Научная статья на тему 'КОНСЕПЦИЯ ФОРМИРОВАНИЯ ХУДОЖЕСТВЕННЫЕ ОБРАЗА В ПРОЗЕ САДРИДДИНА АЙНИ'

КОНСЕПЦИЯ ФОРМИРОВАНИЯ ХУДОЖЕСТВЕННЫЕ ОБРАЗА В ПРОЗЕ САДРИДДИНА АЙНИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
47
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
CREATION / IMAGE / FORMATION OF IMAGE / ENLIGHTENMENT (EDUCATION) / JADIDISM / PROSE / NOVEL / LITERATURE / POETRY / "JALLODONI BUKHORO" NOVEL

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Муллоев Абдусамад

В данной статье рассматривается формирование художественного образа в «Ҷаллодони Бухоро» Садриддина Айни. Писатель в своей повесте создаёт образ Муҳаммадфарид, Ҳошимэшон, Ҳайдарча, Рӯзисарносӣ, Ҳамроговбоз, Қурбондевона, Турдигург, Қодирибуз в период нового общественного строя. Автор исследует основание фармиравания образов разных слоев общества в повести «Одина», романов «Дохунда», «Ғуломон», «Воспамания» и други произведениях.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CONCEPTION OF IMAGE FORMATION IN THE NOVEL SADRIDDIN AYNI

The article deals with the formation of image in “Jallodoni Bukhoro” of Sadriddin Ayni. The athour creates the image of Muhammadfarid, Hoshimeshon, Haydarcha, Ruzisarnosi, Hamrogovboz, Qurbondevona, Turdigurg, Qodiribuz in the new period of society structure. The author investigates the basic of formation images of different layers society in “Odina” story, “Dokhunda”, “Ghulomon”, “Yoddoshtho” (Memories) and other works.

Текст научной работы на тему «КОНСЕПЦИЯ ФОРМИРОВАНИЯ ХУДОЖЕСТВЕННЫЕ ОБРАЗА В ПРОЗЕ САДРИДДИНА АЙНИ»

АДАБИЁТШИНОСЙ / ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИЕ

КОНСЕПСИЯИ ХУНАРИ ЧЕХРАНИГОРЙ ДАР НАСРИ УСТОД С.АЙНЙ

Муллоев А.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айнй

Macъaлaи омузиши чaнбaxoи xyнapй Ba aдaбии ocopи чудогаши бaдeй, aз чумгаи ^c^eMax^ му^иму бyнëдии aцaбиëгшинocии мyocиp мaxcyб мeëбaц. Бинoбap ин тaxкикy бappacии мyфaccaлy фapoгиpи ин мacъaлa имкон мeдиxaд, ки mo бa raprc^ эчодии нaвиcaндaroн вopид шaвeм Ba Be^rax^ caбкию xyнapии oнpo oшкop coзeм.

Оcopи aцaбии xap як aдиб бaëнгapи вaзъ Ba pyxияи xaëty aкидaxoи ичтимoии y буд^ зyxypoти фикpy aндeшa Ba чaxoнбинии y мeбoшaц. Foяи эчoдиëги canbaTOop дap пaйвacтaгй бa зиндaгинoмa, мyнocибaт бa xoдиcaxoи ичтимoй Ba шбзу pyxи зaмoни тacвиpëбaнцa ифoдa мeëбaд. Тaшaккyл Ba тaxaввyли aцaбиëги точикии caцaи ХХ бeштap бa фaъoлият, rep^ эчодй Ba pиcoлaти aдaбию эчодии Сaдpидцин Aйнй вoбacтaгй дошта, тo кунун бap acapи низами xyцкoмкa Ba тapxpeзишyцaи мaфкypaвии xyкмpoн Ba мebëpxoи тaxмилии тaxк;ик Ba шинoxги aдaбиëг бa тaвpи комилу caxex мaвpиди тaxкик Ba бappacии дaк;ик ;apop нaгиpифтacт. Aкcapи пaжyxишгapoнy мyxaккикoн aндeшaxoи xeшpo aз ниге^и paвишy ycyлxoи тaxмилии дaвpoни xyкмpoн Ba мaнoфeи тaбaкoгию cинфиягчyию ичтимаъгapoй coзмoн дод^ aз тaxлилy apзëбии чaнбaxoи мyxими эчодй Ba acarara шaxcияти xyнapй дap кaнop мoндaнд.

Дap тaxк;ик;и мacoили гyнoгyнчaбxaи aдaбиëги caдaи XX бa иллaти тaвaччyxи бeштapи мyxaккикoн бa чaнбaxoи ичтимой Ba мaфкypaвии ocopи aдaбй бappacии як зyмpa пaдидaxoи мук,ими xyнapй Ba caбкию пoэтикй aз нaзapи Myx^^^M дyp мoндaacт. Ин xoдиcapo дap мacъaлaи мyнocибaт бa ocopи уогод С. Aйнй xaM мeтaвoн мyшoxидa нaмyц. Aкcapи мук^^^н ocopи С. Aйниpo дap coлxoи 50-60 Ba мaxcycaн дap coлxoи 30-40 caдaи XX бa иллгти мaфкypaгapoни шaдиди axди шypaвй capгapми шapxy тaфcиpи чaнбaxoи ичтимoй, ниëзxoи идeoлoгй гapдидa, биcëpe aз чaнбaxoи acocrny загии ocopи aдaбиpo capфи нaзap мeкapдaнд.

