CC BY
1KOMPOZIT MATERIALLARNING RADIOSHAFFOFLIGINI MONITORING QILISHNING ZAMONAVIY TIZIMLARI VA VOSITALARI: HOLATI VA
RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI 1Eshmuradov Dilshod Elmuradovich, 2Jumamuratov Bexzod Akramjonovich,
3Nabikhanova Aselya Davletovna 1Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalar universiteti dotsenti, texnika fanlari nomzodi, 2Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti doktoranti, 3"MEI" Milliy tadqiqotlar universiteti Toshkent filiali talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.10724550 Annotatsiya. Hozirgi vaqtda turli xil radio qurilmalari uchun himoya devorlari, ekranlari va korpuslarini: radio telefonlar, mikroto'lqinli pechlar, radar stantsiyalari va boshqalarni ishlab chiqarish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan arzon radio yutuvchi va radio-shaffof materiallarga ehtiyoj bor. Ushbu maqolada kompozit materiallarning radioshaffofligini monitoring qilishning zamonaviy tizimlari va vositalari tahlil qilingan.
Kalit so'zlar: kompozit material, radioshaffoflik, signal generatori.
Tegishli materiallarni ishlab chiqish keyingi 20 yil davomida materiallar va ularni qayta ishlash texnologiyasini rivojlantirishning muhim yo'nalishlaridan biridir [1]. Shu bilan birga, kompozit [2-4] va funktsional [5-7] materiallarga va ularni samolyot va raketasozlikda qo'llashga ko'proq e'tibor qaratilmoqda. Mahsulotlarning radio-shaffof qismlarini (Samolyotning tumshiq qismi (Обтекатель), qopqoqlar, lyuklar va boshqalar) ishlab chiqish jarayonida ma'lum bir chastota diapazonida bir butun - detsimetrdan millimetrgacha bo'lgan chastotalar to'lqin uzunliklarida, alohida materiallar qatlamlarining va butun ko'p qatlamli materialning (yoki mahsulot qismlari) o'tkazuvchanlik koeffitsientini eksperimental ravishda aniqlash muhim vazifa bo'lib hisoblanadi. Eng keng tarqalgan usullardan biri materiallarning radiotransparent xususiyatlarini o'lchash va keyin radio to'lqinlarining o'tkazish koeffitsientini hisoblashdir. Biroq, bu to'g'ridan-to'g'ri o'lchovlar emasligiga qo'shimcha ravishda, bunday o'lchovlar to'lqin o'tkazgich yoki rezonatorning o'lchamlariga mos keladigan namunalarni ishlab chiqarishning noto'g'riligi bilan bog'liq xatolar bilan birga yuzaga keladi. Bundan tashqari, >12 Gigagertsli chastotalarda to'lqin o'tkazgich yoki rezonatorning tasavvurlar o'lchamlari geterogen materiallarning bir xilligidan kichikroq bo'ladi, bu esa ushbu chastotalarda o'lchovlarni amalga oshirishga imkon bermaydi. Radio o'tkazuvchanligini o'lchash faqat chastota diapazonidagi alohida nuqtalarda amalga oshiriladi va juda ko'p mehnat talab qiladi.
Radiochastotali (RCh) qurilmalarini loyihalash, sinovdan o'tkazish, ishlab chiqarish va sozlashda radiochastotali o'lchov-sinov qurilmalaridan keng foydalaniladi. Radiochastota signalidan foydalanadigan har bir qurilma, televizor va radiodan Wi-Figacha, mobil telefonlar, GPS va boshqalar RCh asboblari yordamida yaratilgan.
Radiochastota qurilmalarning turlari 1-rasmda ko'rsatilgan.
RADIOCHASTOTA QURILMALAR
1-rasm. Radiochastota qurilmalarning turlari
RCh qurilmalarni sinov laboratoriyalarida sinovdan o'tkazish va o'lchash uskunalaridan biri spektr analizatori bo'lib, "Spektr" so'zi odatda bir qator chastotalarni anglatadi. Demak, RCh spektri, qanday chastotalarda qanday turdagi signallar mavjudligini aniqlash va o'lchash, masalan: ularning kuchi, har qanday modulyatsiyasi va boshqalar uchun qo'llaniladi. Spektr analizatorining eng asosiy vazifasi - chastotaning quvvatga bog'liqligini, RChning mavjudligi hamda uning miqdorini aks ettirishdan iborat. Bunda quvvat boshqa quvvatga nisbatan o'lchanadi va "d-b" yoki desibellarda ifodalanadi.
