Научная статья на тему 'Комбинациялашган машиналар таркибида қўлланиладиган тандем ғалтакмолалар турини танлаш'

Комбинациялашган машиналар таркибида қўлланиладиган тандем ғалтакмолалар турини танлаш Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

CC BY
11
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тандем ғалтакмола / планкали / трубали / тишли планкали / спиралсимон трубали / пичоқли ғалтакмолалар / тупроқнинг зичлиги / тортишга қаршилик / тандемный каток / планчатый / трубчатый / зубчато-планчатый / спирально-трубчатый / ножные катки / платность почвы / тяговое сопротивление

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — Эргашев Маъруфжон Мухаммаджонович, Эшматова Гавҳар Қутпитдиновна

Мақолада комбинациялашган машиналар таркибида қўлланиладиган тандем ғалтакмоланинг турини танлаш бўйича ўтказилган синовларнинг натижалари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Выбор типа тандемного катка применяемого в комбинированных машинах

В статье приведены результаты испытаний по выбору тандемного катка, применяемого в составе комбинированных машин.

Текст научной работы на тему «Комбинациялашган машиналар таркибида қўлланиладиган тандем ғалтакмолалар турини танлаш»

УДК 631.314

КОМБИНАЦИЯЛАШГАН МАШИНАЛАР ТАРКИБИДА ЦУЛЛАНИЛАДИГАН ТАНДЕМ ГАЛТАКМОЛАЛАР ТУРИНИ ТАНЛАШ

Эргашев Маъруфжон Мухаммаджонович КХМИТИ, т.ф.ф.д., к.и.х., maruf19840710@mail.ru. +99890 948-70-02

Эшматова Гавхар Кутпитдиновна КХМИТИ, таянч докторант, g eshmatova@mail.ru, +99890930-81-77

Аннотация. Маколада комбинациялашган машиналар таркибида кулланиладиган тандем галтакмоланинг турини танлаш буйича утказилган синовларнинг натижалари келтирилган.

Аннотация. В статье приведены результаты испытаний по выбору тандемного катка, применяемого в составе комбинированных машин.

Abstract. The article presents the results of tests on the choice of a tandem roller used as part of combined machines.

Таянч сузлар: тандем галтакмола, планкали, трубали, тишли планкали, спиралсимон трубали, пичокли галтакмолалар, тупрокнинг зичлиги, тортишга каршилик.

Ключевые слова: тандемный каток, планчатый, трубчатый, зубчато-планчатый, спирально-трубчатый, ножные катки, платность почвы, тяговое сопротивление.

Keywords: tandem roller, slatted, tubular, toothed-slatted, spiral-tubular, rotary rollers, soil payability, traction resistance.

Кириш. Х,озирги кунда комбинациялашган машиналар таркибида якка тартибда урнатиладиган планкали, тишли планкали, сегментли, трубали, текис сиртли, тишли ва халка-тишли галтакмолалардан кенг фойдаланиб келинмокда [1, 2]. Лекин бу турдаги галтакмолалар уларнинг иш курсаткичларига таъсир этадиган бир нечта техник ва технологик камчиликларга эга. Жумладан планкали ва сегментли галтакмолалар асосан тупрок юза катламини юмшатиш, кесакларни майдалаш, текислаш ва кисман зичлашда яхши самара беради, лекин массасининг камлиги туфайли талаб даражасидаги тупрок зичлигини таъминлай олмайди. Трубали ва текис сиртли галтакмолалар тупрокни талаб даражасида зичланишини таъминласа-да, лекин тупрок юзасидаги кесакларни яхши майдаламасдан тупрокка ботириб кетади. Тишли ва хдлка-тишли галтакмолалар бошка турдаги галтакмолаларга нисбатан яхши иш курсаткичларига эга, яъни тупрокни яхши уваланишини ва зичланишини таъминлайди. Аммо бу турдаги галтакмолаларнинг асосий камчилиги уларнинг конструкцияси мураккаблиги, массасининг катталиги хамда технологик ва техник ишончлилиги юкори эмаслиги хисобланади. Ушбу таъкидланган камчиликларни бартараф этиш максадида КХМИТИда мавжуд галтакмолалар иш курсаткичларини ошириш йуналишларида такомиллаштирилиб, шу асосда икки каторли(тандем) галтакмола ишлаб чикилди ва унинг параметрларини асослаш буйича илмий ва инновацион тадкикотлар олиб борилмокда [3].