Дap эчoдиëги пacaзинк;илoбии С. Aйнй xycycияти acocии мyxимтapин aнвoи нacpи бaдeии точик миcли ;^cca, poмaн, poмaни xaммocй Ba raMpa мyaйян шуц. Хycycияти aдaбию ж^ии нacp дap ин дaвpoн дap эчoдиëги Aйнй Ba шoгиpдoнy пaйpaвoнaш тaкoмyл ëфтa, тaдpичaн бa мebëpxoи мyaйянкyнaндaи xyцyцxoи aдaбию xyнapии нacpи бaдeй тaбдил ëфт. Тaxлил Ba бappacии мacъaлaи мaзкyp дap мaтни ocopи С. Aйнй дap oн зoxиp мeгapдaд, ки бa ^ли ycтoд M. Шaкypй «нaxycтин кaдaмxoи чидции нacpи peaлиcтии тoчик 6o нoми Сaдpиддин Aйнй вoбacтaгй дopaд». (1, 3)

P^rap Ba фaъoлияти эчoдии Сaдpидцин Aйнй MaBsyeCT гyнoгyнпaxлy, Faнoвaтмaнд Ba фapoxy дoмaнaдop Ba ocopaш нaмyнaи caнъaти зeбo Ba дacгypaмaли xaëгии MO буд^ ;yBBara нaвиcaндaгй Ba xyнapи тaвcифи y дap нaвъи xyд бeнaзиp acr Оcopи бeзaвoли y дap инкишoфи тaфaккyp Ba бeдopии эxcocи xyцшинocии xaлк тaъcиpи ш;ши бapчacтa гyзoштaacт.

Дap coлxoи пac aз ищилоб пoвecти «Чдллодони Бyxopo» Ba pиcoлaи «Maтepиaлxoи тaъpиxи Бyxopo» эчoд гapдид Ba мyтaaccифoнa нaшpиëги дaлaтии Бyxopo 6O тaъcиpи дyшмaнoни coxти шв Ba тypкпapacган киIабxoи мaзкyppo нaшp нaкapд. Aйнй дap мaйдoни мyбopизa 6O тypкпapacтoн 6O чacopaт дap caфи пeш ;apop дошта, Myrac^ara xeшpo бa paвaндxoи пypтaзoди cиëcию ичтимoии зaмoнaш дap «Тaъpиxи ищилоби Бyxopo», «Тaъpиxи ин;илоби фикpй дap Бyxopo», «Myxтacapи тapчимaи xoли xy^aM», Ba «^дошт^с» paвшaн бaëн кapдaacт. Нaшpи «Шмуши aдaбиëги точик» (Mocraa, 1926) дap apcaи мyбopизaи œërâ, бeдopй Ba xyдшинocии миллй xaмчyн шинocнoмa Ba шaxoдaтнoмaи миллaти точик пaзиpyфтa шуц^ дyшмaнoн Ba paк;ибoни xaлк;и точикpo бa тaxлyкa aндoxт.

Дap дaвpoни coxибиcтиклoлиятй, ки комишн фaзoи дигapи cиëcивy мaфкypaвй xyкмpoн ad, мeтaвoн aндeшaxo Ba кoнceпcияxoи илмиву пaжyxишии axци шypaвиpo бoзнигapй нaмyд. Ин шдоми cyxaншинocй Ba пaжyxишй имкoн мeдиxaд, ки мoxияти aдaбию xyнapй Ba тaнocyби xaкикaги вoкeию xa;m;am бaдeии acapxoи мyxимy мoндaгаpи aдaбиëги точикии caдaи XX aз нaв Ba aз дид^^и имpyзй oшкop кapдa шaвaд.

Aдaбиëги шypaвии точик, -тaъкид мeнaмoяд Х. Acoзoдa, мaвзyъ Ba мacъaлaxoи xoot чoмeaи точикpo инъикoc raM^aad. Maвзyъxoи acocй aз тaшвикy тapFиби Ин;илоби Октябp Ba FOяxoи лeнинй, мacъaлaxoи мaopифy мaктaб, мyбopизa бa му;обили дyшмaнoни ин;илоб coxти coтcиaлиcтй, озодии зaнoн, мyбopизa зидди дин Ba тaaccyб, кyллaкгapй, caнoaтикyнoнй, чaнг бap фaшизм, aкибгoxи чaнг, бapкapopкyнии xapoбиxoи чaнги Чaнги Бyзypги Вaтaнй Ba Faйpa ибopaт бyдaнд. Maвзyъxoи мaзкyp мoxиятaн якeaнд, зepo xaмeшa aз aдибoн xocra мeшyц, ки пaйвaнди нaздикe миëни ocopи xyц Ba xaërn

мaвчyga бapкapоp кyнaнд. Лдaбиëг мебоиег дap xидмaти оpмош,оe, ки чомeaи шypaви доpaд, бошaд. (2, 149)

Мухщкик; мох,ияги aдaбиëги точикии есд^ои 30-40 caдaи XX, axдоф Ba ниезх,ои Fcявию aдaбии онpо нишон додacг. X^aмзaмон, xaмон тaлaбcги Fcявию aдaбиe, ки дap нaзди aдaбиëг гузошга мешуд, бa илми aдaбиëтшиноcИ Ba шкди aдaбИ xaм дaxл дошт Ин ^бил мaxдygиягxои мaфкypaвИ имкон нaмeдод, ки мох,ияги aдaбию xyиapии оcоpи aдибони зaмон, 8з чумш бyзypгcнe миcли уегсд С. ЛйнИ бa тaвpи вокeьбинонa Ba aз нигсх,и пaдидaxои acили aдaбИ шкду бappacИ Ba пaжyxиш шaвaнд. Бaъди cолxои шacгy xaфтод ин paвaнд Ba мeъëpxои шиноxти aдaбиëг aндaкe тaFЙиp ефг, ки он хдм бapои бa тaвpи лозимИ ошкоp нaмygaни мох,ияги xyнapии тaълифcги 8дибони мaъpyфи зaмон нокифоя буд.

