantni echish uchun Young formulalaridan foydalaniladi.
P (Xp;Yp ) ▲
A(Xa; Ya)
CfXc; Yc)
B(Xb; y«)
1-rasm. Togri burchak kestirma chizmasi (ko 'rinish bo'lganda) TADQIQOT NATIJALARI
Young formulalari bo'yicha punktning planli koordinatalarini aniqlash Aniqlashda boshlang'ich punktlarni raqamlashning ma'lum tartibiga rioya qilish kerak. Agar biz boshlang'ich nuqtalar orasidagi chiziqning o'rtasida, belgilangan P nuqtaga qarab tursak, chapdagi boshlang'ich nuqtasi birinchi, o'ngda esa ikkinchi bo'ladi. Bu ishni bajarayotganda quyidagi shart bajarilishi kerak:
-boshlang'ich yo'nalishlar va boshlang'ich punktlardan aniqlanadigan punkt yo'nalishi orasidagi burchaklar kamida 30° bo'lishi kerak.
Aniqlanayotgan P punktning koordinatalari quyidagi formulalar bilan hisoblanadi:
_/v_
ctgß1 + ctgß2 0
<?tgß1 +C1gß2
x ■ _ Xact&rß2 - YA +JcBctsß1 _
p ctgßx + ctgß2
y ■ = VM + ^ + - =
ctgßi \ ctgß^
UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2022
ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4
Bu yerda:AA ,Уа , Хв,Ув - mos ravishda А va В punktlarning koordinatalari;
ßi - AB boshlang'ich yo'nalish va aniqlanayotgan AP yo'nalish orasidagi o'lchangan gorizontal burchak;
ß2 - AB boshlang'ich yo'nalish va aniqlanayotgan BP yo'nalish orasidagi o'lchangan gorizontal burchak;
P nuqtaning koordinatalarini aniqlashning to'g'riligini nazorat qilish uchun boshlang'ich uchinchi punkt C kiritiladi, hamda ß'i va ß'2 burchaklar o'lchanadi.
Ikkinchi yechimda quyidagi formulalar qo'llaniladi:
bu yerda^B ,Ув , Хс,Ус - mos ravishda B va C punktlarning koordinatalari;
ß'i - BC boshlang'ich yo'nalish va aniqlanayotgan BP yo'nalish orasidagi o'lchangan gorizontal burchak;
ß'2 - BC boshlang'ich yo'nalish va aniqlanayotgan CP yo'nalish orasidagi o'lchangan gorizontal burchak;
MUHOKAMA
Hisob-kitoblar uchun jadvallardan foydalanamiz.
P punktning koordinatalarini Young formulalari yordamida to'g'ri burchakli kestirma orqali aniqlash uchun dastlabki o'lchangan ma'lumotlardan foydalanamiz.
1-yechim
XA 9945.172 ßi 39° 42' 35"
Уа 7612.279 ctgßi 1.204090
Xb 10007.461 ßi 89°42'25"
Уъ 7690.510 ctgß2 0.005115
XActgß2 50.869 Ctgßi + ctgß2 1.209205
XBctgß1 12049.884 K 12178.974
yActgß2 38.937 X'p 10071.895420
yectgßi 9260.066 в 9236.714
UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2022
ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4
Yp 7638.666727
2-yechim
XB 10007.461 ß'i 89°15'40"
Ув 7690.510 ctgßi 0.012897
Xc 10071.148 ßi 39° 53' 25"
Ус 7767.607 ctgß'2 1.196399
XBctgß'2 11972.916 Ctgßi + Ctgß2 1.209296
Xcctgßl 129.887 K 12179.900
yBctgß'2 9200.918 Y" Ap 10071.893068
yCctgß'i 100.179 в 9237.410
У" У p 7638.667
I I boshlang'ich qiymatlar
■ o'lchangan qiymatlar
- hisoblangan qiymatlar
XULOSA
To'g'ri burchakli kestirmada topilgan P punkt holatining aniqligini baholash Birinchi va ikkinchi yechim o'rtasidagi farq quyidagi tengsizlikni qanoatlantirishi kerak:
r= j (x'P — x'p')2 + (y'p -r;y < mr Г= V (10071,895 - 10071.893)2 + (7638,667 - 7638.667)2 < ±0,002m
bu yerda Хр,У'р,Хр,Ур - mos ravishda birinchi va ikkinchi yechimlardan aniqlangan P punktning koordinatalari.