Asosiy quvvat-chastota nisbatiga qo'shimcha ravishda, ko'plab spektr analizatorlari turli xil signallarni demodulyatsiya qilishi mumkin. Bu FM radiosida ishlatiladiganlar kabi asosiy analog signallarga ham, LTE va Wi-Fi-da ishlatiladiganlar kabi murakkab raqamli signallarga ham tegishlidir. Demodulyatsiya deganda signaldan ma'lumot olish tushuniladi, undan modulyatsiyalangan yoki axborot tashuvchi signaldagi xatolik yoki noaniqlik darajasini aniqlash uchun ham foydalanish mumkin. Spektr analizatoridan shu tarzda foydalanilganda, u ko'pincha signal analizatori deb ataladi.
RCh signallari uyali telefonlar, avtomobil masofadan boshqarish pultlari yoki GPS sun'iy yo'ldoshlari kabi turli xil qurilmalardan keladi. RCh qurilmalarini, jumladan, qabul qilgichilarni loyihalash va sinovdan o'tkazish uchun zarur bo'lgan har xil turdagi RCh signallarini yaratish uchun signal generatorlaridan foydalanamiz. Bu signallar oddiy modulyatsiyalanmagan signallar yoki simsiz aloqa tizimlarining ko'pchiligida ishlatiladigan murakkab modulyatsiyalangan signallar bo'lishi mumkin. Signal generatori foydalanuvchiga o'zi ishlab chiqaradigan signallarning barcha parametrlarini, jumladan quvvat, chastota va modulyatsiyani boshqarish imkonini beradi.
Radioaloqa olamida tarmoq deganda har biri radiochastota energiyasini uzatishi, aks ettirishi va/yoki yutishi mumkin bo'lgan bir yoki bir nechta portga ega bo'lgan qurilma tushuniladi. Bular odatda tizim komponentlari bo'lib, uyali telefon ko'plab komponentlardan iborat bo'lib, ularni "tarmoq" deb ta'riflash mumkin. Ushbu komponentlarning to'g'ri ishlashi va butun tizimning ishlashini ta'minlash uchun ularni o'lchashning aniq, ishonchli va takrorlanadigan usullari kerak. Tarmoqlar radiochastotalarni portlardan biriga etkazib berish va bir vaqtning o'zida ushbu portdan qancha radiochastota aks ettirilishini va boshqa portlardan qancha radiochastota chiqishini o'lchash orqali sinovdan o'tkaziladi. Shuningdek, u tarmoq qancha kechikishini va tarmoq kirish signalining boshqa xususiyatlarini qanday o'zgartirishini o'lchaydi.
Faraz qilaylik, 10Ggs to'lqin hosil qilyapmiz yoki 10 sm to'lqinlar hosil qilyapmiz. To'lqinning parametrini har xil usullarda ifodalash mumkin: 0.1 nano sekundlik tolqin deb qarasak ham-bu hammasi davri bo'ladi, bu yerda birinchi chuqurlik va ikkinchi chuqurlik ham borki, bu ham davrni bildiradi lekin bu masofa hisobidan kelib chiqadi, hamda bu masofa to'lqin tezligiga ham bog'liqdir. Bu tarqalish tezligi foydalanayotgan antenamiz orasidagi materialga ham bog'liq.
Dastlab vakuumda hisoblaganda 299 999 km/soat bo'ladi. Random, ya'ni tasodifiy tebranishlarni hosil bo'ladi, masalan doim bir tebranishlar diapazoni tasodifiy bo'lgani uchun har xil chastotalarni tarqatamiz. Masalan, samolyotning obtekateli tomon 9GHz signal beriladigan bo'lsa, u holda signalning kompozit material qatlamida qanchadir qismi yutilishi hisobiga obtekateldan o'tgan signal 8,84 GHz ga o'zgarishi kutiladi, albatta bunda antennalarning joylashgan masofasiga masofasiga ham bog'liq bo'ladi.
REFERENCES
1. Eshmuradov D.E., Aytbayev T.A., Muhammedov A.U. Basic metrological characteristics of radio navigation devices. ELECTRONIC JOURNAL OF ACTUAL PROBLEMS OF MODERN SCIENCE, EDUCATION AND TRAINING. NOVEMBER, 15, 2021
2. Климов, В. Н. Современные авиационные конструкционные сплавы : учеб. пособие / В. Н. Климов, Д. М. Козлов. - Самара : Самар. нац. исслед. ун-т им. С. П. Королева, 2017. - 40 с. - ISBN 978-5-7883-1135-7.
3. Радиопрозрачные стеклокерамические материалы / Н. Е. Уварова, Ю. Е. Ананьева, Е. Г. Болокина [и др.] // Успехи в химии и химической технологии. - 2007. - № 7. - С. 9699. - Библиогр.: с. 99 (13 назв.).
4. Эшмурадов Д. Э. Зональная навигация в Республике Узбекистан //Монография. Т.: ТГТУ.-2016. - 2016.
5. Эшмурадов Д. Э., Элмурадов Т. Д. MATHEMATICAL MODELLING OF AERONAUTICAL ENVIRONMENT //Научный вестник Московского государственного технического университета гражданской авиации. - 2020. - Т. 23. - №. 5. - С. 67-75.