Дap зaмони мyоcиp зapypaти бознигapИ Ba г^даки вокeъбинонaи aдaбиëги точикии caдaи XX Ba мaxcycaн нacpy нaзми дaвpaxои aвaли aдaбиëги нaвини тсчикИ пеш меояд. Xyнapи чexpaнишpИ aз чумгаи мacоили мух,ими поэтикaи acapи aдaби Ba xoca нacpи бaдeИ мaxcyб мeшaвaд. Ин мacъaлa дap xap дaвpaи инкишСфи aдaбиëг, aз чyмлa aдaбиëти мyоcиpи точик бa тapзxои гуногун вобacгa бa xyrapy иегеьдоди aдaбии нaвиcaндaгcн бозтоб мeшaвaд. Бинобap ин, дap мacиpи боЕнт^И Ba тaxкики aдaбиëги axди шypaвИ aз нигсх,и нaв мебояд бa мacъaлaи xyиapи чexpaнишpии уегсд С. ЛйнИ paвшaнИ aндоxгa шaвaд.

Мухщкщони aдaбиëти точикии дaвpaи мaзкyp дap бapобapи cифarxои гуногуни aдaбию бaдeИ xyиapи чex,paнигcpиpо дap нacpи дaвpaи мaвpиди нaзap, aз чyмлa дap оcоpи поягyзоpи мaктaби нaвиcaндaгИ дap aдaбиëги нaвини тсчикИ уегсд С. ЛйнИ мaxcyc ^йд кapдaнд. Ин чихя:ш эчодиëти нaвиcaндa бa aндeшaи мо aз тaчpибaи бои зиндaгИ, дониши мyкaммaли xaërn Ba мyшоxидaкоpии y capчaшмa мeгиpaд. Лз кдйдхс Ba тви^тси мycгaнaдy ^уччягии С. ЛйнИ paвшaн бap меояд, ки вaй дap xaмaи оcоpи xyg xaK^Kara вокеИ Ba тaъpиxиpc мeьëpи acоcии тacвиpи бaдeИ ;apop додacг. Вaй ин ч^дти мух,ими Rcppcx^ эчодии xygpо дap OFOЗи «Ёддошгхс» чунин бaëн кapдaacг:

- Ёддошгхоям бa бeштapини pомaн, повеег, очepк Ba хикояхои тaъpиxиaм бa ^фети мaтepиaлxои acоcИ xизмaт кapдaнд. (3, 7)

Хдмин мeьëpи pиояти xaKrnwrn воке^о уегод С. ЛйнИ дap мacиpи чexpaиигcpии aдaбиaш xaм бa пyppaгИ pиоят мекунад. Бa нaзapи мо чapaëни тaшaккyли xyнapИ бa ce мapxиллa чудо мебояд шмуд. Мapxиллaи aввaл ин чexpaxоe мeбошaнд, ки y дap нaxycгин acapxorn пеш aз инкилобиaш офapидaacг. Ин чо мaнзyp хикояи «Хонaдони xyшбaxг» мeбошaд... Xapчaид ин acap дap шaкли номaнигcpИ тaълиф гapдидaacг, вaлe дap он бapxe aз xacornœ caбкию xyнapии aдaбии нaвиcaндa paвшaн бa нaзap мepacaд. Инpо мо ш тaнxо дap шeвaи бaëни мaтлaб тaвaccyти номaxои Мyxaммaдфapид бa пaдapy модapaш мебинем, бaлки aз оxaнги cyxaни нокили acоcИ (мyaллиф) мeтaвон бa оcонИ чexpaи вокеии кaxpaмони xикояpо тacaввyp кapд. Хдм aз номaxои Мyxaммaдфapид Ba xaм aз номaxои чaвобии пaдapy модap Ba бapодapонy xоxapaш paвшaн мaълyм мeшaвaд, ки xaмaи ожс amxocrn тapбиятдидa, caмимИ, бомyxaббaт, xaлокоp Ba cолимaкл xacгaнд. Акcapи номaxо nyp aз изxоpи caмимиятy мyxaббaти xонaводaгИ Ba бaйниxaмдигapиcг. Нaвиcaндa тaвaccyти бaëни xиccиëги нозуки инcонии кaxpaмонxояш дap пеши нaзapи xонaндa як фезои paвшaни мyxиги мaънaвиpо фapоxaм мecозaд, ки кac чexpaи xap яки кaxpaмонони оcоpи ypo бa xyбИ тacaввyp мeкyнaд.

