CC BY
21xalqaro ilmiy-amaliy anjumani
2022 yil 30 noyabr | scientists.uz
KOMPLEKS DASTURIY TA'MINOTLARDAN FOYDALANGAN XOLDA QUYOSH FOTOELEKTRIK QURILMALARINI LOYIHALASH UCHUN QUYOSH
POTENSIALINI ANIQLASH Orinbaev Baxtiyar Barlikbaevich. Magistrant «Toshkent irrigatsiya va qishloq xo'jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti» milliy tadqiqot universiteti. Orinbaevb23@gmail.com Izzatillayev Jo'rabek Olimjonovich Texnika fanlari nomzodi (PhD), dotsent "Toshkent irrigatsiya va qishloq xo'jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti"
milliy tadqiqot universiteti https://doi. org/10.5281/zenodo.7346103
Annotatsiya. Hozirgi vaqtda sanoat, ishlab chiqarish, ijtimoiy-iqtisodiy va qishloq xo'jaligi sohalari dunyo miqyosida shu bilan birga yurtimizning ko'plab hududlarida rivojlanishni boshdan kechirmoqda. Shunga mos ravishta ularning ajralmas qismi elektr energiyasini iste'mol qilishning sezilarli darajada oshishiga olib kelmoqda. Shu sababli, sohalarning rivojlanish sur'atlarini oshirish maqsadida qo'shimcha elektr energiyasini ishlab chiqarishni joriy etish va uni tashish va ishlatish samaradorligini oshirish vazifalari juda dolzarb xisoblanadi. Energiyaga bo'lgan talab ortib borayotganligi sababli, uni an'anaviy manbalardan ishlab chiqarish sayyoramizning ekologik holatiga tobora ko'proq zararli ta'sir ko'rsatmoqda. Tabiiy energiya resurslari zahiralarining kamayishi, atrof-muhitning muqarrar ifloslanishi insoniyatni qayta tiklanadigan energiya manbalarini izlash va ulardan foydalanish zaruratini ilgari surdi. Hozirgi vaqtda elektr energiyasi ta'minoti amaliyotidagi asosiy tendentsiyalardan biri sanoat, ishlab chiqarish, ijtimoiy-iqtisodiy va qishloq xo'jaligi obiektlarini qo'shimcha elektr energiyasi bilan ta'minlash uchun quyosh fotoelektr qurilmalaridan (QFEQ) foydalanish hisoblanadi. QFEQ parametrlarining aniqligini ta'minlash uchun amalga oshirilishi kerak bo'lgan eng muhim hisob-kitoblardan biri bu tizim joylashgan joyda quyosh radiatsiya potentsialini baholashdir. QFEQ ni loyihalashda soatlik o'lchamdagi aniqroq ma'lumotlar talab qilinadi. Ishlab chiqilgan algoritm doirasida ushbu muammo ma'lum bir davrda geografik koordinatalar bo'yicha (kenglik va uzunlik) berilgan nuqtadayo'naltirilgan sirtga keladigan quyosh nurlanishining yillik, oylik va soatlik qiymatlarini hisoblash imkonini beruvchi dasturiy ta'minot orqali hal qilinadi. Hozirgi kunda bunday dasturiy taminotlarning bir qancha turlari mavjud. Biz tadqiqot ishimizda shuday kompleks dasturiy ta'minotlardan biri bo'lgan PVsyst va RETScreen nan foydalandik.
Ka'lit so'zlar: quyosh fotoelektrik qurilmalar, quyosh potensiali, PVsyst, RETScreen, NASA, Meteonorm
ОПРЕДЕЛЕНИЕ СОЛНЕЧНОГО ПОТЕНЦИАЛА ДЛЯ ПРОЕКТИРОВАНИЯ СОЛНЕЧНЫХ ФОТОЭЛЕКТРИЧЕСКИХ УСТРОЙСТВ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ КОМПЛЕКСНОГО ПРОГРАММНОГО ОБЕСПЕЧЕНИЯ.