Mr = VO.0092 + 0.0092 = 0.013,
bu yerda Mi,M2-birinchi va ikkinchi yechimlardan aniqlangan P punkt holatini orta kvadratik xatoligi.
Ular quyidagi formulalar bo'yicha hisoblanadi:
Мл =
10"
206265 sîti50°3 5
\ 129.4402 + 82,6992=0.009
UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2022
ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4
Щ = ±
206265"sin50o50'55
-Jsi.6992 + 128.9412 = 0.009
't; с п *
bu yerda mß -burchakni o'lchashning o'rta kvadratik xatosi, uning qiymati burchaklarni o'lchash uchun ishlatiladigan asbobga qarab olinadi, (sekundlarda).; bizko'rayotgan misol uchun mß = 10 '';
p = 206265 '';
X,^i-tegishlicha birinchi va ikkinchi yechimlardaPpunktning burchaklar qiymatlari;
Y = 180° - (39°42'35" + 89°42'25") = 50°35' n = 180° - CA+A);
Yi = 180° - (89°15f40" + 39°53'25") = 50°50'55"
S1S2S3 - mos ravishda A,B,C boshlangich punktlardan koordinatasi aniqlanayotgan P punktgacha bo'lgan masofalar, uning qiymati punktlar orasidagi koordinata orttirmalari bo'yicha hisoblanadi (metrda).
S1 = 7(10071.894 - 9945.172)2 + (7638.667 - 7612.279)2 = 129.440 Hisoblash uchun biz ikkita echimdan koordinatalarning o'rtacha qiymatlarini qo'lladik.
S2 = V( 10071.894- 10007.461)2 + (7638.667 - 7690.510)2 = 82.699
S3 = 7(10071.894- 10071.148)2 + (7638.667 - 7767.607)2 = 128.941
r < 3Mr, 0,002 m <3 x 0,013 m, ko'rinib turibdiki P punktning koordinatalarini aniqlash to'g'ri bajarilgan.
Ikkita yechimdan koordinatalarni o'rtacha qiymatlari hisoblanadi.
Xp= 10071,894m, Yp= 7638,667m
UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2022
ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4
REFERENCES
1. H.Muborakov "Geodeziya" Toshkent-2007 yil 231-233-bet.
2. Oxunov E. "Geodeziyadan praktikum" Toshkent 2009 yil
3. Mubarakov X. " Geodeziya va kartografiya" Toshkent 2002 yil
4. Баканова В.В. Практикум по геодезии М., Недра 1983 г
5. WWW.Ziyonet.uz
6. WWW.geodezist.info
7. Salixanov S.S., Shermuxamedov U.Z. Мостовое полотно железобетонных мостов с использованием нового типа гидроизоляции. «Путевой навигатор», Санкт-Петербург, 2020.
8. Salixanov S.S. Методика расчета плиты мостового полотна из самонапряженного бетона, совместно работающего с балкой пролетного строения мостов. Вестник ТашИИТ №1, Ташкент, 2017. С. 95-98.
9. Salikhanov, S., Pulatova, Z., Zakirov, F., Rahimjonov, Z., & Abdullayev, A. (2021). Determination of deformations and self-stress in concrete on stress cement. In E3S Web of Conferences (Vol. 264, p. 02056). EDP Sciences.
10. Raupov, C., Karimova, A., Zokirov, F., & Khakimova, Y. (2021). Experimental and theoretical assessment of the long-term strength of lightweight concrete and its components under compression and tension, taking into account the macrostructure of the material. In E3S Web of Conferences (Vol. 264, p. 02024). EDP Sciences.
11. Shermuxamedov, U.Z.,&Zokirov, F.Z. (2019). Application of modern, effective materials in rail road reinforced bridge elements. Journal of Tashkent Institute of Railway Engineers, 15(3), 8-13.
12. Shermuxamedov U.Z., & Abduaxatova M.A., (2018). Современное состояние и перспективы проектирования и строительства городских транспортных сооружений республики Узбекистан. Путевой навигатор, (36-37), 24-28.