Дap ин xикоя шeвaи чолиби чexpaнигcpиpо пeшa кapдaни мyaллиф caбaб xaм доpaд, ки он 8з моxият Ba вaзифaи мyxими тapбиятИ Ba мaъpифaтии xy^rn кигоби «Тaxзибyccибëн» бapмeояд. Ин кигоб дap бapобapи xикояи мaзкyp инчунин фapогиpи як Kaicp aндeшaxо Ba нaвиштaxои тapбиявию axwc;^ мyaллиф низ мeбошaнд. Лз тapaфи дигap, ин acap яке aз нaxycгин ките^ои xониш (киpоaтИ) бapои мaктaбxои ycynrn нaв дap Оcиëи Миеш. буд. Он шли 1910 бa нaшp pacидaacг, ки дap ин боpa xygи ycrog ЛйнИ gap «Тaъpиxи инкилоби Бyxоpо» игтилоъ додaacг. Вaй мeнaвиcaд: <^ap моxи июли если 1910 кигоби xониши «Тaxзибyccибëи» aз тapaфи шиpкaти «Бyxоpои шapиф» боpи aввaл чоп шуд. Ин кигоб aз тapaфи нaвиcaндaи ин carpxo тapтиб goga myga, кигобaти ORpo Шaxид Миpзо кapдa буд. Китобот gap Сaмapкaнд бо чопи carnrc 2 xaвоp nycxa нaшp rapgrng». (4. 6)

«Тaxзибyccибëн» миcли кигобxои xониши БexбygИ, Мунзим, РacyлИ Ba graapo^ ки gap он gaBpa нaвиштa шуда бygaнд, бо огcxиномaю мypочaтномa OFCЗ гapдидa, бaъдaн фapогиpи мaтнxои гуногуни aдaбию пyблиcиcгИ Ba дидaктикИ бapои мyтcлиaи нaвчaвонон мeбошaд.

Мapxиллaи дуюми инкищофи xyнapи тacвиpгapИ Ba xoca чexpaнигcpии ycиpд С. ЛйнИ бaъди Инкилоб, aз зaмонe, ки y бa коpи aдaбиëт кaмapи xиммaт мeбaндaд, OFCЗ мeшaвaд. Вaй gap «Чaллодони Бyxоpо» Ba мaxcycaн повеоги «Одинa» xyнapи чexpaнигоpиaшpо xeлe caйкaл мeдиxaд, ки он aз як тapaф бa тaшaккyли caбкy caликaи нaвиcaндaгии y вобacгaгИ gopag. Бояд кaйд кapд, ки тс ин gaBpa ycrog С. ЛжИ xaмчyн шоиp шyxpaт пaйдо кapдa буд, нaмyнaи aшъоpaш xaм gap шaкли кигобxои aлоxидa Ba xan gap мar'бycrи aцaбии он conxo пaйвacгa бa нaшp мepacaнд.

^бл 8з он ки бa бappacии мacъaлaи чexapaнигcpИ gap acapxorn мaшxypи кaлони ycrog ЛйнИ пapдcзeм, мexоxaм 8з як xикояи xaчвии y ^«Личоми коpи як шaйxи xиллaгap» ëgoBap шaвaм, ки тaълифи он xaiw as чумши aBBanm acapxои бaъдиинкилобии нaвиcaндa acг. Дap ин xикоя АйиИ чexpaи Х,ошим-эшон ном шaйxepо тacвиp мeкyиaд, ки вaй acлaн aB тypкмоиxои АфFOниcгон буд^ бa caбaби

a^p шмущни чиноят aз вaтaнaш фиpop нaмyцa бa Бyxopo OMaAaaCT. Ин шaйx дap мaдpacaи Кyкaлгаш зиндaгй ^д^ дap Бyxopo бa тичopaт мaшFyл мeшaвaд. Bañ xaмчyн шaйx aз axoлии тypкмaни MapBy, Xeвaю Чopчyю Лш;обод бapoи xyд м^идони зиëдepo пaйдo мeкyнaд.

С.Лйнй дap бapoбapи чexpaи зoxиpии ин шaйxи xиллaгap, cимoи багинии ypo xaMHyn шaxcи мapдyмфиpeб, xapиcy xacиc Ba кaллoби бeдиëнaт мeкyшoяд. Baйpo бa pyбoxи xиллaгap тaшбex мecазaд, ки он aз pyn aмaлxoяш во^й Ba мyнocиби xoлaш буц. Maзмyни xикoяи мaзкyp coбит мeнaмoяд, ки устод С. Лйнй aз ибтидои мacиpи aдaбию эчoдиaш бa xaërn вoкeй мyнocибaти чиддй шму^ шмои мaнфypи дyшмaнoни озодиву пeшpaвии кишвappo бa тaвpи вoкeй Ba бoвapибaxш бa ;anaM дoдaacт, xaмин мeъëpи шинoxт Ba тacвиpи чexpaи во^ии кaxpaмoн дap ocopи бaъдии мyaллиф xene инкишоф ëфтa, бa як вожягии xocи caбкй тaбдил мeëбaд.

