CC BY
29УДК 1
Ахыбай К.Д.
Караганды «Болашак» Академиясы
Научный руководитель: Туркенов Т.^.
п.г.к., доцент Караганды «Болашак» Академиясы
КОМПЬЮТЕРЛ1К ОЙЫННЫЦ МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙ1НГ1 БАЛАЛАРДЫЦ ПСИХИКАСЫНА ЭСЕР1 МЕН ОГАН ТЭУЕЛД1Л1Г1
Аннотация: Бул мацалада царастырылады компьютерлж ойынныц мектеп жасына дейгнгг балалардыц психикасына эсер1 мен оган тзуелдтт.
Ключевые слова: компьютерлгк ойынныц, балалардыц психикасына, оган тэуелдшт
Соцгы ею онжылдьщта ондаган миллион адамдардыц кэшби, эрi кYнделiктi eмiрiнде Интернеттiц, смартфонныц кец турде таралуымен ерекшеленедi.
Когамдагы eсiп келе жаткан компьютеризация жэне «Интернетизациямен» байланысты шетелде 1980 жылдарда бастау алган Интернеттi патологиялы; пайдалану проблемесы езекл бола бастады. Ягни «Интернетке тэуелдшк» туралы айтылып отыр (синонимдерi: интернет-аддикция, нетаголизм, виртуалды аддикция, интернет эрекет-кылыкты; тэуелдiлiк, интернеттi арты; колдану. Мамандар тэуелдiлiктiц бул тYрiн техникалы; куралдардыц негiзiндегi спецификалык-эмоционалды «наркоманияга» жаткызады.
Интернет-тэуелдiлiгi феноменi кептеген галымдарды алацдатуда жэне осы мэселе тeцiрегiнде медицина, элеуметтану, физиология педагогика, экология жэне т.б. кептеген гылымдар саласындагы зерттеу жумыстары Yлкен алацдатушылыкты атап керсетедг
«ХХ1 гасыр - компьютер гасыры» деп атап, айдар тагуымыздыц eзi осыны дэлелдеп отыр. Экшшке орай, кез келген eркениеттiц ею жагыныц болатыны белгiлi. Бiрiншiден, бiздщ когамымыздыц алга жылжуы болса, екiншi жагынан рухани кундылыктарга керi эсерш тигiзедi. Ка^рп тацда мектеп жасына дейiнгi баланыц eзi жазу - сызуды бiлмесе де, компьютердiц не екенш жаксы бiледi. Демек, бала заманына карай eседi. Технология тшн жатык бiле бермейтiн эке - шешелерi «казiрri балалар iштен бше туады» деп те айтып жатады. Компьютерге осыдан 10 жыл бурын тек калталылардыц гана колы жетсе, бYгiнгi кYнi оны эрбiр уйден кeруiмiзге болады. Сондыктан болар компьютерлж ойындар балалардыц кумартып ойнайтын ойындарыньщ бiрiне айналды. К^рп балалардыц досы - компьютер, осы бiр жансыз темiрдiц алдында кешке дейiн отырса да жалыкпайды. Бундай балаларды компьютерден баска еш нэрсе кызыктырмайды. К^рп элемнiц уштен бiр бeлiгiнiц балалары компьютерлiк тэуелдiлiкке тап болады.
Ол адамдардыц шын eмiрдегi киындылыктардан кашуы мен жэне олардан кутылу ушш виртуалды eмiрге аяк басады. Ал компьютерлш ойындар мектеп жасына дешнп,мектеп окушылары, студенттер жэне улкен адамдар ушш кызыкка айналып кеттi. Компьютерлш ойындарды ойнайтын себептерi олар виртуалды eмiрден лэззат алып, шын eмiрдегi киындылыктарды белгiлi бiр мезгiлге умытып,уакытын eткiзедi.
Ец бiрiншi жаман жагы компьютердiц алдында кeп отырган кезде бала мыкты шаршап,оныц нервтi жуйелершщ жумысы бузылады.Бала эрбiр затка ашулана беретш болады.Бул жагдайдын алдын алу Yшiн бала компьютер алдында отырудын санитарлы ережелерiн сактау керек.Екiншi жаман жагы бала компьютерлж видео ойындарды ойнап отырган кезде бул балалар болашакта катан бала болады. Жэне бала кат^ез бола бастайды. Ка^р^ тацдагы статистикага CYЙенетiн болсак компьютерлж ойындармен ойнайтын балалардыц 5 пайызы eзiнiц ата-аналарын eлтiрiп жатады. Бунын бiрден бiр себебi ата ана балага уакытында кeцiл бeлмегендiктен болады.
Ендi мамандар зерттеулерiне суйене отырып, бул озык технологияларды узак пайдаланудыц бала психологиясына керi эсерлерiн саралап кeрсек.