Аннотация. В настоящее время промышленная, производственная, социально-экономическая и сельскохозяйственная отрасли переживают развитие в глобальном масштабе, и в то же время во многих регионах нашей страны. Соответственно, их неотъемлемая часть приводит к значительному увеличению потребления электроэнергии. Поэтому для повышения темпов развития отраслей весьма актуальными считаются задачи по внедрению дополнительной выработки
xalqaro ilmiy-amaliy anjumani
2022 yil 30 noyabr | scientists.uz
электроэнергии и повышению эффективности ее транспортировки и использования. По мере увеличения спроса на энергию ее производство из традиционных источников оказывает все более пагубное влияние на экологическое состояние нашей планеты. Истощение природных энергетических ресурсов, неизбежное загрязнение окружающей среды подтолкнуло человечество к поиску и использованию возобновляемых источников энергии. В настоящее время одним из основных направлений в практике электроснабжения является использование солнечных фотоэлектрических установок (СФЭУ) для обеспечения дополнительной электроэнергией промышленных, производственных, социально-экономических и сельскохозяйственных объектов. Одним из наиболее важных расчетов, которые необходимо выполнить для обеспечения точности параметров СФЭУ, является оценка потенциала солнечного излучения в месте расположения системы. Для разработки СФЭУ требуются более точные данные о почасовом разрешении. В рамках разработанного алгоритма данная задача решается программным обеспечением, позволяющим рассчитывать годовые, месячные и часовые значения солнечной радиации, направленной на поверхность в заданной точке по географическим координатам (широте и долготе) в определенный период. В настоящее время существует несколько видов такого программного обеспечения. Мы использовали PVsyst и RETScreen, одно из таких комплексных программ, в нашей исследовательской работе.
Ключевые слова: солнечные фотоэлектрические установки, солнечный потенциал, PVsyst, RETScreen, NASA, Meteonorm.
DETERMINATION OF THE SOLAR POTENTIAL FOR THE DESIGN OF SOLAR PHOTOVOLTAIC DEVICES USING COMPLEX SOFTWARE.
Abstract. Currently, industrial, manufacturing, socio-economic and agricultural sectors are experiencing development on a global scale, and at the same time in many regions of our country. Accordingly, their integral part leads to a significant increase in electricity consumption. Therefore, to increase the pace of development of industries, the tasks of introducing additional electricity generation and increasing the efficiency of its transportation and use are considered very relevant. As the demand for energy increases, its production from traditional sources has an increasingly detrimental effect on the ecological state of our planet. The depletion of natural energy resources, the inevitable pollution of the environment prompted mankind to search for and use renewable energy sources. Currently, one of the main directions in the practice of power supply is the use of solar photovoltaic installations (SPI) to provide additional electricity to industrial, industrial, socio-economic and agricultural facilities. One of the most important calculations that must be performed to ensure the accuracy of the SPI parameters is the assessment of the solar radiation potential at the location of the system. More accurate data on hourly resolution are required for the development of SPI. Within the framework of the developed algorithm, this problem is solved by software that allows calculating the annual, monthly and hourly values of solar radiation directed to the surface at a given point in geographic coordinates (latitude and longitude) in a certain period. Currently, there are several types of such software. We have used PVsyst and RETScreen, one of these comprehensive programs, in our research work.
Keywords: solar photovoltaic installations, solar potential, PVsyst, RETScreen, NASA, Meteonorm.
xalqaro ilmiy-amaliy anjumani
2022 yil 30 noyabr | scientists.uz
Kirish.
Hozirgi vaqtda sanoat, ishlab chiqarish, ijtimoiy-iqtisodiy va qishloq xo'jaligi sohalari dunyo miqyosida shu bilan birga yurtimizning ko'plab hududlarida rivojlanishni boshdan kechirmoqda. Shunga mos ravishta ularning ajralmas qismi elektr energiyasini iste'mol qilishning sezilarli darajada oshishiga olib kelmoqda. Shu sababli, sohalarning rivojlanish sur'atlarini oshirish maqsadida qo'shimcha elektr energiyasini ishlab chiqarishni joriy etish va uni tashish va ishlatish samaradorligini oshirish vazifalari juda dolzarb xisoblanadi. Ayniqsa qishloq aholi punktlarini elektr energiyasining muqobil manbalaridan kompleks foydalanish asosida barqaror va tejamkor mahalliy elektr ta'minoti tizimlarini yaratish bo'yicha ilmiy tadqiqotlar olib borish, tavsiyalar ishlab chiqish muhim vazifa hisoblanadi [1].
