Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
КОМПОЗИЦИОН МАГНИТ ЮМШОК КОТИШМАЛАРИДАН ЭЛЕКТР МОТОРЛАРИНИНГ ЭЛЕМЕНТЛАРИДА ФОЙДАЛАНИШДАГИ АСОСИЙ
ПАРАМЕТРЛАРНИНГ ТАХЛИЛИ
Усан Турдиевич Гулмира Шухратовна Гулчирой Рахимжон
Бердиев Абидова кизи Каххорова
Кейинги йилларда узгарувчан магнит майдонида ишлайдиган хар хил курилмаларда зарур магнит характеристикаларга эга булган композицион кукун материаллардан тайёрланган узаклар кенг микиёсда кулланмокда. Бу холда улар нисбатан уюрма токларда кам исроф ва юкори солиштирма электр каршиликга эга булади. Талаб этиладиган характеристикага эришиш магнит компазицион материалларни темир асосида фосфор ёки кремний билан махсус органик ва неорганик кушимчаларни киритиш билан легирлаш хисобига амалга оширилади. Бу уларнинг ананавий кулланиладиган электротехник пулатдан тайёрланган шихталанган узаклар билан ракобатбордашлигини курсатади.
Калит сузлар: композицион материал, пулат узак, магнит утказувчанлик, индукция, комбинацияланган, электр мотор, магнит компонентлар, ротор ва статор, магнетизм, гистеризис, электр машинасолик, исрофлар.
ANALYSIS OF BASIC PARAMETERS IN THE USE OF COMPOSITION MAGNETIC SOFT ALLOYS IN ELEMENTS OF ELECTRIC MOTORS
In recent years, cores made of composite powder materials with the necessary magnetic characteristics have been widely used in various devices operating in an alternating magnetic field. In this case, they have low wastage and high specific electrical resistance in relatively induced currents. Achieving the required characteristics is achieved by alloying magnetic composite materials on the basis of iron with the addition of special organic and inorganic additives with phosphorus or silicon. This shows that they compete with conventional used steel cores.
Keywords: composite material, steel core, magnetic conductivity, induction, combined, electric motor, magnetic components, rotor and stator, magnetism, hysteresis, electrical engineering, waste.
Тошкент давлат транспорт университети
АННОТАЦИЯ
ABSTRACT
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
КИРИШ
Мураккаб формадаги элементларни тайёрлашда кукунли металлургия усулидан фойдаланиш, бундан ташкари магнитланиш характери узгарувчи хамда магнит окимининг йуналиши ва таксимланишини узгартирувчи изотроп материалларни олишга имкон беради [1, 2].
АСОСИЙ КИСМ
Электр моторлар, трансформаторлар ва бошка электротехник жихозлар ишлаб чикаришнинг юкори самарали технологиясини ривожлантириш янги композицион магнит материаллардан фойдаланишга асосланади.
Ферромагнит котишмалар учун энг мухим тавсиялар колдик магнит индукцияси (Вг), коэрцитив кучи (Нс) ва магнит киритувчанлиги (^=В/Н) хисобланади. Коэрцитив кучи ва магнит киритувчанлиги катталигига кура, ферромагнит котишмалар икки турга булинади: 1-магнит жихатидан каттик котишмалар; 2-магнит жихатидан юмшок котишмалар [2,3]. Агар булар тахлил килинса, магнит жихатидан каттик котишмаларда коэрцитив куч катта, магнит киритувчанлик эса нисбатан кичик булади ва бундай котишмалар доимий магнитлар учун ишлатилади. Магнит жихатидан юмшок котишмаларда эса, аксинча, коэрцитив кучлар кичик, магнит киритувчанлик эса юкори булади. Бундай котишмалардан электрмашинасозлик саноатида трансформаторлар, электр машиналарнинг элементлари, узаклари ва бошка хар хил деталлар тайёрланади ва ишлаб чикаришда ва саноатда кенг кулланилади [3,4].
Магнит жихатидан юмшок котишмаларда коэрцитив куч кийматининг кичик булиши билан бирга, заиф, уртача ва кучли магнит майдонларида магнит киритувчанлиги юкори, узгарувчан ток билан магнитлашда гистерезисга ва уюрма токларга (Фуко токларига) кетадиган исрофлар кам булиши керак [2, 4].
Магнит жихатидан юмшок пулатлар ва котишмалар учун энг зарарли кушимчалар углерод, олтингугурт, кислород ва азотдир. Бу кушимчалар ферритда деярли эримайди ва тегишлича цементит ва сульфид заррачалари, шунингдек, металлмас бирикмалар тарзида булади. Углероднинг зарарли таъсири айникса катта. Бу кушимчалар микдори хатто жуда оз булганда хам магнит жихатидан юмшок материалнинг магнит киритувчанлиги пасайиб, гистерезисга кетадиган исрофлар ошади. Демак, магнит жихатидан юмшок энг маъкул материал тоза металлардир, биринчи навбатда эса техникавий тоза темир, яъни таркибида жуда кам (купи билан 0,04%) углерод булган пулатлар киради [1,3].
Электрмашинасозлик саноатида ишлатиладиган техникавий темирнинг кимёвий таркиби 1-жадвалда келтирилган.
CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL ISSN: 2181-2489
OF SCIENTIFIC RESEARCH VOLUME 2 I ISSUE 4 I 2022
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
1-жадвал
Техникавий темирнинг кимёвий таркиби
Темирнинг Элементларнинг микдори, % хисобида
маркаси C Si Mn Cu P S
Э < 0,04 < 0,2 < 0,2 0,15 < 0,025 < 0,3
ЭА < 0,04 < 0,2 < 0,2 0,15 < 0,025 < 0,3
ЭАА < 0,04 < 0,2 < 0,2 0,15 < 0,025 < 0,3
Эслатма: Электрмашинасозлик сохасида ишлатиладиган техникавий
темирнинг таркибида бошка элементлар хам булиши мумкин.
Техникавий темирнинг магнит хоссалари уларнинг структура холатига хам боглик булади. Масалан, наклёп темирнинг магнит хоссаларини пасайтиради, темир доналарининг йириклашуви эса унинг магнит хоссаларини яхшилайди. Техникавий темирнинг доналарини йириклаштириш учун у юкори хароратда юмшатилади. Техникавий темир электромагнит узаклари ва кутблари, реле, магнит экранлари ва бошка деталлар тайёрлаш учун ишлатилади. Техникавий темирнинг магнит киритувчанлиги катта, коэрцитив кучи эса кичик, аммо электр каршилиги паст, демак, уюрма токларга кетадиган исрофлар юкори булади, шу сабабли электрмашинасозлик учун бундай темир тугри келмайди [4].
Магнит юмшок котишмаларнинг гистерезис эгри чизиги 1-расмда курсатилган.
Котишмаларнинг шундай мухим гурухлари борки, улар бошлангич юкори магнит сингдирувчанликга эга булиб, кучсиз майдонларда хам интенсив равишда магнитланиш хусусиятларига эга булади. Металларни легирлаш магнит каттикликнинг ошишига олиб келади. Агар факат каттик аралашма хосил булса (темирда ёки бошка ферромагнит металлда), у холда магнит каттиклик, яъни коэрциатив куч бир оз ошади; легирлаганда хосил булган иккинчи фаза коэрциатив кучни актив равишда оширади [3,4]. Котишманинг иккинчи фазаси дисперсияси канча юкори булса, унинг коэрциатив кучи шунча юкори булади.
Бириктириш ёки фазаларни узгартириш, панжарадаги асосий кучланиш доналарни майдалаш ва мувозанат холатидан бошка огишлар коэрциатив кучни ошишига олиб келади. Бу шуни курсатадики, таркиб тузилишининг узгариши, механик каттикликни ошишига олиб келади, яъни магнит каттикликни оширади. Бу билан, материалларнинг магнит каттиклиги ва магнит юмшоклик терминларини кабул килиш узини оклайди [2].
293
UZBEKISTAN | www.caajsr.uz
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
Магнитыайдонинг кучланганлигит Г
Расм 1. Магнит юмшок котишмалар учун гистерезис эгри чиз^и
Магнит каттик материаллар учун юкори коэрциатив куч талаб киладиган -дойимий магнитлар ва улардан фаркли уларок, катта гурухи магнит юмшок котишмалар номи билан юритилувчи котишмалар биринчи навбатда кичик коэрциатив кучга эга булиши талаб этилади.
Бундан ташкари магнит юмшок материаллар кичик коэрциатив кучдан ташкари, кучсиз, уртача ва кучли майдонда юкори магнит сингдирувчанликга эга булиши ва кайта магнитланишда паст исрофларга эга булиши лозим [3].
ХУЛОСА
Хулоса килиб айтиш мумкинки, юкоридаги курсатгичлар магнит юмшок материаллардан электротехника саноатида кенг куллаш имконини беради.
Кукунли композицион материал асосидаги магнит компонентларни олиш ва уларни электр моторлар элементларини ишлаб чикиш ва улардан фойдаланиш натижасида энергия самарадорлигига ва материаллар сарфининг камайишига эришилади.
АДАБИЁТЛАР (REFERENCES)
1. Wang, J.; Patel, V.I.; Wang, W. Fractional-Slot Permanent Magnet Brushless Machines with Low Space Harmonic Contents. IEEE Trans. Magn. 2013, 50,1-9.
2. Говор Г.А., Вечер А.К., Бердиев У.Т., Пирматов Н.Б., Карабаев А., Хасанов Ф.Ф. Магнитно-мягкие материалы на основе железа используемые в электромашиностроение, Вестник ТашИИТа, 2019 г. №3, стр 212-218.
3. Говор, Г.А. Особенности магнитных характеристик новых композиционных материалов на основе порошков железа / Г.А. Говор, А.К. Вечер, К.И. Янушкевич
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
// Перспективные материалы и технологии / под ред. В.В. Клубовича. - Витебск: УО «ВГТУ», 2017. - Т. 2. - С. 278-299.
4. A. U Gapparov, G. A. Govor, U. T Berdiyev, F. F. Hasanov, and A. M. Kurbanov. Magnetic-soft materials based on iron for electromechanical engineering, Internatsional Scientific Conference ICECAE - 2020, IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science 614 (2020) 012048