Научная статья на тему 'КОГНИТИВ ЁНДАШУВДА ДИНИЙ МАЪЛУМОТЛАРНИ ТУШУНИШ ХУСУСИЯТЛАРИНИНГ ПСИХОЛОГИК ЖИҲАТЛАРИ'

КОГНИТИВ ЁНДАШУВДА ДИНИЙ МАЪЛУМОТЛАРНИ ТУШУНИШ ХУСУСИЯТЛАРИНИНГ ПСИХОЛОГИК ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Социологические науки»

25
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КОГНИТИВ ЁНДАШУВДА ДИНИЙ МАЪЛУМОТЛАРНИ ТУШУНИШ ХУСУСИЯТЛАРИНИНГ ПСИХОЛОГИК ЖИҲАТЛАРИ»

КОГНИТИВ ЁНДАШУВДА ДИНИЙ МАЪЛУМОТЛАРНИ ТУШУНИШ ХУСУСИЯТЛАРИНИНГ ПСИХОЛОГИК ЖИХДТЛАРИ

Алишер Мусирмон ртли Жаббор Узбекистан халкаро ислом академияси таянч докторанти

Жахон микёсида хозирги кунга келиб замонавий психологиянинг мухим тармокларидан саналган дин психологияси йуналишида хам шахснинг ватор психологик хусусиятларини урганиш буйича ишлар амалга оширилган. Жумладан, диний матн ва маълумотларни идрок этиш ва тушуниш масаласи хам. Лекин, дин психологияси сохасида диний маълумотларни идрок этишда конитив услубларнинг таъсири масаласи буйича ишлар деярли тадкик килинмаган. Шу жихатдан, биз тадкик этаётган мавзуимиз айнан диний маълумотларни тушунишда шахс когнитив услублари билан боглик равишда амалга оширилмокда. Хрзирги кунда мамлакатимизда диний сохада амалга оширилаётган ислохатлар диний маълумотларни тугри тушуниш, ёт гоялардан бугунги усиб келаётган ёш авлодни асраб-авайлаш ва уларга мукаддас ислом динимизда курсатилган билимларни бериш, диний саводхонлик илмларини ошириш, деструктив диний окимларга карши соглом мустакил фикрни уйготиш ва маънавий етук шахсларни тарбиялаш бугунги куннинг долзарб вазифаларидан саналади.

Диний маълумотларни тушуниш ва идрок этишнинг узига хослик жихатларини турли хил факторлар билан киёсий урганган. Собик иттифокда диний маълумотлар идрокини диний иконалар ва санъат асарлари оркали тушунишни бир канча олимлар жумладан, Е.Г. Яковлев, Д.М. Угринович, В.А. Потапчук, П.С. Трофимов, В.Г. Антоненко, Д.В. Михновский, Н. Золотарева, А.Н. Кочетов, М.М. Маркович, И.Н. Свиридова, Н.Б. Крылова, Г.М. Леонычев, Е.А. Ситницкая, Р.Х. Табиева, Ю.Л. Нестеренко, Р.Т. Рашкова, В.А. Зоц, Ю.Н. Герасимов, В.И. Рабинович, О. Антонова ва А.Л. Андреевлар ишларида учратиш мумкин.[1, 535-564] Диний санъатни узига хос тур сифатида белгилайдиган тадкикотчилар диний матнларни идрок этишда тингловчи аввало матнда келган белги, рамзлар, билимлар тизими ва тушунчалар опреционализациясига эътибор каратиш зарур деб таъкидлайди. Диний маълумотлар диний санъат асарлар оркали идрок этилганда субъект матннинг ички тузилиши ва когнитив жихатларини тушуниб олиш зарурдир. Бу каби илмий изланишлар В.С. Степина, Л.А.Микешиной, В.А. Лекторский, А.А. Ивина ва В.П. Кохановскийлар тадкикотларида келтирилган. [2, 14]

Дин психологиясида диний маълумотларни урганиш бугунги кунга келиб, замонавий жамият олдида турган актуал муаммолардан бири саналади. Шу жихатдан олиб царалганда, диний матн ва маълумотларни идрок этиш масаласини турли уил йуллар

May 21

https://ares.uz/ Republican Scientific and Practical Conference

162

орцали тадциц этилиш тенденцияси интеграциялашган. Шундай тадцицотлардан бири, диний маълумотларни идрок этишда турли уил динлар ва конфессияларнинг белгилари орцали амалга оширилган. Яъни, белгини таулил цилиш орцали диний ташкилотларнинг мазмун-моуиятини англаб олиш масаласи илгари сурилган. Чунки, уар бир шахс турли динларнинг белгиларини тушуниб этиши ва шу орцали у белги цандай мазмунни акс этиши субъектни диний саводуонлик даражасини белгилаб берувчи воситалардан бири булиши мумкин. Шу жиуатдан олиб царалганда диний белгиларни тугри идрок этиши матн мазмунини тугри англашга ёрдам беради. Бу каби хусусиятлар оммавий ахборот воситалари орцали уам амалга оширилиши мумкин. Диний белгини тугри англаш инсонда диний дунёцараш шаклланганлидан уам далолат беради. Шунинг учун, уар бир шахс диний тусдаги маълумотларни урганиш ва таулил цилишда асосан шаклга эмас, мазмунга эътибор царатиш зарурлиги таъкидланади. [3, 3-10]