Energiyaga bo'lgan talab ortib borayotganligi sababli, uni an'anaviy manbalardan ishlab chiqarish sayyoramizning ekologik holatiga tobora ko'proq zararli ta'sir ko'rsatmoqda. Ishlash jarayonida katta miqdorda karbonat angidridni chiqaradigan issiqlik elektr stantsiyalari global isishning sababi bo'lgan issiqxona effektini keltirib chiqaradi. Atmosferaga kuniga 26 tonnaga yaqin radioaktiv chiqindilar chiqaradigan atom elektr stansiyalari bundan ham xavfliroq. Bundan tashqari, butun insoniyat uchun halokatga aylanishi mumkin bo'lgan atom elektr stansiyalarida avariyalar xavfi yuqori. Bularning barchasi ekologlarni katta xavotirga solmoqda. Asosan qazib olinadigan yoqilg'ilar - neft, gaz, ko'mirdan foydalanadigan an'anaviy energiyaning yana bir muammosi zahiralarining tugashi hisoblanadi. Dunyoda bir yil davomida neft iste'moli uning 2 million yil davomida hosil bo'lgan miqdoriga teng. Resurslarning kamayishi qazib olish xarajatlari va mehnat zichligini oshiradi, shuningdek qazib olinadigan yoqilg'i hajmini kamaytiradi. Tabiiy energiya resurslari zahiralarining kamayishi, atrof-muhitning muqarrar ifloslanishi insoniyatni qayta tiklanadigan energiya manbalarini izlash va ulardan foydalanish zaruratini ilgari surdi. Mutaxassislarning fikriga ko'ra, 2030 yillarga borib energiya hozirgidan deyarli uch barobar ko'p talab qilinadi. O'tgan asrning 2-yarmidan boshlab dunyoda elektr energiyasiga bo'lgan ehtiyojning ortishi hamda bu sohada ilm-fanning taraqqiy etishi uning muqobil usullarini rivojlantirishga ham yo'l ochdi. Bunda suv, shamol, quyosh kabi qayta tiklanuvchi energiya manbalari hisobiga ekologik toza elektr energiyasi olish ko'zda tutiladi [23].
Oxirgi 3-4 yilda qulog'imizga tez-tez chalinayotgan "yashil energiya", "muqobil energiya" tushunchalarining har ikkisi qayta tiklanuvchi energiya so'ziga ishora qiladi. Ma'lumotlarga ko'ra, "yashil energiya" ning asosini Yer yuzidagi hayot manbai bo'lgan Quyosh tashkil qiladi. Shamol, suvning tabiatda erkin aylanishi va boshqa iqlim sharoiti bilan bog'liq jarayonlarning barchasi galaktikamiz markaziy sayyorasi — Quyoshning faolligi hisobiga amalga oshadi. U qayta ishlangani tufayli "qayta tiklanuvchi", ekologiyaga deyarli zarari bo'lmagani uchun esa "yashil energiya", deb ta'riflanadi [4-5].
O'zbekiston 2030 yilga qadar elektr energiya ishlab chiqarilishida qayta tiklanuvchi energiya manbalari ulushini hozirgi 10 foizdan 25 foizga etkazishni maqsad qilgan. Bu Prezidentimizning 2019 yil 22 avgustdagi "Iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohaning energiya samaradorligini oshirish, energiya tejovchi texnologiyalarni joriy etish va qayta tiklanuvchi energiya manbalarini rivojlantirishning tezkor chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarorida ham o'z ifodasini topgan [6-7]. Bunday natijalarga erishish uchun energetika vazirligi tomonidan qayta tiklanuvchi energetikada yirik loyihalarni amalga oshirish bo'yicha faol harakatlar boshlangan.
xalqaro ilmiy-amaliy anjumani
2022 yil 30 noyabr j scientists.uz
Yangi energiya manbalarini topish, qayta tiklanuvchi quvvatlar samaradorligini oshirish hamda ularni energiya tizimida qo'llash ko'lamini kengaytirish maqsadida Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki hamda Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki ko'magida to'g'ridan to'g'ri xoriiy investitsiyalar hisobiga yirik loyihalar amalga oshirilmoqda [В].
Tajriba (tadqiqot) obyekti va uslubiyati.