Бiрiншiден, шамадан тыс акпараттар таскыны баланы енжарлыкка душар ететш кeрiнедi. Интернеттi eзiнiц бiрiншi серт, ал компьютердi «досы» етiп тацдаган жан
айналасындагы адамдармен ерюн араласу кабшетш лезде элшретш алады екен. Бул туралы мамандар: «Эзгенiц адами муц-муктажын тYсiнбейтiн, айналасындагылардыц жан киналысын сезiне бермейтiн, ягни жYрегi селт етпейтш халге жетедi», - дейдг Адамдармен, тiптi eзiнiц жакын-жуыктарымен, эке-шеше, бауырларымен араласудан кашкактайтын ондай бала, абайламаса, шынайы мынау eмiрдi виртуалды, жансыз «eмiрге» айырбастап жiберетiндей дэрежеге жетедi екен. «Компьютерге байлану» ауруы негiзiнен кiмдерде пайда болады?» деген сауалга мамандардыц жауабы: «негiзiнен, шынайы eмiрде eз-eздерiне сенiмсiз, сондай-ак турмыста кездесетiн киын тYйiндердi шеше алмайтын адамдар жэне эке-шеше карауынан тыс калган жас балалар аталган ауруга бейiм». Бiраз уакыттан кейiн дамып келе жаткан агзада аскорыту жжртесшщ кызмет етуiнде бузылыстар, омыртка, жауырын, колдарында аурулык сезiмдер пайда болады, ал ^з алмаларыныц Yнемi козу жагдайында болуы кeз ауруларыныц пайда болуына жагдай тугызады. Егерде бала келесщей эрекеттер жасайтын болса, ата-ана мен жакындары балага кeцiл аударган жeн:
- Компьютерден алыстамай тамактанады, сабагын компьютер алдында окиды.
- Компьютер касында тYн eткiзе бастайды.
- Компьютер алдында отыру Yшiн серуендеуге шыкпайды.
- Пэтерге юре салысымен компьютерге багытталады.
- Тамак iшу, тiс тазалау, шашты тарау, кшм ауыстыруды умытып кетедi.
- Компьютер сынып калган жагдайда козулы, агрессивтi кYЙде болады, немен айналысарын бiлмейдi.
- Компьютер алдына отыруга тыйым салынса, агрессивтi мiнез ^рсетедг
Бала виртуалды реалдылыкка кай себептермен енедi? Себептердiц бiрi кeцiл ^теруге деген кумарлык, оныц балалар тYрлi компьютерлiк ойындардан ала алады. Баска себеп баланыц караусыз калуы, ягни ата-ананыц бос еместiгi соншалыкты, тшт eз баласына да уакыты жетпейдг Мундай ата - аналар баланыц сезiмдерi, кYЙзелiстерi, балабакшадагы жетiстiктерiмен кызыкпайды. Олар баланыц бос уакытын тиiмдi пайдаланудыц орына, eкiнiшке орай, компьютердщ алдына отыргызуды жeн санайды, бул аркылы олар ата - аналык парыздан кутылгандай сезiнедi.
Бала болса, толык еркшджте, eзiмен-eзi. Келес себеп, ата - ана немесе оны орнындагы адамдар арасындагы Yнемi урыс - керютер. Мундай жануяларда эмоционалды - психологиялык кYЙзелiс орын алган. Виртуалды реалдылыкка кашудыц тагы бiр себебi - ата - ананыц айырылысуы. Ата - анамен немесе eзi Yшiн мацызды адамдармен карым-катынастыц жетiспеуiнен де Интернет тэуелдшк пайда болады. Баланыц eзiн-eзi багалау децгейiнiц тeмен не жогары болуы виртуалды реалдылыкка жYгiнудiц себебi болуы мYмкiн.
Балага компьютерге отыргызуды ертеруксат беретiн болсак, бала не ютерш бiлмей, компьютерлiк ойындар ойнайды. К&^р интернет желiсiнде программалар мен ойындар кeптеп шыгуда, сонымен катар оларды колдана алатын балалар саны да кeбею Yстiнде жэне компьтерлш ойындар да дамуда. Жэне де компьтерлш ойындардыц ец дамыган мемлекеттерi-АКШ, Жапония, Кытай болып табылады. Статистика бойынша ул балалар комьютерлш ойындармен ерте кезден бастап шугылдана бастайды. Олардыц ец тeмен жасы 4 жастан бастап балалар онлайн ойындармен уакыттарын eткiзедi. Кaзiргi тацда ерте жастан атысу, eлтiру, eзiн коргау сиякты ойындарды ойнау eте жогаргы каркынмен дамуда.
Бул ойындардыц дамуын екi негiзгi себеппен байланыстыруга болады.Бiрiншi - бул ойындарды ойнау барысында мектеп жасына дейiнгi балалар eздерiнiц агрессиясын осы ойынга бередг Екiншi - бул ойындардыц жещмпазы болган жагдайда ол eзiн eз достарына eзiн куткарушы, батыр есебшде таныстыра алады. Жэне бул ойындар дамыган ойындар болгандыктан бул бала eз достарыныц арасында мэртебеге ие, атакты адам болады.
ДYниежYзiлiк Денсаулык Сактау ¥йымы кумар ойындарын психиканыц бузылуына экелш соктыратын, адам агзасына кауiптi ойындардыц катарына енгiздi. Жанашыр мамандар «гасыр дертi» деп багалап отырган бул сыркатпен кYрес жалпыхалыктык iске айналуы тиiс. Себебi ТМД елдерi шшде компьютер мен интернеттi пайдалану iсiнде Казакстан алдыцгы катарга баягыда-ак шыгып койган.
ПайдаланылFан эдебиеттер тiзiмi:
1. Прихожан А. М. Тревожность у детей и подростков: психологическая природа и возрастная динамика. - М., 2010.
2. Шульц Д., Шульц С. История современной психологии. - М., 2010.
3. Шванцара Й. Диагностика психического развития (Пер. с чешск.; Общ. ред. Г.А.Овсянникова. - Прага: медицинское изд-во Авиценум, 2008.
