Научная статья на тему 'КОАГУЛЯНТЛАР, ТЕСКАРИ ОСМОС ВА УЛЬТРАФИЛЬТРАЦИЯ УСУЛЛАРИДА ОҚАВА СУВЛАРНИ ТОЗАЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ'

КОАГУЛЯНТЛАР, ТЕСКАРИ ОСМОС ВА УЛЬТРАФИЛЬТРАЦИЯ УСУЛЛАРИДА ОҚАВА СУВЛАРНИ ТОЗАЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
166
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
коагулянтлар / тескари осмос / ультрафильтрация усул / оқава сувлар / тозалаш технологияси. / coagulants / reverse osmosis / ultrafiltration method / wastewater / treatment technology.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Т. И. Нурмуродов, К. Хусенов, З. У. Каримова, Л. А. Бозоров

Ушбу мақолада коагулянтлар, тескари осмос ва ультрафильтрация усулларида оқава сувларни тозалаш технологияси ҳақида маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TECHNOLOGY OF WASTEWATER TREATMENT BY COAGULANTS, REVERSE OSMOSIS AND ULTRAFILTRATION

This article provides information on coagulants, reverse osmosis and ultrafiltration wastewater treatment technologies.

Текст научной работы на тему «КОАГУЛЯНТЛАР, ТЕСКАРИ ОСМОС ВА УЛЬТРАФИЛЬТРАЦИЯ УСУЛЛАРИДА ОҚАВА СУВЛАРНИ ТОЗАЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ»

SCIENTIFIC PROGRESS

VOLUME 2 I ISSUE 6 I 2021 ISSN: 2181-1601

КОАГУЛЯНТЛАР, ТЕСКАРИ ОСМОС ВА УЛЬТРАФИЛЬТРАЦИЯ УСУЛЛАРИДА ОЦАВА СУВЛАРНИ ТОЗАЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ

Т. И. Нурмуродов

НДКИ илмий

ишлар ва инновациялар буйича проректор

К. Хусенов

НДКИ кафедра доценти

З. У. Каримова

НДПИ Кимё кафедраси укитувчиси

Л. А. Бозоров

Навоий азот АЖ инжинер технолог

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада коагулянтлар, тескари осмос ва ультрафильтрация усулларида окава сувларни тозалаш технологияси хакида маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: коагулянтлар, тескари осмос, ультрафильтрация усул, окава сувлар, тозалаш технологияси.

TECHNOLOGY OF WASTEWATER TREATMENT BY COAGULANTS, REVERSE OSMOSIS AND ULTRAFILTRATION

ABSTRACT

This article provides information on coagulants, reverse osmosis and ultrafiltration wastewater treatment technologies.

Keywords: coagulants, reverse osmosis, ultrafiltration method, wastewater, treatment technology.

Саноат корхоналари ва окова сувларини темир хлорид реагенти билан зарарсизлантиришда узига хос тартиб-коидаларга асосланган булиб, уни тайёрлашда ишлатиладиган хом-ашё, жараёни бориш учун асосий восита булган сув ва унинг атроф-мухитга таъсири, таркибидаги эритмаларни тупрок ва хдвога таъсири, оковалар таркибидаги кунгир сарик рангли лигнин моддасини булиши экологик мухитга салбий таъсир курсатади. Шу сабабли хосил буладиган окова сув таркибидаги эриган моддаларни чикариш ва оковаларни тозалаш жараёнларини урганиш, унга таъсир курсатувчи омилларни илмий асосда ишлаб чикиш ва самарали сув тозалаш усулларини шу жумладан тескари осмос ва ультрафильтрация усулларига асосланган мембрана технологияларини куллаш муаммоларини ечиш, мавзунинг долзарблигини курсатади.Саноат учун сув манбасида олинадиган дастлабки сув сарфини камайтириш максадида уни мембрана усулида тозалаб кайта ишлатиш.

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 6 I 2021 _ISSN: 2181-1601

-Сувни кайта ишлатишда минерал эритма таркиби юкори булишига йул куймаслик.

-Зарарли ва турли хил окова сувларни табиий сув хавзаларига тушмаслигини олдини олиш.