Hozirgi vaqtda elektr energiyasi ta'minoti amaliyotidagi asosiy tendentsiyalardan biri sanoat, ishlab chiqarish, ijtimoiy-iqtisodiy va qishloq xo'jaligi obiektlarini qo'shimcha elektr energiyasi bilan ta'minlash uchun quyosh fotoelektr qurilmalaridan (QFEQ) foydalanish hisoblanadi. QFEQ ning asosiy energiya parametrlarini loyihalash va optimallashtirish algoritmining umumiy sxemasi 1-rasmda ko'rsatilgan [9].
1-rasm. Quyosh fotoelektr qurilmalarini loyihalash va optimallashtirish algoritmining umumiy sxemasi
xalqaro ilmiy-amaliy anjumani
2022 yil 30 noyabr | scientists.uz
QFEQ parametrlarining aniqligini ta'minlash uchun amalga oshirilishi kerak bo'lgan eng muhim hisob-kitoblardan biri bu tizim joylashgan joyda quyosh radiatsiya potentsialini baholashdir. Tadqiqiot ishida O'zbekistonning shimolida joylashgan Qoraqalpog'iston Respublikasi Nukus shahri uchun quyosh radiatsiya potentsiali o'rganildi. Nukus shahri 42,5° shimoliy kenglikda, 59,6° sharqiy uzunlikda, dengiz sathidan 77 metr balandlikda joylashgan (2-rasm).
2-rasm. RETScreen dasturi orqali olingan Nukus shahrining joylashuv koordinatasi.
QFEQ ni loyihalashda soatlik o'lchamdagi aniqroq ma'lumotlar talab qilinadi. Ishlab chiqilgan algoritm doirasida ushbu muammo ma'lum bir davrda geografik koordinatalar bo'yicha (kenglik va uzunlik) berilgan nuqtada yo'naltirilgan sirtga keladigan quyosh nurlanishining yillik, oylik va soatlik qiymatlarini hisoblash imkonini beruvchi dasturiy ta'minot orqali hal qilinadi [10]. Hozirgi kunda bunday dasturiy taminotlarning bir qancha turlari mavjud. Biz tadqiqot ishimizda shuday kompleks dasturiy ta'minotlardan biri bo'lgan PVsyst va RETScreen nan foydalandik.
1. PVsyst - bu murakkab QFEQ tizimlarni o'rganish, o'lchash va ma'lumotlarni tahlil qilish uchun mo'ljallangan dasturiy ta'minot. U tarmoqqa ulangan, tarmoqdan tashqari, nasosli va tarmoqqa o'rnatilgan shahar QFEQ (jamoat transporti) bilan shug'ullanadi va ob-havo va QFEQ tizim komponentlarining keng ma'lumotlar bazalarini, shuningdek, quyosh energiyasi uchun umumiy vositalarni o'z ichiga oladi. PVsyst me'morlar, muhandislar va tadqiqotchilar tomonidan foydalanish uchun mo'ljallangan, chunki u ob-havo ma'lumotlarini hamda ko'plab turli manbalardan shaxsiy ma'lumotlarni import qila oladi. PVsyst dasturiy ta'minot to'plami ko'rib chiqilayotgan yilning ma'lum bir kuni, oyining har bir soati uchun haqiqiy bulutlilikni hisobga olgan holda, qiya yoki gorizontal yuzada insolyatsiya darajasi to'g'risida ma'lumotlarni olish imkonini beradi. PVsyst dasturiy paketi uchun dastlabki ma'lumotlar NASA-SSE va Meteonorm meteorologik manbalaridan olingan ma'lumotlardir. Meteonorm ma'lumotlar bazasi butun dunyo bo'ylab 1200 ta ob-havo stantsiyalarining ob-havo ma'lumotlarini o'z ichiga oladi. Kuzatish muddati 10-30 yil. Ma'lumotlarning haqiqiy qiymatlarga maksimal yaqinlashishi uchun Meteonorm o'rganilayotgan nuqta hududida joylashgan 3 ta eng yaqin ob-havo stantsiyalarining qiymatlarini interpolyatsiya qiladi. PVsyst sizga ma'lumotlar bazasiga ma'lumot qo'shish
xalqaro ilmiy-amaliy anjumani
2022 yil 30 noyabr j scientists.uz
imkonini beradi, buning uchun siz o'rganilayotgan hududda ob-havo stantsiyasini ko'rsatishingiz kerak [11].