Тандем галтакмола Н-шаклидаги рама 1, унга оркама-кетин урнатилган планкали 2 ва трубали 3 галтакмолалар хамда торткилар 4 дан ташкил топган (1-расм). Торткилар 4 рама 1 ни машина билан боглайди.

1 - рама; 2 - планкали галтакмола; 3 - трубали галтакмола; 4 - тортки 1-расм. Тандем Fалтакмоланинг схемаси

Галтакмолалар рамага подшипниклар ёрдамида урнатилган, торткилар х,ам рама, х,ам машина билан шарнирли богланган ва бу галтакмолаларни дала рельефига мослашиб ишлашига имкон беради.

Иш жараёнида биринчи каторга урнатилган планкали галтакмола тупрокнинг устки катламини юмшатади, кесакларни майдалайди ва кисман зичлайди, иккинчи каторга урнатилган трубали галтакмола кесакларни кушимча майдалайди ва тупрокни талаб даражасида зичлайди.

Тадкикот усуллари. Синовларни утказишда бах,олаш мезони сифатида 0-10 ст катламдаги тупрокнинг уваланиш даражаси, яъни улчами 25 тт дан кичик булган тупрок фракциялари микдори, тупрокнинг 5-15 ст катламдаги зичлиги ва галтакмолаларнинг тортишга солиштирма, яъни бир метр камраш кенглигига тугри келадиган каршилиги олинди.

Тупрокнинг уваланиш сифатини аниклаш учун олти такрорликда 0,25 т2 майдончадан ишлов бериш чукурлиги буйича намуналар олинди. Бунинг учун томонлари 0,5x0,5 т булган таги очик кутидан фойдаланилди. Олинган натижалар 100, 50 ва 25 тт ли тешиклари булган элаклардан утказилди. Х,ар бир элакда колган ва охирги элакдан утган тупрок ва кесаклар массаси LIBOR "EL-600" тарозисида тортилиб, 100 тт дан катта, 100-50, 50-25 ва 25 тт дан кичик фракциялар микдори (фоизда) аникланди. Тупрокни элашда катта тешиклари булган элакдан кичик улчамли тешиклари булган элакларга утиш тартиби кулланилди. Улчаш аниклиги фракциялар буйича ±10 g булди [4].

Тупрокнинг зичлиги хджми 502 ст3 ва баландлиги 10 ст эга булган цилиндрдан фойдаланиб аникланди.

Галтакмолаларнинг тортишга каршилигини аниклаш учун галтакмола торткилари 4 нинг тик кисмига тензодатчиклар елимланди (2-расм) [5].

Тадкикот натижалари. Комбинациялашган машиналар таркибида кулланиладиган тандем галтакмоланинг турини танлаш буйича таккослов синовларига бир хил улчамга (диаметри 30 ст) эга булган планкали, трубали, тишли планкали, спиралсимон трубали хдмда пичокли галтамолалар танлаб олинди ва тайёрланди.

I-вариант. Планкали+трубали;

II-вариант. Тишли планкали+трубали;

Ш-вариант. Спиралсимон трубали+трубали;

1У-вариант. Пичокли+трубали.

Синовлар утказилишидан олдин дала тупрогининг намлиги ва каттиклиги аникланди. Натижалар 1-жадвалда келтирилган [2;3].

1-жадвал

Тупрок катлами, ст Тупрокнинг намлиги, % Тупрокнинг каттиклиги, МРа

0-10 12,79 1,69

10-20 17,96 2,92

11-вариант

1-вариант

III-вариант IV-вариант

2-расм. Турли вариантдаги тандем Fалтакмолаларнинг умумий куриниши

Утказилган адабиётлар тахлилидан келиб чиркан холда бир хил диаметр ва камраш кенлигига эга булган планкали+трубали, тишли планкали-трубали, спиралсимон трубали+трубали ва пичокли+трубали тандем галтакмолаларнинг таккослов синовлари утказилди (2-расм).

Синовларда олинган натижалар 2-жадвалда келтирилган. Улар асосида куйидагиларни таъкидлаш мумкин:

2-жадвал.