Чунонки зикpaш paфт нaxycтин acapи бyзypгxaчми нacpии уетод С. Aйнй «Ч,aлшcдoни Бyxopo» мeбoшaд, ки дap он якe aз пypфoчeaтapин Ba дaxшaтнoктapин xoдиcaи чaзo дoдaни гyнaxкopoн дap Бyxopoи дaвpaи aмиpеoлopй бa кaлaм дoдa мeшaвaд. Boкeaxoи acap acocaн дap бaйни ду ишдшсб, ищилоби Октябp (1917) Ba Ищилоби Бyxopo (1920) чapaëн мeгиpaд. Сapбoзoни ишдшсбй бо capдopии Кoлecoв мexocгaнд Лмopaти Бyxopopo capнaгyн coзaнд, вaлe бap acapи xиëнaти бaъзe ;yBBaxo ин xapaкaги ин;илобй шикacг мexypaд. С. Ah™ вoкeaи му^иши ^тли шypишгapoнpo, ки aз тapaфи oдaмoни aмиp дacггиpy зиндонй гapдидa буданд, бa кaлaм мeдиxaд. Зaмoни pyx дoдaни ин xoдиca мoxи Mapra coли 1918 ad.

Лcapи мaзкyp aз лш,ози coxтopи бaдeй xaM xeлe чолиб мeбoшaд. Нaвиcaндa бapoи тacвиpи вoкeaxoи пypшиддaтy зyцчapaëни apaфaи Ищилоби Бyxopo ycyли бaëни бaдeии ;^cca aндap ^ccapo, ки дap нacpи клaccикй Ba oмиëнaи фopcи точикй мaкoми xoca дошт и^т^сб мeнaмoяд. Дap xap як Xикoяи ин acap нa тaнxo Maroapaxo Ba xoдиcaxoи пypфoчeaи он p^rap, бaлки чexpaxoи aмиp, ;озй, abraM, миpшaб, чaллoд, гyнaxгаpи мaзлyб Ba Faйpa бa тacвиp oмaдaacг. Нaвиcaндa дap ин acap чexapaxoи во^ии зoxидию бaйнии aмaлдopoнy мacъyлини aMopaipo бa тaвpи вoкeъбинoнa Ba peaлиcгй нишон мeдиxaд.

Дap OFOЗи ин ;^cca мyaллиф бa xc)тиpи чaвoб гyфтaн бa cyoли «Чaдид кист?» чexpaи зoxиpй Ba ниëзxoи мaънaвии чaдидoни Бyxopopo, ки дap он дaвpa тaбaкaи пeшкaдaм, озодию иcлoxoIxox бa Xиcoб мepaфтaнд, тacвиp мeнaмoяд. Дap ин тacвиpи Лйнй чexpaи умумии чaдидaн бо нишон додши capy либoc, pишy мyйлaб, шyFлaш Ba тaмoили aндeшaвию FOявиaш cypar мeгиpaд. Бо дap нaзapдoшти ин ^бил тacвиpxo устод X. Acoзoдa «Ч,aлшcдoни Бyxopo»-po acapи мycтaмaнд, мeнoмaнд, ки он бeзaминa нeст. (5, 243)

Дap ин acap Maxopara чexpaнигopии устод С. Лйнй xene caйкaл мeëбaд Ba мyaллиф дap ин caмти тacвиpи бaдeй Maxoparn бaлaнд Ba xyнapи xoc дошгани xyцpo нишон мeдиxaд. Baй дap бapoбapи тacвиpи чexpaи aшxocи гуногун мaнзapaнигopй мaxcycaн, мaнзapaxoи мyдxишй, чaзoдиxй Ba oдaмкyшии чaллoдoни aмиp, нишон додши Mara^ мaнзилxo Ba xoca гг^офии apки Бyxopo, ки ну;^ мapкaзии чapaëни xoдиcaю вoкeaxoст Maxoparn xocи нигopaндaгй нишон мeдиxaд. Нaвиcaнд ин мaнзapaxo Ba чexpaxopo бо як дaк;щкopии xoc бa кaлaм мeдиxaд, ки caбaби oнpo устод X.Acoзoдa чунин тaфcиp нaмyдaaнд: <<Ин acap нaгичaи эxcocаги бaлaнди Сaдpидцин Лйнй xaM xaCT, зepo дap ин чaдидкyшиxo бapoдapи y - Сиpoчиддин xaM бa ;axn pacoндa мeшaвaд». (6, 242)

Нигopиши Bo;eaxo Ba cимoxo дap к;иccaи «Чгллoдoни Бyxopo» acocи мyътaмaди вoкeй Ba xaërnBBy тaъpиxй дopaд. Нaвиcaндa бexyцa дap roBapa^ нaшpи aвaли щ^и мaзкyp чунин ишopa нaкapдa буц: «X,aк;щaтeст, ки aз фoчeaxoи Бyxopoи coли 1918 нaвиштa шyдaaст». (7, 228)