Бу максадга эришиш учун замонавий мембрана усулларини куллаб нафакат сувни кайта ишлатиш балки сувдаги органик ва минерал тузлардан хам тозаланиб кулай шароитда фойдали моддаларни кайтариб олиш имконияти хам яратилди.

Мамлакатимизда ва чет элларда когоз ишлаб чикаришнинг юкори суръатлар билан ривожланиб бориши ишлаб чикарилган хар бир махсулот бирлиги учун катта микдорда сув сарфланиши ва албатта, шунча микдорда окава сувларнинг хам хосил булиши билан характерланади. Бу эса уз навбатида атроф-мухитга, айникса, сув хавзаларининг табиий холати ва ахволига узининг салбий таъсирини курсатади.

Айни пайтда когоз ишлаб чикаришда сувни оптимал ва ратционал сарфлаш, окова сувларни тозалашнинг ёпик занжирли янги технологик тозалаш усулларини ва тизимини йулга куйиш каби долзарб масала уз ечимини кутмокда. Аммо бу масаланинг ечими когоз ишлаб чикаришда турли кийинчиликларга дуч келади: бу уларнинг таркиби, технологик жараёнларининг турли-туманлиги, алохида олинган окова сувларда органик ва минерал ифлосланишнинг бир маромда таксимланмаганлиги билан богликдир.

Когоз саноати оковаларини тозалашда оковалар таркибидан имкон кадар кимматли махсулотларни олиш ва тоза сувни ишлаб чикаришга кайтариш масаласи мухим хисобланди. Ишлатиладиган ва кайтариладиган сувнинг сифат курсатгичларига куйилган талабларнинг йуклиги табиий сув манбаларига саноат оковаларини ташлашни тубдан камайтириш, когоз ишлаб чикаришдаги сувларни тозалаш услуби ва курилмаларини ишлаб чикиш.

Ишлаб чикаришда целлюлоза - когоз технологиясининг барча жараёнларида иштирок этиб, жараённинг боришига катта таъсир курсатади. Целлюлоза - когоз ишлаб чикаришда сув куп микдорда ишлатилади. Сувнинг сифат курсаткичи унда эриган ва муаллак холдаги минерал ва органик моддаларга боглик. Улар сувнинг рН ни, оксидланиши, ранги ва бошка хоссаларини ифодалайди. Пахта целлюлозаси ва ундан когоз ишлаб чикариш учун зарур булган сув микдорини тайёрлашда махаллий шароитга, яъни сув манбаига каралади. Фаргона ва Янги йулдаги селлюлоза ишлаб чикариш корхоналари ер ости сувидан, Тошкендаги "Узбек когози" ва Ширин шахридаги "Аси когоз" хамда Самарканд когоз корхоналарида ер усти сув манбаларидан фойдаланилади.

Фаргона фуран бирикмалари кимёси заводида пахта целлюлозасини олишда артезиан сувларидан фойдаланилади. Ишлаб чикаришга ярокли булиши учун артезиан сувлар минералсизлантирилади. Бунинг учун сув тескари осмос усулида

SCIENTIFIC PROGRESS

VOLUME 2 I ISSUE 6 I 2021 ISSN: 2181-1601

икки валентли темир ионидан тозаланади: темир икки оксиди хаво кислороди ёрдамида уч валентли бирикмасига утказилади:

4Fe(HC03)2+02+2H20=4Fe(H)3|+8C02 1 мг икки валентли темнрни оксидлаш учун 0,143 мг кислород сарфланади. Мембранада колган тузлар - СаСО3, СаSО4, ВаSО4, CаSО4, CaF2. Мембранадан самарали фойдаланиш учун унинг юзаси вакти-вакти билан 2% ли лимон кислотаси эритмаси билан ювиб турилади. Дизенфексиялаш учун эса 0,2% ли водород пероксид эритмасидан фойдаланилади.