Дин психологияси замонавий психология билан биргаликда шаклланган ва унинг бир тармогига айланган. Дин психологиясида диннинг психологик жихатини, диний маълумотларни тушуниш ва идрок этишнинг психологик хусусиятларини, шахснинг диний тажрибасини ва бу тажрибанинг турли куринишларини баён килишга харакат килади. Шу сабабли дин психологияси диний тажрибадан бошлаган холда инсон турларини атрофлича урганиб, узига хос типологияларни очади. Шу жиуатдан олиб царалганда, диний маълумотларни тушуниш ва идрок этишда когнитив услублар билан бир цаторда психосемантик усуллар уам субъект диний маълумотларни урганиш жараёнида унга тушунарли таулил цилиш имкониятини яратиб беради. Чунки, маълумотнинг психологик мазмун-моуиятини контент-анализ цилишда психосемантик усуллар асосий унсурлардан бири саналади.

Хулоса цилиб айтганда, биринчидан диний маълумотларни тушуниш ва идрок этишнинг ривожланиши янги асрга келиб, уган асрга нисбатан янги ривожланиш боскичига кутарилди. Иккинчидан динин маълумотларни тушунишнинг тадкик этилиши нафакат назарий билимларни урганишни такозо етади, балки соха доирасида фундаментал тадкикотларни амалга оширилиши билан алохида ахамият касб етади. Учинчидан диний маълумотларни тушунишнинг психологик хусусиятлари соф манбаларга таяниши оркали мустахкам асос яратишни янги давр талаб етмокда.

О

• о

® ©

ф

https://ares.uz/

May 211 ©

Republican Scientific and Practical Conference

©

163

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-02-162-165

REFERENCES

1. Abdivalievna, A. N. (2021). Psychodiagnostics of children with attention deficiency syndrome and hyperactivity. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(3), 2352-2355.

2. Boyer P., Ramble C. (2001) Cognitive templates for religious concepts: Cross-cultural evidence for recall of counter-intuitive representations // Cognitive science. 25. P.535-564.

3. Gayibova, N. A. (2016). Influence of the sibling statuse's of teenagers on interpersonal relations. European Journal of Education and Applied Psychology, (2),

4. Isayeva, M. A. (2014). Religious and psychological aspects of family functions. The Way of Science, 90.

5. Rasulov, A. (2021). The status of implementation of methodology of personal psychodiagnostics in psychological research in Uzbekistan. ACADEMICIA: AN INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL, 77(2), 600-605.

6. Rasulov, A. (2021). The status of implementation of methodology of personal psychodiagnostics in psychological research in Uzbekistan. ACADEMICIA: AN INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL, 11(2), 600-605.

7. Rasulova, F. F. (2016). CHARACTERISTICS OF PRINCIPAL WAYS AND METODS OF CORRECTION OF AGGRESSIVE BEHAVIOR AMONG TEENAGERS. Theoretical & Applied Science, (9), 173-176.

8. Rasulova, N. T. (2021). PSYCHOLOGICAL ANALYSIS OF REPRODUCTIVE CONSCIOUSNESS AND BEHAVIOR. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(Special Issue 2), 375-380.

9. Rustamovich A. M. The moral consciousness dynamics of students is the position in the process of high education //European journal of education and applied psychology. - 2016. - №. 1.

10. Абдулла Шер. Эстетика. Дарслик. -Тошкент: Еафур Гулом номидаги матбаа-ижодий уйи. 2014. -Б. 327-328.

11. Дусмухамедова, Ш. А. (2021). ПСИХОЛОГИЧЕСКОЕ ЗНАЧЕНИЕ ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ ОЦЕНКИ В РАЗВИТИИ ЛИЧНОСТИ ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(Special Issue 2), 355-361.

12. КОСИМОВ, Б. (2020). Повышение статуса органов самоуправления граждан в осуществлении действенного

68-69.

https://ares.uz/

Щ_May 21

Republican Scientific and Practical Conference

общественного контроля. Fuqarolik jamiyati. Гражданское общество, 17(1), 58-

13. Назаров, А. С. (2020). Психологический анализ уровней принятия управленческих решений и факторов, влияющих на него. Молодой ученый, (21),

14. Тойирова, Л. И., & Абдуганиева, Д. А. (2019). ИННОВАЦИИ В ОБРАЗОВАНИИ: С УЧЕТОМ ВОЗРАСТНЫХ ОСОБЕННОСТЕЙ ОБУЧАЮЩИХСЯ. In Перспективные этапы развития научных исследований: теория и практика (pp. 21-23).

15. Rustamovich A. M. The moral consciousness dynamics of students is the position in the process of high education //European journal of education and applied psychology. - 2016. - №. 1.

16. Балахонцева И.Г. (2007) Символ и интерпретация в религиозно-художественном познании: Автореф. дис...канд. фил. наук - М.: ОГПУ. 21 с.

17. Кулагина Н.В. (2006) Символ и символическое сознание. // Культурно-историческая психология, том 2, № 1, С. 3-10.

62.

739-740.

https://ares.uz/

Щ_May 21

Republican Scientific and Practical Conference

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.