Дap мaчмyъ чexpaxoи иншнии мaвpиди тaвaччyxи нaвиcaндapo дap roBecm «Ч,aлшcдoни Бyxopo» мeтaвoн бa ду ^pyx тaкcим нaмyд. Гypyxи aBBan мaнcaбдopoн Ba чaллoдoни Лмиpи Бу^о Ba гypyxи дуюм чaдидaн, oзoдфикpoн, тapaк;иxoxoн мeбoшaнд. Дap тacвиpи Aйнй xиcлaIxoи бaдy мaнфypи oдaмoни aM^ дap чexpaxoяшoн низ мyшoxидa мeшaвaд. Ин cифaтxoи чaллoдoнpo мapдyм бa нoмxoи oнxo xaMpox ^д^ ornopo X,aйдapчa, Рyзиcapнocй, X,aмpoгoвбoз, ^ypбoндeвoнa, Тypдигypг, K^pHp^y Ba Faйpa мeнoмaнд. Бояд гуфт, ки якe aз xycycиятxoи мyxими xyнapи чexpaнигopй Ba тacвиpгopии устод С. Лйнй ин дaк;ик, paвшaн Ba тacaввypнoкии чyзъиëги Maroapa, вoкeaю xoдиca Ba чexpaи шaxcиятxoи мaвpиди нaзapaш мeбoшaд. Macaлaн, дap xиcopи «Boшopиara» мyaллиф мaнзapaи aкcyлxapaкaги мyллoxoи Бyxopopo чунин бa кaлaм мeдиxaд: «Лз мaдpaca бapгaштa бapoмaдa бa бoзop фypoмaдaм. Дap xaMa чои шaxp ошуб бapпo буц, кaxxoнaи дap зepи агaш aфтoдa, дуд кapдa истоду ки д^уз пaй бypдa будам, ^ë имpyз дapгиpифтa буц- ^ë шaxp Mecyx^ caдoи Fyppиши агaш, ^ë caдoи <<во шapиaгa» буц, ки aкнyн aз xap дaxaн мeзaд», дap xaMa чо xypyc бapoбap чeF мeзaд», дap xaMa чо caдoи <<во шapиaгa», дap xaMa чо Fyn-Fyj^ <^mrcp! Бyбaнд! Бизaн! Кaшoлa кун!...» бaлaнд буц. Дap xap чо oдaмoни aмиp, ;озй, pa^, миpшaб Ba мyллoëн xyppиятraлaбoнpo ë ^co^po, ки xyppиятraлaб гумон кapдaнд, дaстгиp кapдa зaнoн-зaнoн Ba кaшoлaкyнoн бa apки aмиp мeбypдaнд Ba дap он чо мaxбycaш мeкapдaнд, ^ë aкнyн xacпyш ф^у paфтa буц, ки oxyбappaгoн бa дом мeaфтoдaнд... » (8, 154)

Устод С. Aйнй ин мaнзapaи пypдaxшaтpo бо xaMa чyзъиëгaш тoбишxoи FOявияш бa тaвpи мyъчaз бa ;naM мeдиxaд. Лкcapи ин ^бил мaнзapaxopo нaвиcaндa aз мaвкeи инcoнпapвapй Ba бaшapдyстй

тacвиp мешмояд, ки он чунин эxcоcpо gap дилу зexни xонaиga xaм бap мeaнгeзaд. Дap ин зaминa «FOяи инcонпapвapии нaвиcaидa нaфaкaт gap roxoprn xaмдapдИ Ba paxмy шaфкaт ииcбaт бa мaк;гyлxо, бaлки gap ифодaи нaфpary Faзaб, кapоxaт Ba эътиpози cax™ чaмъиятe зyxyp ^gaacr, ки боиcи кyштa шудани мapдyми бeгyиоx мeгapдaд». (9, 229)

X,aдaфи ин кaбил тacвиpxо Ba бaëни aиgeшaи aдиб acлaи мaxкyм нaмyцaни мyноcибaти вaxшиëнaи aмиpy aмaлдоpони aмоpaт ниcбaт бa мapдyм мeбошaд. ЛжИ дaвлaти фeодaлии Бyxоpоpо «мaшинaи тоpочгapИ» Ba aмaлдоpоии xyкyмaтpо «як к^ми он мaшинa» мeномaд. Чунонки кaблaн ишоpa нaмyцeм як бaxши acocrnrn чexpaиигcpИ gap повecги «Чдллодони Бyxоpо» бeвоcигa бa кaxpaмоноии мycбaтy мaнфии acap иpтибcг мeгиpaд. Дap ин мaвpид нaвиcaидa пaйвacгa кyшидaacг, ки отмои зоxиpии кaxpaмононpо мутсби; бa aидeшaю aфкоp Ba чaxони бсгиншш бa кaлaм диxaд. Як тaфовyги мyxими шевои чexpaиигcpии ycгод С. ЛйнИ gap «Чдллодони Бyxоpо» gap он зоxиp мeшaвaд, ки мyaллиф вижaгиxои зоxиpии кaxpaмоиxояшpо gap чapaëни шкл вобacгa бa зapypaти бaëни мaтлaби мyaйян мекушояд. Лз чyмлa gap xикояи <^ap xaвличa» чexpaи Xaмpоxгcвбозpо gap як мaвpид «чaшмaшpо кyшодa пac aз як xaмëзa кaшидaн...» Ba gap мaвpидxои grnrap як xaмëзaи дypygapози grnap...,.. овози xygpo оxaнгцоp кapдa», «aнa Xa^pox пиp mygaacr...», «paнгy pyи Xaмpоговбоз дигap шуц Ba y як вaзъияги cгaшинонa гиpифт», «capи xaмшyцaaшpо aз capи cинaaш нaмeбapдошт» Ba F^pa гyфтa бa кaлaм медшад. Симои пyppaи кaxpaмонpо gap ин мaвpид xонaидa тaдpичaи тacaввyp мeкyнaд. ^мин шeвaи нигapиши чexpaи кaxpaмонpо gap тacвиpи cимои Xaйдapчa gap OFcern xикояи «Mиpшaббобо» чунин тacвиp мeшaвaд: «У (Xaйдapчa) пac aз он ки capaшpо бapдоштa гapдaиaшpо монaиди xypycи бa чeFзaдaн тaйëpшyцa дapоз rapga, ноcи gap дaxонaш обгиpифтapо бa онcyтapи тамад туф rapg». (10, 119)