2. RETScreen Clean Energy Management Software (qisqartirilgan RETScreen) -qayta tiklanadigan energiya manbalari bo'yicha potentsial loyihalarni to'liq tahlil qilish va texnik va moliyaviy maqsadga muvofiqligini, shuningdek ularning energiya samaradorligini aniqlash imkonini beruvchi dasturiy ta'minot to'plami. Bundan tashqari, u korxonalarning haqiqiy ish faoliyatini o'lchashi va nazorat qilishi va energiya tejash/ishlab chiqarish imkoniyatlarini aniqlashi mumkin. RETScreen Expert bir qator ma'lumotlar bazalarini, jumladan, NASAning 6700 yerusti stansiyalari va sun'iy yo'ldoshlaridan olingan iqlim sharoitlarining global ma'lumotlar bazasini birlashtiradi [12].
Tajriba (tadqiqot) natijalari va ularning muhokamasi.
Quyosh potensialini aniqlash uchun yuqorida muhokama qilingan RETScreen va PVsyst kompleks dasturiy ta'minotlarining meteorologik stansiyalari bazasi orqali Nukus shahrining dastlabki iqlimiy va aktinometrik ma'lumotlari olindi. (3 va 4-rasmlar).
Страна Г Узбекистан
П ровинц ия/штат нет данных
Размещение климатических данных См. карты с Nukus
Широта Сш. 42.5
Долгота В.ш. 59,6 Источник
Климатическая зона 4Е Смешанный - Высушить Грунтовой+NASA
Возвышенность - - 77 Грунтовой
Расчётная температура отопления Т - -14,9 Грунтовой
Расчётная температура охлаждения •с . 37.5 Грунтовой
Колебания температуры земли •с . 26,5 NASA
Дневная сумма Градусо-дни Градусо-дни с
солнечной отопительного отрицательной
Температура Относительная радиации - Атмосферное Температура сезона температурой
Месяц воздуха влажность Осадки горизонтальная давление Скорость ветра земли 18 "С 10 "С
1 •с - % мм т к&тч/м :/день * кПа ufc =С - ■С-д I -С-д -
Январь -3.5 77,5% 9,30 1,85 101,4 3,6 -4,0 667 0
Февраль 1,3 70,5% 8,12 2,79 101,2 4,0 -1.7 540 0
Март 4,9 58,9% 13,95 4,05 101,0 45 5,8 406 0
Апрель 14,6 49,7% 11,10 5,24 100,7 4,6 16,1 102 138
Май 2*.з 46,9% 8,99 6,25 100,4 4,3 24,4 0 350
Июнь 27,3 44,8% 3,30 6,84 99,9 4.1 31,0 0 519
Июль 23,S 47,2% 1,86 6,85 99,8 4,0 32,8 0 583
Август 26,9 47,2% 1,55 6,25 100,0 3,0 30,1 0 524
Сентябрь 19,S 49,5% 2,10 5,12 100,6 3,6 22,1 0 294
Октябрь ■ 1.8 54,1% 4,65 3,50 101.2 3,4 12.5 192 56
Ноябрь 3.7 67,4% 8,40 2,13 101,4 3,5 3,7 429 0
Декабрь -1,7 75,9% 8,99 1,59 101.5 3,5 -2.5 611 0
Ежегодный 12,8 57,4% 8231 4,38 100,7 3,9 14,3 2 947 2 464
Источник Грунтовой Грунтовой NASA NASA NASA Грунтовой NASA Грунтовой Грунтовой Актива ф Чтобы актш
Измерено б м '0 0
3 - rasm. Nukus shahri uchun RETScreen dasturiy ta'minoti orqali olingan dastlabki
ma'lumotlar to'plami.
3-rasmda RETScreen dasturiy ta'minotidagi NASA ma'lumotlar bazasiga asoslangan xolda Nukus shahri uchun o'rtacha oylik shamol tezligi va atrof-muhit harorati, o'rtacha oylik nisbiy namlik va gorizontal tekislikda va tashqi havo haroratida o'rtacha oylik jami quyosh radiatsiyasini aniqladik. Quyida olingan ma'lumotlarni analiz qilib ba'tafsil ko'rib chiqamiz;
xalqaro ilmiy-amaliy anjumani
2022 yil 30 noyabr | scientists.uz
Климатические данные
.■lllllllh.