Тандем усулида жойлаштирилган Fалтакмолалар таккослов синовларининг

натижалари

Тандем тури Куйидаги улчамдаги (mm) фракциялар микдори, % Тупрокнинг зичлиги, g/ст3 Галтакмола ларнинг тортишга каршилиги, N/m

> 50 50-25 >25

V=6 km/h

Планка-трубали 5,39 8,48 86,13 1,26 197,5

Тишли планка-трубали 13,6 12,23 74,17 1,25 199,66

Спиралсимон труба-трубали 10,95 11,87 77,18 1,22 180,91

Пичокли-трубали 9,21 10,57 80,32 1,24 254,91

V=9 km/h

Планка-трубали 7,85 7,44 84,71 1,25 229,33

Тишли планка-трубали 13,65 11,79 74,56 1,23 211,5

Спиралсимон труба-трубали 13,42 15,39 71,19 1,19 175,75

Пичокли-трубали 18,67 12,76 68,57 1,21 267,5

- тупрокнинг уваланиш сифати буйича планкали+трубали тандем галтакмолалар юкори курсаткичларга эга булган. Тишли планкали+трубали, спиралсимон трубали+трубали ва пичокли+трубали тандем галтакмолалар кесакларни унга нисбатан бир мунча сифатсиз майдалаган. Натижада тишли планкали+трубали, спиралсимон трубали+трубали ва пичокли+трубали тандем галтакмолалар билан ишлов берилганда планкали+трубали тандем галтакмола ишлов берилганга нисбатан улчами 25 mm дан кичик фракциялар микдори мос равишда 3,9-6,1; 3,9-9,5 ва 0,7-12,1 фоизга кам, улчами 50 mm дан катта булган фракциялар микдори эса 6,2-3,8; 3,5-3,6 ва 1,8-8,8 фоизга куп булган;

- тупрокнинг зичлиги барча турдаги тандем галтакмолаларда деярли бир хил булган;

- синовларда пичокли+трубали тандем галтакмолалар тортишга энг куп, спиралсимон трубали+трубали тандем галтакмолалар эса энг кам каршилик курсатган. Буни планкали+трубали, тишли планкали+трубали ва пичокли+трубали тандем галтакмолалар тупрокка чукуррок, спиралсимон трубали+трубали тандем галтакмола эса саёзрок ботгани билан изохлаш мумкин.

Агрегат харакат тезлигини 6 km/h дан 9 km/h га ортиши тупрок уваланиш сифатини ва зичлигини камайиши хамда галтакмолаларнинг тортишга каршилигини ортишига олиб келган.

Утказилган тахлиллардан шу нарса маълум булдики, планкали+трубали тандем галтакмолалар утгандан кейин дала юзаси талаб даражасида зичланган ва 3-4 ст калинликда тупрокдаги намнинг сакланишини таъминлайдиган майин катлам хосил булган.

Хулоса. Комбинациялашган машиналар таркибида планка-трубали тандем галтакмолаларни куллаш белгиланган технологик жараёнларни талаб даражасида бажарилишини ва энергиятежамкорликни таминлайди. Бу эса уругларни сифатли экилиши ва бир текис униб чикишига, усимликларни яхши ривожланиши ва хосилдорлиги ортишига олиб келади.

АДАБИЁТЛАР

1. Сохт К. А., Трубилин Е. И., Коновалов В. И. Дисковые бороны и лущильники. -Краснодар, 2014.-165 с.

2. Клочков А. В. и др. Машины для дополнительной обработки почвы - Горки: БГСХА, 2016. - 24 с.

3. Эргашев М.М., Эшматова Г.К. Комбинациялашган машиналар таркибида кулланиладиган тандем галтамола // "Юкори самарали кишлок хужалик машиналарини яратиш ва техника воситаларидан фойдаланиш даражасини оширишнинг инновацион ечимлари" мавзусидаги Халкаро илмий-техник конференция илмий маколалар туплами. -Гулбахор, 2022. - Б. 76-78.

4. OzDst 3412:2019 "Кишлок хужалик техникасини синаш. Тупрок юзасига ишлов берувчи машиналар ва куроллар. Синов дастури ва усуллари".

5. O zDst 3193:2017 "Кишлок хужалик техникасини синаш. Машиналарни энергетик бахолаш усули".

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.