^мин гута тaевиpи тaдpичии чexpaи кaxpaмонpо gap мaвpиди aшxоcи дигap xaм gap roBecm «Чдллодони Бyxоpо» мyшоxидa rapgffi мушкил acг. Дap ин acap бa aидeшaи мо тaвaччУxи беш^и нaвиcaидa бa моxияги xодиcaю BOKeaxorn xycнaнгeзи дaвpaи aмиpcолоpИ paвонa мeшaвaд. Бa xaмин xcгиp нaвиcaидa чexpaи кaxpaмонpо зимни шкли вокeaю xogrncaxo, тacвиpи иизcьxои ичтимоИ Ba Faйpa бa кaлaм мeдиxaд.

«Ëggomrxo» gap aдaбиëги шypaвии тсчик нaxycтин acapecr, ки вокeaxои мyxимгapиии мyбоpизaи cинфИ Ba чиxarxои гуногуни xaëги мaънaвии нимaи дуюми acpи XIX-po тaчaccyм нaмyцaaет. Дap он xодиcaвy BOKeaxorn гуногун тaвaccyти cимоxои зиëд xycycrarxorn мyxими шyypи ичтимоии xaлк Ba моxияги зaмонpо ифодa мeнaмояид. Амaлиëги пepcонaжxои гуногун имконияг медш,ад, ки raxaBBynrn FOявию эегeгики xaëги xan; xaмaтapaфa инъикоc ëбaд. Maxз, ин xycycиягpо бa нaзap г^ифт^ «Ёдцоштxо»-pо «энcиклопeдияи xaëти Бyxоpои acpи XIX» мeномaнд.

«Éggomrxo» acapи мyкaммaли тapиxию тapчyмaиxолИ буда, бо aфкоpи бaлaнди дилнишин, cгaши cyзони кaлби пypэъчоз, paвшaнбaëнИ, вокeънигcpИ Ba бо офapиниши cимоxои нaчибy мyтaaccиp моидaгcp Ba gap xcrnp нaкшгyзоp acr. Устод ЛйнИ gap ин acap як gaBparn мyxими xaëги xarapo бacо фapоxy домaнaдоp бо лaвxaю мaизapaxои бaдeИ Ba мyиоcибaти шaxcиягxои тaъpиxИ бa тacвиp гиpифтaacг. Ин acr, ки бyнëдкоpии xaлкpо gap отмои оддигapин Ba зeбcгapин одaмон нишон goga, мaизapaxои xygогcxИ Ba бeдоpии ичтимоиpо тaччaccyм нaмygaacг. Акcap cимоxои gap «Ëggomrxo» racB^myga бо фaзлy кaмолcги инcонИ мезмуну моxияги aфкоpи зaмонpо ифодa мeнaмояид. Чexpaи АXмaди Дониш gap тacвиpи ycrog ЛйнИ aз нaмyиaи чунин cимоxои тaъpиxИ мeбошaд. Macоили чexpaнигcpии xyиapИ gap ocoprn С. АйиИ gap мишли тacвиpи cимои paвшaнфикpон, мyцappиcон Ba толибилмони мaдpacaxои Бyxоpо gap «Ёддоштxо» бa cифaти мaвзyи aлоxидaи илмИ Ba конceпcияи apзишмaиди эчоди бадеИ мaвpиди тaдкик бояд кapоp rnpag.

Бо эчод шудани «Ëggomrxo» gap aдaбиëги мyоcиpи точик gap боби беш^ пaдид омaдaни фapдияги шaxcони бyзypги эчодкоpи тaъpиxИ, aз чyмлa донишшиноcИ кaдaми ycгyвоpонa гyзоштa бa нacpи мyоcиpи точик тaмоюлcги TCearn aдaбИ воpид гapдид. Дap rncprn тaъpиxИ шоиpy нaвиcaидaгcн, apбобони нaмоëни илму фapxaнг мaвкeи xoca шйдо нaмyц. Тадкики бaдeии caxифaxои xaërn дypaxшони xan; вобacгa бa capнaвишти фapдxои бapyмaиди он ифодaгapи pобигa Ba идомaти нacлxо буда ëpИ мepacонaд, ки шaxc кapобaти xygpo бa xan;, бa тaъpиx Ba оpзyю умеди он эxcоc бикyнaд Ba оpмоиxои мaънaвиpо acоcи xap гyиa фaъолияги илмИ ;apop дшдд. Ин имконияг мeдиxaд, ки xacrnrn мaънaвии xaлк, pиcолaти бyзypг Ba goporn илмиву фapxaигии вaй мyчaccaм ëбaд.

АДАБИЁТ

1. Шaïypй M. Taъpиxи agaônër ч. IV cax.3.

2. Лcозодa Х. Taъpиxи agaônërH тсчик, cax 149.

3. ЛтИ С. Kyjirer^VI, cax.7.

4. ЛйнИ С. «Taxзибyccибëн», cax. б.

5. Лcозодa Х. Taъpиxи agaÔHërH тсчик, cax.243.

6. Лcозодa Х. Taъpиxи agaÔHërH тсчик, c.ax.242.

l. Taьpиxи agaбиëги cовeгии тсчик, ч. 1, cax.228.