Легенда
l|| Дневная сумма солнечной радиаиии - горизонтальная ж 0 'V4 Г
Температура воздуха
4 - rasm. Yil davomida quyosh radiatsiaysi bilan havo haroratining o'zgarishi.
4-rasmda maksimal quyosh radiatsiyasi yilning bahor-yoz davriga +14,6 °C dan +29 °C gacha atrof-muhit haroratida to'g'ri kelishini ko'rsatadi: aprel (5,24 kVt/m2), may (6,25 kVt/m2), iyun (6,84 kVt/m2), iyul (6,85 kVt/m2), avgust (6,25 kVt/m2) va yilning minimal kuz-qish davri uchun -3,5 °C dan +3,7 °C gacha bo'lgan muhit haroratida: noyabr (2,13 kVt/m2), dekabr (1,59 kVt/m2), yanvar (1,85 kVt/m2) va fevral (2,79 kVt/m2) tashkil etadi.
5 - rasm. Yil davomida shamol tezligi bilan havo haroratining o'zgarishi. 5-rasmdan ko'rinib turibdiki, Nukus shahrida shamol tezligi 3,4 m/s dan 4,6 m/s gacha. Shamolning o'rtacha maksimal tezligi mart (4,6 m/s), aprel (4,5 m/s) va may (4,3 m/s) oylariga to'g'ri keladi, oylarning o'rtacha minimali: oktabr (3,4 m/s), noyabr (3,5 m/s) va dekabr (3,5 m/s). Shu bilan birga, tashqi havo harorati yilning qish davrida -1,3 °C dan -3,5 °C gacha, yilning bahor davrida +5 °C dan +21,3 °C gacha, yozda +27 °C dan +30 °C gacha va kuzda +3,7 °C dan +20 °C gacha kuzatiladi.
xalqaro ilmiy-amaliy anjumani
2022 yil 30 noyabr | scientists.uz
6 - rasm. Yil davomida nisbiy namlik bilan havo haroratining o'zgarishi.
6 - rasmda nisbiy maksimal namlik qishda (78% gacha), minimal esa yoz davriga (45% gacha) to'g'ri kelishini ko'rsatadi. Bu Nukusda qishning nam, yozning quruqroq bo'lishi bilan izohlanadi. Shu bilan birga, yilning qish davrida tashqi havo harorati +27 °C dan +30 °C, yozda esa +27 °C dan +30 °C gacha to'g'ri keladi.
■<ü!
PVsyst V7.2.21
Geographical Site Nukus
Situation
Latitude Longitude Altitude Time zone
42.45 °N 59.61 "E 68 m UTC+5
Monthly Mete o Values
Source Meteonorrn 8.0 <2010-2014), Sat= 100%
Jan. Feb. Mar. Apr. May June July Aug. Sep. Oct. Nov. Dec. Year
Horizontal global 51.8 70.0 1133 130.3 179.1 195.C 203.8 173.9 135 3 92.8 623 42.9 1458.6 kWMn2
Horizontal diffuse 29.3 35.8 64.a 62.1 89 2 100.6 94.4 81.5 58.9 47.9 29.4 27.2 741.0 kWMn*
Extraterrestrial 119.4 151.7 223. 284.C 339.8 348.3 351.2 313.7 246 3 189.3 128 5 105.9 2806.2 kWMm*
Clearness Index 0.433 0.461 0.499 0.437 0.527 0.560 0.580 0.554 0.549 0.490 0.485 0.405 0.520 ratio
Ambient Temper. -3.5 -1.4 7.7 15.3 23.1 273 29.5 27.3 20.0 12.0 3.8 -1.7 13.3 "C
Wind Velocity 3.6 4.0 4.3 4.4 4.1 4.1 3.9 3.8 3.5 3.3 3.3 3.5 3.8
7 - rasm. Nukus shahri uchun PVsyst dasturiy ta'minoti orqali olingan quyosh energiyasi
potensiali miqdorlari.
