Научная статья на тему 'КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНЦИЯ-МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАР ИЖТИМОИЙЛАШУВИНИНГ МУҲИМ МЕЗОНИ'

КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНЦИЯ-МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАР ИЖТИМОИЙЛАШУВИНИНГ МУҲИМ МЕЗОНИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

597
61
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
коммуникатив / компетенция / комплекс / ижтимоий тажриба / диалогик нутқ / мотив / ва цивилизация / нутқий маданият / аспект / communicative / competence / complex / social experience / dialogical speech / motive / civilization / speech culture / aspect

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Дилнозахон Абдулхаевна Комилова

Мақолада катта мактабгача ёшдаги болаларда коммуникатив компетенцияларни шакллантириш мазмуни, уларда нутқни ривожлантириш моҳияти ва хусусиятлари таҳлил этилган. Олимларнинг болаларда нутқ ривожланишида билиш фаолияти, қизиқишнинг ўрни хусусидаги илмий ғоялари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

COMMUNICATIVE COMPETENCE IS AN IMPORTANT FACTOR OF SOCIALIZATION OF PRESCHOOL CHILDREN

The state analyzes the content of the formation of communicative competences in high school students, dryness and specificity of speech development in nyx. The scientific ideas of scientists about the role of communication in the development of speech in children are presented.

Текст научной работы на тему «КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНЦИЯ-МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАР ИЖТИМОИЙЛАШУВИНИНГ МУҲИМ МЕЗОНИ»

КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНЦИЯ-МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАР ИЖТИМОИЙЛАШУВИНИНГ МУ^ИМ МЕЗОНИ

Дилнозахон Абдулхаевна Комилова

Андижон давлат университети Мактабгача таълим факультети мустакил тадкикотчи

АННАТОЦИЯ

Маколада катта мактабгача ёшдаги болаларда коммуникатив компетенцияларни шакллантириш мазмуни, уларда нуткни ривожлантириш мохдяти ва хусусиятлари тахлил этилган. Олимларнинг болаларда нутк ривожланишида билиш фаолияти, кизикишнинг урни хусусидаги илмий FOялари келтирилган.

Калит сузлар: коммуникатив, компетенция, комплекс, ижтимоий тажриба, диалогик нутк, мотив, ва цивилизация,нуткий маданият,аспект.

COMMUNICATIVE COMPETENCE IS AN IMPORTANT FACTOR OF SOCIALIZATION OF PRESCHOOL CHILDREN

Dilnozakhon Abdulkhayevna Komilova

Andizhan State University Independent Researcher, the Faculty of Pre-School Education

ABSTRACT

The state analyzes the content of the formation of communicative competences in high school students, dryness and specificity of speech development in nyx. The scientific ideas of scientists about the role of communication in the development of speech in children are presented.

Keywords: communicative, competence, complex, social experience, dialogical speech, motive, civilization, speech culture, aspect.

КИРИШ

Бугунги кунда мактабгача ёшдаги болаларни комплекс ривожлантириш оркали уларни мактаб таълимига интенсив тайёрлаш масаласи долзарб саналмокда. Мазкур ёшдаги болаларда коммуникатив компетенцияларни шакллантириш мактаб таълимига тез ва самарали ижтимоийлашиш омили хисобланади. Коммуникатив компетенция ижтимоий тавсифга эга булиб, уни

болаларда шакллантириш учун умумдидактик, хусусий тамойилларга ва инновацион ёндашувларга асосланган жараённи ташкил этиш такозо этилади. Ушбу жараённинг технологик тузилмаси ва дидактик таъминоти педагогларда касбий компетенциялар ва нуткий маданиятнинг шаклланганлигига хам бевосита боFликдир. Санаб утилган вазифалар мактабгача таълим мазмуни, унга куйилувчи давлат талаблари кулами доирасида амалга ошади.

Давлат талабларида мактабгача ёшдаги болалар ривожланишининг соха компетенциялари таркибида коммуникатив компетенциялар алохида мезон сифатида белгилаб берилган. Шу билан боFлик холда бажарилиши режалаштирилаётган тадкикот давлатнинг ижтимоий буюртмаси талабларини бажаришга оид вазифаларни кузда тутади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Мактабгача катта ёшдаги болаларнинг мулокотга киришиши, суз бойлиги даражаси ва улардан кундалик нуткий мухитда куллаш холатларини урганишга оид илк кузатув ишлари оркали, мавзунинг долзарблигини куйидаги холатлар билан асослаймиз:

- катта мактабгача ёшдаги болаларда луFат бойлигининг мактабда укитиладиган умумтаълим фанларини эгаллаш учун етарли эмаслиги;

- болаларнинг уз фикрини эркин ифодалаш, нуткий мухитга мос сузлашиш куникмаларини ривожлантиришга оид дидактик таъминотнинг етарли эмаслиги;