Пахта целлюлозасини ишлаб чикариш учун артезиан сувларининг сифат

курсаткичлари

1-жадвал

Курсаткичлар Сувнинг меъёрий курсаткичлари

Технологик Минералсизлантирилган

Водород курсаткичи. пД 8.4 6.2

Компонентлар таркиби, мг/л:

- хлоридлар, 9.9 0.03

- сулфатлар, 280 0.26

- нитратлар. 33 0.13

- бикарбонатлар, 250 0.43

- силикатлар, 10 0.03

- калций, 109 0.16

- магний, 45.3 0.07

- темир, 0.05 0.00

- курук колдик 813 1.2

Ер усти сувидан тиндирилган ва юмшатилган сув тайёрлаш. Сувнинг энг мухим курсаткичларидан бири унинг каттиклиги хисобланади. Каттиклик асосан сув таркибидаги калций ва магний тузларининг микдорига боглик. Сувнинг каттилиги вактинчалик (таркибида Са(НСОз)2) 120...200°С гача киздирилганда умумий каттикликнинг 620.. 3700 марта камайиши аникланган.

Целлюлоза ва когоз ишлаб чикариш учун кулланиладиган сув куйидаги хоссаларга эга булиши керак: сув таркибидаги темир ионлари 0,1 мг/л ва марганец ионлари 0,05 мг/л дан ошмаслиги керак. Акс холда целлюлоза ва когознинг ранги саргаяди, пишириш козон ва кувурларда темирли бактериялар хосил булади ва кувурларда темирли бактерияларининг ривожланиши бошланади; сув таркибидаги хлоридлар микдори 10 мг/л дан ошмаслиги зарур; сувда эриган моддалар микдори куп булиши ва улар таркибидаги тузларнинг каттиклиги 0,2 мг-экв/л дан ошмаслиги керак; сув таркибида эркин СО микдор 10 мг/л дан ошмаслиги акс холда сувнинг pH курсаткичи кислотали булиб металл юзасини коррозияланишига олиб келади; сувнинг каттиклиги пахтани пишириш козонининг ички юзасида туз катламини хосил килиб, иссиклик алмашинишини пасайтиради.

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 6 I 2021 _ISSN: 2181-1601

Фаргона фуран бирикмалари кимёси заводида пахта целлюлозасини олишда артезиан сувлардан фойдаланади. Артезиан сувлари минералсизлантирилади ва ишлаб чикариш учун ярокли хрлатга келтирилади. Бунинг учун тескари осмос (мембраналар) усули кулланилади ва жараён сувни фильтрлаш билан якунланади.

Фаргона пахта целлюлозаси ишлаб чикариш корхонаси учун технологик ва минералсизлантирилган сувнинг асосий курсаткичлари куйидаги жадвалда келтирилган.

Ер ости сувидан тозаланган технологик ва минералсизлантирилган

сувнинг сифат курсаткичлари

2-жадвал

Курсаткич Меъёрий курсаткичлар Минералсизлаш-тирилган

пХ, курсаткичи 7.4 5.2

Компонентлар микдори мг/л

Хлоридлар 9.7 0.02

Сулфатлар 280 0.26

Нитратлар 33 0.13

Бикарбонатлар 250 0.43

Силикатлар 10 0.03

Калций 109 0.16

Магний 45.3 0.07

Темир 0.05 0.00

Курук колдик 813 1.2

Юкорида келтирилган шу корхонадаги мембраналар куйидаги кам эрийдиган бирикмалар билан ифлосланиши мумкин: СаСОз, Са3О4, Ва3О4, MgS04, CaF2. Мембраналар вакт-вакти билан тозалаб турилади. Бунинг учун 2% ли лимон кислотаси ишлатилади. Дизенфекциялаш учун эса 0,2% ли водород пероксиди билан ишлов берилади.

REFERENCES

1. Примкулов М.Т., Махсудов Й.М., Рахмонбердиев F.P. "Бир йиллик усимликлардан селлюлоза ишлаб чикариш технологияси" Композиционные материалы. №3. 2008. 70-74 бетлар.

2. Кадыров Б.Г., Ташпулатов Ю.Т., Примкулов М.Т. Технология хлопкового линта, целлюлоза и бумаги. Ташкент. Изд "Фан". 2005.

3. Кудратов ОД. Саноат экологияси. 2-нашр. Сирдарё ДУ. 1999.

4. Баромембранные процессы. Теория и расчет. Дытнерский Ю.И. М. Химия. 1986. 272 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.