PVsyst dasturiy ta'minotining Meteonorm 8.0 ma'lumotlar bazasi orqali oylar kesimida Nukus shahriga gorizontal/diffuzion, yer yuzasi bo'ylab tushadigan global quyosh radiatsiyasi, yorug'lik indeksi, o'rtacha shamol tezligi va o'rtacha havo harorati ma'lumotlari olindi [14]. Yer yuzasiga global gorizontal tushgan quyosh nurlari yiliga 1458,8 kVt/m2 ni, gorizontal diffuzion tushadigan quyosh nurlari esa 741 kVt/m2 ni tashkil etmoqda. Yillik o'rtacha shamol tezligi 3,8 m/s, yillik o'rtacha havo harorat 13,3 °C.
xalqaro ilmiy-amaliy anjumani
2022 yil 30 noyabr | scientists.uz
Xulosa.Olib borilgan tadqiqotlar natijasiga ko'ra ikkala dasturiy ta'minotdan olingan ma'lumotlar asosida o'rtacha bulutli sharoitda yer yuzasiga gorizontal tushadigan yillik o'rtacha quyosh radiatsiyasi yiliga 1490 kVt/m2 ni tashkil etmoqda. Bunnan shuni anglash mumkinki Qoraqalpog'iston Respublikasi, Nukus shahrida quyoshli kunlar soni yiliga 300-320 kun bo'lishini xisobga olib sanoat, ishlab chiqarish, ijtimoiy-iqtisodiy yoki qishloq xo'jaligi sohalarida avtonom va atrof muhitga zarar yetgazmaydigan sof qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanish uchun yetarli darajada potensilaga ega va quyosh fotoelekt qurilmalaridan foydalanish samarali natijalarni beradi.
REFERENCES
1. «Известия Оренбургского государственного аграрного университета» 2020г. №3(83). Проектирование энергоэффективных ФСЭС для автономных систем электроснабжения сельскохозяйственных потребителей Красноярского края путём использования графо-семантической базы данных энергии солнечного излучения.
2. On the program of measures for the further development of renewable energy, improving energy efficiency in the economic and social sectors for 2017-2021, Resolution of the President of the Republicof Uzbekistan of May 26, 2017, no. PP-3012.
3. «Yangi avlod elektr stantsiyalari» https://yuz.uz/uz/news/yangi-avlod-elektr-stantsiyalari
4. Asian Development Bank, Republic of Uzbekistan, Roadmap to Solar Energy Development, Tashkent: Solar Energy Development, 2014, p. 61.
5. On additional measures for the implementation of investment projects in the field of renewable energy sources, Resolution of the President of the Republic of Uzbekistan of 28 April 2018, no. PP-3687.
6. https://lex.uz/ru/docs/4539506
7. https://lex.uz/docs/4486125
8. Avezov, R.R., Avezova, N.R., Matchanov, N.A., Suleimanov Sh. I., and Abdukadirova R. D., History and state of solar engineering in Uzbekistan, Appl. Sol. Energy, 2012, vol. 48, no. 1, pp. 14-19.
9. Вестник аграрной науки Дона 2(38) 2017. Технологии, средства механизации и энергетическое оборудование. Проектирование фасадно интегрированной фотоэлектрической системы электроснабжения зданий для южных регионов РФ. В.В. Елистратов, В.М. Петров. 2017г.
10. «Известия Томского политехнического университета». Инжиниринг георесурсов. 2017.Т. 328. № 5. 49-55 Дмитриенко В.Н., Лукутин Б.В. "Методика оценки энергии солнечного излучения для фотоэлектростанции".
11. PVSYST SA - Route du Bois-de-Bay 107 - 1242 Satigny - Switzerland https://www.pvsyst.com
12. RET Screen International. Renewable Energy Decision Support Center, 2009. http://www.retscreen.net
13. Resource Indicators Used for Solar Photovoltaic Plants in Uzbekistan Part 1. N. R. Avezova, E. Yu. Rakhimov, J. O. Izzatillaev. DOI: 10.3103/S0003701X18040023
14. Вестник ЮУрГУ. Серия «Энергетика». 2020. Т.20, №2. С. 77-88 Выбор электрооборудования автономной фотоэлектрической системы с использованием программного обеспечения Pvsyst. И.М. Кирпичникова, И.Б. Махсумов.