- ота-оналарнинг уз фарзандини мактаб таълимига нуткий жихатдан тайёр булиш мезонлари ва талабларидан етарлича хабардор эмасликлари;

- МТТ педагоглари томонидан коммуникатив компетенциянинг ижтимоий -рухий аспектлари тулик англанмаётганлиги.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 29 декабрдаги ПК, -2707-сон "2017-2021 йилларда мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида", 2017 йил 9 сентябрдаги ПК-3261-сон "Мактабгача таълим тизимини тубдан такомиллаштириш буйича чора -тадбирлар туFрисида", 2019 йил 8 майдаги ПК-4312-сон "Узбекистон Республикаси мактабгача таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш туFрисида"ги карорлари, Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 13 майдаги 391-сон "Мактабгача таълим муассасалари фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги карори хамда мазкур сохага тегишли бошка меъёрий-хукукий хужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишда ушбу тадкикот иши муайян даражада хизмат килади.

Мактабгача ёшдаги боланинг ижтимоийлашишида ижтимоий тажрибанинг таъсири бекиёсдир. Болалар катталарга таклид асосида турли фаолиятларни мустакил, бошкаларини эса, узгалар ёрдамида узлаштиришга эришадилар. Ижтимоийлашиш натижасида болалар атрофдаги шахслар каби маданият ва цивилизацияга уЙFунлашади. Мактабгача ёшдаги болаларнинг ижтимоийлашувида эса, коммуникациянинг урни бекиёсдир. Бола нуткдан уз фикри, хис-туЙFуларини ифодалаш, яъни атрофдаги инсонларга таъсир килиш учун фойдаланади. Бунда нуткнинг ифодалилиги, эмоционал ва боFланган булиши мухимдир. Мактабгача катта ёш даврда нуткий ривожланишнинг мухим вазифалари хал килинади: луFатнинг бойиши, нуткий маданият, нуткнинг грамматик курилиши, боFланган нуткнинг ривожланиши. Шунингдек, диалогик нутк ривожлантирилади: аник, ифодали, мазмунли гапира олиш; сухбатдошни тинглаш, уни тушунишга харакат килиш, бировнинг сузини булмаслик; бир мавзудан бошкасига сакрамаслик ва х.к.лар.

Аввалдан болаларнинг саволлари кизикувчанлик, билишга кизикишларини намоён булишининг асосий шакли хисобланган. А. И. Сарокина, М. М. Рубинштейн тадкикотлари болаларнинг саволлари асосида турли мотивлар ётишини аниклаганлар. Муаллифлар 2 гурух саволларни ажратади: билиш ва коммуникатив. Бола коммуникатив саволларни катталарни диккатини уз кечинмаларига жалб килиш, улар билан алока урнатиш максадида берадилар. Мактабгача катта ёшдаги болаларнинг саволлари асосида билиш мотиви ётади: уз кизикишлари кучидан, билимлари етарли эмаслигини сезганларида, уларни тулдириш, аниклаштириш, янгисини эгаллаш максадида берадилар.

Мактабгача катта ёшдаги болаларнинг кизикишларига тенгдошларининг тажрибаси хам асос булиб хизмат килиши мумкин. Чунки болалар уртоклари билан уйнаганда, сухбатлашганда курганларини ёки ким биландир бажарган бирон бир фаолиятини айтиб, уртокларини натижага кизиктириши мумкин. Натижада улар биргаликда режа тузиб, у ёки бу харакат(уйин, предмет ясаш, чизиш ва х)ни мустакил амалга оширишга киришадилар. Бирок айрим болалар харакат бошламасдан аввал тарбиячи ёки катталарга саволлар бериб, уз режаларини ошкора килиши мумкин. Шу вазиятда тарбиячи олдиндан бола нимани хохлаётганини, бу хохиш нимага ва кандай натижага олиб бориши мумкинлигини пайкаб, техника ва хаёт хавсизлигини таъминловчи йул-йуриклар ёки такикловчи курсатмалар (чунки агар бола ток, кучага чикиш, пичок билан кесиш ва х. лар билан боFлик хар хил саволлар берса) бериши лозим.Саволлар болада бевосита предмет ёки ходиса билан танишиш, катталар ва тенгдошлари билан мулокот килиш, купинча узининг мустакил мулохаза юритиши