18. Куллиёт,ч.1, сах. 154.

9. Таърихи адабиёти советии точик.ч.1, с.ах.229.

10. Куллиёт ч.1. сах.119.

КОНСЕПЦИЯ ФОРМИРОВАНИЯ ХУДОЖЕСТВЕННЫЕ ОБРАЗА В ПРОЗЕ

САДРИДДИНА АЙНЙ

В данной статье рассматривается формирование художественного образа в «Цаллодони Бухоро» Садриддина Айни. Писатель в своей повесте создаёт образ Му^аммадфарид, Хршимэшон, Хрйдарча, Рузисарноси, Хрмроговбоз, Курбондевона, Турдигург, Крдирибуз в период нового общественного строя. Автор исследует основание фармиравания образов разных слоев общества в повести «Одина», романов «Дохунда», «Гуломон», «Воспамания» и други произведениях.

Ключевые слова: творчество, фармирования образ, просветительство, джадидизм, проза, роман, литература, поэзия. Повест «ЦаллодониБухоро»

CONCEPTION OF IMAGE FORMATION IN THE NOVEL SADRIDDIN AYNI

The article deals with the formation of image in "Jallodoni Bukhoro" of Sadriddin Ayni. The athour creates the image of Muhammadfarid, Hoshimeshon, Haydarcha, Ruzisarnosi, Hamrogovboz, Qurbondevona, Turdigurg, Qodiribuz in the new period of society structure. The author investigates the basic of formation images of different layers society in "Odina" story, "Dokhunda", "Ghulomon", "Yoddoshtho" (Memories) and other works.

Keywords: creation, image, formation of image, enlightenment (education), jadidism, prose, novel, literature, poetry, "Jallodoni Bukhoro " novel.

Сведение об автор:

Муллоев Абдусамад - доктор филологисеский наук, декан таджическая филология Таджикского государственного педагагического университет имени САйни Тел: +992917585877

About the autor:

Mulloev Abdusamad - Doctor of philological sciences, Dean of Tajik philology, Tajik State Pedagogical University named after S.Aini Phone: +992917585877

ТАСАВВУФ ВА АРКОНИ ОН АЗ НИГОХД ^УСАЙН ВОИЗИ КОШИФЙ

Мусозода ХХ

Донишгощ давлатии Хуцанд ба номи академик Б. Гафуров

Таваччух ба таърихи тасаввуф ва андешахои ирфонии форсу точик баёнгари он аст, ки дар тули хазорсолахои охир масоили назарй ва амалии он на танхо намояндагони хосаи чараёнхои он, балки ахли илму адабу маърифатро ба суи худ кашидааст. Яке аз чунин суханварони мумтоз Хусайн Воъизи Кошифй ба шумор меравад, ки дар асри понздахум зиндагй карда, аз худ осори гаронбахои ба мерос гузоштаанд. Хусайни Кошифй бо сабаби ин ки миёни мардум ва дар мачолису нишастхо аз илму хикмат бо лутфу мехрубонй сухан мегуфт, аз ин ру барои аз руи ихлосу иродат хамчун воиз мурочиат мекунанд.

Хусайн Воизи Кошифй бо таълифу эчоди «Тафсири Хусайнй» дар каламрави тамаддуни исломй машхуру маълум гардид. Хамчунин асархои у ба номи «Ахлоки мухсинй», «Анвори сухайлй», «Махбубул-зухал», «Рисолаи хотамийях», «Футувватномаи султонй», шархе ба «Маснавии маънавй»-Чалолуддини Румй бо номи «Лубби лубоби Маснавй» макоми ин шахсияти барчастаи каламрави адабиёт ва андешаи исломиро нуфузи вофире бахшидаанд.

Хусайн Воизи Кошифй дар тамоми осори ба мерос гузоштаи худ бахри начоти чомеъаи башарй аз ахлоки замима ва бо хадафи мусоидат дар ташаккули инсони комил эхтимоми зиёд ба харч додааст. Дар баробари ин, хамчун донишманду муфассир, воизу нависанда, муаллими ахлок дар аксари осори хеш аз масоили назарии тасаввуфй истикбол намудааст, ки ин амр ба тачассуми ахлоки суфиёна ва баррасии масоили назарии тасаввуф дар навиштахои у ишорат мекунад. Кошифй чй дар «Лубби лубоби Маснавй» ва хам дар «Футувватномаи султонй» рочеъ ба баёни илми тасаввуф, одоби ахли тасаввуф, анвои тарикат ва сулуки суфиён ва аркони ирфон маълумоти мухим ва кобили мулохида додааст.

Мувофики акидаи Хусайн Воизи Кошифй тасаввуф пеш аз хама тахлия, тасфия аст, яъне холй ва орй нигох доштани калб аз хутуроти шайтон ва васавасахои он ба шумор мераад. Тасфия ин поку мусаффо нигох доштани дилу дида махсуб меёбад.. Сафо ба маънои мусаффо ва ин сифат пеш аз хама сифати хазрати Одам алайхиссалом аст, ки эшонро Одами сафийюллох меномиданд. Яъне, инсон халк карда ва мусаффокардаи Худованд аст. Яке аз фарзандони Одам Шис ном дошт ва гуянд, ки у хамеша дарбар либосе дошт, ки аз матои пашм духта шуда буд. Пашмро бо забони арабй Суфун гуянд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.