натижасида пайдо булади. Мактабгача ёшдаги болаларни нима кизиктиради? Болалар узи кизиккан нарсани билиб олиш учун хар хил саволлар билан мурожаат килади. Психологларни курсатишича, болалар саволлари берилмаган соханинг узи йук. Вакт утиши билан саволлар шаклан узгаради. 2-3 ёшдаги бола предметнинг номи, унинг хусусияти ва сифати билан кизикади. Катта ёшдаги (56 ёш)болаларнинг саволлари теварак-атроф, табиатдаги узгаришлар, предмет ва ходисаларни боFловчи тасаввурларни аниклаштиришга хосдир. Уларнинг саволлари предмет ва ходисалар уртасидаги алока: таасуротларни тизимлаштириш, улар уртасида ухшашлик, умумийлик ва фаркни топишга каратилган.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Болаларнинг саволларига кандай жавоб бериш керак? Болалар хаммага хам савол бермайдилар, факатгина уларнинг ишончларини козонган инсонларгагина берадилар. Улар купинча уларни диккат билан тинглаган, кизикарли ва жиддий жавоб берганларга савол берадилар.

Бундай вазиятларда катталар олдига куйиладиган талаблар:

- уларга хурмат ва химоя муносабатида булиш;

- савол мотивини тушунишга, боланинг нимага савол беришга ундаган сабабларни англашга харакат килиш;

- билиш учун берилган савол, бола учун катталарни мулокот килишга, эмоционал холатига диккатини жалб килишга хизмат килувчи сабабдир;

- боланинг кизикувчанлигини йукотиб куйдирмаган холда жавоб бериш

керак;

- жавоб аник ва киска булиши керак;

- боланинг аклий ривожланиш даражасини хисобга олиш ва унинг хаётий тажрибасига мурожаат килиш керак;

- агар, боланинг саволлари етарли билимнинг йуклиги билан боFлик булса, бу бушликни бартараф этиш учун шароит яратиш лозим. Бунинг учун кузатув ташкил этиш ёки керакли китобни укиб бериш, муаммоли вазиятлар ташкил этиш болаларда мустакилликни шакллантириш жараёнини тезлатади. Чунки муаммоларни ечиш оркали болалар узлари узини кизиктирган жавобга етиб келишади.Натижада уларда коммуникатив куникмалар шакллана бошлайди. Бу эса бевосита коммуникатив компетенцияни ривожланишига замин яратади.

ХУЛОСА

Мазкур йуналишда олиб борилган илмий тадкикот ишимиз куйидаги хулосани асослашга хизмат килди. Яъни мактабгача катта ёшдаги болаларда коммуникатив компетенция шаклланган булса, мактаб таълимига тайёр булади ва у янги мухитга кийинчиликсиз мослашади. К,ачонки мактабгача катта ёшдаги бола мактаб таълими учун зарур куникма ва малакалар билан куроллансагина таълим мазмунига куйилувчи давлат талабларининг бажарилишига эришиш имконияти яратилади.

АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Мирзиёев Ш.М. 2017- 2021 йилларда мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида карор. 29.12.2016 й., ПК,-2707, Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 1-сон, 11-модда, 35-сон, 923-модда.

2. Мирзиёев Ш.М. Мактабгача таълим тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида карор. 9.09.2017 й., П^-3261, «Халк сузи» газетаси. 2017 й., 11 сентябрь. 181 (6875)-сон.

3. Мирзиёев Ш.М. Узбекистон Республикаси мактабгача таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси. 8.05.2019 й., ПК,-4312. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 10.05.2019 й., 07/19/4312/3106-сон.

4. Аблитарова, А. Р. Развитие и формирование познавательного интереса у детей дошкольного возраста как психолого-педагогическая проблема.// Педагогическое мастерств: материалы IX Междунар. науч. Конф.М.: Буки -Веди,2016.С. 107-110.

5. Поддьяков. А.Н. Развитие исследовательской инициативности в детском возрастетема. Дисс д.пс.н. М.:2001-350 с.

6. Рубинштейн, С. Л. Основы общей психологии.Питер.-2013- 713с.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. 2017- 2021 йилларда мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида карор. 29.12.2016 й., ПК,-2707, Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 1-сон, 11-модда, 35-сон, 923-модда.

2. Мирзиёев Ш.М. Мактабгача таълим тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида карор. 9.09.2017 й., П^-3261, «Халк сузи» газетаси. 2017 й., 11 сентябрь. 181 (6875)-сон.

3. Мирзиёев Ш.М. Узбекистон Республикаси мактабгача таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси. 8.05.2019 й., ПК,-4312. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 10.05.2019 й., 07/19/4312/3106-сон.

4. Аблитарова, А. Р. Развитие и формирование познавательного интереса у детей дошкольного возраста как психолого-педагогическая проблема.// Педагогическое мастерств: материалы IX Междунар. науч. Конф.М.: Буки -Веди,2016.С. 107-110.

5. Поддьяков. А.Н. Развитие исследовательской инициативности в детском возрастетема. Дисс д.пс.н. М.:2001-350 с.

6. Рубинштейн, С. Л. Основы общей психологии. Питер.-2013- 713с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.